ŹRÓDŁA PRAWA W NIEMCZECH

1. Charakterystyka ogólna:

• partykularyzm prawny na terenie Rzeszy; także: partykularyzm personalny związany z wyodrębnieniem się stanów społecznych, podlegających odrębnym prawom (szlachta posługiwała się prawem ziemskim Landrecht, ludność miejska- prawem miejskim, a ludność chłopska podlegała prawu dworskiemu

• dominacja prawa zwyczajowego, nikła działalność ustawodawcza władców w skali ogólnej

• jedynymi ustawami ogólnymi: ustawy o pokoju ziemskim (Landfrieden, constitutiones pacis) - ograniczanie dochodzenia sprawiedliwości drogą wojen prywatnych, wróżd (Fehde)

• tendencje unifikacyjne - w XVI wieku: wydanie ogólnoniemieckiego kodeksu karnego, Caroliny; a w dziedzinie prawa prywatnego - recepcja prawa rzymskiego

2. Źródła prawa ziemskiego:

- Zwierciadło saskie, 1220-1235, prawo zwyczajowe wschodniej Saksonii, autorstwa Eike von Repkov: dzieło to dzieliło się na 2 części: *prawo ziemskie (Landrecht)- które wywarło duży wpływ na prawo miast polskich, *prawo lenne (Lehnrecht), poza prawem zwyczajowym uwzględniało także ustawy cesarskie oraz przepisy prawa kanonicznego. Dzieło to wypowiadało się za wyższością władzy cesarskiej nad papieską (konsekwencją tego było potępienie w 1375 r. 14 artykułów Zwierciadła przez papieża Grzegorza XI -articuli reprobati).

• Zwierciadło Szwabskie,Cesarskie prawo ziemskie i lenne, koniec XIII w.: zbiór prawa zwyczajowego południowych Niemiec, zawierał także normy prawa rzymskiego i kanonicznego

3. Źródła prawa miejskiego:

- przepisy zawarte w przywilejach czy aktach lokacyjnych miast;

- od XIII w. - praktyka nadawania nowym miastom prawa miast już istniejących; Magdeburg był jednym z najważniejszych miast-matek; wytworzył się system filialny i powstały nowe źródła prawa miejskiego: *pouczenia prawne, *orzeczenia sądowe sądów miast macierzystych w sprawach przysyłanych przez miasta filialne - ortyle, *miejskie ustawy - wilkierze , *wyroki sądów miejskich - prejudykaty

• tendencja do kompletowania powyższych źródeł, ujednolicania i układania w systematyczne, oficjalne zbiory - statuty miejskie

• Weichbild Saski (Magdeburski) -zbiór prywatny, w praktyce sądowej uznany za obowiązujący, zbiór prawa magdeburskiego oparty na Zwierciadle Saskim i pouczeniach prawnych (głównie dla Wrocławia)

4. Recepcja prawa rzymskiego

• pojęcie: oficjalne uznanie prawa rzymskiego za prawo obowiązujące i stosowane w praktyce wymiaru sprawiedliwości

• wczesna recepcja - za pośrednictwem kleryków wykształconych na uniwersytetach włoskich, którzy zaczęli stosować prawo rzymskie w sądownictwie duchownym

• recepcja właściwa, ,pełna - II poł. XV w., uzasadnienie materialne- recepcja związana z rozwojem gospodarki towarowo-pieniężnej i potrzebą ujednolicania i uzupełniania praw zwyczajowych, uzasadnienie formalne to kontynuacja Imperium rzymskiego (teoria z czasów Ottona I); prawo rzymskie określane było jako prawo cesarskie

• dwa czynniki przenikania prawa rzymskiego do sądownictwa Rzeszy :

• Sąd Kameralny Rzeszy (Reichskammergericht) powołany w 1495 - wspólny dla spraw cywilnych, miał opierać się w wyrokowaniu na ustawach Rzeszy oraz prawie rzymskim; w przypadku powoływania się na prawo rzymskie nie zachodziła potrzeba udowadniania istnienia danego przepisu - fundata intentio - domniemanie prawne powagi norm prawa rzymskiego;

• fakultety prawne - zwracanie się w sprawach szczególnie trudnych do zasiadających na wydziałach prawa uczonych jurystów o wydanie opinii, (communis opinio doctorum),które były oparte na prawie rzymskim

• przedmiotem recepcji - części kodyfikacji justyniańskiej zawarte w Digestach, będących przedmiotem zainteresowania glosatorów i komentatorów

• wykorzystywanie w nauce prawa siatki pojęć rzymskiej jurysprudencji, zapożyczanie konstrukcji prawniczych

• przystosowanie wzorów romanistycznych do aktualnych potrzeb

• przerobione i zmodernizowane prawo rzymskie - jako prawo powszechne (Gemeines Recht), posiłkowe w stosunku do norm partykularnych praw zwyczajowych ,od XVII w. - ten rozbudowy przez doktrynę system to usus modernus pandectarum

3. Constitutio Criminalis Karolina:

- 1532, uchwalona przez Sejm Rzeszy, ogłoszona przez Karola V

- ogólnoniemiecka kodyfikacja prawa karnego, 219 artykułów dot. procesu karnego i prawa karnego materialnego

- wzorowana na ustawie karnej biskupstwa bamberskiego (1507) kanclerza Jana Schwarzenberga

- w tekście - klauzula salwatoryjna - nadająca ustawie jedynie moc posiłkową w stosunku do norm partykularnych

- ogromny wpływ Caroliy na inne państwa, była przedmiotem wykładów uniwersyteckich oraz licznych prac naukowych i komentarzy

ŹRÓDŁA PRAWA WE FRANCJI

1. Charakterystyka ogólna

-prawo zwyczajowe charakteryzowało się szczególnym partykularyzmem:

• północna Francja - kraje prawa zwyczajowego, występowały tam lokalne prawa w liczbie ok. 360, wywodzące się po części z tradycji szczepowych

• południowa Francja - kraje prawa pisanego - prawa zwyczajowe południa, ok. 340 oparte na prawie rzymskim, traktowanym jako „pisana racja” (ratio scripta), w postaci Breviarum Alarici

• stopniowe ujednolicanie praw południa i północy, (który to podział utrzymał się aż do rewolucji 1789 r.) czynnik integrujący to prawo kanoniczne, a następnie działalność prawotwórcza władców

2. Spisy prawa:

- zaczęły pojawiać się od XIII wieku;

-ok. 1200 - Najstarszy spis prawa zwyczajowego Normandii (najstarszy) - zastąpiony Wielką Księgą Prawa Zwyczajowego Normandii -w praktyce obowiązujący zbiór prawa, stosowany do dziś jako prawo posiłkowe na wyspach anglonormandzkich należących do Anglii

- ok. 1280 - spis prawa zwyczajowego okręgu Clermont, Coutumes de Beauvaisis, autorstwa Filipa de Beaumanoir

- stopniowa unifikacja coutume'ów:

• ordonans Karola VII (1454 r.) - przewidywał dokonanie spisów praw lokalnych w poszczególnych okręgach administracyjnych, przez urzędników balliwów, następnie przesyłanych do oceny Parlamentowi paryskiemu

• w. XVI - unifikacja większych praw zwyczajowych: paryskiego, orleańskiego, normandzkiego, itd; największe znaczenie Coutume de Paris, który służył (od 1580) jako wzór do dalszych prac redakcyjnych, a także do interpretacji i uzupełniania luk innych coutume'ów, przez co przyczyniał się do ich stopniowej unifikacji

- postulaty unifikacji w doktrynie: w dziełach Karola Dumoulin'a, Franciszka Hotmana, później Jana Domata i Roberta Pothiera

3. Prawo rzymskie we Francji

- działalność glosatorów w Montpellier

- brak recepcji jako prawa obowiązującego z powodów politycznych, obawa przed uzurpowaniem sobie z tego tytułu prawa panowania we Francji przez cesarzy niemieckich, stąd legiści francuscy sformułowali tezę lex es imperator i regno suo= król jest imperatorem w swoim królestwie; przyznanie prawu rzymskiemu jedynie waloru „pisanej racji” (ratio scripta) a nie obowiązującej ustawy, stosowane we Francji: non ratione imperii, sed imperio rationis=nie z racji władzy cesarskiej, ale z nakazów rozumu.

-1219 r. - zakaz nauczania prawa rzymskiego w Paryżu (bulla Super specula Honoriusza III)

- rozwój naukowego, nie praktycznego, zainteresowania spuścizną rzymskiej jurysprudencji, Cujacius , Hugo Donellus, Dionizy Gothofredus, Jakub Gothofredus - nowy kierunek badań - mos gallicus (czysto naukowe i teoretyczne podejście do dziedzictwa rzymskiego) - siedzibą tego kierunku była szkoła w Bourges, ich celem była krytyczna analiza i naukowa systematyzacja prawa rzymskiego

4. Ustawodawstwo królewskie:

- źródłem prawa stanowionego we Francji były ustawy królewskie ordonanse, o charakterze norm ogólnych (w przeciwieństwie do przywilejów); regulowały kwestie z dziedziny ustroju politycznego

-nieliczne ordonanse wkraczały w sferę prawa sądowego jak *ordonance z Villers-Cotterets (1539) -stanowił inspirację do opracowania przez Jana Imberta dzieła z zakresu postępowania karnego i cywilnego Institutiones forenses; i *ordaonance z Moulins (1560)

-szczególny rozwój ustawodawstwa królewskiego w czasach absolutyzmu (teoretyk tego okresu J. Bodinus twierdził, iż źródłem prawa wola absolutnego monarchy) i szersze wkraczanie w sferę prawa sądowego:

• za czasów Ludwika XIV: ordonans o postępowaniu cywilnym z 1667 roku, ordonans o postępowaniu karnym z 1670 r.; ordonans o handlu z 1673 r., zwany Kodeksem Savary'ego; ordonans o marynarce z 1681 (zawierający przepisy z dziedziny handlu morskiego), czarny kodeks (code noir) z 1685 r. (regulujący stanowisko prawne Murzynów w koloniach )

• za czasów Ludwik XV: z dziedziny prawa prywatnego, ordonans o darowiznach (1731), ordonans o testamentach (1735), ordonans o substytucjach fideikomisarnych (1747)

ŹRÓDŁA PRAWA W HISZPANII

1. Charakterystyka ogólna:

-obowiązujące na terytorium Półwyspu Iberyjskiego prawa wizygockie były po podboju arabskim wypierane przez prawo religii mahometańskiej-islam

-następnie w państewka chrześcijańskich powstających na terenach wyzwolonych w wyniku reconquisty kształtowały się lokalne prawa zwyczajowe (wpływ tradycji germańskich oraz prawa rzymskiego)

2. Wpływy Islamu:

• podstawowym źródłem prawa: Koran zawierający prawdy objawione i nauki Mahometa przekazane ustnie, stanowiące przepisy religijne, moralne i prawne w sposób nieusystematyzowany; uzupełnieniem Koranu relacje świadków o życiu i wypowiedziach Proroko spisywane po jego śmierci stanowiące objawienia pośrednie - sunna

• z czasem sędziowie zaczęli opierać się na własnym rozsądku i poczuciu sprawiedliwości i wydawali decyzje na podstawie „opinii” ,z których wydobywano elementy rozstrzygnięć przypadków podobnych - wytworzyło się pojęcie analogii (kijas), ogólnej zgody (idżma) szerokich kół wiernych lub zgodnej opinii uczonych co do stosowania pewnych reguł;

• od VIII w. - działalność szkół prawniczych; od X w. zakaz twórczej interpretacji prawa, prawnicy mieli naśladować zasady wypracowane już w jurysprudencji, składające się na stały, zamknięty i niezmienny system; dopiero wiek XIX - modernizacja prawa, recepcja kodyfikacji europejskich

3. Pomniki prawa hiszpańskiego:

- Compilatio maior z XII w., w państwie aragońskim

- Siete Partidas w zjednoczonym królestwie Leonu i Kastylii:, za czasów Alfons X Mądry, zbiór złożony z 7 części, oparty na elementach prawa rzymskiego, kanonicznego, miejscowego, zawierający przepisy z dziedziny organizacji i nauki Kościoła, prawa administracyjnego, wojskowego, ustroju sądów, postępowania, prawa rodzinnego, zobowiązań, spadkowego i karnego; w 1255 r. pojawiła się jego skrócona i zmodyfikowana wersja pod nazwą Fuero Real

- kanclerz Montalvo (XV w.) dokonał zebrania istniejących źródeł prawa w kompilacji z 1485 r. o nazwie Ordenanzas, 1505:

-Leyes de Toro z 1505 r. (przepisy z dziedziny prawa prywatnego obow. do XIX w.) - jeden z najważniejszych pomników prawnych, podkreślał pierwszeństwo ustawodawstwa królewskiego nad prawami zwyczajowymi

- Neuva Recopilation z 1567 - zapoczątkowany przez Karola V a ukończony prze Filip II - zbiór prawa kościelnego, państwowego, administracyjnego, prywatnego i karnego, do początku XIX w. była podstawowym źródłem prawa hiszpańskiego

4

---