ŹRÓDŁA PRAWA ANGIELSKIEGO

1. Źródła prawa w okresie anglosaskim:

• prawo zwyczajowe Anglów, Sasów, Jutów nie wykazywało wpływów rzymskich

• istotna rola ustawodawstwa królewskiego:

• ok. 600 r. ustawa Etelberta (władcy Kentu, stojącego na czele Heptarchii, tj. siedmiu większych państewek germańskich) -zawierająca przepisy z dziedziny prawa karnego i rodzinnego;

• IX w. kodyfikacja Alfreda Wielkiego (król Wessexu) oparta na dotychczasowych ustawach królewskich i Piśmie Św.;

• ok. 1030 r. ustawa Kanuta Wielkiego

• leges barbarorum spisane były nie po łacinie jak te na kontynencie, ale w języku rodzimym (old english)

2. System common law:

- podbój normandzki (Wilhelm Zdobywca-1066 r. bitwa pod Hastings)

- prawo zwyczajowe przyjmuje kształt inny niż na kontynencie europejskim, lokalne prawa

zwyczajowe wraz z prawem zwyczajowym Normanów pod wpływem działalności sądów królewskich zaczęły tworzyć jednolity, powszechny system; źródłem rozstrzygnięć stały się - precedensy sądowe (orzeczenia uprzednio zapadłe w podobnych sprawach), walor ten miały szczególnie wyroki królewskich sądów centralnych, tzw. sądów westminsterskich: *Sądu ławy Królewskiej (dla spraw karnych), *Sądu Spraw Pospolitych (dla spraw cywilnych), *Exchequeru (dla spraw skarbowych)

• powstanie common law -prawa precedensowego, trzy znaczenia tego terminu:

• prawo zwyczajowe (w odróżnieniu od prawa stanowionego)

• prawo dla całej ludności (w odróżnieniu od przywilejów, aktów o charakterze indywidualnym)

• rodzime prawo powszechne (w odróżnieniu od innych praw powszechnych - prawa rzymskiego i kanonicznego)

3. Prawo rzymskie i kanonicze:

• niewielki wpływ prawa rzymskiego, mimo obecności na studiach prawniczych, szczególnie

w Oxfordzie (przybycie Vaccariusa, który napisał - Zarys prawa rzymskiego dla ubogich studentów, inaczej Liber pauperum);

• czerpanie z prawa rzymskiego i kanonicznego głównie w zakresie metody prawniczej, i niektórych zasad ogólnych, całkowite odrzucenie treści pozytywnej tego prawa

• przyczyny powyższego:

• w czasach infiltracji prawa rzymskiego do różnych krajów kontynentalnych Anglia posiadała już własny system prawny o charakterze powszechnym

• sędziowie angielscy kształcili się nie na uniwersytetach gdzie wykładano prawo rzymskie i kanonicze, ale w korporacjach o charakterze szkół zawodowych, praktycznych (gospodach prawniczych - Inns)

• nowym potrzebom gospodarczym sprostał system rozstrzygania według zasad słuszności, stworzony aby nie trzeba było szukać odpowiednich rozwiązań w obcych wzorach

- dopiero w późniejszych czasach zaznaczyło się silniejsze oddziaływanie prawa rzymskiego w sferze prawno-ustrojowej jako czynnik dostarczający prawnej argumentacji dla absolutystycznych dążeń władców angielskich

4. Equity law:

- konieczność uelastycznienia sztywnych reguł common law, dostosowania ich do zmieniających się okoliczności

- działalność Sądu Kanclerskiego w XV w., niezwiązanego regułami prawa powszechnego, który w wyrokowaniu kierował się względami słuszności (equity) i uproszczoną procedurą

- wykształcenie się nowego, obok common law systemu prawa - equity law, powstała dwutorowość prawa, która w pewnym stopniu zachowała się do dzisiaj

5. Statute law:

- ustawy, inaczej asyzy, konstytucje, a od XIV w. statuty doprowadziły do powstania prawa stanowionego jako prawo statutowe , statute law

- inny rodzaj prawa stanowionego to wydawane przez kancelarię królewską pisemne rozkazy

ryty (writs), których nieprzestrzeganie było równoznaczne z obrazą majestatu królewskiego

- w czasie monarchii stanowej przodująca rola parlamentu, którego ustawodawstwo mogło zmieniać i uchylać normy prawa powszechnego

- prawo stanowione rzadko regulowało dziedzinę prawa sądowego

6. Źródła poznania prawa:

- zbiory wyroków były źródłami poznania prawa i praktyki sądowej, dzieliły się na:

• records - urzędowe protokoły rozpraw sądowych z wyrokami;

• reports - szczegółowe motywy wyroków z prawną argumentacją

i były publikowane w Yearbooks, od XVI w. ukazywały się drukiem jako Reports, początkowo anonimowo, później pojawiły się na nich nazwiska autorów, najznakomitszym z nich był Edward Coke

- księgi prawne i literatura prawnicza, były pod dużym wpływem prawa rzymskiego i kanoniczego; szybkie pojawienie się prywatnych kompilacji:

• Ranulf Glanvill “O prawach i zwyczajach Anglii za czasów Henryka II” -XII w.

• Henryk Bracton “O prawach i zwyczajach Anglii ksiąg pięć” - XIII w.

• Jan Fortescue “O pochwale praw Anglii” - dzieło to głosiło wyższość prawa angielskiego nad prawem rzymskim - XV w.

niektóre dzieła stanowiły oficjalne źródło prawa (Books of Authority)

• traktat Edwarda Coke'a “Institutes of the Law of England”

• dzieło Williama Blackstone'a “Commentaries in the Law of England”- XVIII w.

ŹRÓDŁA PRAWA CZESKIEGO

1. Źródła prawa:

- w czasach pierwszych Przemyślidów wyłącznie prawo zwyczajowe

- 1189 r.- statut Moraw Konrada Ottona - pierwszy ważniejszy akt prawny o charakterze przywileju generalnego regulując zagadnienia postępowania sądowego i prawa karnego

- ok. 1300 r. -kodyfikacja Ius regale montanorum Gocjusza z Orvieto, wydana z inicjatywy Wacława II, oparta na prawie rzymskim i kanoniczym, regulowała zagadnienia procesu sądowego

- XIV w. - Księga Rożemberska sporządzona z inicjatywy Piotra z Rozenbergu przez nieznanego autora- spis prawa zwyczajowego, głównie dotyczący procesu sądowego, prawa prywatnego i karnego

- XIV w.- Ordo iudicii terrae - regulowało postępowanie przed sądem ziemskim

- 1400 r. Vyklad na pravo zeme ceske Andrzeja z Dube -prywatny spis prawa ziemskiego

- XIV w. Maiestas Carolina , z inicjatywy Karola IV Luksemburskiego obejmowała całość prawa ziemskiego i sądowego, stosowana w praktyce, choć nieobowiązujące formalnie,

- XV/XVI w. Ordynacja Ziemska Królestwa Czeskiego obejmowała zarówno normy prawa zwyczajowego, uchwały sejmów oraz ustawodawstwo królewskie dotyczące praw szlachty, zatwierdzony przez Ferdynanda I w 1527 r. jako zbiór pod nazwą Iura et constitutiones Regni Bohemiae

2. Literatura prawnicza:

- Wiktor Kornelius w 1508 r. opublikował dzieło „O prawach ziemi czeskiej ksiąg dziewięć”, stanowi jeden z najznakomitszych pomników literatury prawniczej doby europejskiego Odrodzenia

ŹRÓDŁA PRAWA WĘGIERSKIEGO

Źródła prawa:

- najdawniejszym źródłem prawa było prawo zwyczajowe wywodzące się ze zwyczajów

plemienno-szczepowych, bardzo jednolite wobec istnienia silnej władzy centralnej

- najdawniejsze pomniki prawa stanowionego: Dekrety Świętego Stefana; Dekrety Świętego Władysława , Dekrety Kalmana - zawierały one m.in. rozporządzenia królewskie wydawane na zjazdach nadwornych lub inne uchwały podjęte na zjazdach feudalnych

- początkiem oficjalnego ustawodawstwa królewskiego jest Złota Bulla Andrzeja II z 1222r. wydana w formie królewskiego dekretu, zawierała gwarancje dotychczasowych przywilejów szlachty, normowała sprawy z dziedziny prawa prywatnego i karnego szlachty

- podjęcie poważniejszych inicjatyw legislacyjnych za czasów króla Macieja Korwina- zbiór wszystkich praw i zwyczajów: Decretum Maius z 1486 r. wprowadzający na miejsce prawa zwyczajowego prawo pisane, mające moc ustawy obowiązującej wieczyście

- Stefan Werböczy sporządził na zlecenie Władysława Jagiellończyka Tripartitum opus iuris consuetundinarii inclyti regni Hungariae (w skrócie Tripartitum opus) - systematyczny zbiór prawa zwyczajowego, źródło to nie uzyskało oficjalnej sankcji; później podejmowano prace nad ulepszeniem tego zbioru (powstało Quadripartitum). Tripartitum Werböczy'ego włączone zostało do oficjalnego zbioru Corpus Iuris Hungarici, obowiązywało do połowy XIX w., a w swych fragmentach było stosowane na Węgrzech, wobec braku kodyfikacji całości prawa cywilnego, do 1945 r.

ŹRÓDŁA PRAWA RUSI KIJOWSKIEJ I ROSJI

1. Najdawniejsze źródła prawa na Rusi:

- traktaty Rusi z Bizancjum (za władców dynastii Rurykowiczów) - źródło poznania najdawniejszego prawa ruskiego, w tym prawa prywatnego, karnego, procesu, prawa międzynarodowego

2. Ruska Prawda :

- obok prawa zwyczajowego zaczęło pojawiać się od czasów Włodzimierza Światosławowicza ustawodawstwo książęce

- zebranie przekazów źródłowych w zbiór pod nazwą Ruska Prawda, zawierający normy prawa zwyczajowego, elementy książęcego ustawodawstwa oraz wiadomości z praktyki sądowej; niezwykle cenne źródło poznania prawa z XI i XII w; napisana została w języku ruskim

- znane są obecnie dwie redakcje Ruskiej Prawdy:

• Krótka Prawda- przepisy głównie prawa karnego i procesu, złożona z Prawdy Jarosława (zbiór ustawa Jarosława Mądrego, wydana na początku XI w.) oraz Prawdy Jarosławiczów (wydana w drugiej połowie XI w. przez synów Jarosława Mądrego, o wyraźnie feudalnym charakterze prawa, instytucja prawa jako przywileju i wobec tego zróżnicowanie prawa w zależności od zajmowanej pozycji społecznej)

• Obszerna Prawda z XII w., zawierała przepisy Krótkiej Prawdy, zmienionej i uzupełnionej przez wnuków Jarosława Mądrego oraz Statut Włodzimierza Monomachia, wydany w czasie jego panowania w latach 1113-1125

w XV w. pojawiła się jeszcze jedna wersja Ruskiej Prawdy- Skrócona Prawda, stanowiąca wyciąg z Prawdy Obszernej z przeróbkami (miała mniejsze znaczenie)

3. Ustawy cerkiewne i prawo bizantyjskie:

- wydawane przez książęta w celu regulowania spraw kościelnych i sądownictwa duchownego:

• Statut księcia Włodzimierza o sądach cerkiewnych

• Statut księcia Jarosława

- infiltracja prawa bizantyjskiego na Ruś poprzez cerkiew; zbiory cesarzy bizantyjskich tłumaczone na staroruski - tzw. nomokanony (nomos- ustawa świecka, canon- ustawa kościelna:

• zbiór Jana Scholastyka - Nomokanon 50 rozdziałów stanowiący wyciąg kodyfikacji justyniańskiej,

• Nomokanon 14 rozdziałów z VII w. - zastosowanie w praktyce sądownictwa cerkiewnego, od XIII w. występował pod nazwą - Księga Wytyczna (Kormczaja Kniga) do niej dołączono zbiory prawa bizantyjskiego: Ekologa, Procheiron - jako Gradskij zakon

-najobszerniejszą kodyfikacją prawa kościelnego i źródło prawne Kościoła Wschodniego (do dziś) jest Zbiór Focjusza z IX w.

- innym źródłem prawa bizantyjskiego Zakon Sundyj Liudem z IX w.

4. Ustawodawstwo ogólnorosyjskie:

- 1498 r. pierwszy zbiór dokonany na zlecenie Iwan III pod nazwą Sudiebnik, opierał się częściowo na prawie zwyczajowym i Ruskiej Prawdzie, jak również czerpał z przywilejów terytorialnych, jak również zawierał rozwiązania oryginalne - regulował organizację sądów i postępowanie sądowe;

- 1550 r. w miejsce powyższego został wydany Carski Sudiebnik,

- 1649 r. powstała kolejna ogólnorosyjska kodyfikacja prawa Sobornoje Ułożenije cara Aleksego Michajłowicza - zbiór opracowany przez specjalną komisję, opierał się na Sudiebnikach, ukazach (ustawach) carskich, prawie bizantyjskiego i III Statucie Litewskim; zbiór ten stał znacznie wyżej od poprzednich pod względem techniki ustawodawczej, obejmował przepisy prawa państwowego, administracyjnego, karnego, cywilnego i procesu; stanowił ostatni wydany zbiór prawa rosyjskiego do czasu podjęcia prac kodyfikacyjnych w XIX w., obowiązywał w Rosji ponad 200 lat

ŹRÓDŁA PRAWA LITEWSKIEGO

1. Pierwsze źródła prawa:

- podstawą prawa litewskiego do końca XV w. było prawo zwyczajowe

- 1468 r. - Sudiebnik Kazimierza Jagiellończyka, jeden z nielicznych pomników ustawodawczych , zawierający normy prawa karnego

2. Statuty litewskie:

-stanowiły trzy zbiory o charakterze obszernej kodyfikacji:

• I Statut Litewski z 1529 r. zawierający prawo sądowe, ustrój państwowy i organizacja społeczeństwa, opierał się na prawie zwyczajowym i stanowionym (polskim, litewskim, ruskim);

• II Statut Litewski z 1566 r. oparty na nowej systematyzacji materiału prawnego, wskazywał też większy wpływ polskiego prawa oraz silniejsze oddziaływanie pierwiastków romanistycznych;

• III Statut Litewski z 1588 r. zachowujący odrębność prawa litewskiego, z jednoczesnym oddziaływaniem prawa polskiego, przewidywał wyłączność terytorialną jego obowiązywania nawet względem cudzoziemców i posiłkowe stosowanie innych praw.

---