Struktura i typy lekcji

Struktura lekcji – jako podstawowej jednostki procesu dydaktycznego, mimo licznych dyskusji na ten temat nie została całkowicie ujednolicona min ze względu na różne typy lekcji.

Czesław Kupisiewicz w „Podstawach dydaktyki ogólnej” twierdzi, że struktura lekcji powinna być wyznaczana przez cele, treści, zadania dydaktyczne, wiek uczniów oraz stosowane metody i środki nauczania. Jego zdaniem lekcji nie powinno się traktować jako zamkniętej i izolowanej całości, lecz jako element ściśle powiązany i zazębiający się zarówno z lekcjami poprzedzającymi, jak i z tymi, które po nim następują. Każda lekcja powinna natomiast realizować co najmniej jedną z głównych funkcji dydaktycznych, takich jak:

1.    Sprawdzanie wiadomości, umiejętności i nawyków, połączone przeważnie z oceną pracy uczniów;

2.    Zaznajamianie dzieci i młodzieży z nowym materiałem ;

3.    utrwalanie opanowanej przez uczniów wiedzy, czemu towarzyszy wiązanie teorii z praktyka.

Ogólnie w dydaktyce występuje kilka typów lekcji dla których nieco różni się tok ich prowadzenia:

a)   lekcja podająca:

1.    część wstępna, sprawdzenie pracy domowej

2.    pogadanka wstępna (podanie tematu, uświadomienie celu lekcji)

3.    opracowanie nowego materiału

4.    usystematyzowanie i utrwalenie podstawowych zagadnień

5.    zadanie i objaśnienie pracy domowej

b)   lekcja utrwalająca (powtórzeniowa)

1.    część wstępna (sprawdzenie pracy domowej, wprowadzenie do lekcji itp.)

2.    powtórzenie wiadomości według określonego planu

3.    uzupełnienie luk przez nauczyciela, analiza i ocena wiadomości uczniów

4.    praca domowa

 

c)   lekcja problemowa (– rozwiązywanie problemów)

1.    część wstępna

2.    stworzenie sytuacji problemowej i sformułowanie głównego zagadnienia

3.    ustalenie planu pracy i kolejnie sformułowanie podstawowych pomysłów rozwiązań

4.    sprawdzenie rozwiązań na podstawie empirycznej lub teoretycznej

5.    usystematyzowanie i utrwalenie wiadomości

6.    zastosowanie zdobytych wiadomości w nowych sytuacjach praktycznych i teoretycznych (np. zad. dom)

 

d)   lekcja operacyjna – kształtowanie umiejętności (językowych, matematycznych, technicznych, w-f)

1.    uświadomienie uczniom zadania lekcji (celu) i znaczenia danej umiejętności

2.    ustalenie (przypomnienie) zasad i reguł (dotyczących danej umiejętności czyli orientacyjna strona działania)

3.    pokaz (z objaśnieniem) danej czynności

4.    wykonanie zadań przez uczniów  pod kontrolą nauczyciela

5.    ćwiczenia systematyczne (odpowiednio urozmaicone)

6.    praca domowa

e)   lekcja ekspozycyjna – kształtowanie procesów emocjonalnych (literackich, teatralnych, muzycznych, plastycznych)

1.    część wstępna nawiązująca do utworu

2.    informacja o utworze i jego autorze

3.    ekspozycja utworu

4.    analiza i interpretacja problemowa utworu

5.    aktywność (praca) własna uczniów wyrażająca główną ideę utworu

 

Na podstawie powyższych elementów w dydaktyce powstał, tak jakby,uniwersalny model lekcji:

1.    część wstępna – organizacyjne i psychiczne przygotowanie klasy do pracy, sprawdzenie obecności, sprawdzenie pracy domowej (dokładne 1-2 osób lub samo zweryfikowanie posiadania pracy domowej)

2.    pogadanka wstępna - podanie tematu lekcji (zgodny z planem realizacji treści kształcenia), podanie i uświadomienie celu lekcji

3.    opracowanie nowego materiału

4.    powtórzenie - usystematyzowanie i utrwalenie zagadnień – integrowanie nowych treści z nabytymi poprzednio – inaczej podsumowanie (wykonane przez nauczyciela lub ucznia)

5.    zadanie i objaśnienie pracy domowej.

Czas odpowiednich etapów lekcji powinien być dobrany w zależności od wynikających potrzeb, niemniej większość lekcji powinny zająć elementy dotyczące nowego materiału oraz jego podsumowania. Lekcja powinna być tak czasowo dobrana, aby zakończyła się w wyznaczonym czasie – tzn. niedopuszczalne jest prowadzenie lekcji w czasie przerwy. W ciągu lekcji należy też zadbać o odpowiednia dyscyplinę (cisze) na lekcji – nie wolno prowadzić lekcji w trakcie hałasu czyli szumu, szmerów. Na każdej lekcji niezbędne jest OCENIANIE – chociażby kilku uczniów.

TYPY LEKCJI I ICH STRUKTURA
Lekcja podająca
1.    część wstępna, sprawdzenie pracy domowej 2.    pogadanka wstępna 3.    opracowanie nowego materiału 4.    usystematyzowanie i utrwalenie podstawowych zagadnień 5.    zadanie i objaśnienie pracy domowej
Lekcja operacyjna
1.    uświadomienie uczniom zadania lekcji (celu) i znaczenia danej umiejętności 2.    ustalenie (przypomnienie) zasad i reguł (dotyczących danej umiejętności czyli orientacyjna strona działania) 3.    pokaz (z objaśnieniem) danej czynności 4.    wykonanie zadań przez uczniów  pod kontrolą nauczyciela 5.    ćwiczenia systematyczne (odpowiednio urozmaicone) 6.    praca domowa