Temat 8. STRUKTURA SPOŁECZNA - lektura 3.
Max Weber „Klasy, stany, partie - podział władzy w obrębie wspólnoty”
Sposób, w jaki w danej społeczności rozdziela się „godność” społeczną między typowe grupy w niej uczestniczące, będziemy nazywać „ładem społecznym”. Do ładu prawnego ma się on podobnie jak ład ekonomiczny. Ład społeczny nie jest tożsamy z ładem ekonomicznym, bowiem ład ekonomiczny jest dla nas jedynie sposobem rozdziału i użycia dóbr i świadczeń ekonomicznych.
Klasy, stany i patie są zjawiskami polegającymi na podziale władzy w obrębie wspólnoty. Przez władzę będziemy rozumieć szanse jednej lub większej liczny osób na przeprowadzenie jej lub ich własnej woli w działaniu opartym na poczucie wspólnoty, nawet jeśli inni, którzy w nim nie uczestniczą, będą stawiać opór.
Klasy nie są wspólnotami. O klasie mówimy, gdy:
- pewnej liczbie osób wspólne są pewne typowe czynniki przyczynowe ich szans życiowych
- czynniki te dotyczą jedynie ich ekonomicznego interesu - posiadania dóbr i dochodu
- spełniony jest warunek istnienia rynku towarów lub pracy.
Posiadanie i nieposiadanie są więc podstawowymi kategoriami położenia klasowego niezależnie od tego, czy oddziałują na walkę cen czy na walkę konkurencyjną. Wspólne pojęciu klasy jest zawsze to, że rodzaj szans na rynku stanowi instancję warunkująco to, co wspólne losom jednostek. Położenie klasowe jest w tym sensie ostatecznie położeniem rynkowym.
Klasę tworzą wyłącznie interesy ekonomiczne i to związane z istnieniem rynku.
Choć klasy nie są wspólnotami, to jednak położenie klasowe kształtuje się na gruncie zawiązanej wspólnoty. Z tym, że działanie płynące z poczucia wspólnoty, którego następstwem jest położenie klasowe, jest nie tyle działaniem członków tej samej klasy, ile działaniem wzajemnym członków różnych klas.
Wszelkiego typu położenie klasowe, przede wszystkim to, które polega na czystej władzy posiadania jako takiej, oddziałuje najpełniej wówczas, gdy wszelkie inne zasady określania wzajemnych stosunków zostają, na ile to możliwe, pozbawione znaczenia.
Stany są zazwyczaj wspólnotami. Położenie stanowe określać będziemy jako wszelkie składniki losów ludzkich uwarunkowane przez określoną, pozytywną lub negatywną ocenę godności społecznej, wiążącej się z jakąś cechą wspólną pewnej liczbie osób. Godność ta może wiązać się również z położeniem klasowym - różnice między klasami nakładają się w rozmaitych konfiguracjach na różnice stanowe. Normalnie jednak godność stanowa pozostaje raczej w ostrej sprzeczności z roszczeniami czystego posiadania. Do tego samego stanu mogą należeć zarówno posiadający, jak i nie posiadający.
Treściowo, wyrazem godności stanowej jest zazwyczaj przede wszystkim oczekiwanie specyficznie ukształtowanego stylu życia od każdego, kto chce należeć do danego kręgu. Stan utrzymuje się wówczas, gdy tego typu zgodne działanie płynie z poczucia stylu życia, a nie jest jedynie indywidualnym naśladowaniem obcego stylu życia.
Oprócz konwencjonalnych i prawnych gwarancji podziału stanowego występują jeszcze gwarancje rytualne tego rodzaju, iż każdy fizyczny kontakt z członkiem kasty uznanej za niższą jest dla osoby należącej do kasty wyższej skazą.
Poczucie godności pozytywnie uprzywilejowanych stanów odnosi się w sposób naturalny do ich bytu. Królestwo ich jest „z tego świata”, wielkie przeszłością - istnieje dla teraźniejszości. Poczucie godności warstw negatywnie uprzywilejowanych z natury rzeczy może wiązać się z leżącą poza teraźniejszością przyszłością - doczesną lub pozaziemską. Musi czerpać z wiary w opatrznościową misję, pomazanie przez Boga itp.
Rasowe uzasadnienie podziału stanowego może być słuszne tylko w odniesieniu do poszczególnych przypadków: często stan, poprzez dobór osób o kwalifikacjach osobistych, staje się środowiskiem hodowli typów czystych antropologicznie. Nie jest to jednak jedyny sposób kształtowania się stanów (inne to np. przynależność polityczna, położenie klasowe).
Rozczłonkowanie stanowe dokonuje się wraz z monopolizacją idealnych i materialnych dóbr lub szans. Określonej godności stanowej która zawsze polega na dystansie i ekskluzywności, prerogatywom tej godności (np. wyłączne prawo do pewnych ubiorów) towarzyszą wszelkiego rodzaju monopole materialne. To one stanowią motyw stanowej ekskluzywności.
Styl życia jest probierzem godności stanowej. Powoduje to, że stany są nosicielami wszelkich konwencji; wszelka stylizacja jest pochodzenia stanowego. Zjawiskiem powszechnym w grupach stanowo uprzywilejowanych jest dyskwalifikacja zwykłej pracy fizycznej. Dyskwalifikacja pracujących zarobkowo jest następstwem stanowej zasady ładu społecznego i opozycji wobec czysto rynkowej regulacji podziału pracy. Rynek bowiem, wraz z procesami ekonomicznymi, nie zna względów osobistych ani nie wie nic o godności. W związku z tym za ogólny rezultat podziału stanowego można przyjąć zahamowanie swobodnego rozwoju rynku.
Podział na klasy wyłania się jako następstwo stosunku do produkcji i nabywania dóbr, zaś na stany jako następstwo zasad konsumpcji dóbr w postaci swoistych rodzajów stylu życia. Podziałowi stanowemu sprzyja stabilność zasad nabywania i podziału dóbr. Natomiast wszelki przewrót techniczno-ekonomiczny zagraża mu i wysuwa na pierwszy plan sytuację klasową.
Partie - ich właściwym miejscem jest dziedzina władzy. Partyjne działanie płynące z poczucia wspólnoty, w przeciwieństwie do działania klasowego i stanowego, gdzie nie jest to konieczne, zakłada zawsze pewne celowe zrzeszenie. Jest ono obliczone na osiągnięcie zaplanowanego celu. Partie są zatem możliwe jedynie w obrębie wspólnot o charakterze zrzeszenia, czyli posiadających jakiś racjonalny porządek i aparat utrzymywania w gotowości dla jego zachowania.
Partie są zawsze tworem walczącym o władzę, dlatego też są często bardzo rygorystycznie zorganizowane na zasadach zależności zwierzchnich.