M. Weber. Klasy, stany, partie – podział władzy w obrębie wspólnoty
Na podział władzy w danej wspólnocie bezpośrednio wpływa ukształtowanie ładu prawnego. „Władza to szanse jednej lub większej liczby osób na przeprowadzenie jej lub ich własnej woli w działaniu opartym na poczuciu wspólnoty, nawet, jeśli inni, którzy w nim uczestniczą będą stawiać opór.” Należy rozróżnić władzę ekonomiczną od władzy w ogóle. Władza ekonomiczna może stać się następstwem innej władzy. Władza w tym także ekonomiczna ma wartość samą dla siebie. Nie osiąga się jej wyłącznie dla korzyści ekonomicznych, lecz w dużej mierze dla godności, którą ona daje. Jednak, kiedy posiada się władzę czysto ekonomiczną, nastawioną wyłącznie na pieniądz nie daje ona godności (prestiżu) społecznego. Jednak godność może być podstawą władzy typu ekonomicznego.
To, w jaki sposób rozdziela się godność w danej społeczności określa tzw. ład społeczny. Nie jest on jednak tożsamy z ładem prawnym czy ekonomicznym, jednak wzajemnie na siebie oddziaływają. Zjawiska jakie podlegają podziałowi władzy w danej wspólnocie to klasy, stany i partie.
Klasy- odpowiadają ładowi ekonomicznemu. Nie są one wspólnotami, lecz ich działania są często oparte na poczuciu wspólnoty. Klasa jest wtedy, gdy:
pewnej liczbie osób wspólne są pewne typowe czynniki przyczynowe ich szans życiowych
jeżeli te czynniki dotyczą jedynie ich ekonomicznego interesu – posiadania dóbr i dochodu
w warunkach rynku towarów lub pracy.
Sam rozdział, czy dysponowanie dobrami materialnymi stwarza określone szanse życiowe. Przewagę mają posiadający dobra materialne, nad tymi, którzy na rynku mogą zaoferować jedynie swoją siłę roboczą. Tak więc posiadanie i nieposiadanie są podstawowymi kategoriami położenia klasowego, niezależnie czy oddziałują na walkę cen, czy na walkę konkurencyjną.
Położenie klasowe można zatem różnicować z jednej strony wg własności obróconej w dochód, z drugiej zaś wg oferowanych na rynku świadczeń. Jednak w każdej z tych grup również występują kolejne podziały. Pojęciu klasy jednak zawsze wspólne jest to, że rodzaj szans na rynku stanowi intencję warunkującą to, co wspólne losom jednostek. Tak więc położenie klasowe jest położeniem rynkowym. Podwaliną położenia klasowego staje się stosunek wierzyciel – dłużnik. Klasę tworzą wyłącznie interesy ekonomiczne, związane z istnieniem na rynku.
Wśród klas może pojawić się zjawisko zrzeszania, czy działań opartych na poczuciu wspólnoty jednak nie jest to zjawisko uniwersalne. Tak jak już wcześniej było wspomniane klasa wspólnota nie jest.
Stany- odpowiadają ładowi społecznemu. Są zazwyczaj wspólnotami jednak niekiedy o nieukształtowanym charakterze. Położenie stanowe to wszelkie typowe składniki losów ludzkich uwarunkowane przez określoną pozytywną lub negatywną ocenę godności społecznej, wiążącej się z jakąś cechą wspólną pewnej liczbie osób. Godność ta może być połączona z położeniem klasowym, jednak nie musi. Do tego samego stanu mogą należeć zarówno posiadający jak i nieposiadający.
Wyrazem godności stanowej jest zazwyczaj przede wszystkim oczekiwanie specyficznie ukształtowanego stylu życia od każdego, kto chce należeć do danego kręgu. Następnie związane z tym ograniczenie stosunków „towarzyskich”, małżeństwa wewnątrzstanowe, itp. Ważne jest poczucie wspólnoty. W skrajnych przypadkach stan może przerodzić się w kastę. Oznacza to, że oprócz konwencjonalnych i prawnych gwarancji podziału stanowego występują jeszcze gwarancje rytualne tego rodzaju, iż każdy fizyczny kontakt z członkiem kasty uznanej za niższą jest dla osoby należącej do kasty wyższej skazą jako rytualna nieczystość, wymaga religijnej pokuty.
Stanem mogą być również grupy etniczne, religijne.
Każdej określonej godności stanowej, która polega na ekskluzywności i dystansie przypisywane są pewne prerogatywy jak np. prawo do pewnych ubiorów, potraw, tabu zakazane innym, noszenie broni, typy zachowania, nauka. Przy zawieraniu małżeństw jest niezwykle ważny interes rodzinny. Powszechnym zjawiskiem w stanach pozytywnie uprzywilejowanych jest dyskwalifikacja zwykłej pracy fizycznej, jak również często dyskwalifikowana jest każda działalność zarobkowa, szczególnie działalność przedsiębiorcy Za niegodną uważana może być również praca artystyczna, literacka, jeśli jest wykonywana w celach zarobkowych lub wymaga ciężkiej pracy fizycznej. Ład społeczny panujący w stanach jest w opozycji do władzy ekonomicznej, czy wszelkich procesów rynkowych. Rezultatem podziału stanowego jest zahamowanie swobodnego rozwoju rynku.
Tak więc podsumowując można stwierdzić, że podział na klasy jest następstwem stosunku do produkcji i nabywania dóbr, stany zaś jako następstwo zasad konsumpcji dóbr w postaci swoistych rodzajów stylu życia. Grupa zawodowa jest również stanem tzn, ubiega się skutecznie o społeczną godność zwykle dopiero dzięki swoistemu stylowi życia, który może być uwarunkowany zawodem.
O ekonomicznych warunkach przewagi podziału stanowego można powiedzieć tylko tyle: sprzyja mu pewna (względna) stabilność zasad nabywania i podziału dóbr natomiast wszelki wstrząs i przewrót techniczno – ekonomiczny zagraża mu i wysuwa na plan pierwszy sytuację klasową. Z reguły epoki i kraje, w których dominowały klasy były epokami rewolucji (przewrotów) techniczno – ekonomicznych, natomiast każde opóźnienie ekonomiczne jest skutkiem szybkiego rozwoju formacji stanowych i przywrócone jest znacznie godności społecznej.
Partia- odpowiada jej ład prawny i jej miejscem jest dziedzina władzy. Działanie partii kieruje się ku władzy społecznej, tzn ma na względzie wpływ na działanie oparte na poczuciu wspólnoty. Występują one w np. klubie towarzyskim, jaki i państwie. Działanie partyjne ma na celu zrzeszanie, gdyż jest ono nastawione na osiągnięcie jakiegoś zaplanowanego celu – rzeczowego, np. przeprowadzenie jakiegoś programu z pobudek idealnych, materialnych, jak również celu osobistego tj. dojście do władzy. Partie są zatem możliwe jedynie w obrębie wspólnot o charakterze zrzeszenia, czyli posiadających jakiś racjonalny porządek i aparat utrzymania w gotowości dla jego zachowania. Celem partii jest wpłynięcie właśnie na ten aparat i w miarę możliwości zmontowanie go ze stronników partyjnych. Partie mogą reprezentować interesy uwarunkowane sytuacją klasową lub stanową i dobierać z tego stronników. Jednak nie muszą być partiami wyłącznie klasowymi czy stanowymi.
O klasach, stanach i partiach należy jeszcze powiedzieć, że: z tego, że ich warunkiem koniecznym jest łączące je zrzeszenie, w szczególności polityczne działanie oparte na poczuciu wspólnoty, w obrębie którego funkcjonują nie można wnosić, że są one związane granicami jakiejkolwiek konkretnej wspólnoty politycznej. Celem takich zrzeszeń niekoniecznie jest powołanie jakiegoś nowego międzynarodowego politycznego, czy terytorialnego panowania, lecz głównie wywarcie wpływu na już istniejące.