Lateralizacja - inaczej stronność ciała. Przejawia się jako preferencja do używania ręki, nogi, oka znajdujących się po jednej (niekoniecznie tej samej) stronie ciała.

Rodzaje lateralizacji:

• lateralizacja jednorodna prawostronna, jednorodna lewostronna

• lateralizacja niejednorodna (skrzyżowana)

• lateralizacja nieustalona

Rozwój lateralizacji:

• 4-5 miesiąc życia dziecko jest bilateralne (obustronne)

• 7-8 miesiąc zżycia wykształca chwyt jednoręczny (przejawy preferowania jednej z rąk)

• Praworęczność zazwyczaj ustala się ok. 2-3 r.ż., leworęczność ustala się w wieku 3-4 lat.

• Proces lateralizacji zakończony jest w wieku szkolnym. U niektórych proces lateralizacji jest opóźniony, dominacja ręki nie jest ustalona w wieku szkolnym. Dzieci te napotykają liczne trudności w nauce.

Trudności dziecka z zaburzoną lateralizacją:

• Nieprawidłowa lateralizacja i leworęczność mogą być źródłem trudności. Negatywny wpływ na naukę ma skrzyżowanie lateralizacji w zakresie oka i ręki, utrudnia kształtowanie się koordynacji wzrokowo-ruchowej.

• Trudności w czytaniu i pisaniu

• Lateralizacja lewostronna utrudnia dziecku funkcjonowanie, większość urządzeń technicznych i przedmiotów jest zaprojektowana z myślą o osobach praworęcznych

Kiedy możemy podejrzewać zaburzenia w procesie lateralizacji:

• sprawnie posługuje się obiema rękami

• słaba sprawność manualna, której może towarzyszyć ogólna niezręczność ciała

• trudności w orientacji w stronach swojego ciała

• trudności w określaniu kierunków przestrzennych

Diagnoza lateralizacji:

W CELU SPRAWDZENIA DOMINUJĄCEJ CZĘŚCI WYKONUJEMY MIN. 3 PRÓBY NA KAŻDĄ CZĘŚĆ CIAŁA:

• Dominacja ręki: wrzucanie fasolek, koralików do wąskiej butelki, odkręcanie słoiczków, mieszanie łyżeczką w kubeczku

• Dominacja oka: patrzenie przez dziurkę wyciętą, zaglądanie do ciemnej butelki, oglądanie wzorów w kalejdoskopie

• Dominacja ucha: dziecko stoi, ręce ma z tyłu- ma słuchaniu jednym uchem np. tykania budzika, grającego radia, szumiącej muszli

• Dominacja nogi: kopanie piłki, wchodzenie i schodzenie po schodach, stanie na jednej nodze, wchodzenie do koła.

Motoryka duża:

Motoryka duża stanowi wszystkie obszerne ruchy, w które jest zaangażowane całe ciało lub jego znaczna część, np. ręce i nogi:

• raczkowanie

• wspinanie się

• stanie

• machanie

• balansowanie

• chodzenie

• bieganie

• skakanie

• czołganie się

• jazda na rowerze

• pływanie.

Rozwój postawy ciała i lokomocji u niemowląt:

• cefalokaudalny kierunek rozwoju – rozwój postępuje od części głowowej (ruchy gałek ocznych, ruchy mięśni szyi), następnie rozwija się część tułowiowa (ruchy rąk, ruchy tułowia), a na końcu część nożna (ruchy nóg, chodzenie);

• proksymodystalny kierunek rozwoju – zmiany postępują w kierunku od osi podłużnej ciała na boki, czyli najpierw rozwijają się mięśnie położone blisko kręgosłupa, następnie mięśnie ramion, przedramion, dłoni i palców;

• łokciowo-promieniowy kierunek rozwoju – w osi poprzecznej ciała rozwój przebiega od 5. małego palca dłoni do kciuka.

Etapy rozwoju ruchowego:

Zdolności ruchowe po narodzinach: dłonie zamknięte, odruch chwytny rąk, przy próbie postawienia odruchowy wyprost nóg, w pozycji na plecach naprzemienne ruchy kończyn i ułożenie głowy na boku, przy podciąganiu do siadu głowa opada w przód, w pozycji siedzącej kilkakrotne podnoszenie główki i utrzymywanie przez sekundę, w pozycji na brzuchu kończyny całkowicie zgięte, odruchowe pełzanie nóżkami, obracanie głową z położenia środkowego w bok

Zdolności ruchowe w I miesiącu życia: dłonie częściej lekko otwarte, stawianie oporu przy próbie otwierania piąstek, mimowolne prowadzenie rąk do ust, w pozycji na plecach głowa w linii środkowej przez min. 10 sekund, w pozycji na brzuchu unoszenie głowy na ok. 3 sek.

Zdolności ruchowe w II miesiącu życia: trzymanie grzechotki przez krótki czas, energiczne wymachiwanie nóżkami, zanikanie chodu automatycznego i reakcji podparcia, w pozycji na brzuchu unosi głowę do kąta 45 stopni i wsparte na rękach odrywa nieznacznie klatkę piersiową oraz jednocześnie lub na przemian głowę i nogi, w siadzie nie prostuje tułowia i trzyma główkę prosto przez ok. 5 sek.

Zdolności ruchowe w III miesiącu życia: w pozycji na brzuchu unosi głowę pod kątem 45-90 stopni i utrzymuje przez ok. 1 min., przy podciąganiu do pionu lekko unosi głowę, w siadzie kontroluje głowę przez pół min., dłonie otwarte, podpieranie się na przedramionach, podnoszenie rączek nad głowę, poruszanie grzechotką włożoną do ręki, wyciąganie dłoni do trzymanej przed dzieckiem zabawki, przytrzymywane nad podłogą ugina nogi w kolanach, jedna noga podnosi się automatycznie

Zdolności ruchowe w IV miesiącu życia: dobra kontrola głowy, obracanie się z brzucha na plecy, naprzemienne kopanie nóżkami, pełzanie po okręgu, pewne podpieranie się na przedramionach w pozycji na brzuchu, siedzenie przy podtrzymywaniu za dolną część tułowia, wkładanie zabawek do ust, zabawa palcami, niepewne zbliżanie dłoni do grzechotki, przytrzymywane w pozycji stojącej naprzemiennie zgina i prostuje kończyny w stawach skokowych i kolanowych

Zdolności ruchowe w V miesiącu życia: w pozycji na brzuchu długo trzyma uniesioną głowę, opiera się na dłoniach, unosi klatkę piersiową na wyprostowanych rękach, sięga po zabawkę umieszczoną na wysokości wzroku, w pozycji na plecach sięga do stóp i prowadzi je do ust, aktywnie unosi głowę, siedzi pochylone, przewraca się z brzucha na plecy i odwrotnie, w pozycji stojącej opiera się na czubkach palców, chwyta grzechotkę całą dłonią z prostym kciukiem, przekłada ją z ręki do ręki, wkłada zabawkę do buzi

Zdolności ruchowe w VI miesiącu życia: w pozycji na brzuchu podpiera się na dłoniach i stopach, sięga po jedną z dwóch podanych kostek, podtrzymywane pionowo utrzymuje ciężar ciała, w pozycji na plecach unosi głowę i bawi się stopami, posadzone lub podciągnięte samodzielnie siedzi z prostymi plecami, aktywnie się podciąga za podane palce

Zdolności ruchowe w VII miesiącu życia: samodzielne podciąganie się do pozycji siedzącej, pełzanie okrężnie i do tyłu, obracanie się w obie strony, chwytanie palcami i prostym kciukiem, sięganie obiema rękami, obracanie zabawką w ręce, podciągane do stania sprężynuje

Zdolności ruchowe w VIII miesiącu życia: stoi z podparciem, próbuje podnieść się do stania, pełza na brzuchu do przodu, utrzymuje równowagę w siadzie, siedzi pewnie bez podparcia, świadomie wypuszcza przedmioty, z leżenia na brzuchu chce usiąść, zginając biodra i obracając tułów

Zdolności ruchowe w IX miesiącu życia: zdejmuje z głowy czapkę, dotyka palcem wskazującym zabawek, celowo upuszcza przedmiot, przechodzi z siadu do leżenia, trzymane za ręce stoi na całych podeszwach

Zdolności ruchowe w X miesiącu życia: wyjmuje mały przedmiot z dużego, kołysze się na czworakach, stabilnie siedzi, z pozycji na brzuchu podnosi się do siadu, chodzi bokiem, trzymając się poręczy

Zdolności ruchowe w XI miesiącu życia: wyjmuje mały przedmiot z dużego, kołysze się na czworakach, stabilnie siedzi, z pozycji na brzuchu podnosi się do siadu, chodzi bokiem, trzymając się poręczy

Zdolności ruchowe w XI miesiącu życia: raczkowanie, dobra równowaga w siadzie, przyciąganie zabawki za sznurek, chodzi trzymane za rękę, chodzi bokiem, trzymając się mebli, samodzielnie wstaje, chwytając się poręczy

Zdolności ruchowe w XII miesiącu życia: pełne raczkowanie, chodzi trzymane za jedną rękę, pierwsze samodzielne kroki bez podparcia, wkładanie małego przedmiotu do dużego, próby samodzielnego jedzenia łyżką, samodzielne picie z kubeczka

Rozwój umiejętności dowolnego chwytania:

• W 4-5 miesiącu życia obserwuje się ruch wahadłowy i chwyt prosty, tzn. maluch uruchamia staw barkowy i chwyta całą dłonią od góry – palce owijają przedmiot. 

• Ok. 6 miesiąca życia pojawia się ruch łukowaty i chwyt dłoniowo-łokciowy. Uruchamia już staw łokciowy, wyciągając rękę do zabawki i chwyta przedmiot całą dłonią.

• Ponad półroczne pochyla ciało ku przedmiotowi i pojawia się chwyt nożycowy – przywodzi kciuk do pozostałych palców. Zaznacza się przewaga jednej ręki.

• Ok. 9 miesiąca życia maluch uruchamia staw nadgarstka. Pojawia się też chwyt pęsetkowy – przeciwstawianie kciuka i palca wskazującego oraz zdolność chwytania opuszkami palców.

Duża motoryka u dzieci w wieku 2 lat:

• 12- 13 mies. – samodzielne chodzenie

• 13-15 mies.- bazgranie kredkami, niezręczne posługiwanie się łyżką, widelcem

• 13-18 mies.- wkładanie klocka w otwór

• 16 mies.- kopanie piłki

• 16-18 mies.- budowanie wieży z klocków

• 17 mies.- rzucanie piłki

• 18 mies.- samodzielne picie z kubka

• 19-20 mies.- wchodzenie po schodach chwytając się poręczy, dostawiając jedną nogę do drugiej

• 21-22 mies.- pierwsze próby rozebrania się

• 21-24 mies.- pierwsze próby jazdy na rowerku

• 24 mies. – budowanie wieży z większej ilości klocków

Rozwój motoryki dużej w wieku przedszkolnym:

W okresie przedszkolnym jest intensywny wzrost i kształtują się najważniejsze sprawności ruchowe. Obserwuje się dużą potrzebę ruchu. Nie zawsze mają możliwość zaspokojenia tej potrzeby. Należy stwarzać wiele sytuacji do rozwijania i zaspokajania potrzeb

3 latek w zakresie motoryki dużej powinien:

• sprawnie chodzić i biegać

• pewnie i stabilnie trzymać przedmioty w czasie chodzenia

• rzucać i kopać piłkę

• samodzielnie zakładać i zdejmować niektóre części garderoby

4 latek powinien:

• wchodzić i schodzić po schodach krokiem naprzemiennym

• sprawnie kopać i rzucać piłkę

• łapać piłkę przedramionami, przyciskając ją do siebie

• podskoczyć, przeskoczyć przez przeszkodę i zeskoczyć z niej

5 latek i 6 latek powinien:

• nabywać nowe umiejętności: taniec, pływanie, jazda na nartach, rowerze, łyżwach..

• mieć zdolność do powtarzania sekwencji ruchowych

• stać na jednej nodze z zamkniętymi oczami

• skakać na skakance

Typy zaburzeń:

• Zaburzenia koordynacji ruchowej - wykonuje dobrze poszczególne ruchy, ale nie potrafi ich powiązać w harmonijną całość.

• Obniżenie sprawności manualnej - dotyczy małych grup mięśni, przejawiające się wolnym tempie wykonywanych czynności, małej precyzji ruchów dłoni i palców.

• Obniżenie precyzji ruchów - wkładają w swoją pracę ogromny wysiłek, a rezultaty są słabe. Starają się dobrze wykonać zadanie, często wykonują współruchy (wysuwają język, machają nogami itp. ) typowe dla okresu przedszkolnego.

• Zaburzenie koordynacji wzrokowo – ruchowej - nie potrafią dostosować swoich ruchów do właściwości przedmiotów, np.: nie potrafią schwycić lecącej piłki, wspiąć się na drabinkę, wznieść budowli z klocków

Objawy zaburzeń motoryki dużej:

• rozwija się motorycznie nieprawidłowo do swojego wieku

• ogólna niezręczność ruchowa i mała wyćwiczalność w zakresie dużych ruchów, związana z zakłóceniami napięcia mięśniowego

• brak koordynacji ruchów przy współdziałaniu różnych grup mięśniowych, dający wrażenie ogólnej niezręczności

• osiąganie z opóźnieniem, różnych umiejętności ruchowych w czynnościach codziennych, zabawowych i sportowych

• ogólne spowolnienie ruchowe

• unikanie zabaw ruchowych;

• zakłócenie koordynacji wzrokowo- ruchowej w zabawach/zadaniach, gdzie ruch odbywa się pod kontrolą wzroku

• ubieranie sprawia trudność

• złożone ruchy sprawiają problem (skakanie, balansowanie, rzucanie, łapanie)

Przyczyny które mogą wpłynąć na zaburzenia motoryki dużej:

• uszkodzenie lub zaburzenie funkcji mózgowych

• choroba mięśni lub stawów

• problemy z oddychaniem lub układem krążenia

• zaburzenia postrzegania (wada wzroku czy słuchu)

• opóźniony rozwój psychiczny

• opóźniony rozwój centralnego uk. nerwowego

• konkretne choroby tj. padaczka

• zaniedbanie lub zbyt małe zachęcanie do aktywności fizycznej

• maltretowanie

• niedożywienie

• mało okazji do ruchu

• niewiele możliwości, by ćwiczyć nauczone ruchy

• uszkodzenia przed lub w czasie porodu

Najczęstsze problemy z zakresu motoryki dużej to:

• zaburzenia równowagi;

• niezgrabność ruchowa;

• słabe panowanie nad szybkością i siła;

• trudność w integracji wszystkich mięśni, w celu wykonania skoordynowanego działania.

Ważne jest:

• zachęcanie do brania udziału w zabawach ruchowych

• umożliwienie uprawiania sportów

• dbałość o wprowadzanie prawidłowych nawyków i przekazywanie modelowych wzorów czynności.

Niedobór ruchu (hipokinezja)

Może być przyczyną zaburzeń równowagi wewnętrznej w organizmie. Skutkiem niedoboru mogą być nieadekwatne zachowania, napięcia emocjonalne, zmiany nastroju itp.