Zajęcia 9: Max Weber - część I, w: „Gospodarka i społeczeństwo”
INSPIRACJE:
pojęcie rozumienia: Karl Jasper, Rickert, a szczególnie Simmel
stosowana metoda: Gottl, a szczególnie Tonnies („Wspólnota i stowarzyszenie”)
2. PODSTAWY METODYCZNE SOCJOLOGII WEBERA:
- różnica w porównaniu z Simmlem - stara się odróżniać „sens” intencjonalny od „sensu” obiektywnie obowiązującego, których Simmel nie rozróżnia i którym pozwala się zlewać
- „sens” - subiektywny sens intencjonalny. Nie jest on obiektywnie „właściwy” czy „prawdziwy”, w przeciwieństwie do np. logiki, prawa, które chcą dotrzeć właśnie do tych „właściwych” sensów swych przedmiotów
- sensy działania poszczególnych osób nie są oczywiste dla obserwatorów
- typy idealne - konstrukty przedstawiające dany obiekt czy zjawisko w sposób czysto racjonalny. Im bardziej są skrajne, oddalone od rzeczywistości, tym lepiej służą celom naukowym. Raczej nie występują w rzeczywistości. Służą do badania zjawisk, które polega na porównywaniu danego przypadku z typem idealnym, wykrywaniu odchyleń.
- rozumienie oznacza interpretację intencjonalnego sensu zachowania (intencjonalny jako subiektywny)
- rozumienie:
a) bezpośrednie: ktoś krzyczy - rozumiemy, że jest zły
b) wyjaśniające: ktoś krzyczy, wiemy, że stracił pracę, więc znamy jego motywacje i kontekst jego działania
- motyw - sens, który sam działający albo obserwator traktuje jako sensowną podstawę danego zachowania
- w przypadku tworów społecznych w odróżnieniu od organizmów, możemy wyjść poza określanie funkcji i reguł działania. Socjologowie mogę „zrozumieć” zachowanie jednostek, lekarz nie „zrozumie” komórek.
- Weber przestrzega przed zbytnim powiązywaniem socjologii rozumiejącej z psychologią
3. DZIAŁANIE SPOŁECZNE
- działanie odnoszące się w swoim intencjonalnym sensie do innych ludzi i na nich zorientowane.
- zorientowane zawsze na przeszłe, obecne lub przewidywane zachowanie innych ludzi
- np. zderzenie się rowerów nie jest działaniem społecznym, ale kłótnia po nim już owszem
- działanie pod wpływem tłumu oraz naśladownictwa raczej nie są działaniami społ, chociaż Weber zaznacza, że granica jest bardzo płynna
- socjo. nie ma do czynienia jedynie z działaniami społ, ale te są dla niej konstytutywne
- rodzaje działania - typy idealne, które w rzeczywistości się mieszają
a) celowo-racjonalne: aby osiągnąć swoje cele, racjonalnie oceniamy zachowania świata zewnętrznego i innych ludzi
b) wartościowo-racjonalne: zachowywanie się w określony sposób bez względu na skutki, a jedynie z powodu wiary w wartość danego zachowania
c) afektywne: zachowanie na skutek afektów i stanów uczuciowych (wątpliwości, czy to rzeczywiście działanie sensowne)
d) tradycjonalne: zachowanie na skutek utartych przyzwyczajeń (również wątpliwości)
4. STOSUNEK SPOŁECZNY:
- zachowanie wielu ludzi nakierowane na siebie wzajemnie i przez to zorientowane. Istnienie stosunku jest tożsame z szansą wystąpienia zgodnego co do sensu działania społecznego
- sens stosunku może ulegać zmianie - np. solidarność pracowników przeradza się w konflikt interesów
- sens stosunku może być uzgodniony za pomocą porozumienia stron
- stos. otwarty (gdy uczestnictwa w nim nie można odmówić żadnej kompetentnej do tego jednostce) vs. stos. zamknięty (uczestnictwo w nim jest ograniczone, wymaga spełnienia pewnych warunków)
5. ZWYCZAJ i OBYCZAJ - regularność działania społecznego
- obyczaj opiera się na regularności, powtarzalności danego zachowania i wynika z długoletniego przyzwyczajenia. Nie jest sankcjonowany prawem, a działający trzyma się go dobrowolnie, choć często bezmyślnie. Za złamanie obyczaju jest narażony na sankcje ze str. swojego środowiska
- zwyczaj również opiera się na regularności, jednak za jego naruszenie nie przewidziane są duże sankcje
6. PORZĄDEK (por. zwyczaj i obyczaj)
- gdy uczestnicy działania, zwłaszcza dział. społ. i stos. społ, orientują się na ustalenie pewnego porządku
- porządek nazywamy:
a) konwencją, gdy istnieje szansa zastosowania sankcji za złamanie zasad, ale nie istnieje „sztab przymuszający”
b) prawem, gdy jest on gwarantowany przez szansę przymusu (psych. lub fiz.) poprzez wymuszenie przestrzegania lub kar za naruszenie. Istnieje „sztab zmuszających”
- porządki gwarantowane zewnętrznie, mogą być także gwarantowane wewnętrznie poprzez etykę
7. WALKA a STOSUNEK WSPÓLNOTOWY
- walka - stosunek społeczny polegający na próbie przeprowadzenia własnej woli wbrew oporowi partnera lub partnerów
* władza - szansa przeprowadzenia swojej woli wbrew oporowi innych w ramach danego stos. społ.
- stosunek wspólnotowy - stosunek społ, gdy działanie społeczne wynika z poczucia przynależności uczestników
- jako typy idealne są sobie przeciwstawne
8. ZWIĄZEK:
- ograniczony regułami lub zamknięty stos. społeczny, gdzie przestrzegania porządku pilnuje kierownik i ewentualnie sztab administracyjny
socjologia - nauka, która dzięki interpretacji dąży do zrozumienia działania społecznego i przez to do przyczynowego wyjaśnienia jego przebiegu i skutków
działanie - ludzkie zachowanie (zewnętrzny lub wewnętrzny czyn, zaniechanie czy znoszenie), z którym działający łączy subiektywny sens
działanie społeczne - działanie odnoszące się w swoim intencjonalnym sensie do innych ludzi i na nich zorientowane.
stosunek społeczny - zachowanie wielu ludzi nakierowane na siebie wzajemnie i przez to zorientowane. Związany jest z szansą zaistnienia działania społecznego
2