Spis treści

Choroby układu oddechowego............................................................... 3

Ostre zapalenie oskrzeli i płuc…………………………………………………………. 3

Gruźlica…………………………………………………………………………………………… 4

Zator tętnicy płucnej………………………..……………………………………..………. 4

Astma………………………………………………………………………………………………. 5

Przewlekła obturacyjna choroba płuc ……………………………………………… 6

Problemy pacjentów z chorobami układu oddechowego………………. 7

Udział pielęgniarki w opiece nad chorymi…………………………………………. 8

Bibliografia……………………………………………………………………………………………….10

Choroby układu oddechowego

Ostre zapalenie oskrzeli i płuc

Ostre zapalenie oskrzeli należy do częstych zakażeń dróg oddechowych szczególnie w grupie małych dzieci, osób w podeszłym wieku i z obniżoną odpornością. Zakażenie najczęściej wirusami, rzadziej bakteriami, następuje drogą wziewną. Ostre zapalenie oskrzeli występuje sezonowo- częściej jesienią i zimą. Okres wylęgania wynosi kilka dni, a sama choroba trwa 1-2 tygodni. Objawy, które świadczą o zakażeniu to: ogólne złe samopoczucie, bóle głowy i mięśni zamostkowych, suchy kaszel (2-3 dni), później z odkrztuszaniem śluzowej lub śluzowo-ropnej wydzieliny. Może występować niewielkie podwyższenie temperatury oraz osłabienie. Niespecyficznym objawem jest nadreaktywność oskrzeli na czynniki drażniące. [4]

Zapalenie płuc jest najczęściej występującą chorobą infekcyjną tkanki płucnej. Do czynników ryzyka zalicza się wiek oraz współistnienie chorób przewlekłych tj. cukrzyca, niewydolność nerek, przewlekła niewydolność serca, POChP, alkoholizm, narkomania. Czynnikiem etiologicznym są najczęściej bakterie. Ze względu na czynnik etiologiczny dzielimy chorobę na: Pozaszpitalne zapalenie płuc, którym zakażamy się w środowisku naturalnym, najczęściej paciorkowcem zapalenia płuc (20-70% przypadków). Może być ono poprzedzone infekcją górnych dróg oddechowych, zapaleniem oskrzeli lub grypą. Pacjent w tym przypadku może być leczony w warunkach domowych, jednak przy braku spodziewanych efektów konieczna jest hospitalizacja. Szpitalne zapalenie płuc, który wystąpił po upływie 2 dni od przyjęcia do szpitala z powodu innej jednostki chorobowej. Czynnikiem etiologicznym są szczepy bakterii charakterystyczne dla tego środowiska, zwykle oporne na działanie antybiotyków. Szpitalne zapalenie płuc jest zakażeniem wysokiego ryzyka zgonu pacjenta. Przebieg choroby charakteryzuje się: nagłym wzrostem temperatury (do 40^oC), dreszczami, suchym kaszlem, następnie kaszlem z odkrztuszaniem ropnej wydzieliny. Chory może odczuwać bóle w klatce piersiowej. Do typowych objawów należą: ogólne osłabienie, nasilone pocenie się, pogorszenie apetytu, zwiększone pragnienie, wysychanie śluzówek jamy ustnej, opryszczka wargi, bóle głowy. Nietypowe objawy, które występują najczęściej u małych dzieci i młodych osób dorosłych są pozapłucne, np. katar, bóle brzucha, nudności. [4]

Gruźlica

Jest chorobą zakaźną wywołaną przez prątki gruźlicy. Do zakażenia dochodzi w wyniku kontaktu z osobą chorą poprzez wdychanie tzw. „jąder kropelek”, drobniutkich, 1-3 µm wysuszonych drobin plwociny unoszących się w powietrzu. Do powstania tych zakażonych „jąder kropelek” dochodzi ,gdy chory na gruźlicę płuc lub krtani kaszle, kicha, mówi lub śpiewa. Do zakażenia może dojść także w czasie stosowania inhalacji lub bronchoskopii. Zakażenie przez układ oddechowy jest najczęstsze. Wyjątkowo może dojść do zakażenia drogą pokarmową przy piciu zakażonego mleka, lub przez uszkodzoną skórę, błonę śluzową. Pełny rozwój zjawisk odpornościowych w gruźlicy występuje zwykle po upływie 3 tygodni od zakażenia. Objawem zakażenia jest dodatni odczyn tuberkulinowy. Gruźlica może nie dawać żadnych objawów. Zależy to m.in. od wieku, stanu immunologicznego chorego, umiejscowienia, rozległości i stopnia choroby. Najczęstszym przejawem jest osłabienie, nieznane podwyższenie temperatury ciała i poty nocne. Występuje również zmniejszone łaknienie, chudnięcie. Jednak oznaki te często mijają samoistnie. Gruźlica układu oddechowego najczęściej objawia się kaszlem, który może być suchy, lub z towarzyszącą plwociną o charakterze ropnym. Pojawić się może także krwioplucie. Zwykle nie występuje ból w klatce piersiowej (chyba, że zajęta jest opłucna), ani duszność (może natomiast być zaobserwowana w ciężkich krwiopochodnych rozsiewach gruźlicy, zaawansowanej gruźlicy włóknisto-jamistej oraz w powikłaniach gruźlicy). Badanie przedmiotowe może nie wykryć żadnych odchyleń od normy. Rozpoznanie choroby opiera się na RTG klatki piersiowej, badaniu bakteriologicznym plwociny, albo popłuczyn oskrzelowych lub żołądkowych u osób nieodkrztuszających. [3,4]

Zator tętnicy płucnej

Jest w przeważającej większości przypadków spowodowany materiałem skrzeplinowym. Zakrzepica żył głębokich (ZŻG) u 90% chorych z zatorem tętnicy płucnej stanowi źródło, z którego pochodzą skrzepliny docierające do tętnicy płucnej. Zupełnie wyjątkowo materiał zatorowy stanowią: tłuszcz, szpik kostny, komórki nowotworowe, powietrze i płyn owodniowy. Zaburzenia krążenia płucnego mogą być również związane ze skurczem tętnicy płucnej i jej rozgałęzień. W rozwoju żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej decydującą rolę odgrywają 3 elementy: zwolnienie przepływu krwi, uszkodzenie ściany naczynia, zmiany w składzie krwi. Istnieje lista czynników ryzyka żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej, do których należą: wiek powyżej 40 lat, przedłużona immobilizacja, paraplegia lub tetraplegia, przebyty epizod żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej, nowotwór złośliwy, rozległe zabiegi chirurgiczne, otyłość, żylaki kończyn dolnych, zastoinowa niewydolność krążenia, zawał serca, zespół nadmiernej lepkości krwi i inne. Objawy zatoru tętnicy płucnej są różne i mało charakterystyczne. Wśród oznak można wymienić: duszność wysiłkową i spoczynkową, bóle w klatce piersiowej, najczęściej opłucnowe, ale i takie, które do złudzenia przypominają bóle wieńcowe, przyspieszenie oddechu. Inne ważne, ale mniej częste objawy są następujące: kaszel, krwioplucie, płyn w opłucnej, gorączka, tachykardia, napadowe migotanie przedsionków, omdlenia, świsty. Nawet niewielki anatomicznie zator płucny może doprowadzić do objawów klinicznych ostrego, klinicznie masywnego zatoru płucnego, do których zaliczamy: nagłe zatrzymanie krążenia i oddychania (NZKO), wstrząs lub znaczny spadek ciśnienia systemowego (powyżej 40 mmHg), którym to objawom towarzyszy oziębienie i zimny pot, ostre serce płucne (zator submasywny). Ostre serce płucne przebiega najczęściej z jawną klinicznie prawokomorową niewydolnością krążenia. [3]

Astma

Jest chorobą charakteryzującą się nadwrażliwością dróg oddechowych na różne bodźce, manifestującą się zwolnieniem szybkości natężonego wydechu, odwracalnym samoistnie lub pod wpływem leczenia. Obecnie pojęcie astma odnosi się tylko do schorzeń oskrzeli. Należy do grupy chorób obturacyjnych układu oddechowego, w których drogi oddechowe są zwężone, a czasem nawet całkowicie zablokowane przez przeszkodę. Szczególny udział mają komórki tuczne, kwasochłonne i granulocyty. Jest to najczęściej zapalenie alergiczne, choć występuje również astma niealergiczna. Astmę charakteryzują gwałtowne napady duszności, które poprzedzane są suchym, uporczywym kaszlem, który może być przyczyną zakrztuszenia. Podczas napadu astmy pacjent ma uczucie rozdęcia płuc. Utrudniony jest przede wszystkim wydech, który staje się wydłużony. Chory czuje duszność, uczucie ucisku w klatce piersiowej, świszczący oddech. Pacjentowi towarzyszy lęk i szybko postępujące uczucie zmęczenia. W celu efektywnego oddychania chory zwykle przyjmuje ortopnoiczną postawę ciała. W czasie napadu nasila się sinica skóry, występuje wzmożone pocenie, widoczna jest praca dodatkowych mięśni oddechowych. W ciężkich przypadkach może dojść do ostrej niewydolności oddechowej. [2,4]

Przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP)

Jest chorobą, której można zapobiegać i skutecznie leczyć. Występują w niej znaczące zmiany pozapłucne, mogące wpływać na ciężkość choroby indywidualnie u poszczególnych chorych. Zmiany płucne charakteryzują się niecałkowicie odwracalnym ograniczeniem przepływu powietrza przez drogi oddechowe. Ograniczenie to jest zwykle postępujące i wiąże się z nieprawidłową odpowiedzią zapalną płuc na szkodliwe pyły lub gazy. Termin obejmuje zwykle dwie choroby: przewlekłe zapalenie oskrzeli i rozedmę płuc. Wśród czynników ryzyka można wyróżnić środowiskowe i osobnicze, a choroba rozwija się wskutek ich interakcji. Czynnikami środowiskowymi są: palenie tytoniu, działanie szkodliwych czynników powietrza atmosferycznego oraz środowiska wewnątrz pomieszczeń. Do substancji szkodliwych zalicza się pyły organiczne, nieorganiczne, substancje chemiczne, spaliny i opary. Uważa się, że wiele czynników genetycznych zmienia ryzyko rozwoju POChP. Udokumentowanym czynnikiem osobniczym jest wrodzony niedobór α1- antytrypsyny. Przypuszcza się, że astma oskrzelowa może być czynnikiem ryzyka POChP. Główne objawy wskazujące na POChP to: przewlekły kaszel z odkrztuszaniem plwociny (najczęściej nasilony w godzinach rannych, plwocina o charakterze śluzowym, okresowo ropnym, której ilość wzrasta wraz z nasileniem choroby, a zaostrzenie wiąże się z krwiopluciem, rzadziej kaszel nieproduktywny), duszność postępująca (nasila się w czasie wysiłku, infekcji układu oddechowego, zaostrzenia choroby, obniża aktywność życiową, pogarsza jakość życia oraz prowadzi do inwalidztwa, jest przyczyną lęku i depresji), narażenie na czynniki ryzyka w wywiadzie (głównie palenie tytoniu, zanieczyszczenia środowiska). Duszność jest głównym powodem zgłaszania się do lekarza. Duszność w spoczynku świadczy o ciężkim stadium choroby. Innymi objawami podawanymi przez chorego są świsty, częste zapalenia oskrzeli, utrata masy ciała, ogólne osłabienie, mała tolerancja wysiłku, bóle w klatce piersiowej, objawy osteoporozy, obrzęki podudzi, zaburzenia snu, depresja i izolacja społeczna, stany lękowe. Na ogół te objawy są związane z ciężkim i bardzo ciężkim stadium zaawansowania choroby. [1,4]

Problemy pacjentów z chorobami układu oddechowego

Chorobom układu oddechowego towarzyszy wiele objawów i powikłań, które obniżają znacznie jakość życia oraz mogą doprowadzić do ograniczenia wykonywania czynności dnia codziennego, a nawet do inwalidztwa, a co za tym idzie mogą być ostatecznie przyczyną lęku i depresji. Pacjenci, których gnębią jednostki chorobowe związane z drogami oddechowymi często nękają się z podobnymi problemami. Zwykle w początkowej fazie choroby jest to kaszel suchy, męczący, który następnie przeobraża się w kaszel wilgotny. Chorzy często mają trudności w odkrztuszaniu gęstej wydzieliny, co utrudnia oddychanie, a tym samym zmniejsza ich kondycję fizyczną. Najcięższą postacią jest kaszel, któremu towarzyszy krwioplucie. To świadczy już o zaawansowanym stopniu choroby. Pacjenci skarżą się na duszność, która może być przewlekła lub napadowa. Prowadzi ona do obniżonej tolerancji wysiłku i zmniejszonego łaknienia. Ból w klatce piersiowej i towarzysząca gorączka pogarszają dodatkowo stan chorych. Stają się oni słabi, wychudzeni i coraz bardziej zależni od pomocy ze strony innych. Obniża się ich nastrój, a tym samym chęć do walki z chorobą. Chorzy, u których objawy występują w nocy (szczególnie w przebiegu astmy i POChP) mają zaburzoną architekturę snu. Całkowity czas snu jest skrócony, występują częste przebudzenia, prowadzące do uczucia zmęczenia lub senności w ciągu dnia. Może to upośledzać funkcje poznawcze, uczenie się lub zdolności do pracy. Brak snu powoduje osłabienie napędu oddechowego, mogącego prowadzić do hipoksemii i hiperkapni. Istnieje również ryzyko występowania innych, znacznie trudniejszych problemów, które mogą wynikać m. in. z chorób współtowarzyszących np. OBS (obturacyjny bezdech senny). [4,5]

Udział pielęgniarki w opiece nad chorymi

Rola pielęgniarki w pielęgnowaniu pacjentów z chorobami układu oddechowego jest zależna od czynników takich jak wiek chorego oraz stan zdrowia, czyli stopień zaawansowania choroby. U pacjentów młodych i z wcześnie wykrytą chorobą pielęgniarka powinna udzielić rad i wskazówek, które pomogą ograniczyć działanie czynników ryzyka, ocenić postęp choroby, wykryć rozwijające się powikłania i choroby współtowarzyszące i zapobiec im. Oto wskazówki edukacyjne dla pacjentów ze schorzeniami układu oddechowego: chory z chorobą układu oddechowego powinien: unikać czynników i sytuacji, które mogą wywołać lub nasilać najczęstsze dolegliwości w przebiegu tych chorób (dymu tytoniowego, nadmiernego wysiłku fizycznego- zwłaszcza połączonego z okresowym powstrzymywaniem oddechu i po spożyciu posiłku, gwałtownych zmian temperatury otoczenia, wiatru, mgły, suchego gorącego powietrza, dymów i pyłów przemysłowych, kurzu, stresu, gwałtownych emocji, nadmiernego przegrzewania i wychładzania organizmu, osób z infekcją górnych dróg oddechowych), dbać o kondycję fizyczną przez regularny, dostosowany do możliwości organizmu wysiłek fizyczny, taki jak: spacer, marsz, jazda na rowerze, pływanie, dbać o prawidłową odporność organizmu przez racjonalne odżywianie, wykonywać ćwiczenia oddechowe zwiększające udział przepony w fazie wydechu, dbać o drożność dróg oddechowych przez regularne odkrztuszanie wydzieliny, stosować środki i sposoby rozrzedzające wydzielinę (prawidłowe nawodnienie organizmu, nawilżanie dróg oddechowych za pomocą nebulizacji, utrzymywanie korzystnej wilgotności powietrza w mieszkaniu, picie rano na czczo ciepłego płynu, stosowanie leków wykrztuśnych zgodnie z zaleceniem lekarza), prowadzić samokontrolę PEF, zgodnie z zasadami przyjmować leki drogą wziewną, unikać znanych alergenów lub eliminować je z otoczenia, w sytuacjach nowych zwracać uwagę na związek między pojawieniem się duszności a obecnością alergenów, przestrzegać zasad higieny kaszlu i odkrztuszania, zwracać uwagę na wystąpienie objawów niepożądanych stosowanych leków, np. nudności, zawroty głowy, przyspieszenie tętna, drżenie rąk, i zgłaszać je lekarzowi podczas kontroli w poradni. U pacjentów z rozpoznanym OBS zaleca się: spanie w odpowiedniej pozycji (unikanie spania na wznak), redukcję masy ciała, unikanie alkoholu i leków uspokajających. Pacjenci starsi lub z bardzo zaawansowaną chorobą są leczeni w szpitalu, gdzie pielęgniarka przejmuje częściowo lub całkowicie czynności za chorych. Oprócz higieny osobistej i otoczenia, oraz karmienia, pielęgniarka jest odpowiedzialna za prawidłowe leczenie farmakologiczne, a także rozpoznanie wcześnie objawów i powikłań oraz zapobieganie im. Jeśli po wyjściu ze szpitala chorzy nadal są niesamodzielni- wszystkie wskazówki dotyczące opieki pielęgniarka powinna przekazać rodzinie, lub opiekunowi/opiekunce. W tym szczególne zwracanie uwagi na profilaktyczne podawanie leków, odpowiednie nawodnienie chorych, prowadzenie prawidłowej diety, utrzymanie aktywności fizycznej, prowadzenie ćwiczeń oddechowych i innych metod wspomagających wentylację płuc takie jak oklepywanie, opukiwanie, wstrząsanie klatki piersiowej, ćwiczenie efektywnego kaszlu, drenaż ułożeniowy, oczywiście biorąc pod uwagę stan i możliwości chorego, wizyty kontrolne u lekarza, w poradniach pulmonologicznych, tlenoterapii (jeśli jest konieczna), rehabilitacji, profilaktykę przeciwodleżynową i profilaktykę choroby zatorowo-zakrzepowej. [1,4]

Bibliografia

1. Batura- Gabryel H.: Przewlekła obturacyjna choroba płuc, Termedia Wydawnictwo Medyczne, Poznań 2007, str. 9,13,28,29,60,69,70.

2. Fal A. M.: Pacjent chory na astmę, wyd. MedPharm Polska, Wrocław 2009, str. 31,33.

3. Pod red. Kuś J., Rowińska- Zakrzewska E.(Rowińska-Zakrzewska E., Tomkowski W. Z.): Choroby układu oddechowego (Gruźlica, Zator tętnicy płucnej), PZWL, Warszawa 2004, str. 331,332,335,529,530,533,534,535.

4. Red naukowa Talarska D., Zozulińska-Ziółkiewicz D.(Wierzbicka A.): Pielęgniarstwo internistyczne (Opieka pielęgniarska nad osobami układu oddechowego), PZWL, Warszawa 2009, str. 124,125,128,132,133,142.

5. Zieliński J., Pływaczewski R., Bednarek M.: Zaburzenia oddychania w czasie snu (Zaburzenia oddychania w czasie snu w chorobach płuc), PZWL, Warszawa 2006, str. 206.