Źródła prawa karnego

1. Francja:

• w Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela -została wyrażona zasada równości wobec prawa karnego, określenie przestępstwa od strony materialnej (przestępstwo jako czyn szkodliwy dla społeczeństwa) i formalnej (zasada legalizmu-tylko czyn zabroniony pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia= nullum crimen, nulla poena sine lege poenali anteriori)

• 1791 r.- Kodeks karny - zajmował się głównie zasadami wymiaru kary i rodzajami kar; brak kwalifikowanych kar śmierci, kar mutylacyjnych, konfiskaty; główną karą była kara pozbawienia wolności; kara śmierci utrzymana została w wyjątkowych przypadkach; kodeks ten opierał się na założeniach szkoły humanitarnej (równość w karaniu, współmierność kary do przestępstwa, ekonomii kar itp.)

• 1795 r. - Kodeks o przestępstwach i karach - 646 artykułów, dotyczył w szczególności reformy procesu karnego, w niewielkiej części odnosił się do prawa karnego materialnego; przewidywał surowe kary za przestępstw przeciw bezpieczeństwu wewnętrznemu

• 1810 r. - Code penal

• wyłącznie przepisy prawa materialnego

• składał się z rozdziału wstępnego i 4 części: 2 pierwsze o charakterze ogólnym i 2 pozostałe tworzyły część szczególną

• jasne i precyzyjne sformułowania

• trójpodział przestępstw w zależności od charakteru kary, która za dane przestępstwo była przewidziana oraz według rodzaju sądów właściwych dla rozpatrywania spraw danej kategorii na: zbrodnie (kary dręczące i hańbiące - kara śmierci, dożywotnie lub czasowe roboty, ciężkie więzienie, deportacja, pręgierz, wygnanie - wymierzane przez sądy przysięgłych), występki (kary poprawcze - dom poprawy, pozbawienie praw obywatelskich i cywilnych, grzywna- wymierzane przez trybunały policji poprawczej), wykroczenia (kary policyjne - grzywna, areszt, orzekane przez sądy policji- wymierzane przez sądy policji prostej)

• surowość kar służąca idei odstraszenia; powrót do stosowania kar śmierci, przywrócenie konfiskaty majątku, piętnowanie skazanego przez wypalanie znaków na ciele; śmierć cywilna

• zmiany w code penal w XIX w. i później np. zniesienie kwalifikowanej śmierci za ojcobójstwo (1832); pręgierza (1848); śmierci cywilnej (1854)

• obowiązywał do 1994 r.

- 1945 ustawa reformująca odpowiedzialność nieletnich

2. Austria:

• 1768 r.- Theresiana:

• kodeks karny Marii Teresy;

• feudalny charakter,

• prawo materialne i formalne;

• publicznoprawny charakter przestępstwa; jednocześnie wyróżnienie drobnych przestępstw, dochodzonych w postępowaniu cywilnym (prywatnych) oraz kategorii przestępstw mieszanych;

• podział kar na bardzo ciężkie (zagrożone kwalifikowaną karą śmierci), ciężkie (karane śmiercią lub wyjęciem spod prawa), lekkie;

• dopuszczała stosowanie analogii poprzez wymierzanie kar arbitralnych,

• uwzględnianie różnic stanowych

• wyłącznie odstraszający charakter kary (okrutne, kwalifikowane kary śmierci)

• 1786 r. - Leopoldina:

• Leopolda II - kodeks karny wydany dla Toskany;

• pierwszy kodeks karny Europy (pod bezpośrednim wpływem Beccarii) realizujący podstawowe postulaty doktryny humanitarnej (zniósł karę śmierci, kary okrutne i hańbiące; podstawową karą- kara pozbawienia wolności)

• 1787 r.- Josephina:

• Józefa II

• dotyczyła prawa materialnego (procedura karna została skodyfikowana osobno- w 1788 r.;), składała się z dwóch cześć: I - o przestępstwach i karach kryminalnych, II - o przestępstwach i karach politycznych; ( po raz pierwszy kodeksowe rozróżnienie między przestępstwami ciężkimi =kryminalnymi i mniejszej wagi=politycznymi)

• 264 paragrafy, bez kazuistyki, jasny i prosty język

• formalna definicja przestępstwa - przestępstwem tylko taki czyn, który uznany jest w kodeksie za przestępstwo (po raz pierwszy w dziejach kodeks ten usankcjonował ustawowo zasadę legalizmu)

• zniesienie arbitralności sądów - stosowanie tylko kar przewidzianych w kodeksie (nulla poena sine lege)

• brak zróżnicowania odpowiedzialności ze względu na stan społeczny

• subiektywny i indywidualny charakter odpowiedzialności

• zrównanie usiłowania z dokonaniem przestępstwa

• zupełne pominięcie instytucji przedawnienia przestępstwa i kary

• zniesienie karalności czarów, karalność pojedynków, przestępstwa przeciwko religii zaliczone zostały do przestępstw „politycznych” (mniejszej wagi); pozostawienie karalności samobójstw

• zniesienie kary śmierci w postępowaniu zwyczajnym (dopuszczano karę śmierci w postępowaniu doraźnym); podstawowe kary - pozbawienia wolności (z ewentualnymi obostrzeniami), które dzieliły się ze względu na czas trwania na czasowe, długie i długotrwałe, a ze względu na stopień dolegliwości na łagodne, ciężkie i najcięższe

• funkcja kary-jako czynnika służącego wyeliminowaniu przestępcy ze społeczeństwa przy jednoczesnej możliwości naprawienia przezeń szkody

• 1795 r.- przywrócenie kary śmierci za zdradę główną

• 1796 r.- (moc od 1797) - Ustawa karna dla Galicji Zachodniej - podstawa dla następnej kodyfikacji

• 1803 r. - Franciscana („Księga ustaw na zbrodnie i ciężkie policyjne przestępstwa”):

• za Franciszka II

• nowoczesny pod względem techniki legislacyjnej i rozwiązań merytorycznych, mimo iż dostosowany był jeszcze do realiów feudalnych

• ścisły podział przestępstw na dwie kategorie: zbrodnie (księga I; karane przez władze sądowe) i ciężkie przestępstwa policyjne (księga II, karane przez władze administracyjne; także przestępstwa z działania lub zaniechania popełnione nieumyślnie, lżejsze uszkodzenia ciała, czyny naruszające dobre obyczaje)

• przywrócenie przedawnienia

• rozszerzenie katalogu przestępstw wobec władzy i samo pojęcie zdrady głównej

• zbrodniami znów były przestępstwa przeciw religii i obyczajowe

• wprowadzenie kary śmierci za najcięższe przestępstwa;

• zniesienie kary konfiskaty majątku; złagodzenie wykonywania kary więzienia

• wprowadzała możliwość nadzwyczajnego złagodzenia kary i przedterminowego zwolnienia z więzienia

• przeróbka w 1852 r. - usunięcie przepisów z dziedziny procedury oraz wprowadzenie trójpodziału przestępstw (za wzorem francuskim) -w tej redakcji Franciszkanka przetrwała do 1974 r.

3. Państwa niemieckie:

a) Prusy:

• 1794 r. Landrecht

• pierwsza pełna kodyfikacja

• charakter w dużej mierze feudalny

• kazuistyka, brak ścisłego odróżnienia norm prawnych od moralno-obyczajowych

• przyjęcie zasady nullum crimen sine lege

• dopuszczenie stosowania środków zabezpieczających (np. zamykanie w domach pracy) po odbyciu kary: recydywistów, włóczęgów, żebraków

• teoria odstraszania kary (co prawda przeważały kary pobawienia wolności jak kary więzienia, twierdzy itp., jednakże utrzymano kwalifikowane kary śmierci np. łamanie kołem, spalenie; szerokie zastosowanie miała również kara chłosty, a wobec tych którzy zmarli przed wykonaniem kary, stosowano karę polegającą na powieszeniu wizerunku sprawcy na szubienicy)

• utrzymanie karcenia domowego,

• stanowy charakter przestępstw przeciw czci; ochrona karna honoru stanów uprzywilejowanych

• 1851 r. Kodeks karny pruski

• wzorowany na Code penal; trójdzielny podział przestępstw

• nullum crimen sine lege, formalna równość wobec prawa karnego

• ochrona interesów społ.-gosp. posiadaczy - rozbudowanie przepisów z zakresu ochrony praw majątkowych

• znał też przepisy o charakterze absolutystyczno-policyjnym

b)Bawaria:

- 1751 r. Codex Iuris Criminalis Bavarici

• pierwsza z europejskich kodyfikacji karnych XVIII w.

• za Makymiliana II Józefa

• zaliczana do ordynacji karnych feudalnych

• pewien postęp w rozwoju pojęć ogólnych, subiektywizacji odpowiedzialności, udoskonalenia techniki legislacyjnej

• 1813 r.- kodeks karny:

• Anzelma Feuerbacha (twórca nowoczesnej doktryny penalistycznej - pierwszy użył sformułowania nullum crimen sine lege)

• pod względem techniki legislacyjnej najnowocześniejszy z kodeksów tamtej epoki

• 459 artykułów; część ogólna i szczególna; trójpodział przestępstw (francuski); syntetyczne normy, bez kazuistyki i wątków pozaustawowych, operował wyrobionym językiem prawniczym i jednolitą terminologią

• represyjny system kar, kara śmierci, kara więzienia z obostrzeniami, instytucja śmierci cywilnej, kary cielesne

• teoria przymusu psychologicznego Feuerbacha: samo zagrożenie karą w ustawie karnej miało wywołać u potencjalnego sprawcy emocje hamujące go przed popełnieniem przestępstwa

• obowiązywał w Bawarii do 1871 r., był wzorem dla wielu kodyfikacji karnych innych państw niemieckich

c) II Rzesza

• 1871 r. - Kodeks karny ogólnoniemiecki :

• dzielił się na przepisy wstępne i 2 części (ogólną -„O karaniu za zbrodnia występki i wykroczenia” i szczególną- „O poszczególnych zbrodniach, występkach i wykroczeniach i ich karalności” )

• wzorował się na kodeksie karnym z 1851 r.

• ograniczenie i złagodzenie karalności przestępstw przeciw państwu

• ograniczenie kary śmierci, skrócenie maksymalnej wysokości kary więzienia (do 15 lat), warunkowe zwolnienie po odbyciu 3/4 kary

• ustawodawstwo karne - w ustawach szczególnych

• w czasie Republiki Weimarskiej -projekt nowego kodeksu karnego z 1930 r.

• III Rzesza - prawo karne jako jeden z instrumentów polityki państwa totalitarnego, nowela kk z 1935 - dopuszczenie stosowanie analogii; rozbudowanie systemu środków zabezpieczających i poprawczych wobec osób wykazujących predyspozycję do przestępstwa i uznanych za przestępców z „nawyku”; penalizacja życia - wzrost liczby czynów karalnych, zaostrzenie represji karnej; rozbudowanie katalogu czynów karanych śmiercią

3. Rosja:

• 1767 r.- Instrukcja Katarzyny II - zbiór zasad dla komisji kodyfikacyjnej m.in. prawa karnego (oparta na ideologii Oświecenia, dziełach Monteskiusza, Beccarii) - celem prawa karnego: zapobieganie przestępstwom, kara wymierzana tylko ze względów i w granicach określonych dobrem ogółu, proporcjonalna do przestępstwa, szybka, nieuchronna

• działalność Michała Sperańskiego - usystematyzowanie prawa karnego w XV tomie Zwodu Praw z 1832 r.(treść merytoryczna przepisów karnoprawnych dalece przestarzała)

• 1845 r.- Kodeks Kar Głównych i Poprawczych (moc obowiązująca od 1 maja 1846) - M. Sperański, D. Błudow, R. Hube (PL):

• 2224 artykuły, kodyfikacja państwa absolutyzmu policyjnego, dostosowana do realiów ustroju feudalno-pańszczyźnianego

• dopuszczenie stosowanie analogii,

• szerokie ujęcie zamiaru przestępnego, karalnego udziału w przestępstwie;

• kilka stopni usiłowania - karalność czynności przygotowawczych, nawet samo „przestępne zamierzenie”

• rozbudowany katalog przestępstw w tym: przestępstwa przeciwko władzy państwowej, przestępstwa przeciwko porządkowi publicznemu (np. wystąpienia robotników i chłopów poddanych)

• podział kar na główne (pozbawienie wszelkich praw + kara śmierci lub zesłanie na ciężkie roboty tj. katorgę na Syberię lub Zakaukazie) i poprawcze (zesłanie krótkotrwałe, osadzenie w twierdzy, więzienie, kary cielesne, grzywna)

• stanowy charakter kar

• 1863 r. -za Aleksandra II - zniesienie kar cielesnych

• 1864 r.- ustawa zawierająca przepisy o wykroczeniach przeciw porządkowi publicznemu, obyczajności, własności

• rewizja KKGiP w 1866 r.

• 1903 r. -Kodeks Tangacewa :

• zwięzły, liczył 687 artykułów;

• uwzględniał założenia szkoły klasycznej;

• trójpodział przestępstw (francuski) na zbrodnie (zagrożone karą śmierci, katorgą, zesłaniem); występki (zagrożone więzieniem do 6 lat lub twierdzą) oraz wykroczenia karane aresztem lub grzywną

• formalna definicja przestępstwa

• nowoczesne ujęcie zasad odpowiedzialności

• tendencja do kazuistyki w części szczególnej

• katalog kar nawiązywał do dawnych tradycji z takimi środkami karnymi jak ciężkie roboty (katorga), zesłanie czy osiedlenie

• uzyskał sankcję cesarską ale nie został nigdy w Rosji wprowadzony w życie w całości

4. Anglia

• nie doszło do skodyfikowania prawa karnego; wymiar sprawiedliwości w sprawach karnych opierał się na prawie precedensowym

• J. Bentham - program przebudowy prawa karnego z punktu widzenia użyteczności jednostkowej i społecznej

• ustawodawstwo - dotyczące zmian systemu karania; nieliczne zmiany w katalogu przestępstw; skłonność do kazuistyki; ujmowanie zjawisk prawnych od strony konkretnych rozwiązań w celach praktycznych

• „ustawy Roberta Peela” -szereg statutów uchylających przestarzałe ustawy, jednocześnie dokonując systematyki przestępstwa przeciwko osobie -1828, fałszowania monet - 1832 etc.

• akty konsolidacyjne z 1861 r.- regulowały w bardziej ogólny sposób przestępstwa kradzieży, uszkodzenia cudzego mienia, fałszerstwa, fałszowania monet, przestępstwa przeciwko osobie

• zniesienie kary deportacji do koloni -w to miejsce przymusowe roboty karne, będące początkiem rozwoju systemu progresywnego odbywania kary;

• ustawy dotyczące warunkowego zwolnienia od kary (system probacji)

• ustawy odnoszące się do poszczególnych rodzajów przestępstw (o alkoholikach, włóczęgostwie, ochronie dzieci, zwalczaniu handlu kobietami, kuplerstwa i sutenerstwa, o krzywoprzysięstwie, o fałszerstwie, kradzieży)

---