Max Weber (1864-1920)



Studiował prawo w Heidelbergu, Getyndze i
Berlinie



Na Uniwersytecie w Berlinie wykładał prawo
handlowe i historię prawa, ekonomię we
Freiburgu



4 –letnie załamanie nerwowe, które
uniemożliwiło mu tworzyć



1904 – 1905 „Etyka prostestancka a duch
kapitalizmu”



„Ekonomia i społeczeństwo” wydane
pośmiertnie

Max Weber (1864-1920)



Szeroki zakres zainteresowań:
historia, socjologia, ekonomia,
filozofia, metodologia nauk,
społecznych, historyczne studia
porównawcze nad cywilizacjami oraz
komentarze do bierzących wydarzeń



- nie miał kontynuatorów



Socjologia dzieli się na przed
Weberowska i po Weberowska

Max Weber



1. Zerwał z przesłankami myślenia
historiozoficznego (prawidłowości
strukturalne), przyjmując perspektywę
ahistoryczną



2. Zerwał z założeniami ewolucjonizmu



3. Modernizację przedrewolucyjnego
społczeństwa rozumiał jako
powszechnodziejowy rozwój
racjonalizacji

Weber - ojciec socjologii



wg Comta nauki społeczne to nauki
przyrodnicze, dlatego Weber postulował:



umocowanie metodologii nauk
społecznych w odróżnieniu od nauk
przyrodniczych



opis precyzyjnym językiem + badania
historyczno porównawcze

Punkt wyjścia WEBERA



Przed WEBEREM: Racjonalność naukowa
- model racjonalności matematycznej,
opartej na fizyce Newtonowskiej stanowił
PARADYGMAT POZNANIA. Wszystko było
rozwiązywane metodą naukową:
„obserwacja, eksperyment i rachunek” (pyt.
religijne czy filozoficzne)



WEBER:



1. Badał racjonalność w religii nie w nauce



2. Racjonalność nie jako problem naukowy a
społeczny.

Metodologia nauk
społecznych



Socjologia humanistyczna -
Socjologia rozumiejąca - nauki
społeczne nie muszą kontynuować
wzorów nauk przyrodniczych, gdyż
nawet są w lepszej sytuacji niż nauki
przyrodnicze, ponieważ świat
człowieka jest łatwiej dostępny.



Metodologia oparta jest na
ROZUMIENIU.

Rozumienie



W naukach przyrodniczych panuje
model poznania zewnętrznego przez
ujmowanie zjawisk od zewnątrz



W naukach społecznych i
humanistycznych poznanie następuje
od wewnątrz, przez rozumienie, czyli
przeżywanie stanów psychicznych
innych ludzi

Rozumienie



Rozumienie bezpośrednie - znaczenie
ludzkich czynności można ustalić na
podstawie pewnych oczywistości:
logicznych czy psychologicznych, by
ustalić „co dana czynność znaczy” –
rozumienie gestów, mimiki



Rozumienie wyjaśniające – zmierza do
poznania motywów jakimi się
kierowała dana osoba podejmująca
działanie

Umocowanie metodologii nauk
społecznych:



1. Postulowal ścisły i obiektywny charakter

metodologii nauk społecznych – Zasada

Wertfreiheit – nauka powinna unikać sądów

wartościujących



2. Opracowywanie specyficznej

metodologii i filozofii nauki (np. Koncepcja

typów idealnych – hipotetyczne formy, które

uczony narzuca na płynną rzeczywistość



3. Zasada indywidualizmu

metodologicznego – procesy społeczne

mogą być wyjaśniane w oparciu o prawa

rządzące postępowaniem jednostek.

Schemat socjologii



Socjologia Formalna



Działanie społecznie



– Typy Idealne –



Działanie społeczne



Socjologia
Rozumiejąca



Działanie
społecznie



– Racjonalizacja –



Działanie
społeczne

Działanie społeczne



Zachownia jednostek, których
geneza i przebieg zorientowane są
na przyszłe, teraźniejsze lub
spodziewane zachowania innych
jednostek.



Koordynacja dokonuje się przez typy
idealne lub raczjonalizację.

Główne pytanie Webera



Jak dokonał się rozwój ekonomiczny w
społeczeństwach Zachodu?



Racjonalizacja, która ma charakter
uniwersalny, oparty na formie dystansu,
pozwalający na obserwacje struktury,
formułowanie metod i ich zastosowanie. W
efekcie tendencja do większego organizowania
życia społecznego, odróżniania od siebie
różnych typów działań, ich koordynowania,
celem dostosowania środków do dążeń,
uczynienia skutków przewidywanlymi.

Racjonalizm kultury
zachodniej



Na „szczególnie ukształtowany

racjonalizm kultury zachodniej składa

się”:



1. Nowoczesne przyrodoznawstwo



2. Systematyczne uprawianie nauk

(uniwersytety)



3. Zinstytucjonalizowane uprawianie

sztuki i wprowadzanie jej na rynek

(teatr, muzea, rynek księgarski)



4. Naukowo usystematyzowana nauka

prawa

Racjonalizm kultury
zachodniej



5. Nowoczesna administracja państwowa

z racjonalną organizacją urzędniczą



6. Przewidywalne stosunki oparte na

prawie prywatnym



7. Sposób uprawiania działalności

gospodarczej nastawionej na zysk



8. Rozdzielenie gospodarstwa domowego

i przedsiębiorstwa



9. Pracę organizuje się pod kątem

efektywności

Racjonalizm kultury
zachodniej



10. Wykorzystywanie wyników wiedzy
naukowej dla poprawy zdolności
produkcyjnej i organizacji przedsiębiorstwa



11. Kapitalistyczna etyka gospodarcza:



„Albowiem ekonomiczny racjonalizm, jeśli
chodzi o jego powstanie, zależy nie tylko
od racjonalnej techniki i racjonalnego
prawa, lecz także od zdolności i dyspozycji
ludzi do prowadzenia określonego rodzaju
praktyczno – racjonalnego sposobu życia”



Weber „Osobliwości kultury zachodniej”

Cele socjologii prawa:



1. Klasyfikować systemy prawne



2. Wyjaśniać dlaczego mają taki
kształt a nie inny



3. Badać relacje pomiędzy
systemami prawnymi a innymi
elementami życia społecznego



Weber skupił się na relacji
GOSPODARKA – PRAWO

GOSPODARKA – PRAWO –
RELIGIA



Odrzucił tezę K. Marksa, że czynniki
ekonomiczne są podstawowym
elementem rozwoju prawa, ponieważ
jest to zbyt uproszczona wizja.



Jest wiele czynników które
jednocześnie wpływają na prawo



Teza Webera: czynnniki religijne były
przyczyną rozwoju kapitalizmu

Socjologia religii



Religia jest jedną z największych sił
społecznych i miała podstawowy wpływ
na społeczny rozwój swiata Zachodu.



W działaniu z następującymi
czynnikami:



racjonalizacja rozwoju nauki, wpływ
matematyki, racjonalizacja sytemowa,
biurokratyzacja administracji i
przedsięwzięć ekonomicznych.

Analiza porównawcza



Religie światowe rozwijają się od

wiary w duchy do wiary w bóstwa,

gdzie magicy, kapłani i prorocy

pełnią rolę”systematyzacji i

racjonalizacji etyki religijnej.”



Protestantyzm to ostatni epizod

racjonalizacji religii



Podobna zasada zachodzi w

przypadku systemów prawnych od

irracjinalnych do racjonalnych

Analiza porównawcza



Protestantyzm



Głównym celem
życia człowieka
jest praca, która
wspomaga rozwój
kapitalizmu



Inne religie
(judaizm, religie
Dalekiego
Wschodu)



-zorientowanie na
tradycję – postęp
zaburza ład
społeczny

Etyka protestancka i duch
kapitalizmu



Etyka jest źródłem ekonomicznej
przewagi krajów protestanckich nad
katolickimi



Słynna jest jego teza o wyższości
protestanckich świąt Wielkiej Nocy
nad katolickim Bożym Narodzeniem.

Protestantyzm



Wpływ na rozwój gospodarki
napędza HOMO RELIGIOUS, dla
którego ważne są dwie kategorie:



1. Akumulacja kapitału



2. Praca

Etyka protestancka i duch
kapitalizmu



Centralną tezą tego dzieła jest
zgodność etyki ascetycznego
protestantyzmu z „duchem
kapitalizmu". Jej uzasadnienie można
odnaleźć w kalwińskiej koncepcji
predestynacji.



Materialne powodzenie miało
stanowić dowód Bożej łaski



Przeznaczeniem człowieka jest praca

Ekspansja kapitalizmu



Te i inne cechy ascetycznego
protestantyzmu prowadziły ostatecznie
do sakralizacji życia zawodowego i
ekspansji kapitalizmu.



Celowość, uniformizacja życia
przyspieszyły kapitalistyczną
standaryzację produkcji. Duch
purytańskiej ascezy zjednał się
z duchem kapitalizmu przeobrażając

homo religious

w homo oeconomicus

Racjonalność jako nakaz
moralny



Ekonomicznie uświęcony sposób życia
zaowocował wzrostem racjonalności.



imperatyw ekonomicznej optymalizacji,
w połączeniu z dyscypliną
i metodycznością nadał racjonalności
rangę nieomal nakazu moralnego,



surowa dyscyplina podporządkowała
życie jedynie praktycznym celom



Rozwój sekularyzmu

Typy racjonalności



RELIGIJNA



nowoczesne
struktury
świadomości



SPOŁECZNA



Ucieleśnienie
struktur
racjonalności w
instytucjach
społecznych

IDEALNE TYPY ROZWOJU
SPOŁECZNEGO (Typy władzy)



1.Charyzmatyczny - władza oparta na

osobowym autorytecie, jednostkach

charyzmatycznych, o niezwykłych

właściwościach (czarownicy, prorocy,

wodzowie, władcy)



2. Tradycyjny - w oparciu o tradycję, czyli

to do czego zdążyliśmy się przyzwyczaić,

bądź to, co trwało „zawsze" (rzeczywiście,

rzekomo czy pozornie)



3. Racjonalny – oparty na przekonaniu o

legalności zasad i normatywnych reguł

sprawowania władzy

Typy racjonalności systemów
prawa



Racjonalność

materialna



obserwowana w

systemach prawnych

społeczeństw opartych

na teokratyzmie lub

patryjarchacie



ukierunkowana na

wartości, przekonania

autorytetów i

uzgadnianie treści

przepisów z owymi

wymogami



Racjonalność formalna



obserwowana w

systemach prawnych

społeczeństw zachodu,



koncentracja na cechach

stanu faktycznego, które

przyporzadkowac można

w sposób jednoznaczny

zapisanym w kodeksach

regułom



występowania trwałych

pojęć o ustalonej treści i

ogólnych i

abstrakcyjnych zasad

Typy systemów prawa



Prawo racjonalne/irracjonalne



Parwo materialne/formalne



1. Prawo Materialnie / Nieracjonalnie (prawo

szariatu stosowane przez muzułmańskich

sędziów)



2.Prawo Materialnie / Racjonalnie (bazujące na

imperatywach etycznych czy religijnych)



3. Prawo Fromalnie / Nieracjonalnie (tworzone

przez sędziego lub ustawodawce,

formalizowane przez magię)



4. Prawo Fromalnie /Racjonalne (skodyfikowane,

podporządkowane syogistycznego stosowaniu)

Rządy prawa (Rules of Law)



System prawa, który jest formalny i
racjonalny, nazywany przez Webera
„legalnym” został zdefiniowany jako
rządy prawa, czy prawomocność
– gdzie zasady prawa są
wprowadzone przez ustawodawstwo i
prawomocne użycie siły co skutkuje
posłuchem dla prawa.

Racjonalny system prawa



Racjonalny system posługuje się pojęciem

normy, „traktowanej wyłącznie jako

konwencji, które mogą podlegać

hipotetycznym rozważaniom

i pozytywnemu stanowieniu.”



„Racjonalne zatem będzie to co

poddane legalnie obowiązującej

normie, w odróżnieniu od tego, co po

prostu dane przez tradycję, bądź

arbitralnie narzucone przez autorytet

osobowy”. J. Habermas

Racjonalizacja prawa



Dwuznaczność racjonalizacji prawa
polega na tym, że:



1. Umożliwia instytucjonalizację,
zorientowanego na cel działania
gospodarczego i administracyjnego



2. Oderwanie się od podsystemu
racjonalnego ze względu na cel od
jego podstaw praktycznomoralnych

Racjonalizacja prawa



Konsekwencje:



1. W etyce protestanckiej nie może
dojść do instytucjonalizacji praktyczno-
moralnych struktur świadomości



2. W nowoczesnym prawie możliwe jest
oderwanie od ewaluatywnej sfery
wartości



(założenie o wyodrębnieniu
samodzielnych kulturowych sfer
wartości)

Poziomy racjonalności



1. Państwo



2. Ekonomia



3. Kultura i sztuka



4. Indywidualny

Działanie i Rozumienie



Podmiot wiąże subiektywny sens z
działaniem



Rozumienie tylko w odniesieniu do
działań racjonalnych, jednak człowiek
w większości przypadków nie
zachowuje się racjonalnie. Dlatego
potrzebujemy kategorii takich jak:
empatia + pamięć historyczna
(rozmumienie tradycji)

Racjonalność



Racjonalizacja wiąże się ze:
wzrostem wiedzy, wzrostem
stosunków odpersonalizowanych,
zaawansowaniem kontroli społecznej
i materialnej życia.

Racjonalność



Weber miał ambiwalentny stosunek
do Racjonalności:

Pozytywy: wyzwoliła nas od

tradycyjnych, restrykcyjnych,
nielogicznych zachowań
społecznych; „odczarownie”

Negatywy: dehumanizacja stosunków

społecznych – żelazna klatka
biurokracji,

Odczarowywanie świata



kierunkiem rozwoju społeczeństwa
zachodniego jest odchodzenie od
tradycji i rozszerzenie obszarów
odczarowywanie świata - niszczenie
świata opartego na magii –
wytłumaczenie zjawiska odbiera mu
mistycyzm.



Wyrazem tych przekonań są zwłaszcza
analizy Webera dotyczące biurokracji.

Prawo a Magia



Współczesna antropologia prawa rozwija się

w zaprzeczeniu do tezy Webera i analizuje

podobieństwa pomiedzy prawem a religią:



1. Środki kształtowania porzadku społecznego



2. Funkcje epistemologiczne



3. Środki integracji społecznej i budowania

wspólnej tożsamości



4. Systemy symboli używane dla „czynienia

za pomocą słów” (L.J. Austin, B. Malinowski)



5. Tworzenie prawa to „akt rzucenia zaklęcia”



6. Łączenie czynności w spektakularne,

rytualne formy

Prawo a Magia



W sytuacji, w której formuła
magiczna czy regulacja prawna jest
irracjonalna, oba systemy wciąż
mogą kreować porządek.