MAX WEBER

1. Źródła nauki społecznej Maxa Webera.

1. Jego nauka społeczna była próbą przezwyciężenia pozytywistycznego naturalizmu z pozycji historyzmu.

2. Cała metodologia Maxa Webera powstała jako odpowiedź na pytania dotyczące tego jak wyzwolić się spod wpływu pozytywizmu, nie popadając zarazem w niewolę antynaukowego idealizmu.

3. Zależy mu na poznaniu zjawisk społecznych w ich historycznej swoistości. Nauki społeczne były dla niego naukami historycznymi.

4. Weber zalicza socjologa i historyka do tej samej kategorii, gdyż zadaniem obu jest poznanie rzeczywistości kulturowej.

5. Według Webera socjologia była nauką pomocniczą historii.

6. Badacz nie obcuje z rzeczywistością jako taką, lecz z rzeczywistością zorganizowana przez jego aparat pojęciowy.

7. Źródłem socjologii Webera był też marksizm. Swoją metodę nazwał pozytywną krytyką materializmu historycznego.

• Polemika Webera z monokauzalizmem

• Zerwanie z poszukiwaniem jakiegoś jednego „decydującego czynnika”

• Weber nie mógł przystać na operowanie pojęciem „praw” czy „konieczności historycznej”

8. Teoretyczne źródła, z których czerpał Max Weber były przede wszystkim niemieckie.

2. Chaos świata i porządek wiedzy.

1. Punktem wyjścia socjologii Maxa Webera była wizja świata jako chaosu

2. Weber zalicza wszystkie `sensy' odnajdowane w dziejach do sfery nienaukowych sądów wartościujących.

3. Historia nie ma żadnego immanentnego sensu: jest terenem starcia ludzi i grup ludzkich obdarzanych wolą pokonania wszelkiego oporu i osiągania swoich partykularnych celów.

4. Problem, z którym borykał się Weber, sprowadzał się do antynomii między uniwersalizmem nauki i partykularyzmem życia, między konieczną w nauce obiektywnością i stronniczością, jaka w praktyce musi cechować ludzi wyznających odmienne wartości i mających sprzeczne interesy.

5. Sąd wartościujący i odniesienie do wartości. Pierwszego nauka społeczna musi się wystrzegać, ale bez drugiego jest niemożliwa, gdyz tylko wartości konstytuują badana przez nas kulturę.

6. Na pytanie, co jest ważne a co nieważne nie ma innej odpowiedzi jak powołanie się na określone wartości własne, których wybór ma pozanaukowy charakter.

7. Źadne fakty społeczne nie są ważne same przez się, lecz tylko przez swój związek z naszymi wartościami.

8. Dopiero ludzie ustanawiają porządek świata.

9. Z chwilą rozpoczęcia pracy nad postawionym problemem pracy uczony przestaje istnieć dla świata: wolno mu kierować się tylko normą obiektywności naukowej.

10. Nauka empiryczna nikogo nie może pouczać o tym, co powinien, lecz tylko o tym, co może i w odpowiednich okolicznościach, czego chce.

11. Nauki społeczne zajmują się ludzkimi sądami wartościującymi, ale same ich nie wydają, pozostając wolne od wszelkiej stronniczości, która polega na zorientowanym na określone wartości wyborze przedmiotu badań - ideał nauk społecznych.

3. Typy idealne

1. w grę wchodzą konstrukcje teoretyczne nie będące w żadnym razie reprodukcją czy odbiciem rzeczywistości.

2. „Idealny” to w tym wypadku tyle, co nierealny czy też jedynie pomyślany

3. Weber przestrzegał przed utożsamianiem typu idealnego z domniemaną `istotą' badanego zjawiska.

4. Typ idealny pokazuje, jaka rzeczywistość mogłaby być, ale nie jaka jest. Typ idealny jest tylko fikcją do której przymierza się empiryczną rzeczywistość.

5. Typu idealnego nie odkrywa się w empirycznej rzeczywistości, typ idealny się tworzy, ażeby tę rzeczywistość badać i rozumieć, nie oczekując wszakże, iż będzie z nim kiedykolwiek całkowicie zgodna.

6. Żadne konkretne zjawisko nie odpowiada typowi idealnemu z trzech zasadniczych powodów.

• Każde takie zjawisko miało posiadać cechy, których typ idealny nie obejmuje.

• Cechy zjawiska uwzględnione w jego typie idealnym przedstawia on we właściwej sobie „oczyszczonej” formie.

• Nie wszystkie cechy typu idealnego występują w każdej z jego konkretnych egzemplifikacji.

To czy tworzenie typów idealnych, utopii nie jest tylko intelektualną zabawą, lecz rzeczywiście posuwa naprzód proces poznania, zależy od ich użyteczności w praktyce badawczej.

4. Rozumienie działań ludzkich.

1. Szczególna kategoria zachowań

2. Weber wskazywał na przeprowadzenie linii granicznej między działaniem znaczącym, a zachowaniem się jedynie odruchowym.

3. Definicja socjologii jako nauki, która dzięki interpretacji dąży do zrozumienie działania społecznego.

4. Weber był wrogiem socjologii, w której celu wyjaśnienia faktów społecznych przywołuje się nieustannie jakieś byty zbiorowe.

5. Był programowym i konsekwentnym indywidualista metodologicznym, skłonnym uważać, że wszystkie socjologiczne wyjaśnienia pozostają wyjaśnieniami pozornymi tak długo, jak długo nie potrafimy powiedzieć, dlaczego jednostki działają tak jak działają.

6. Gdy mówi o państwie, narodzie, spółce akcyjnej, rodzinie lub podobnych tworach to ma na myśli jedynie przebieg faktycznego lub traktowanego możliwie działania społecznego jednostek, gdyż tylko one są dla nas dającymi się zrozumieć podmiotami sensownie zorientowanych działań.

7. Nie przypisywał jednostce żadnych właściwości, na których postawie można byłoby orzekać cokolwiek o rzeczywistości społecznej.

8. Działanie społeczne jednostki jest zorientowane na innych ludzi w swoim przebiegu zdeterminowane nie tylko przez cechy indywidualne - jakąś wrodzoną naturę - lecz także, a nawet przede wszystkim przez obecność tych „innych”, których reakcję ma wywołać lub na których działania jest odpowiedzią.

9. Jednostka dla Webera jest pozbawiona wszelkich cech dla socjologii istotnych tak długo, jak długo traktuje się ją poza kulturowo-historycznym kontekstem wzajemnego działania.

10. Konkretne jednostki u Webera przypominają raczej jednostki występujące w rozważaniach teoretyków gospodarki, gdzie liczy się nie tyle indywiduum, ile rola: producenta, konsumenta, przedsiębiorcy, robotnika najemnego.

11. Socjologia rozumiejąca i dwa rodzaje rozumienia:

• Bezpośrednie ( actuelles Verstehen) - chodzi o sytuacje, w których jesteśmy w stanie pojąć znaczenie działań innych ludzi na mocy swego rodzaju oczywistości: po prostu obserwując czyjeś działanie, wiemy, co ono znaczy, bez podejmowania żadnych skomplikowanych operacji intelektualnych.

• Wyjaśniające ( erklarendes Verstehen) - najwyższy szczebel poznania działań ludzkich, umożliwiającym odpowiedź nie tylko na pytanie, co?, ale także na pytanie dlaczego? Miało to pozwolić na poznanie nie tylko znaczenia ludzkiego działania, ale także jego przyczyn i motywów.

Weber był przekonany, że nauki o kulturze, jakkolwiek odmienne od nauk o przyrodzie, nie powinny rezygnować z wyjaśniania przyczynowego.

Istotną rolę grają również badania historyczno-porównawcze.

Rozumienie procesów historycznych nie może polegać na tym, aby tylko stwierdzać, do czego świadomie zmierzali ich uczestnicy i jak wyglądał ich świat wewnętrznych przeżyć. Ta procedura nie ma nic wspólnego z „wczuwaniem się”.

Interpretator musi przynajmniej na początku założyć, że działania i wierzenia, które stara się zrozumieć są racjonalne w pewnym znaczeniu tego terminu. Dopiero wtedy, gdy to założenie okazuje się nietrafne, należy uciekać się do wyjaśnień innego rodzaju, a więc odwołujących się do emocji lub tradycji.

Chodziło mu o wybór takiej strategii badania świata społecznego, której punktem wyjścia byłby typ idealny postępowania doskonale racjonalnego, w stosunku, do którego empirycznie dane działania ludzkie są większymi lub mniejszymi odchyleniami.

Socjolog czy historyk jest w stanie najtrafniej rozpoznać motywy ludzkich działa niż same osoby działające, które rzadko są zdolne do pełnej konsekwencji i rozróżniania wpływających na nie czynników.

Im bardziej działanie jest racjonalne tym bardziej jest przewidywalne.

Rozważania o przyczynowym uwarunkowaniu ludzkich działań zaczynają się od założenia, że człowiek jest wolny, co znaczy, że może świadomie wybierać cele i środki do ich osiągnięcia.

3. Socjologia formalna Maxa Webera

1. Metoda formalnych definicji, klasyfikacji i typologii.

2. Formalizm w socjologii ukształtował się jako próba przezwyciężenia absolutnego historyzmu, nie zaś jako negacja podejścia historycznego we wszelkich jego postaciach.

3. Ideał naukowej ścisłości.

4. Katalog „form” społecznych, „czystych” typów.

5. Aby można było mówić o działaniach społecznych w Weberowskim znaczeniu, niezbędne jest minimum świadomości, dzięki któremu zachowanie się zostaje wyposażone w „subiektywne znaczenie”.

6. Rodzaje działań:

• Tradycjonalne

• Afektywne

• Celoworacjonalne

• Wartościoworacjonalne

Działania tradycjonalne i afektywne upodabniają się w jakiejś mierze do działań wartościoworacjonalnych.

Działania celoworacjonalnego takie działania społeczne, w których ma miejsce świadomy wybór zarówno celów, jak i prowadzących do niego środków.

Działania społeczne są zawsze jednokierunkowe, ale zawsze zorientowane na innych ludzi. Nie zawierają w sobie żadnej konieczności, lecz tylko prawdopodobieństwo, wywołania odpowiedzi ze strony partnera.

Gdy odpowiedź ma miejsce, zapoczątkowując dłuższy lub krótszy szereg oddziaływań wzajemnych dwóch lub więcej jednostek, powstaje stosunek społeczny.

Wszystko zaczyna się od działań jednostek i wszystko daje się do nich sprowadzić. Na wszystkich poziomach kluczowe znaczenie zachowuje kategoria racjonalności.

5. Socjologia historyczna

1. Weber jako historyk nie rezygnuje z badania procesów historycznych.

2. Weber chciał nade wszystko wyjaśnić osobliwości społeczeństwa nowoczesnego.

3. Weber wystrzegał się budowania uniwersalnych schematów rozwoju społecznego. Poszukiwał ogólnej tendencji przemian społecznych.

4. W gramatyce Webera nie było już takich podmiotów jak „ludzkość” czy „społeczeństwo”, nie znał też pojęcia prawa.

5. Z każdej sytuacji historycznej istnieje wiele możliwych wyjść i nigdy nie jest z góry przesądzone, które z nich zostanie wybrane. Schemat zmiany społecznej, był więc bezkierunkowy.

6. W każdej chwili może pojawić się zdolny odmienić bieg dziejów charyzmatyczny przywódca uważany przez swych zwolenników za kogoś obdarzonego nadprzyrodzonymi, nadludzkimi lub przynajmniej rzeczywiście niezwykłymi, nie każdemu dostępnymi siłami czy właściwościami.

7. Proces „odczarowywania świata”, polegający na racjonalizacji wszystkich sfer życia, czyli na rosnącej przewadze działań scharakteryzowanych jako racjonalne. Proces ten jest związany z rozwojem gospodarki kapitalistycznej. To pierwszy temat z dwóch głównych tematów socjologii historycznej Webera.

8. Temat drugi: to osobliwości cywilizacji zachodniej będącej ośrodkiem i źródłem tego procesu.

9. Przemiany w sferze religii wpłynęły na detradycjonalizację działań w sferze gospodarki. Dlaczego w krajach zachodnich racjonalizm wypiera tradycyjne formy myślenia i działania??

10. Uwolnienie się od metafizycznego fatalizmu i monokauzalizmu.

11. Pschychospołeczne warunki powstania nowoczesnego społeczeństw zorganizowanego na zasadzie racjonalności.

12. Protestantyzm jest nie przyczyną, lecz jedną z przyczyn kapitalizmu czy też raczej jest jedną z przyczyn pewnych aspektów kapitalizmu.

13. Weber nie tworzył ogólnej teorii rozwoju społecznego ani nawet kapitalizmu jako takiego: po prostu szukał za pomocą badań porównawczych wyjaśnienia charakteru nowoczesnej cywilizacji zachodniej poprzez wskazanie, jacy ludzie są jej twórcami.

14. Webera różnił od Marksa:

• Większy nacisk na idee i postawy

• Dla Webera wyróżnikiem kapitalizmu nie sposób produkcji czy podział tego, co wyprodukowane, ile racjonalny sposób zorganizowania produkcji. Racjonalny, czyli biurokratyczny.

• Rozwój takiej formy organizacji Weber uważał za „przeznaczenie” cywilizacji zachodniej i za bezsensowne uznawał zastanawianie się nad tym, czy można tę ewolucję odwrócić.

6.Klasa, stan i partia.

1. Weber zgadza się z Marksem, że pojęcie klasy odnosi się do sytuacji ekonomicznej jednostek.

2. Zdaniem Webera o sytuacji klasowej jednostki decyduje nie tyle jej stan posiadania, ile szanse, jakie ma na rynku sprzedając swoje talenty i kwalifikacje.

3. Weber odrzuca marksowską koncepcję obiektywnego interesu klasowego, wykluczając tym samym hipotezę o przekształcaniu się „klasy w sobie” w „klasę dla siebie”.

4. Pojęcie klasy jest narzędziem klasyfikacji, a nie określaniem realnych bytów społecznych, których antagonizm wpływa na dynamikę społeczeństwa.

5. Weber nie sądził, żeby podział na klasy był podziałem najważniejszym i znajdującym odbicie we wszystkich dziedzinach życia społecznego.

6. Obok pojęcia klasy wprowadza takie pojęcia jak: stan i partia.

7. Stan odnosi się do zróżnicowania społeczeństwa pod względem konsumpcji, gustów, stylu życia i posiadanego prestiżu.

8. Partia odnosi się do zróżnicowania pod względem udziału we władzy politycznej i wpływy na polityczne działania innych obywateli.

9. Stany i partie różni od klasy między innymi to, że ich członkowie są przypuszczalnie w większym stopniu niż konkurujący na rynku członkowie klasy zdolni do solidarności.

10. Struktura społeczna ma z punku widzenia Webera 3 względnie niezależne wymiary: ekonomiczny, kulturowy i polityczny. Znajomość żadnego z nich z osobna nie pozwala wnioskować o dwóch pozostałych, bo nie istnieje odpowiedniość między nimi.

11. Weber przyjął założenia nominalistyczne. Dostrzegł jak bardzo rozbieżne bywają podziały nowoczesnego społeczeństwa.

1

---