MAX WEBER
WEBER MAX (1864-1920), brat Alfreda, niem. socjolog, historyk, religioznawca, ekonomista, prawnik, teoretyk polityki i metodolog nauk społ.; jeden z najbardziej wszechstronnych przedstawicieli nauk społ., twórca tzw. socjologii rozumiejącej; Wykładał prawo na uniwersytecie w Berlinie (od 1892 r.), ekonomię polityczną na uniwersytecie we Fryburgu (od 1894) i ekonomię na uniwersytecie w Heidelbergu (od 1897 r.), gdzie był związany z neokantowską szkołą badeńską. W 1893 r. Weber ożenił się z Marianne Schnitger, późniejszą feministką (napisała też jego biografię). Po śmierci ojca przeżył ciężkie załamanie nerwowe. Na uniwersytet powrócił w 1918 r. obejmując katedrę w Wiedniu, a następnego roku pierwszą w Niemczech katedrę socjologii w Monachium. W tym mieście spędził resztę życia.
Najważniejsze dzieła Webera to Etyka protestancka i duch kapitalizmu (1905, wyd. pol. 1994 r.) oraz Gospodarka i społeczeństwo (1922, wyd. pol. 2002 r.).
Weber uważał, że człowiek zawsze działa jako jednostka, ale jego działanie ma charakter zbiorowy - jest nakierowane na innych i zawsze zawiera w sobie element społeczny.
„Teoria biurokracji“: Z założenia przyjętego przez Maxa Webera biurokracja miała być idealną i bezbłędną formą organizacji. Nie oznacza on wzoru doskonałości, ale ABSTRAKCYJNY MODEL, SKONSTRUOWANY Z CECH ISTOTNYCH JAKIEGOŚ ZJAWISKA. Model ten, ukazując istotę danego zjawiska, jest przydatnym narzędziem jego analizy, chociaż istniejące w rzeczywistości wcielenia modelu są zawsze połączeniem cech istotnych z różnymi innymi cechami, które są różne w każdym przypadku. Mianem biurokracji nazwał władzę legalną.
Typologia władzy:
- tradycjonalna (władcy rządzą na mocy starodawnego i szanowanego zwyczaju, dziedziczą władzę po swoich przodkach)
- racjonalno - legalna (oparta na systemie zasad i regulacji akceptowanych przez społeczeństwo)
- charyzmatyczna (związane z cechami władcy)
Weber twierdził, iż z władzą legalną w idealnej postaci mamy do czynienia gdy zatrudnionych w administracji biurokratów cechuje następujące postępowanie: posiadają wolność osobistą, hierarchia ich urzędów i zakres kompetencji są jasno zdefiniowane, sprawowany urząd to jedyne bądź główne źródło utrzymania danej osoby, urzędnik nie ma prawa do zawłaszczenia swojego stanowiska; jest poddany ścisłej, systematycznej dyscyplinie i kontroli.
„Typ idealny”
Wg. Webera socjologia miała być nauką społeczną, która opisze sens działań społecznych, w którym mieści się też opis sensu wszystkich najważniejszych instytucji społecznych, chociaż są one efektem ciągle powtarzanych działań społecznych. Problem to jak dojść do opisu działań społecznych, jak poznać i zrozumieć ich sens. Punktem wyjścia ma być tutaj metoda „typów idealnych”. Weber rozumie przez to pewien idealny, racjonalny przebieg pewnych działań społecznych, motywacji, instytucji społecznych czy zjawisk społecznych. Typ ten powstaje w umyśle badacza. Jest on pewną fikcją. Socjolog obserwuje badane przez siebie działania społeczne czy instytucje społeczne i stara się zrozumieć motywacje konkretnych badanych przez siebie działań. Weber zastosował typ idealny przy wyjaśnianiu, jak ludzie dokonują wyboru czynności społecznych. Przyjął mianowicie, że ludzie zawsze działają w sposób racjonalny. Wyróżnił 4 kategorie działań ludzkich: działania tradycjonalne, emocjonalne, celowo-racjonalne i zasadniczo-racjonalne.
1. METODOLOGIA:
Historia i socjologia:
- Nauki powstają w drodze stawiania sobie problemów podstawowych i rozwiązywanie problemów konkretnych.
- Socjologia tworzy pojęcia typów i generalne reguły zjawisk. Historia dąży do przyczynowej analizy. Na historię składają się empiryczne zdarzenia.
- Weber był przedstawicielem swoistej socjologii historycznej, która miała interesować się jednostkowością i ogólnością.
- Był przekonany, że na historię składa się nieskończony zbiór określonych zjawisk. Aby móc je rozpoznać, trzeba stworzyć koncepcje użyteczne do badania realnego świata. Jest to zadaniem socjologii.
1.2. Verstehen (rozumieć):
- Socjologia ma przewagę nad naukami przyrodniczymi, ponieważ socjolog jest w stanie zrozumień zjawiska społeczne, a chemik czy fizyk nie pojmuje w podobny sposób zachowania atomu czy związku chemicznego.
- Koncepcja dotycząca Verstehen wywodzi się z hermeneutyki (szczególne podejście do interpretacji źródeł pisanych; celem jest zrozumienie toku myślenia autora) i Weber chciał ją rozszerzyć na życie społeczne, aby zrozumieć jednostki, interakcje i całe dzieje ludzkości.
- Wg Webera jest to systematyczna i zdyscyplinowana praca badawcza, racjonalna procedura badawcza.
1.3. Przyczynowość:
- Jest to prawdopodobieństwo, że po jednym zdarzeniu nastąpi drugie albo że będzie mu towarzyszyć.
- Badacz powinien przyjrzeć się przyczyną, a także znaczeniu zmian historycznych.
- Etyka protestancka była jednym z czynników, które zrodziły współczesnego ducha kapitalizmu, ale nie jedynym.
- Weber stosuje wieloprzyczynowe podejście.
- Ponieważ potrafimy w specjalny sposób rozumieć życie społeczne, w naukach społecznych wiedza o przyczynach różni się od tejże wiedzy w naukach przyrodniczych.
1.4. Typy idealne:
- Najważniejszym narzędziem pojęciowym jakie socjologia miała stworzyć dla historyków są typy idealne.
- Typ idealny - nie występuje w rzeczywistości. Tworzy się przez jednostronne spotęgowanie jednego lub kilku punktów widzenia i przez złączenie w jednym spójnym myślowym obrazie całego bogactwa rozproszonych i z trudem zauważalnych jednostkowych zjawisk, które pasują do owych jednostronnie uwypuklonych punktów widzenia.
- Typ idealny (na podstawowym poziomie) to koncepcja stworzona przez przedstawiciela nauk społecznych na podstawie zainteresowań w celu uchwycenia zasadniczych cech zjawisk społecznych.
- Typy idealne to narzędzia heurystyczne. Pomocne przy prowadzeniu badań empirycznych. Ich funkcją jest porównywanie z empiryczną rzeczywistością w celu ustalenia rozbieżności lub podobieństw, opisania ich za pomocą jak najbardziej jednoznacznych, zrozumiałych pojęć, i ich zrozumienia oraz przyczynowego objaśnienia.
- Elementy typu idealnego pasują do siebie. Są logicznie skonstruowane. Nie powinny być ani zbyt szczegółowe, ani ogólne. Są to zjawiska pośrednie.
- Typy idealne należy tworzyć za pomocą obserwacji rzeczywistości, ale nie mają być jej lustrzanym odbiciem. Typ idealny nie musi być pozytywny ani prawidłowy. Powinien mieć sens sam w sobie
- Typów idealnych nie tworzy się raz na zawsze. Muszą pasować do zmieniającej się rzeczywistości społecznej.
1.4.1. Odmiany typów idealnych:
Historyczne typy idealne: odnoszą się do zjawisk występujących w danych epokach historycznych.
Ogólne socjologiczne typy idealne: odnoszą się do zjawisk występujących w różnych okresach historycznych i różnych społeczeństwach.
Idealne typy działania: czyste typy działania oparte na motywacjach działającego podmiotu.
Strukturalne typy idealne: formy przyczyn i skutków działania społecznego.
1.5. Wartości:
- Weber uważał, że socjologia powinna być wolna od wartościowania. Socjologowie nie powinni dopuszczać do tego, by wyznawane przez nich wartości wpływały na pracę badawczą.
1.5.1. Wartości i nauczanie:
- Nauczyciel nie powinien eksponować wyznawanego przez siebie systemu wartości na uczelni. Różnica między publicznym wystąpieniem a wykładem związana jest z charakterem odbiorców.
- Studenci nie mają wyboru, muszą siedzieć do końca wykładu. Wykładowca ma prezentować fakty, a nie osobiste wartości.
1.5.2. Wartość i badania naukowe:
- Wierzył, że można oddzielić fakt od wartości, ale tych wartości nie powinno się całkowicie wyeliminować z badań społecznych.
- Wartościowanie powinno zakończyć się w momencie rozpoczęcia badań zjawisk społecznych.
- Wartości wpływają na wybór przedmiotu badań.
- Ta koncepcja znajduje wyraz w weberowskim pojęciu odniesienia do wartości: wybór tych obszarów empirycznej rzeczywistości, które ucieleśniają dla ludzi ogólne wartości kultury wyznawanych przez członków społeczeństwa, w którym żyją badacze. Ogólnie, w badaniach wybór przedmiotu badań dokonywałby się na podstawie tego, co w danym społeczeństwie uznawane jest za istotne.
- Postawa moralnej obojętności nie ma nic wspólnego z naukowym obiektywizmem.
2. SOCJOLOGIA KONKRETNA:
2.1. Czym jest socjologia?
- Opowiadał się przeciwko organicyzmowi i kolektywistycznym koncepcjom.
- Socjologia może być uprawiana przez zastosowanie ściśle indywidualistycznej metody, ale nie sposób całkiem wyeliminować pojęć zbiorowych.
- Wierzył w mikrosocjologię i zamierzał się nią zajmować.
- Socjologia powinna być nauką zajmującą się przyczynowością oraz powinna poprzez interpretację dążyć do zrozumienia.
- Socjologia dzięki interpretacji dąży do zrozumienia działania społecznego i przez to do przyczynowego wyjaśnienia jego przebiegu i skutków.
2.2. Działanie społeczne:
- Odróżniał je od zwykłego zachowania.
- Zachowanie: ma charakter automatyczny, nie zawiera w sobie procesów myślowych. Jest reakcją na bodziec.
- Działanie: procesy myślowe występują między bodźcem a ostateczną reakcją. Działanie następuje wtedy, kiedy jednostki nadają swojemu postępowaniu subiektywny sens.
- Analiza socjologiczna polega właśnie na interpretacji działań.
- Błędem byłoby uznawać psychologię za podstawę socjologicznej interpretacji działania.
- Dla pewnych celów może być konieczne potraktowanie zbiorowości jako jednostek.
2.2.1. Typy racjonalnego działania:
Działanie określane celoworacjonalnie: przez oczekiwania dotyczące zachowania przedmiotów świata zewnętrznego i innych ludzi, gdy ujmowane są one jako warunki w racjonalnym dążeniu do szczegółowo rozważonych własnych celów.
Działanie określane wartościoworacjonalnie: przez świadomą wiarę w bezwarunkową samoistną wartość pewnego zachowania się jako takiego, bez względu na jego skutki.
Działanie określane afektywnie: przez emocje i stany uczuciowe.
Działanie tradycjonalne: określane przez utarte przyzwyczajenia.
2.3. Klasa, stan i partia:
- Nie redukuje stratyfikacji do czynników ekonomicznych, ale ujmuje ją w sposób wielowymiarowy.
- Społeczeństwo dzieli się na warstwy na podstawie położenia ekonomicznego, statusu oraz władzy. Ludzie pod jednym względem mogą być wyżej, a pod innym niżej.
- Analiza uwarstwienia społeczeństwa.
- Klasa: nie jest wspólnotą. Jest to grupa ludzi, której wspólne położenie stanowi możliwą postawę społecznego działanie. Warunki, które muszą być aby mówić o danej warstwie jako o klasie. Wielu ludziom wspólny jest swoisty element determinujący ich szanse życiowe. Klasy istnieją w porządku ekonomicznym
- Stany są przeważnie wspólnotami, lecz amorficznymi. Stan jest to typowy element losu życiowego ludzi, który warunkowany jest przez swoistą, pozytywną lub negatywną, społeczną ocenę honoru. Łączy się za sposobem życia. Położenie stanowe ma związek z położeniem klasowym, ale nie zawsze. Stany istnieją w porządku społecznym
- Partie istnieją w porządku politycznym. Są strukturami walczącymi o dominację. Są najbardziej zorganizowanymi elementami systemu stratyfikacji. Partie nie działają jedynie w państwie, ale mogą powstać także w klubie towarzyskim.
3. RELIGIA A KAPITALIZM:
3.1. Religia i powstanie kapitalizmu:
- Związek różnych religii świata z faktem, że tylko na Zachodzie rozwinął się kapitalizm.
- Analizy zjawisk na płaszczyźnie społeczno-strukturalnej i kulturowej.
3.2. Drogi do zbawienia:
- Stworzył typologię dróg prowadzących do zbawienia:
Asceza: nastawienie na działanie i zobowiązanie się wiernych do odmawiania sobie przyjemności tego świata. Podtypy:
Asceza odrzucająca świat: zasadza się na normach i wartościach karząca wyznawcom powstrzymać się od pokus.
Asceza wewnątrzświatowa: obejmuje kalwinizm. Nie odrzuca świata, wierni działają w jego obrębie by uzyskać zbawienie, ale występuje ścisła kontrola sposobu życia. Filozofia samowyrzeczenia.
Mistycyzm: kontemplacja, emocja, działanie. Podtypy:
Mistycyzm odrzucający świat: całkowita ucieczka od świata.
Mistycyzm wewnątrzświatowy: stara się poznać sens świata przez kontemplację, ale wysiłki te skazane są na niepowodzenie, bo świat nie poddaje się indywidualnemu pojmowaniu.
...