UNIA EUROPEJSKA JAKO ORG MIEDZYNARODOWA
Unia ma osobowość prawną, oznacza to że UE staje się jednolitą organizacją międzynarodową. Nie jest federacją jak np. USA. ; Jako Organizacja Międzynarodowa: jest podmiotem na arenie polityki międzynarodowej, prowadzi własną politykę zewnętrzną; jest podmiotem umów międzynarodowych; prowadzi własną politykę wewnętrzną, posiada własne instytucje
UE jako organizacja to efekt wieloletnich prac międzypaństwowych nad integracją zarówno polityczną, jak i gospodarczą oraz społeczną.
HISTORIA INTEGRACJI
Początki procesu integracyjnego sięgają pierwszych lat po II WŚ i dotyczą w szczególności prób zapobiegania konfliktom w przyszłości.
W 1950 r. Robert Schuman zaproponował stworzenie organizacji w ramach wspólnego rynku węgla i stali – chodziło o wplątanie Niemiec do współpracy (Belgię, Francję, Holandię, Luksemburg, RFN oraz Włochy). Europejską Wspólnotę Węgla i Stali powołano w 1951, a traktat wszedł w życie w 1952. Obowiązywał 50 lat, wygasł w 2002 roku.
W 1958 r. na mocy traktatów rzymskich powołano do życia Europejską Wspólnotę Gospodarczą.
Jej zadaniem było utworzenie wspólnego rynku oraz wspólnoty energii atomowej. Unia Europejska jest bezpośrednią następczynią EWG. Reformujący instytucje unijne Traktat lizboński z 2007 wprowadził istotne zmiany. Unia Europejska nabyła osobowość prawną i zastąpiła Wspólnotę Europejską, przejmując wszystkie jej kompetencje. Wraz z wejściem traktatu w życie 1 grudnia 2009 Wspólnota przestała istnieć.
W 1992 roku podpisano traktat z Maastricht (oficjalnie: Traktat o Unii Europejskiej). Wszedł w życie w 1993 po przeprowadzeniu referendum w 12 krajach członkowskich. Traktat ustanowił Unię Europejską (UE) opartą na 3 filarach:
I Wspólnota Europejska, Europejska Wspólnota Węgla i Stali i Euratom,
II Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa (WPZiB),
III Wymiar Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych.
Głównymi celami traktatu było:
utworzenie obszaru bez granic wewnętrznych,
utworzenie Unii Gospodarczej i Walutowej;
wprowadzenie wspólnej waluty euro od 1 stycznia 1999 roku;
realizacja wspólnej polityki zagranicznej;
realizacja wspólnej polityki bezpieczeństwa;
Status podmiotu w prawie międzynarodowym nie został przyznany II i III filarowi (Wspólnoty Europejskie posiadały go na mocy postanowień wcześniejszych traktatów). I filar został oparty na działaniach ponadnarodowych (instytucje WE są w stanie ingerować w wewnętrzne porządki prawne państw-członków), natomiast filary II i III opierają się na klasycznej współpracy międzyrządowej.
Ustalono też nowe ramy instytucjonalne UE: Rada Europejska, Rada Unii Europejskiej , Komisja Europejska, Parlament Europejski oraz Trybunał Sprawiedliwości.
W 2007 roku podpisano traktat Lizboński. Jest on umową międzynarodową zakładającą reformę struktury i instytucji UE. Traktat nadał UE osobowość prawną, zlikwidowana została Wspólnota Europejska, jej następcą prawnym jest Unia. Nadanie osobowości prawnej dało UE możliwość wchodzenia w relacje prawne z innymi osobami prawnymi – państwami, organizacjami.
Niezależnie od traktatów dotyczących UE, w 1985 podpisano traktat z Schengen. Porozumienie znoszące kontrolę granic państw członkowskich i wzmacniające współpracę w dziedzinie polityki azylowej oraz w dziedzinie bezpieczeństwa działało obok UE. Brak kontroli dotyczy nie tylko obywateli państw członkowskich, ale wszystkich, którzy przekraczają granice wewnętrzne układu
ZASADY NACZELNE, CELE I KOMPETENCJE UE
ZASADY DZIAŁANIA:
ZASADA POMOCNICZOŚCI (SUBSYDIARNOŚCI) – jest to jedna z najważniejszych zasad Wspólnoty. Sprowadza się do tego, że jakiekolwiek działanie musi zostać wykonane w sposób jak najbardziej efektywny (osiąganie celu). Treścią tej zasady jest bowiem ograniczenie działań organów UE tylko do tych, których nie są w stanie wykonać organy państwowe, czyli – organy UE włączają się dopiero wtedy, kiedy organy państwowe nie dysponują odpowiednimi narzędziami do realizacji zakładanych celów.
ZASADA JEDNOLITYCH RAM INSTYTUCJONALNYCH – zapewnia spójność i ciągłość działalności organów Wspólnoty i Unii. W myśl tej zasady organy Wspólnoty są aktywne również w ramach działań Unii.
ZASADA OPARCIA UE NA ZASADACH WOLNOŚCI, DEMOKRACJI I POSZANOWANIA PRAW CZŁOWIEKA, PODSTAWOWYCH WOLNOŚCI I RZĄDÓW PRAWA – wymienione wartości stanowią fundament Unii. Ich trwałe poszanowanie jest podstawowym warunkiem członkostwa we wspólnocie.
ZASADA POSZANOWANIA TOŻSAMOŚCI NARODOWEJ PAŃST CZŁONKOWSKICH – Traktat o Utworzeniu Unii Europejskiej określa tożsamość narodową jako historię, kulturę i tradycję. Poszanowanie tych wartości oraz ich ochrona jest nakazana, ponieważ wykazuje cenną wartość dla wszystkich państw członkowskich.
ZASADA RÓWNOWAGI INSTYTUCJONALNEJ – (jedna z najstarszych zasad). Istotą tej zasady jest wykonywanie przez instytucje tylko tych działań, które leżą w kompetencji danej instytucji, z poszanowaniem kompetencji pozostałych instytucji. Jej wyrazem są wspólnotowe procedury stanowienia prawa jak i system skarg sądowych, przysługujący organom przeciwko aktom wydawanym przez inne organy.
ZASADA AUTONOMII INSTYTUCJONALNEJ – w myśl tej zasady, każda instytucja posiada pewien zakres autonomii, niezbędny do wykonywania jej zadań. Autonomia ta obejmuje przede wszystkim: określanie wewnętrznej organizacji, zasad działania a także uprawnień i przywilejów koniecznych danej instytucji. Z zasady tej wynika również zakaz ingerencji instytucji wspólnotowych w autonomiczne strefy państw członkowskich oraz innych instytucji. Ochronie służy prawo do skargi sądowej.
ZASADA LOJALNEJ WSPÓŁPRACY MIĘDZY INSTYTUCJAMI – instytucje są zobowiązane do wspólnego działania w przewidzianych przez prawo wspólnotowe przypadkach.
ZASADY NACZELNE:
ZASADA AUTONOMII PRAWA WSPÓLNOTOWEGO – zasada mówiąca, że wszelkie prawo stanowione przez Wspólnotę, jest autonomiczne względem wewnętrznych systemów prawnych państw członkowskich.
ZASADA PIERWSZEŃSTWA ZASTOSOWANIA PRAWA WSPÓLNOTOWEGO – zasada mówiąca o tym, że: prawo wspólnotowe ma pierwszeństwo w stosowaniu nad prawem krajowym, państwa mają obowiązek zapewnienia skuteczności prawa wspólnotowego oraz nie mogą wprowadzać praw krajowych sprzecznych z prawem wspólnotowym. W ramach sprzeczności prawa krajowego z prawem unijnym pierwszeństwo ma to drugie. W Polsce występowała sprzeczność z Konstytucją – rozwiązanie proste – zmiana zapisów w Konstytucji.
ZASADA BEZPOŚREDNIEGO SKUTKU - w myśl tej zasady, podmioty indywidualne mogą powoływać się na prawo wspólnotowe w sądach, niezależnie od tego, czy podobne regulacje występują w prawie krajowym. Jest to gwarancja stosowania i skuteczności prawa UE w państwach członkowskich. Dotyczą wyłącznie stosunków między podmiotem indywidualnym, a państwem członkowskim lub stosunków między osobami.
ZASADA SOLIDARNOŚCI - nakazuje państwom członkowskim podjęcie wszelkich możliwych środków służących wykonywaniu prawa wspólnotowego. Mają one powstrzymać się od działań, które by to utrudniały lub były sprzeczne z celami Unii. Dotyczy również instytucji unijnych.
ZASADA PROPORCJONALNOŚCI – mówi o tym, że środki podejmowane na szczeblu wspólnotowym muszą być adekwatne do wyznaczonych celów. Zastosowany instrument jest zgodny z zasadą jeśli jest: odpowiedni – taki, dzięki któremu założony cel będzie osiągnięty, konieczny – bez niego nie będzie możliwe osiągnięcie celu, proporcjonalny sensu stricte – taki, który w jak najmniejszym stopniu stanowi przeszkodę w wykonywaniu innych celów
ZASADA NIEDYSKRYMINACJI – zabrania dyskryminacji ze względu na przynależność państwową.
ZASADA WZAJEMNEJ WSPÓŁPRACY – określa procedury, jakie państwa członkowskie chcące podjąć ze sobą ściślejszą współpracę w jednej z dziedzin określonych traktatem, powinny przedsięwziąć zgodnie z postanowieniami TWE oraz Traktatu o UE
CELE UE:
CELE EKONOMICZNE I SPOŁECZNE:
Podstawowym zadaniem jest zwiększanie spójności ekonomicznej i społecznej w ramach Unii oraz:
zapewnienie trwałego i nie inflacyjnego wzrostu gospodarczego z poszanowaniem środowiska naturalnego,
popieranie rozwoju wymiany międzynarodowej, - zapewnienie wysokiego poziomu zatrudnienia i opieki społecznej,
podnoszenie stopy życiowej i jakości życia ludności,
zapewnienie ciągłości zatrudnienia.
Pierwszym etapem realizacji powyższych celów było zniesienie opłat celnych i innych ograniczeń w handlu między państwami członkowskimi, co umożliwiało swobodny przepływ towarów na całym obszarze Wspólnot. kolejne kroki polegają na coraz ściślejszej koordynacji narodowych polityk gospodarczych, utworzeniu wspólnego rynku i unii gospodarczo-walutowej ze wspólną walutą.
Wspólnoty mają przyczyniać się do poprawy warunków życia nie tylko w państwach członkowskich ale i w zależnych od nich terytoriach zamorskich. W traktacie EWG przewidziano w związku z tym instytucję stowarzyszenia z krajami i terytoriami zamorskimi, mającą służyć poprawie warunków życia i rozwojowi gospodarczemu na tych obszarach.
CELE POLITYCZNE:
Ochrona wspólnych wartości, podstawowych interesów i niezależności Unii:
umacnianie bezpieczeństwa Unii i jej państw członkowskich,
zachowanie pokoju i umacnianie bezpieczeństwa międzynarodowego,
ukształtowanie wspólnej polityki obronnej,
wzmacnianie ochrony praw i interesów obywateli państw członkowskich poprzez wprowadzenie obywatelstwa Unii,
popieranie współpracy międzynarodowej,
rozwijanie i konsolidacja demokracji oraz rządów prawa,
umacnianie poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności.
Realizacji celów politycznych służyć mają wprowadzone przez Traktat z Maastricht wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa oraz współpraca w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych.
KOMPETENCJE UE:
Traktat o funkcjonowaniu UE wyróżnia 3 rodzaje kompetencji:
KOMPETENCJE WYŁĄCZNE – jedynie UE jest uprawniona do wydawania przepisów w ramach tych kompetencji. Rola państw wchodzących w skład wspólnoty ogranicza się do wykonywania wydanych praw, chyba, że Unia zezwoli na przyjęcie innych aktów. Unia posiada kompetencje wyłączne w dziedzinach: 1. polityka celna 5. polityka walutowa, 2. wspólna polityka handlowa 6. pomoc publiczna 3. polityka w dziedzinie rybołówstwa 7.transport transgraniczny(Swoboda usług transportowych) 4. wspólna polityka rolna
KOMPETENCJE DZIELONE – akty prawne w tych dziedzinach mogą przyjmować zarówno państwa członkowskie, jak i Unia. Należy jednak zastrzec, że państwa członkowskie mogą wykonywać swoje kompetencje, jedynie w zakresie, w którym Unia nie wykonała swoich kompetencji lub postanowiła zaprzestać ich wykonywania.
KOMPETENCJE WSPIERAJĄCE – UE może jedynie wspierać, koordynować lub uzupełniać działania. W tych dziedzinach nie posiada władzy ustawodawczej i nie może wpłynąć na wykonywanie kompetencji zarezerwowanych dla państw członkowskich.
Wspólnota jako taka nie może przyznawać sobie żadnych kompetencji w dziedzinie tworzenia prawa wspólnotowego wtórnego posiada tylko tyle kompetencji ile przyznano jej w traktatach; zasada ta nazywa się zasada kompetencji powierzonych lub zasada kompetencji ograniczonych, oznaczają one ze wspólnota może działać tylko w takim zakresie w jakim wynika to z traktatów.
Wykonywanie kompetencji Unii podlega trzem podstawowym zasadom zamieszczonym w art. 5 Traktatu o UE. Wyznaczenie granic kompetencji UE znacznie ułatwiło odpowiednie stosowanie tych zasad:
zasady przyznania: Unia działa wyłącznie w granicach kompetencji przyznanych jej w traktatach,
zasady proporcjonalności: wykonywanie kompetencji Unii nie może wykraczać poza to, co jest konieczne do osiągnięcia celów traktatów,
zasady pomocniczości: w zakresie kompetencji dzielonych UE może interweniować tylko, jeśli jest w stanie działać skuteczniej niż państwa członkowskie.
ŹRÓDŁA PRAWA UE
Źródło prawa – akt prawny, zawierający przepisy prawne, z których można wyinterpretować normy prawne.
Źródła prawa UE dzieli się na dwie zasadnicze grupy:
Prawo pierwotne – obejmujące 4 dokumenty:
Traktat o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej
Traktat o Unii Europejskiej
Traktat o (EURATOM)
Karta Praw Podstawowych
Prawo wtórne:
Rozporządzenia
Decyzje
Dyrektywy
Opinie
Zalecenia
Umowy międzynarodowe
Rozporządzenie – akt abstrakcyjny, skierowany do wszystkich członków wspólnoty. Wchodzi w życie wraz z jego zatwierdzeniem (automatycznie)
Decyzja – obowiązuje wyłącznie adresatów decyzji. Musi być notyfikowana bezpośrednio adresatom. Wyjątkowo – może obowiązywać nie tylko adresata (formuła Plaumann'a): podmiot, który nie jest adresatem decyzji, może z niej korzystać jeśli są przesłanki do tego, aby był jej adresatem.
Dyrektywy – są aktami skierowanymi do wszystkich państw członkowskich. Nie są bezpośrednie, ale państwo musi zrobić wszystko, aby zrealizować cele przez nią zakładane. Dobór instrumentów i sposobu jest dla państwa swobodny.
Może obowiązywać bezpośrednio w kilku przypadkach:
musi być bezwarunkowa – nie może istnieć żaden warunek, który musi zostać spełniony, żeby weszła w życie
państwo spóźniło się z jej implementacją
musi dawać jednostce uprawnienia względem państwa, a nie na odwrót (układ pionowy)
Układ trójkątny - „firma ma prawo zwrócić się do państwa, aby wymogło na innych firmach zastosowanie dyrektywy”
Opinie – są aktem niewiążącym. Mają duże znaczenie praktyczne. Pozwalają zorientować się jak dana instytucja będzie stosować się do praw i jak będzie kształtować prawo
Konkluzje – wydawane po każdym szczycie Rady Europejskiej, które nie są prawem, a polityczną deklaracją. Do konkluzji stosują się Rada Unii Europejskiej (bo to członkowie rządów)
Orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości – kolejne źródła prawa. Mają bardzo dużą rolę, ponieważ kolejne orzecznictwa ETS'u w podobnych sprawach tworzą „linię rozstrzygania spraw”. AKTYWIZM SĘDZIOWSKI – Trybunał zacierał linię między władzą ustawodawczą. Nie jest on powołany do tworzenia prawa, ale często działo się tak, że miał na nie bardzo duży wpływ.
Wykładnie prawa:
językowa – analizuje akt prawny pod kątem użytych w nim wyrażeń. Szuka sensu użytych słów, ich podstawowego znaczenia
historyczna – stosowana najczęściej w interpretacji umów międzynarodowych. Bierze pod uwagę wszystkie dokumenty, wypowiedzi itp., które powstały w procesie tworzenia prawa
kontekstowa (teleologiczna) – uwzględnia ogólną logikę traktatów (kontekst) i wydobywa z nich znaczenie - „o co chodziło twórcom?”
systemowa – rozważa przepis pod kątem jego miejsca w systemie – jak się łączy, gdzie zachodzi konflikt z innymi przepisami.
Wszystkie wykładnie stosuje się niemal równolegle. Nie jest tak, że skupia się na jednej.
PRAWO MIĘDZYNARODOWE – dzieli się na 2 rodzaje źródeł:
umowy międzynarodowe – wiążą państwa podpisujące umowę, nigdy państwa trzecie
Karta Narodów Zjednoczonych – akt prawa, który wiąże wszystkich, obowiązuje ponad całym prawem
ZASADY STOSOWANIA PRAW UE
Zasady rządzące prawem wspólnotowym:
1. Zasada nadrzędności nad prawem krajowym
2. Zasada bezpośredniego stosowania
3. Zasada bezpośredniej skuteczności
1. Zasada nadrzędności prawa wspólnotowego nad prawem krajowym oznacza, że w sytuacji konfliktu pomiędzy treścią prawa wspólnotowego a postanowieniami prawa krajowego, prawo wspólnotowe ma pierwszeństwo zastosowania. W takiej sytuacji organ stosujący prawo (np. sąd, urząd celny czy skarbowy) musi oprzeć swoją decyzję na prawie wspólnotowym. Nie oznacza to bynajmniej, że przepis prawa krajowego, który pozostaje w sprzeczności z prawem wspólnotowym nie obowiązuje lub jest nieważny. Prymat dotyczy tylko stosowania prawa (np. wydawania wyroków lub decyzji). Przepis prawa krajowego będzie miał w dalszym ciągu zastosowanie w sprawach (sporach), w których nie występuje tzw. "element wspólnotowy".
2. Zasada bezpośredniego stosowania oznacza, że norma prawa wspólnotowego jest prawem pozytywnym państwa członkowskiego, bez konieczności wprowadzania jej do krajowego porządku prawnego, co ma miejsce w przypadku prawa międzynarodowego. Normy prawa wspólnotowego nie mogą być publikowane w Dzienniku Ustaw państwa członkowskiego Unii Europejskiej, jak to jest praktykowane w przypadku norm prawa stanowionego przez parlamenty krajowe tych państw. Normy prawa wspólnotowego są publikowane w Dzienniku Urzędowym Wspólnot Europejskich.
3. Zasada bezpośredniej skuteczności oznacza, że prawo wspólnotowe może nadawać wprost pewne prawa jednostkom, podmiotom lub nakładać na nie określone obowiązki, bez konieczności jakichkolwiek dodatkowych działań państwa członkowskiego Wspólnoty. W postępowaniu przed sądem krajowym, osoba fizyczna lub prawna może powoływać się na treść prawa wspólnotowego oraz wywodzić z niego określone prawa dla siebie lub obowiązki dla drugiej strony 9.
Począwszy od dnia 1 grudnia 2009 r., tj. od wejścia w życie nowego traktatu, Traktatu z Lizbony, Unia Europejska uzyskała podmiotowość prawną na arenie międzynarodowej i tym samym przejęła kompetencje, które wcześniej posiadała Wspólnota Europejska. Prawo, które do tej pory określaliśmy jako prawo wspólnotowe, obecnie stało się prawem Unii Europejskiej.
SYSTEM OCHORONY PRAWNEJ UE
STWIERDZENIE NARUSZENIA PRZEPISÓW PRAWA UNIJNEGO.
Skargę na naruszenie przepisów prawa UE może wnieść Komisja Europejska bądź państwo członkowskie względem drugiego państwa, które podejrzane jest o nieprzestrzeganie unijnych przepisów:
kiedy Komisja wszczyna postępowanie, ma obowiązek skierować najpierw uzasadnioną opinię do państwa członkowskiego, któremu zarzucane jest uchybienie prawu unijnemu. Jeżeli po upływie określonego terminu państwo członkowskie w dalszym ciągu nie zaradziło sytuacji, Komisja może wówczas skierować do Trybunału Sprawiedliwości skargę przeciwko temu państwu członkowskiemu.
kiedy państwo członkowskie wszczyna procedurę, ma obowiązek najpierw przedstawić sprawę Komisji. Wówczas Komisja wydaje uzasadnioną opinię po zapoznaniu się z argumentami zainteresowanych państw członkowskich. Skarżące państwo członkowskie może następnie skierować skargę do Trybunału Sprawiedliwości.
Może zdarzyć się tak, że w trakcie postępowania państwo oskarżone naprawi swój błąd. Postępowanie nie jest zaniechane, bo może doprowadzić do wyciągnięcia konsekwencji wobec osób za nie odpowiedzialnych.
Kiedy ETS wykaże winę państwa, nakłada on na nie karę pieniężną, naliczaną codziennie aż do momentu naprawienia zaniechania.
Oskarżone państwo nie może powoływać się na swoje prawo. Jedyna opcja dająca uniewinnienie następuje wskutek występowania „siły wyższej”. Państwo oskarżone nie może powoływać się również na zasadę wzajemności.
SKARGA O STWIERDZENIE NIEWAŻNOŚCI.
Skarga ta jest jedną ze skarg, które można wnosić do Trybunału Sprawiedliwości UE. Skarżący wnosi o stwierdzenie nieważności aktu przyjętego przez instytucję, organ lub jednostkę organizacyjną Unii Europejskiej.
Trybunał może stwierdzić nieważność aktu prawnego opierając się o jedną z czterech przesłanek:
z powodu naruszenia kompetencji (nie ten organ wydał)
z powodu naruszenia istotnego wymogu proceduralnego (zły sposób tworzenia)
z powodu naruszenia traktatu lub każdego przepisu prawnego dotyczącego ich stosowania (niezgodność z aktem prawa wyższego rzędu)
z powodu nadużycia władzy (zgodnie z kompetencjami i procedurami, ale w złym celu)
Jeżeli skarga jest uzasadniona Trybunał może unieważnić prawo w całości, lub w częściach nieodpowiadających prawu. Unieważnione akty nie mają już mocy prawnej, a wszelkie skutki, które zostały wykonane przed unieważnieniem są nieważne (np. nałożone kary pieniężne muszą zostać zwrócone)
SKARGA O STWIERDZENIE ODPOWIEDZIALNOŚCI (SKARGA ODSZKODOWAWCZA):
Skarga o stwierdzenie odpowiedzialności jest jedną ze skarg, które można wnosić do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE). Może być wniesiona przez państwa członkowskie lub osoby prywatne. (w tym drugim przypadku skargi kierowane przeciwko państwom członkowskim muszą być wnoszone do sądów krajowych.)
Skarga o stwierdzenie odpowiedzialności umożliwia uzyskanie odszkodowania z tytułu szkód, za które odpowiada Unia. Istnieją dwa typy tej skargi:
skarga dotycząca odpowiedzialności umownej Unii, jeśli jest ona stroną umowy,
skarga podnosząca zarzut odpowiedzialności pozaumownej Unii z powodu szkody spowodowanej przez działania organów lub urzędników w trakcie wykonywania ich zadań.
Aby skarga była zasadna, muszą wystąpić następujące przesłanki:
odszkodowanie musi dotyczyć działania instytucji unijnych (bezczynności, naruszenia traktatów, nadużycia władzy itp.)
musi wystąpić jakaś szkoda
musi występować możliwość udowodnienia winy
musi występować związek przyczynowy między działaniem unijnym, a szkodą dla państwa/jednostki.
ODESŁANIE PREJUDYCJALNE (PYTANIE PREJUDYCJALNE):
Odesłanie prejudycjalne jest procedurą umożliwiającą sądowi krajowemu zadawanie Trybunałowi Sprawiedliwości Unii Europejskiej pytań o interpretację lub stwierdzenie ważności prawa wspólnotowego w sprawie zawisłej przed tym sądem. Odesłanie prejudycjalne pomaga zatem zagwarantować bezpieczeństwo prawne dzięki jednolitemu stosowaniu prawa wspólnotowego w całej Unii Europejskiej.
Pytanie prejudycjalne jest postępowaniem niespornym
Postępowanie toczy się przed sądem krajowym (organ stały, działający na podstawie ustawy, niezależny, który nie może być związany żadnymi instrukcjami. Organ musi stosować prawo, rozstrzyga o prawach i obowiązkach stron). Sąd, lub strony dochodzą do wniosku, że do rozstrzygnięcia sprawy potrzebna jest wykładania prawa UE, sprawdzenia jego ważności.
Sąd krajowy składa pytanie Trybunałowi UE (na wniosek stron, lub własny). Sąd, który nie jest sądem ostatniej instancji nie ma takiego obowiązku, ale może to zrobić. (Sąd ostatniej instancji – wg UE – ostatni w danej sprawie). Sąd ostatniej instancji musi zadać pytanie.
Po zadaniu pytania Trybunał dokonuje wykładni prawa (ok. 2 lata) i odsyła odpowiedź do sądu krajowego. Trybunał daje tylko odpowiedź, nie sugeruje rozstrzygnięcia sprawy.
POSTĘPOWANIE O ZANIECHANIE DZIAŁANIA (SKARGA NA BEZCZYNNOŚĆ):
Postępowanie o zaniechanie działania jest postępowaniem sądowym przed Trybunałem Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE). Pozwala Trybunałowi na kontrolowanie zgodności z prawem braku działania instytucji, organu lub jednostki organizacyjnej Unii Europejskiej (UE).
Postępowanie o zaniechanie działania może być skierowane przeciw Parlamentowi Europejskiemu, Radzie Europejskiej, Radzie, Komisji lub Europejskiemu Bankowi Centralnemu. Może być także skierowane przeciw organom i jednostkom organizacyjnym UE.
Zaniechanie działania charakteryzuje się brakiem lub zaniechaniem działania jednostki, podczas gdy prawo europejskie narzuca obowiązek działania.
Skargę mogą złożyć:
państwa członkowskie i instytucje UE. Ci skarżący są nazywani uprzywilejowanymi, ponieważ nie muszą wykazywać swego interesu prawnego w celu wszczęcia postępowania o zaniechanie.
osoby prywatne. W przeciwieństwie do uprzywilejowanych skarżących muszą one wykazać swój interes prawny w celu zwrócenia się do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej.
Aby móc złożyć skargę musi istnieć wymagany obowiązek działania instytucji unijnej.
Składanie skargi można podzielić na 2 etapy:
Skarżący wzywa instytucję do działania:
instytucja reaguje robiąc to, co do niej należy (koniec procedury)
instytucja reaguje mówiąc, że nie musi działać (dalsza procedura)
instytucja nie reaguje (dalsza procedura)
Wszczęcie postępowanie o zaniechanie działania przed TS
W przypadku stwierdzenia bezczynności Trybunał wyciąga konsekwencje wobec osób za nią odpowiedzialnych. Skarga na bezczynność daje również podstawę prawną do uzyskania odszkodowania (3 wymagania: szkoda, bezprawne działanie, związek przyczynowo – skutkowy)
RADA EUROPEJSKA
- Rada Europejska składa się z głów państw lub szefów rządów państw członkowskich
- Rada Europejska nie pełni funkcji prawodawczych.
- przewodniczący (wybierany na 2,5-letnią kadencję)
- stanowi główny motor integracji
Funkcje:
- mianuje wysokiego przedstawiciela Unii do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa (za zgodą przewodniczącego Komisji)
- wskazuje, biorąc pod uwagę wynik wyborów do Parlamentu Europejskiego, kandydata na przewodniczącego Komisji Europejskiej (wybieranego przez Parlament Europejski)
- mianuje zatwierdzony przez Parlament Europejski skład Komisji
- wybiera prezesa, wiceprezesa i członków Zarządu Europejskiego Banku Centralnego
- posiada możliwość zawieszenia niektórych praw członkowskich państwa s przemierzającego się wartościom UE
KOMISJA EUROPEJSKA
- organ wykonawczy Unii Europejskiej będący instytucją odpowiedzialną za bieżącą politykę Unii, nadzorujący prace wszystkich jej agencji i zarządzającą jej funduszami. Komisja posiada wyłączną inicjatywę legislacyjną w zakresie prawa unijnego oraz jest uprawniona do wydawania rozporządzeń wykonawczych
- Parlament powołuje/odwołuje komisje
Funkcje:
- pilnuje przestrzegania traktatów przez państwa
- posiada prawo do wydawania aktów prawnych
- może cofnąć pomoc publiczną
- komisja reprezentuje UE w postępowaniach sądowych
- komisja jest ciałem niezależnym, państwa nie mogą jej zwolnić
- podlega kontroli politycznej, przez Parlament Europejskiej -> roczne sprawozdanie z wykonanych prac
RADA UNII EUROPEJSKIEJ
- jest głównym organem decyzyjnym UE
- w jej posiedzeniach uczestniczy po jednym ministrze z każdego kraju członkowskiego
- to, który minister uczestniczy w danym spotkaniu, zależy od poruszanej tematyki
- Rada UE jest forum międzynarodowym. Każdy minister zasiadający w radzie jest upoważniony do podejmowania zobowiązań w imieniu swojego rządu.
- Rada UE jest forum ścierania się interesów narodowych oraz interesów państw członkowskich
- Jest 10 konfiguracji rad
Kompetencje:
- przyjmuje europejskie akty prawne oraz projekt budżetu – wspólnie z Parlamentem Europejskim
- koordynuje kierunki polityki gospodarczej i społecznej w krajach członkowskich
- zawiera umowy międzynarodowe między UE a innymi krajami lub organizacjami międzynarodowymi
- Nie posiada inicjatywy legislacyjnej
Głosowanie:
Decyzje są podejmowane większością kwalifikowaną (chyba że traktaty nie stanowią inaczej). W Radzie obowiązuje system głosów ważonych. Wg tego systemu każde państwo członkowskie ma różną liczbę głosów w zależności od liczby ludności.
Prezydencja w Radzie Unii Europejskiej
- przywilej organizacji prac Rady UE
- ustalanie miejsca, daty i tematyki obrad Rady
- kierowanie pracami Rady UE i przewodniczenie jej obradom
- wypracowywanie kompromisu między poszczególnymi państwami członkowskimi
- trwa 6 miesięcy
PARLAMENT EUROPEJSKI
Jest jedyną instytucją ponadnarodową, której członkowie są demokratycznie wybierani w powszechnych wyborach bezpośrednich. W nim reprezentowani są obywatele Państw członkowskich
Parlament Europejski jest wybierany co pięć lat i ustanawia liczne prawa (dyrektywy, rozporządzenia itp.), które mają wpływ na życie codzienne obywatela.
Przewodniczący jest wybierany na 2,5 roku. Reprezentuje Parlament na zewnątrz i w stosunkach z innymi wspólnotami.
- przedstawia kwestie zajmujące Parlament na Radzie Europejskiej .
- Miejsca są podzielone proporcjonalnie do liczby mieszkańców każdego kraju. Każde państwo posiada stałą liczbę miejsc: max 96, min 6. Polska ma 50. Maksymalnie może być 750 posłów + przewodniczący (obecnie 736 posłów).
Funkcje:
- zatwierdza Komisję i jej przewodniczącego
- ma prawo uchwalenia wotum nieufności wobec Komisji (większością 2/3 głosów)
- ma prawo zadawania pytań komisarzom
- ma zwyczajową możliwość zadawania pytań Radzie
- Komisja jest zobowiązana do składania PE sprawozdań z działalności Unii
- Przewodniczący Rady Europejskiej składa Parlamentowi sprawozdania z posiedzeń Rady Europejskiej
- PE ma prawo do ustanawiania komisji śledczych na wniosek ¼ swoich członków
- powołuje Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich
- komitologia -> „przymuszenie” komisji do inicjatywy ustawodawczej, za pomocą komitetów.
TRYBUNAŁ SPRAWIEDLIWOŚCI
- organ sądowy
-dzieli się na: Trybunał Sprawiedliwości, Sąd, Sądy wyspecjalizowane np. ds. służby publicznej
- jego zadaniem jest zapewnienie by prawo unijne było interpretowane i stosowane w ten sam sposób w każdym państwie członkowskim.
- Trybunał jest uprawniony do rozstrzygania sporów prawnych wynikłych między państwami członkowskimi, instytucjami UE, przedsiębiorcami i osobami fizycznymi
- 27 sędziów (6 letnia kadencja) zakwalifikowani do bycia sędzią w sądzie najwyższym
- 8 rzeczników generalnych – zbierają wszystkie informacje dotyczące sprawy, wydają opinię nt, sprawy – nie jest wiążąca dla sądu.
- czym się zajmuje trybunał ? łamanie prawa przez państwo członkowskie; skarga na nieważność aktu wtórnego, bezczynność, odszkodowawcza; pytanie oficjalne; odwołanie od decyzji.
TRYBUNAŁ OBRACHUNKOWY
- europejska najwyższa izba kontroli
- 27 osób
- sprawdza czy środki są wydawane przy użyciu odpowiednich procedur
RYNEK WEWNĘTRZNY
Rynek wewnętrzny Unii Europejskiej, nazywany jest również jednolitym rynkiem. Do momentu wejścia w życie Jednolitego Aktu Europejskiego (JAE) używane było jedynie określenie „wspólny rynek”. Po roku 1987 pojawiło się określenie „rynek wewnętrzny”, które potem zostało również przejęte przez Traktat z Maastricht.
Obecnie pojęcia „rynku wewnętrznego” i „jednolitego rynku” są używane zamiennie. Podstawy jego funkcjonowania zostały zdefiniowane w art. 14 Traktatu o utworzeniu Wspólnoty Europejskiej (według jednolitego tekstu z 2002 r.). Przepis ten precyzuje, iż „Rynek wewnętrzny obejmuje obszar bez granic wewnętrznych, na którym zgodnie z postanowieniami Traktatu zostaje zapewniony swobodny przepływ towarów, osób, usług i kapitałów”
Rynek wewnętrzny jest integralnym elementem pierwszego filaru Unii Europejskiej, dotyczącego polityki gospodarczej i walutowej. Zapewnienie odpowiedniej koordynacji polityki w zakresie swobodnego przepływu kapitału i zasobów pracy jest jednym z kluczowych elementów, które umożliwiają Unii realizowanie jej głównego celu, jakim jest „zapewnienie zrównoważonego i trwałego postępu społeczno-gospodarczego”.
System jednolitego rynku opiera się na wzajemnym zaufaniu oraz na równoważności systemów regulacyjnych.
Podstawy prawne funkcjonowania rynku wewnętrznego
Podstawowymi elementami jednolitego rynku są tzw. cztery swobody: przepływu towarów, osób, usług i kapitału. Postanowienia dotyczące tych swobód zawarte są w Traktacie o utworzeniu Wspólnoty Europejskiej. Określono tam podstawowe reguły służące osiągnięciu sprawnego funkcjonowania rynku wewnętrznego. Dotyczą one:
– zakazu dyskryminacji ze względów narodowościowych, zarówno pomiędzy państwami członkowskimi, jak i ich obywatelami;
– zapewnienia obywatelom prawa do swobodnego poruszania się i osiedlania na całym terytorium Unii;
– zniesienia ceł oraz podatków mających równoważny do ceł skutek dla wymiany pomiędzy państwami członkowskimi;
– zakazu stosowania restrykcji ilościowych i środków mających równoważny do nich skutek dla wzajemnego handlu towarami oraz określenie pewnych wyjątków;
– zakazu jakichkolwiek form dyskryminacji ze strony monopoli państwowych;
– ustanowienia zasad, które zapewniają swobodny przepływ pracowników;
– zapewnienia osobom swobody przenoszenia się i podejmowania działalności gospodarczej na własny rachunek;
– zapewnienia swobody świadczenia usług;
– zniesienia restrykcji i zapewnia swobody przepływu kapitału;
– zakazu zachowań sprzecznych ze swobodą konkurencji;
– zapewnienia właściwego stosowania reguł konkurencji zarówno do przedsię-biorstw publicznych, jak i przedsiębiorstw, którym udzielono szczególnych lub wyłącznych uprawnień;
– ustalenia warunków udzielania przez państwo pomocy publicznej swoim przedsiębiorstwom;
– obowiązku niestosowania przez państwa członkowskie dyskryminacji w sprawach fiskalnych.
SWOBODY
Swobodny przepływ towarów
Przepływ towarów stanowi fundament jednolitego rynku UE. Sposobem osiągnięcia pełnej swobody wymiany towarowej pomiędzy krajami członkowskimi jest niedopuszczanie do powstawania barier technicznych, wzajemne uznawanie i harmonizacja techniczna.
Normy prawa wspólnotowego stanowią, że „krajowe przepisy techniczne nie mogą wprowadzać w zakresie swobodnego przepływu towarów ograniczeń ilościowych lub środków mających takie same lub podobne skutki” (artykuły 28 i 30 Traktatu o utworzeniu Wspólnoty Europejskiej).
Swobodny przepływ usług
Zasada swobodnego świadczenia usług jest ściśle powiązana ze swobodą przepływu towarów i osób oraz wolnością przedsiębiorczości. Usługi określane są jako wszelkie świadczenia wykonywane odpłatnie, zwłaszcza zaś realizowane w ramach prowadzonej działalności handlowej, przemysłowej, rzemieślniczej oraz wolnych zawodów (np. lekarze, architekci, prawnicy). Dotyczy to w takim samym stopniu osób prawnych: banków, towarzystw ubezpieczeniowych, przedsiębiorstw inwestycyjnych i innych.
Zasada swobodnego przepływu usług wiąże się z prawem do prowadzenia usług trans granicznych, świadczonych przez podmioty z krajów partnerskich. Oznacza to możliwość działalności handlowej zarówno na terytorium własnego kraju, jak i w kraju siedziby usługodawcy, czyli gdziekolwiek na obszarze Unii Europejskiej.
Swoboda przepływu osób
Swoboda poruszania się i osiedlania ma zastosowanie do trzech grup podmiotowych: pracowników najemnych, pracowników samodzielnych oraz innych osób (np. studentów oraz emerytów). Każdy obywatel Unii Europejskiej, niezależnie od miejsca zamieszkania, może korzystać z prawa do poruszania się pracowników najemnych, o ile wykonuje działalność zawodową w innym państwie członkowskim.
Prawo obywateli Unii Europejskiej do swobodnego przemieszczania się oznacza w efekcie uprawnienie do pracy, życia, osiedlania się i korzystania ze zdobyczy socjalnych w jakimkolwiek miejscu na terenie UE, bez względu na przynależność państwową.
Swoboda przepływu kapitału i płatności
Swobodny przepływ kapitału i płatności ma charakter autonomiczny, co oznacza, że nie mieści się ani w sferze wolności przedsiębiorczości, ani w zakresie wolności świadczenia usług. Niemniej jednak stanowi warunek wstępny dla skutecznego wykonywania innych swobód (jak np. swobodnego prowadzenia działalności gospodarczej).
Przepływ kapitałów oznacza operacje finansowe związane z inwestowaniem funduszy, natomiast bieżące płatności definiowane są jako transfer pieniędzy, które stanowią należność w określonej transakcji. W praktyce oznacza to, że np. obywatele jednego kraju mogą kupić dom w innym państwie, otworzyć tam rachunek bankowy lub lokatę terminową.