29. Sukcesja

"rozwój osobniczy" ekosystemów

- Sukcesje to kierunkowe, uporządkowane zmiany prowadzące do przekształcania się ekosystemów.

- Populacje roślinne i zwierzęce bardziej proste zastępowane są przez populacje bardziej złożone. - Typy sukcesji:

• pierwotna – dotyczy terenów, na których wcześniej nie występowała żadna biocenoza, np. skały, wydmy, hałdy, stoki wulkanów; gdy ekosystem powstaje od nowa;

• wtórna – zachodzi w ekosystemie częściowo zniszczonym, zajętym wcześniej przez inną biocenozę, np. wyręby, ugory, obszary okresowo zalewane lub zarastające jeziora.

- Stadia sukcesji pierwotnej:

• etap pionierski – przypadkowe pojawienie się różnych organizmów o najmniejszych wymaganiach, tzw. pionierskich; są to na ogół glony, mchy, porosty lub trawy; zespołem pionierskim w przypadku sukcesji wtórnej jest fragment uprzedniej biocenozy.

• etap migracyjny – pojawienie się nowych gatunków roślin i zwierząt wypełniających stopniowo zajmowaną przestrzeń;

• etap zasiedlający – rozprzestrzenianie się organizmów i kolonizacja wcześniej przybyłych;

• etap konkurencyjny – nisze ekologiczne zdobywają organizmy silniejsze, komplikują się łańcuchy i sieci troficzne;

• etap stabilizacji – powstanie zrównoważonego ekosystemu; ostateczny ekosystem, jaki wykształca się na danym terenie, nazywa się klimaksem.Stadium klimaksu charakteryzuje się trwałością w czasie, równowagą dynamiczną między czynnikami biotycznymi i abiotycznymi (homeostaza). Nie podlega już dalszej sukcesji.

• 

Rys. Etapy sukcesji (zarastanie jeziora)

SUKCESJA WTÓRNA

:( mówimy o niej wtedy, kiedy na danym obszarze występowały już wcześniej inne organizmy lecz zostały zniszczone w wyniku np. pożaru)

1.Na nieużytkowanym terenie przez człowieka początkowo występują tylko obszary trawiaste
2. Wśród traw pojawiają sie nieliczne rośliny wieloletnie np. bluszcz
3.Po upływie kilku lat zaczynają wyrastać rożne drzewa oraz krzewy są to zazwyczaj gatunki światłolubne. 
4.Z biegiem czasu wyrastają nowe gatunki drzew światłolubnych co jest cechą typową dla zwartych lasów.

Suksesja,której punktem wyjścia jest ekosystem zmieniony przez człowieka - np. półnaturalny albo sztuczny. W Polsce taką sukcesję najczęściej możemy zaobserwować na terenach porolnych, przede wszystkim polach i łąkach ugorowanych z powodu słabej gleby. Sukcesja wtórna zmierza do odtworzenia się naturalnego zbiorowiska charakterystycznego dla lokalnych warunków środowiskowych. Jej stadia są zazwyczaj nieco odmienne od występujących w trakcie sukcesji pierwotnej, inny jest bowiem jej punkt startowy. Sukcesja wtórna prowadzi do prawie całkowitego odtworzenia się ekosystemów o dość prostej strukturze - zarówno przestrzennej jak i pokarmowej.

W większości przypadków jednak nie następuje całkowite odtworzenie się ekosystemu identycznego z tym przed zniszczeniem ponieważ:

• następuje nieodwracalna zmiana składu gatunkowego biocenozy wskutek wyginięcia pewnych gatunków albo wprowadzenia się nowych

• nastąpiła zmiana warunków środowiska fizykochemicznego wskutek działalności człowieka

• ekosystem był bardzo złożony, wtedy w większości przypadków ekosystem się nie odtwarza

SUKCESJA EKOLOGICZNA,

uporządkowany proces zmian zachodzących w rozwoju ewolucyjnym biocenoz; następstwo biocenoz polegające na stopniowych zmianach ich składu gatunkowego i ilościowego; zachodzi w wyniku modyfikowania przez biocenozę środowiska funkcjonalnego; modyfikacje te stanowią przesłankę dla rozwoju zespołu organizmów lepiej przystosowanego do nowych warunków środowiskowych; w przebiegu s.e. rozróżnia się: stadium początkowe

(inicjalne) — opanowanie przez rośliny, a następnie zwierzęta nie zasiedlonego terenu; stadia pośrednie

sera) — zajmowanie terenu przez zmieniające się (wraz za zmianami warunków siedliska), lecz coraz trwalsze biocenozy; stadium końcowe

(klimaks) — reprezentowane przez ustabilizowaną w zasadzie biocenozę; s.e. zachodzi m.in. w przebiegu starzenia się jezior, które stopniowo przekształcają się w młakę, bagno, torfowisko, a w końcu w środowisko lądowe. 

Sukcesja- proces zmian prowadzących na danym terenie do przekształcania się ekosystemów prostych w bardziej złożone. 
Przejściowe stadia sukcesyjne określa się mianem seralnych, a cały szereg jako sera. Ostateczna postać ekosystemu to klimaks.

34.Minimum prawo, prawo Liebiga

czynnika ograniczającego zasada,

sformułowane w 1840 przez niemieckiego chemika J. von Liebiga prawo głoszące, że

wzrost i rozwój roślin uzależniony jest od tego składnika pokarmowego, którego względna koncentracja w podłożu (przy uwzględnieniu zapotrzebowania rośliny), w porównaniu z pozostałymi, jest najmniejsza, tj. znajduje się w minimum. Jeśli roślinie dostarczy się optymalną ilość pierwiastków mineralnych, z wyjątkiem jednego, to ten pierwiastek będzie ograniczał jej wzrost, a jego uzupełnienie spowoduje usunięcie czynnika limitującego.

Prawo minimum znalazło również zastosowanie w ekologii zwierząt i rozszerzone zostało na działanie czynników ekologicznych (np. czynnikiem minimum rozwoju rośliny może być niedostateczna ilość światła).

Prawo głosi, że:

w ekologii te substancje, które w środowisku znajdują się w ilościach najbliższych punktom krytycznym (a są wykorzystywane przez organizmy wyczerpujące naturalne zasoby środowiska), stanowią czynnik ograniczający naturalne występowanie tych organizmów, natomiast w rolnictwie wielkość plonu roślin uprawnych zależy od składnika pokarmowego (np. azotu, fosforu, potasu, pochodzacych głównie z nawozów), znajdującego się w glebie w najmniejszej ilości.

35. Zasada Shelforda 

– koncepcja mówiąca, że zarówno niedobór, jak i nadmiar różnych czynników wpływa na organizm ograniczająco. Prawo to określa możliwość rozwoju populacji. Możliwość bytowania organizmów określają dwie wartości, tzw. ekstrema działającego czynnika: minimum i maksimum. Zakres między minimum a maksimum nazywamy zakresem tolerancji. Ze względu na tolerancyjność wyróżniamy:

• eurybionty – organizmy charakteryzujące się dużą tolerancją względem danego czynnika środowiska

• stenobionty – organizmy charakteryzujące się mniejszą tolerancją i tak: żyjące w obrębie niskich wartości danego czynnika środowiskowego (oligostenobionty), średnich (mezostenobionty) i wysokich (polistenobionty).

36. Eurybionty

organizmy eurytermiczne, eurytopy (gr.: eurýs – szeroki) – organizmy cechujące się szeroką tolerancją wobec czynnikówśrodowiskowych^[1]. Mogą one żyć w bardzo zróżnicowanych warunkach, osiedlając się na znacznych obszarach Ziemi. Przykładem może być wróbel domowy, trzcina pospolita i orlica, które spotykamy niemalże na całym świecie. W takim wypadku mamy do czynienia z zasięgiem globalnym bądź kosmopolitycznym.

Przykładowe rodzaje eurybiontów:

• eurytermy - organizmy potrafiące żyć w szerokim zakresie temperatur

• euryhaliny - organizmy zdolne do życia w szerokim zakresie zasolenia wody

Eurybionty np:

Wróbel Domowy-jest eurybiontem ponieważ żyje w różnych klimatach zarówno ciepłym jak i zimnym przystosowania grubo upierzony krótki dziób stosunkowo ma dużą głowę i jest krępy

Sroka-ptak o długim ogonie krótkiej głowie i dziobie ptak ten występuje w Europie Azji i Ameryce Pł. jest dość grubo upierzony.

Niedźwiedź-przystosowania do klimatu to pazury gruba skóra i futro. Pod skórą niedźwiedzia znajduje się duża warstwa tłuszczu który jest potrzebny do ogrzania ciała niedźwiedzia 

Lis-małe uszy futro tłuszcz podskórny który ogrzewa całe ciało ma mały nos

Dzięcioł-grube pióra krótki dziób zamieszkuje różne tereny żyje w klimacie ciepłym jak i również zimnym mały zwinny ptak który zamieszkuje dziuple w drzewach na wysokości 18 metrów.

Stenobionty

 (gr.: stenós - wąski) – gatunki o wąskim zakresie tolerancji ekologicznej dla danego czynnika, np. goryl, koralowce rafy koralowej, porosty itp. Stenobionty są dobrymi bioindykatorami (gatunkami wskaźnikowymi) – ich występowanie świadczy o obecności lub działaniu określonego czynnika. W praktyce gatunki wskaźnikowe wykorzystuje się także do określania stanu środowiska (np. stopnia jego zanieczyszczenia).

Stenobionty dzielimy na:

• mezostenobionty – organizmy żyjące w obrębie wartości średnich danego czynnika środowiskowego.

• oligostenobionty – organizmy żyjące w obrębie wartości niskich danego czynnika środowiskowego.

• polistenobionty – organizmy żyjące w obrębie wartości wysokich danego czynnika środowiskowego.

Przykładowe rodzaje stenobiontów:

• stenotermy - organizmy wymagające do przeżycia konkretnych wartości temperatury

• stenohaliny - organizmy potrafiące żyć tylko w wodzie o danym zasoleniu.

Stenobionty np:

Bocian-przystosowany do ciepłego klimatu ponieważ ma długie nogi długi dziób oraz jest słabo upierzony ma duże skrzydła
Świnia domowa-jej skóra jest pokryta lekkimi włoskami które nie dają zbyt dużo ciepła duże uszy małe kopytka krótkie nogi gdyby występowała w lasach podczas zimy nie przetrwałaby 
Suseł-nie jest przystosowany do zimnego klimatu ponieważ zapada w sen zimowy ma cienkie futerko krótki pysk małe uszy 
Goryl-jest stenobiontem ponieważ niejest przystosowany do zimnego klimatu jego ciało nie jest pokryte grubym futrem tylko włoskami niema kopyt małe uszy krótki pysk

37.BIOMY KULI ZIEMSKIEJ

Biom to największa z wyróżnianych jednostek biocenotycznych, w której dominuje charakterystyczny, będący w stanie równowagi (klimaksu), zespół roślinności, skład której uwarunkowany jest czynnikami klimatotwórczymi. Za przykład mogą posłużyć obszary stepowe, w których taką będącą w równowadze roślinnością są trawy. Ekologiczny podział świata żywego na biomy jest bardzo praktyczny, gdyż dominująca w poszczególnych biomach grupa życiowa roślin odzwierciedla wiele prawidłowości takich jak: cechy klimatu, czy charakter i rozmieszczenie zwierząt. Pojęcie biomu często używa się zamiennie z terminem formacja roślinna choć istnieje drobna różnica między nimi, polegająca na tym, że biom dotyczy całej biosyntezy podczas gdy formacja roślinna jedynie wybranej grupy roślinności. Na biom składają się zarówno rośliny i zwierzęta. Rozmieszczenie roślin i zwierząt na kuli ziemskiej jest uwarunkowane przez klimat oraz zasobność środowiska w wodę, tak że możemy dostrzec pewną prawidłowość w występowaniu flory i fauny od bieguna północnego do równika. Ta prawidłowość przejawia się w wyróżnionych przez ludzi kolejnych strefach i pasm biomów, zależnych od rosnących ku równikowi temperatur i intensywności nasłonecznienia.

Oto kolejne występujące od bieguna północnego po równik biomy.

 TUNDRA

Tundra to pasmo obszarów pozbawionych lasu, które ciągną się dookoła bieguna północnego. Cechą charakterystyczną jest wybitnie surowy klimat z długimi i mroźnymi zimami oraz krótkimi chłodnymi latami. W tundrach amerykańskich i euroazjatyckich średnie temperatury miesiąca stycznia wahają się między -16 a -26^o C, a niekiedy mogą spadać do -60^o C. W lipcu natomiast średnie temperatury nie są wyższe niż +15^o C. Do tak wysokich szerokości geograficznych dociera stosunkowo niska ilość promieniowania słonecznego. Przy tak panujących warunkach, śnieg może utrzymywać się w niektórych miejscach przez 9 miesięcy w ciągu roku. Ograniczona dostawa energii cielnej ze słońca czyni gleby wiecznie zmarzniętymi. Silnie wiejące wiatry dodatkowo w sposób znaczny ograniczają zasiedlanie takich stanowisk przez faunę i florę, z której w tundrze spotkać możemy przede wszystkim mchy i porosty, a także trawy i gdzieniegdzie brzozy. Ze zwierząt na terenie tundry można zaobserwować z roślinożerców pardwę, renifera i leminga, a z prowadzących drapieżniczy tryb życia: sowę śnieżną, gronostaja, lisa polarnego czy niedźwiedzia. Z racji bardzo ubogo występującej biocenozy w tundrze, niebezpieczne są dla równowagi troficznej nawet najmniejsze zmiany. Wyeliminowanie już pojedynczego ogniwa mogłoby spowodować poważne zakłócenie całości. Populacjągwałtownie fluktuującą w tundrze są lemingi.

Do tej pory obszary północne, w sposób nieznaczny zostały zakłócone przez człowieka. Ostatnimi laty odkryto na terenach tundrowych pokłady ropy naftowej ,co może w przyszłości stanowić poważne zagrożenie dla tych jeszcze dziewiczych obszarów.

 TAJGA

Pod nazwą tajgi kryją się występujące na półkuli północnej obszary porośnięte lasami. Od strony północnej sąsiaduje z tundrą w obniżeniach morfologicznych, dolinach. Lasy tundrowe ciągną się od północnej Azji ,przez występującą na 61 stopniu szerokości geograficznej Rosję, Estonię, Łotwę, dalej przez kraje Europy Północnej: Finlandię, Szwecję, Norwegię do Kanady w Ameryce Północnej. Obszary te, porośnięte lasem zwykło nazywać się tajgą. Lata w tajdze choć ciepłe i suche to bardzo krótkie. Zimy natomiast są wybitnie długie i mroźne. Temperatury przekraczające +10^oC można zaobserwować jedynie w ciągu czterech miesięcy w roku. W tajdze opady nie są obfite, gdyż ich roczna suma wynosi od 400-600mm. Wszystkie te czynniki wpływają spowalniająco na wegetację roślin. Drzewa iglaste wchodzące w skład lasów rosną bardzo powoli, mimo to są smukłe i nad wyraz wysokie. Oprócz gatunków drzew iglastych porastających tajgę ,takich jak: modrzew, świerk, sosna, jodła i limba, występują też przedstawiciele drzew liściasty w tym : osiki, olszyny, brzozy, topole i wierzby. Rozwój roślin niższych takich jak krzewy i mniejsze drzewa jest znacznie hamowany przez zwarte korony drzew, które nie dopuszczają do przedarcia się przez nie promieni słonecznych. Niższa warstwa lasu, runo leśne tworzone jest przez opadłe liście i igliwie, mchy i porosty. Obfitość występującegopokarmu i zwarty las podczas krótkotrwałego lata, stanowią korzystne warunki dla licznych gatunków, które lasy wykorzystują jako miejsce lęgowe, teren migracji, a nawet kryjówkę. Zwierzęta tu żyjące zamieszkują pod korą (są to głównie owady) i w pniach będących w stanie butwienia drzew, ściółkę leśną i między gałęziami. Pod 'parasolem' zwartych koron drzew, zwierzęta znajdują schronienie przed wiatrem i deszczem. W tundrze doskonale czują się drapieżniki, a wśród nich: orzeł przedni, gronostaj, żbik, ryś i wilk, które dzięki obfitości pokarmu w postaci licznie zamieszkujących tajgowe lasy gryzoni.

Panujące w tajdze warunki zmieniają się radykalnie wraz z nadejściem zimy, w której zwierzęta muszą sprostać bardzo trudnym warunkom. Niektóre z nich jak myszy i ryjówki żerują pod znaczną warstwą śniegu, podczas gdy inne rozwiązują problem niedoboru pokarmu zapadając w sen zimowy, w którym to przetrwają niekorzystny okres mogący trwać nawet do ośmiu miesięcy. Łosie, jelenie i zające, a więc przedstawiciele liściożernych i trawożernych żywią się gałęziami, korą drzew i igliwiem. Gryzonie natomiast w postaci wiewiórek i burunduków zużywają latem zgromadzone zapasy. Duże drapieżniki jak wilk, niedźwiedź i ryś polują z kolei przez cały rok.

Jak widać tajga jest ulegającym wielu zmianom ekosystemem. Często nawiedzają ją klęski żywiołowe w postaci pożarów spowodowanych uderzeniem pioruna czy masowo pojawiających się gąsienic, które niekiedy potrafią ogołocić ogromne obszary leśne. Tajga jest też obszarem bardzo wrażliwym pod względem zanieczyszczeń środowiska. Tak więc człowiek wkraczający na tajgę musi być świadom krzywdy jaką wyrządza nie tylko jej mieszkańcom, ale i całemu globowi, pozbawiając go ochronnej warstwy lasu, będącej swoistego rodzaju barierą przed mroźnymi wiatrami z północy, co w efekcie może doprowadzić do istotnych zmian w klimacie.

 LASY LIŚCIASTE

Lasy liściaste są bardzo rozległymi obszarami rozciągającymi się w kierunku południowym w stosunku do tajgi oraz równika ( australijskie i południowo-amerykańskie lasy liściaste). Porastają zasobne w wodę tereny odznaczające się klimatem łagodnym i umiarkowanym. Istnieje pewna trudność w ustalaniu ścisłych granic tego biomu poza naturalnych granicami w postaci morskich wybrzeży. Na lądzie przebieg lasów liściastych jest bardzo zróżnicowany, może tworzyć zarówno pasy wciskające się pomiędzy pasma o innym składzie i charakterze. Może też przyjmować postać wysepek. Położenie tychże lasów jest odmienne na kolejnych kontynentach i tak :w Ameryce Północnej ograniczone są od części zachodniej Wielkimi Równinami, sięgającymi po Góry Skaliste, ku północy przechodzą stopniowo w lasy liściaste tajgi, a na południu z kolei graniczą z subtropikalnym lasem na Florydzie i z Zatoką Meksykańską. Przebieg lasów liściastych w Europie i Azji jest podobny. Od północy łączą się z tajgą , (w Azji też od północnego wschodu), na wschodzie docierają do Środkowo-chińskich Równin, na południu zaś graniczą z równinami rzeki Yangcy. W lasach liściastych występuje znacznie bogatsza w porównaniu z lasami iglastymi ściółka i grubsza warstwa próchnicy, pochodzące z butwiejących, opadłych wcześniej liści. Mechanizm zrzucania liści na niekorzystny okres zimowy jest przystosowaniem do prowadzenia oszczędnej gospodarki wodnej, niedostępnej dla roślin w stanie stałym. Najbardziej powszechnymi gatunkami drzew liściastych jest dąb i buk. Oprócz nich występują również lipa, klon, jesion ,leszczyna, brzoza, kasztanowiec i wierzba. Tuż pod koronami wyżej wymienionych drzew, na dość sporej grubości warstwie butwiejących liści, rozwijają się młode rośliny, krzewy, trawy, zioła, paprocie, wrzosy czy borówka czernica. W rzeczywistości czyste lasy liściaste spotyka się niezmiernie rzadko. Dzieje się tak w wyniku działalności człowieka, który w miejscu wyciętego drzewa liściastego sadzi, o wiele szybciej rosnące jodły, sosny i świerki. Na terenie naszego kraju statystycznie mówi się, że 95% spośród wszystkich lasów stanowią lasy liściaste, jednak praktycznie są to lasy mieszane.

Lasy liściaste są zamieszkiwane przez ogromną liczbę organizmów zwierzęcych począwszy od tych najmniejszych po duże drapieżniki. Liczne gatunki zwierząt zamieszkują podziemne nory, wśród korzeni roślin, martwych liści, gęstych traw, dziupli, konarów i koron wysokich drzew. Mikroskopijnej wielkości bakterie i grzyby, pierwotniaki oraz drobne stawonogiznajdują się wprost wszędzie, przyczyniając się to rozkładu martwej materii organicznej, a tym samym budując warstwę próchniczą, która w sposób ciągły użyźnia glebę. Między opadłymi liśćmi drzew można dopatrzyć się wielu owadów (stonogi, żuki, chrząszcze, mrówki i pluskwiaki) i mięczaków, będące pokarmem dla zwierząt wyższych: kretów, jeży, jaszczurek ,salamander i podobnych. W runie leśnym polują też drapieżniki: węże, borsuki, łasice, lisy, kuny ,jenoty i niekiedy niedźwiedzie. Dziki należą do mało wybrednych zwierząt, zjadając niemal wszystko znajdujące się na powierzchni ziemi. Roślinożercy w tym: sarny, jelenie, daniele i żubry żywiące się listowiem, trawami, korą i pędami stanowią pokarm dla wilków, rysi, pum i tygrysów, rzadziej niedźwiedzi. Drapieżniki i zwierzęta przeżuwające dużo czasu spędzają na polanach, pasiekach, korytach rzek w poszukiwaniu pokarmu. Ich miejscem odpoczynku są przeważnie gąszcze krzewów. Z nastaniem zimy niemal wszystko w lesie liściastym ulega zmianie. W jadłospisie roślinożerców- jeleni, danielów, saren oraz kun, borsuków i lisów zaczynają dominować owoce rosnące na niskich drzewach. Ptakiżerujące takie jak kosy, sikory i drozdy obok owoców zjadają znaczne ilości owadów. Dzięcioły spędzają mnóstwo czasu na korach drzew w poszukiwaniu larw i owadów, niedostępnych dla większości pozostałych zwierząt. Wiele spośród ptaków prowadzących aktywny nocny tryb życia, a wśród nich sowy i lelki polują na gryzonie i stawonogi, które ukrywają się pomiędzy opadłymi gałęziami i obumarłymi pniami. Inne ptaki jak myszołowy poszukując naziemnie żyjących gryzoni obserwują otwarte przestrzenie. W czasie surowej zimy zwierzęta takie jak: sarny, jelenie, dziki, sowy ,wiewiórki i inne znajdują schronienie przed zamieciami śnieżnymi w leśnych gęstwinach. Z kryjówki wychodzą jedynie w obliczu poważnego zagrożenia, którym nierzadko jest człowiek.

 STEP

Stepy to obszary występujące w średnich szerokościach geograficznych, w klimacie umiarkowanym, porośnięte trawami. Z racji występujących w nierównych odległościach czasowych niewielkich

opadów (około 250- 450 mm w skali roku)na terenie stepów panuje powszechny niedostatek wody. Na stepie dochodzi do dużych fluktuacji temperatur w ciągu roku. Lata są tu gorące i suche, zimy za to mroźne i obfite w opady śniegu. Również dobowe wahania temperatur są duże. Przyczyną tego jest klimat kontynentalny, który występuje na tym obszarze. W takim klimacie rozwój drzew jest niemożliwy. Na stepie występuje dość mało skomplikowana biocenoza. Roślinność składa się tu głównie z kseromorficznych zbiorowisk trawiastych z przewagą ostnicy, kurzycy, wiechliny i kostrzew. Roślinność ta w okresie wzmożonych opadów szybko się zazielenia i bujnie rośnie. Wśród traw występują tu odmiany zarówno traw niskich, średnich jak i wysokich. Na stepie dominują szybko biegający roślinożercy, którzy posiedli zdolność do szybkiego biegu z racji braku miejsc na stepie, w których można się skryć przed drapieżnikiem. Żyją tu także zwierzęta ryjące, które schronienie znajdują pod ziemią. I tak kryjówki w norach szukają: jaszczurki, węże, a niekiedy nawet ptaki. Na stepie nielicznie reprezentowane są duże drapieżniki, ponieważ stosunkowo mała jest też liczba ich potencjalnych ofiar w postaci dużych roślinożernych ssaków. W miejsce wielkich drapieżników licznie występują rysie, wilki i kojoty. Liczba tychże zwierząt została ostatnimi laty zmniejszona przez działalność człowieka, co doprowadziło do zwiększenia się ilości gryzoni. Na prerii z ptactwa występują: orły, sępy i przepiórki. W czasie upalnego lata, często dochodzi do masowego wystąpienia szarańczy. Człowiek często wpływa na obszary stepowe, ze względu na występujące tam żyzne gleby. Większa część stepów została zatem zamieniona na pastwiska.

 SAWANNA

Sawanna podobnie jak stepy porośnięta jest głównie przez roślinność trawiastą o typowo kseromorficznych cechach budowy takich jak twarde i ostre liście, z tą jednak różnicą, że sawanna bogatsza jest o drzewa, które występują sporadycznie razem z krzewami. Rzadkie występowanie drzew jest ściśle związane z konkurencją drzew o wodę. Obszar ten stanowią równiny położone w strefach około zwrotnikowych. Na sawannie wyróżnia się dwie pory roku: deszczową (dżdżystą), nad którą znacznie przeważa długa pora sucha. Ważnym czynnikiem biorącym udział w formowaniu się sawanny są występujące w porze suchej. Roczna suma opadów wynosi od 200-500 mm, a więc jest dość zróżnicowana osiągając swe skrajne wartości. Z wielkich rozmiarów sawannami mamy do czynienia w Australii i Ameryce Południowej, a największa z nich występuje zaś w Afryce. Sawanna Afrykańska charakteryzuje się bardzo małym zróżnicowaniem roślinności, w której rolę dominującą odgrywają trawy oraz sporadycznie występujące drzewa. Duża liczba roślinożernych kopytnych związana jest z ogromną produkcją biomasy w tym biomie. Na Sawannie Afrykańskiej możemy zaobserwować najbogatszą spośród innych faunę w postaci dużych kopytnych jak i wielkich drapieżników np. lew czy lampart. Wiele gryzoni wykorzystując miękki grunt, kopie w nim nory, stanowiące schronienie przed upalnym słońcem.

 PUSTYNIE

Pustynie są to obszary porośnięte w bardzo małym stopniu przez roślinność kseromorficzną lub pozbawione roślinności zupełnie. Na takich obszarach można spotkać gatunki roślin i zwierząt, które w sposób doskonały przystosowały swoje ciało do radzenia sobie w tak ciężkich warunkach. Roczna suma opadów na pustyni nie przekracza 250 mm, a czasem przez kilka lat obserwuje się okresy zupełnie bezdeszczowe. Warunkiem powstania pustyni na jakimś obszarze jest przewaga parowania wody ze skał, gleby i roślin nad ilością opadów deszczu, łącznie z dopływami wody oraz ilością pary wodnej znajdującej się w mgłach nadciągających od morza. Do pustyń dociera powietrze tropikalne z obszarów około zwrotnikowych, czyli rejonów zwrotnika Raka i Koziorożca, które jest suche i gorące sprzyjając powstawaniu pustyń. Niektóre pustynie odznaczają się bardzo wysokimi bo dochodzącymi do 50 C dobowymi wahaniami temperatury. Dzień na pustyni jest bardzo gorący, podczas gdy w nocy temperatura może spaść poniżej 0, przy czym największe fluktuacje zachodzą w czasie wschodu i zachodu słońca. Zwierzęta i rośliny zamieszkujące ten obszar muszą być zatem wytrzymałe na tak zmienne temperatury. Wyrazem przystosowania się do życia na pustyni jest wykształcenie przez organizmy specyficznych struktur i zachowań, dzięki którym radzą sobie z zasadniczymi niedogodnościami takimi jak niedobór wody, bardzo wysoka temperatura, brak pożywienia się i kryjówek. Niektóre spośród pustyń występują na płaskowyżach, gdzie dodatkowym czynnikiem niesprzyjającym są pojawiające się przymrozki. W obrębie pustyń można wyróżnić ich dwa rodzaje: pustynie gorące z upalnymi dniami i ciepłymi nocami oraz pustynie zimne, które charakteryzuje co prawda gorący dzień, ale nocą temperatura ulega znacznemu spadkowi. Podział ten wynika z położenia geograficznego obszaru pustynnego. Z największymi pustyniami możemy się spotkać w Afryce i Azji. Zarówno fauna jak i flora są bardzo ubogie. Wśród roślin wyodrębnia się trzy typy, których budowa jest wyraźnym wyrazem przystosowania się do życia w surowych warunkach pustynnych. Mamy zatem:

▪ Sklerofity, posiadają silnie rozwinięte systemy korzeniowe oraz drobne i grube liście, które w okresie bardzo suchym mogą zrzucać

▪ Sukulenty, które w tkankach łodyg (kaktusy), liści (agawa) lub w organach podziemnych (pelargonie) magazynują wodę

▪Rośliny efemeryczne rosnące przy odpowiedniej wilgotności, okres suszy przetrzymują w postaci nasion lub przetrwalnych organów podziemnych

Jeżeli chodzi o faunę jest równie uboga jak flora, a występująca również przystosowała się do panujących tam warunków. Przeważają tu chrząszcze, szarańczaki, pajęczaki, węże, jaszczurki i ptaki. Zwierzęta te prowadzą nocny tryb życia, a podczas dnia kryją się przed słońcem w wykopanych przez siebie norach. Ze względu na rodzaj budującego pustynię materiału wyróżnić można pustynie: kamieniste, piaszczyste, gliniaste i solniskowe.

 PUSZCZA TROPIKALNA

Puszcze tropikalne choć zajmują jedynie 6% powierzchni globu to skupiają w sobie ponad połowę wszystkich gatunków zamieszkujących naszą planetę. W skład lasów deszczowych wchodzą głównie stale zielone i rosnące przez cały rok drzewa szerokolistne. Temperatura na tych obszarach utrzymuje się na stałym poziomie i średnio wynosi 25 C. Roczna suma opadów wynosi ponad 2000 mm. Deszczowe lasy tropikalne stanowią jedno z bogatszych w bioróżnorodność naturalnych stref na Ziemi. Szacuje się, że na każde 100 tys. km2 przypada 750 gatunków drzew i 1500 gatunków roślin kwiatowych. Świat zwierząt w porównaniu z lasem deszczowym jest znacznie uboższy.

 WILGOTNY LAS RÓWNIKOWY

Zwany inaczej lasem deszczowym, odznacza się strukturą warstwową. W lesie równikowym dominują wysokie drzewa, których jedynym czynnikiem wobec optymalnych warunków wodnych i cieplnych jest światło, o które nieustannie konkurują ( najlepszy przykład stanowią pnące się ku górze liany). Owa warstwowa struktura lasów deszczowych przejawia się w występowaniu trzech warstw drzew:

▪ wyrastające ponad przeciętny poziom lasu bardzo wysokie drzewa, dorastające do 45 m wysokości

▪ drzewa dorastające do 24-30 m wysokości, tworzące swymi silnie rozgałęzionymi koronami podstawowy górny poziom lasu, przez który z trudem przechodzą promienie słoneczne

▪ drzewa niższe, wyrastające sporadycznie w miejscach, w których występują luki w koronach drzew

W lesie równikowym występuje też piętro niższe, w którym dominują krzewy i wysokie byliny (głównie banany i bambusy). Dno lasów ze względu na panujący półmrok nie należy do najlepiej rozwiniętych, tworzona jest jedynie przez cieniolubne paprotniki i grzyby. Również i pod względem występującej fauny las równikowy jest środowiskiem najbogatszym w gatunki. Statystycznie podaje się, że na każde 100 tys. km2 występuje około 150 gatunków motyli, 60 gatunków płazów (rzekotki i ropuchy), 100 gatunków gadów (kameleony, iguany, węże nadrzewne) i 400 gatunków ptaków. Z ssaków nadrzewny tryb życia prowadzą wiewiórki, leniwce, małpy, nietoperze. Twierdzi się, że największą liczbę gatunków stanowią owady, spośród których znaczenie ekologiczne mają głównie mrówki, patyczaki i motyle.

38. Przegląd krain zoogeograficznych:

Również na podstawie odmienności fauny różnych regionów świata wyróżnia się następujące krainy zoogeograficzne:
– kraina antarktyczna,
– kraina australijska,
– kraina etiopska,
– kraina madagaskarska,
– kraina orientalna,
– kraina nearktyczna,
– kraina neotropikalna,
– kraina palearktyczna.

krainy zoogeograficzne na świecie

wyróżnia się je na podstawie podobieństw i różnic świata zwierzęcego. Pomiędzy poszczególnymi krainami istniały naturalne bariery uniemożliwiające lub utrudniające wymianę zwierząt.

Wyróżnia się 6 krain zoogeograficznych:

• · Kraina palearktyczna - obejmuje Europę, północną Afrykę i Azję bez Indii, Półwyspu Indochińskiego i południowych Chin. Większość zwierząt należy do rodzin, które występują również w innych krainach (mało jest rodzin endemicznych). Nie występują tu ssaki naczelne i torbacze. Charakterystyczne zwierzęta: niedźwiedzie, rysie, łosie, renifery, wielbłądy.

• · Kraina nearktyczna - Ameryka Północna bez Ameryki Środkowej. Fauna zbliżona jest do palearktycznej. Charakterystyczne zwierzęta: bizony, szopy, skunksy, karibu, woły piżmowe, grzechotniki, wiele ptaków kurowatych. Nie ma jeży, hien i świń.

• · Kraina etiopska - obejmuje Afrykę na południe od Sahary, część Półwyspu Arabskiego i Madagaskar. Charakterystyczne zwierzęta: małpy człekokształtne (goryl i szympans), pawiany, słonie afrykańskie, żyrafy, nosorożce, zebry, antylopy, lwy, strusie, kameleony, pytony. Nie ma tu jeleni i niedźwiedzi. Wyspa Madagaskar ze względu na długą izolację wykształciła wiele endemicznych form życia zwierzęcego.

• · Kraina orientalna - Indie, Półwysep Indochiński, południowe Chiny, Filipiny, Borneo, Jawa, Sumatra. Fauna jest zbliżona do etiopskiej. Charakterystyczne zwierzęta: słonie azjatyckie, latawce, małpy wąskonose, papugi, pawie, dzikie kury, warany. Nie ma koniowatych i jeleni.

• · Kraina neotropikalna - Ameryka Południowa i Środkowa. Występuje tu dużo rodzin endemicznych. Charakterystyczne zwierzęta: tapiry, pekari, leniwce, jaguary, szynszyle, nutrie, lamy, małpy szerokonose, nandu, kolibry, tukany, anakondy, boa. Nie ma bydła, owiec, antylop.

• · Kraina australijska - obejmuje Australię, Tasmanię, Nową Gwineę i Celebes. Ze względu na długą izolację rozwinęło się tam wiele rodzin endemicznych. Charakterystyczne zwierzęta: kangury, koala, wiele ssaków workowatych, stekowce (ssaki jajorodne - dziobak i kolczatka), kakadu, kazuary, emu. Nie ma ropuch.

Do wymienionych wyżej krain zoogeograficznych nie należy fauna Nowej Zelandii i Antarktyki. Na Nowej Zelandii brak rodzimych ssaków. Występuje tam wiele gatunków endemicznych (np. kiwi, tuatara, żaba Liopelma). Nie ma żółwi, węży, ryb słodkowodnych.

Antarktyda i wyspy antarktyczne odznacza się ubóstwem świata zwierzęcego. Charakterystyczne są słonie morskie, pingwiny. Brak ssaków lądowych.