PRAWO
Prawo to zespół norm prawnych (reguł postępowania) ustanowionych lub uznanych przez państwo popartych przymusem ze strony państwa.
Prawo pełni funkcję ochronną czyli chroni obywateli.
ŹRÓDŁA PRAWA
Źródłem prawa jest sformalizowany akt władzy państwowej zawierającej przepisy prawne. Prawo obowiązuje wówczas gdy jest ono podane na piśmie np.: w Dzienniku Ustaw.
W nauce prawa podaje się dwa ujęcia źródeł prawa: formalne i materialne źródła prawa. Formy w jakich przejawia się obowiązujące prawo. W Rzeczypospolitej źródłami prawa z znaczeniu formalnym są:
konstytucja,
ustawa,
rozporządzenie,
akty prawa miejscowego,
oraz inne akty normatywne.
Do źródeł prawa w znaczeniu formalnym należało wcześniej prawo zwyczajowe.
Źródła prawa w znaczeniu materialnym to wszelkie czynniki wpływające na treść norm prawnych lub też źródła określające pochodzenie norm.
Źródła prawa w Rzeczypospolitej
Obecnie obowiązująca Konstytucja wymienia następujące źródła prawa:
Konstytucja,
ratyfikowane umowy międzynarodowe,
prawo stanowione przez organizację międzynarodową
ustawy i rozporządzenia z mocą ustawy,
rozporządzenia,
akty prawa miejscowego
NORMA PRAWNA
Norma prawna to wynikająca z przepisów reguła postępowania, wydana lub usankcjowana przez państwo, zagwarantowana przymusem państwowym.
Norma prawna charakteryzuje się następującymi cechami. Ma charakter ogólny i nie indywidualizuje osoby, na której ciąży wynikający z niej obowiązek. Każdy, kto znajdzie się w sytuacji opisanej przez normę, ma obowiązek zachowywać się tak jak norma nakazuje.
Norma prawna ma charakter dwustronny. Z każdej normy wynika dla jednej osoby obowiązek, a dla drugiej prawo, będące korelatem tego obowiązku. Jeśli dłużnik ma obowiązek zwrócenia długu w oznaczonym terminie, to w tym samym terminie wierzyciel ma prawo domagać się zwrotu pożyczonej kwoty. Jedno i drugie wynika z tej samej normy prawnej. Norma prawna jest zagwarantowana przymusem państwowym, stosowanie się do niej nie jest więc zależne od zainteresowanych osób.
Norma prawna zbudowana jest z trzech części.
W jej skład wchodzą:
1) hipoteza, ( każda norma prawna znajduje zastosowanie tylko w pewnej sytuacji ).
2) dyspozycja, ( dyspozycja jest to część normy prawnej, która wskazuje obowiązujący - w danej sytuacji - sposób zachowania. Co należy zrobić, a co jest zabronione - o tym informuje właśnie dyspozycja. Jest ona kluczową częścią normy ).
3) sankcja, ( sankcja jest to ta część normy prawnej, która mówi, jakie ujemne skutki pociągnie za sobą niezastosowanie się do dyspozycji ).W systemie prawnym występują dwa rodzaje norm prawnych, które różnią się między sobą charakterem i mocą obowiązującą.
Są to:
a) normy bezwzględnie obowiązujące ( normy imperatywne zawierają niepodważalny nakaz państwa, od wypełnienia którego nie można się uchylić ).
b) normy względnie obowiązujące ( normy dyspozytywne mają odmienny charakter. Strony umowy zobowiązane są w trakcie jej wykonania postępować zgodnie z normami dyspozytywnymi tylko wtedy, gdy spraw, których norma dotyczy, nie uregulowały inaczej w umowie).
PODSTAWOWE KONCEPCJE PRAWA
koncepcje normatywne, zgodnie z którą prawo jest zespołem norm postępowania; w ramach koncepcji normatywnych współistnieją:
koncepcja pozytywistyczna, zgodnie z którą prawo obejmuje tylko i wyłącznie normy, które zostały ważnie ustanowione lub uznane przez kompetentny organ władzy publicznej, natomiast to, czy i jak wspomniane normy mają się do kryteriów pozaprawnych (np. przyjmowanych przez kogoś ocen moralnych), nie jest przedmiotem zainteresowania nauki prawa i nie ma żadnej doniosłości dla ważności i mocy tych norm;
koncepcja prawnonaturalna, zgodnie z którą prawo obejmuje tylko i wyłącznie te normy prawa pozytywnego, które pozostają w zgodzie z ustanowionymi przez absolutny autorytet (tj. przez Boga, Rozum, etc.) normami moralnymi lub innymi, dającymi się wywieść z przyjętych przez ten autorytet ocen;
koncepcje niepozytywistyczne, zgodnie z którymi prawo obejmuje normy prawa pozytywnego oraz inne elementy, które wyznaczają sposób rozumienia i stosowania norm prawa pozytywnego;
koncepcje realistyczne, zgodnie z którymi przyjmuje się, że prawem jest zespół faktów społecznych lub psychicznych, związanych ze stanowieniem, obowiązywaniem i stosowaniem norm prawnych.
Język prawny – język tekstów prawnych (aktów normatywnych) takich jak Konstytucja, ustawa, rozporządzenie, itp.
AKT PRAWNY
Są to akty wydawane w określonej formie przez organy państwa albo na podstawie przyznanych im kompetencji. Akty prawne wyznaczają wskazanym podmiotom (instytucjom, firmom, osobom) określone postępowanie.
Akty prawne tworzą w państwie określoną strukturę hierarchiczną i z tego powodu moc prawna zawarta w jednym akcie może być wyższa niż w innym, może też być niższa lub równa. Powiązania, jakie z tego powodu występują między aktami prawnymi o różnej mocy, mają charakter kompetencyjny, np. akt wyższego rzędu może zawierać upoważnienie dla organu państwa lub innego podmiotu, aby wydał akt niższego rzędu, o niższej mocy prawnej. Akty niższego rzędu obowiązują na podstawie aktów zajmujących w tej hierarchii stanowisko nadrzędne. Akt wyższego rzędu ma więc wpływ na treść aktu niższego rzędu. Z kolei akt niższego rzędu nie może być sprzeczny z postanowieniami aktów nadrzędnych.
Akty prawne równorzędne mogą się wzajemnie uchylać, akt nadrzędny może uchylić akt o niższej mocy prawnej, natomiast akt o niższej mocy prawnej nie może uchylić postanowień zawartych w akcie nadrzędnym.
Aktami prawnymi są również: uchwały Rady Ministrów oraz zarządzenia Prezesa Rady Ministrów i ministrów.
Są też akty prawne wydawane przez organy samorządu terytorialnego oraz terenowe organy administracji rządowej, np. uchwały rady gminy, rozporządzenia porządkowe wojewody.
Akty prawne dzielą się na:
* powszechnie obowiązujące (są skierowane do wszystkich obywateli). Na przykład są to: konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe, rozporządzenia, a na obszarze działania tych organów, które je wydały – również akty prawa miejscowego,
* wewnętrznie obowiązujące (obowiązują tylko jednostki organizacyjne, które podlegają wydającemu organowi). Są to: uchwały Rady Ministrów, zarządzenia Prezydenta RP, Prezesa Rady Ministrów oraz ministrów.
PODZIAŁ PRAWA:
Gałęzie prawa w Rzeczpospolitej Polskiej
· prawo państwowe (konstytucyjne)
· prawo cywilne
· prawo rodzinne
· prawo pracy
· prawo administracyjne
· prawo finansowe
· prawo gospodarcze
· prawo karne
· prawo procesowe
1) Prawo państwowe (konstytucyjne)- podstawowym jego źródłem jest ustawa zasadnicza, czyli Konstytucja, oraz inne akty prawne z nią związane, np. ordynacje wyborcze do Sejmu i Senatu. Prawo to reguluje działania najważniejszych instytucji wymienionych w Konstytucji oraz podstawowe prawa i obowiązki obywateli.
2) Prawo cywilne - wprowadza ład w stosunki majątkowe między podmiotami prawa oraz w niektóre sprawy niemajątkowe, jak np. prawo do nazwiska, ochrony czci, praw autorskich i związane z nimi roszczenia majątkowe.
3) Prawo rodzinne - normuje stosunki osobiste i majątkowe między małżonkami, stosunki między rodzicami i dziećmi oraz wynikające z przysposobienia, opieki i kurateli.
4) Prawo pracy - zawiera normy prawne regulujące stosunki pracy i płacy. W jego zakresie znajdują się także zagadnienia dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy.
5) Prawo administracyjne - stanowi zbiór norm prawnych regulujących stosunki społeczne powstałe w wyniku działalności organów administracji publicznej.
6) Prawo finansowe - jest zbiorem norm dotyczących finansów publicznych i zajmujących się nimi instytucji. Dotyczy ono budżetów, podatków i opłat, działalności banków, zakładów ubezpieczeń i innych instytucji finansowych.
7) Prawo gospodarcze - stanowi swego rodzaju ujęcie w odrębną całość zagadnień z dziedziny prawa cywilnego, administracyjnego i finansowego. Przedmiotem jego regulacji są przedsiębiorcy, ich działalność oraz środki służące realizacji tej działalności, jak umowy, weksle, czeki, akcje, obligacje, itp.
8) Prawo karne - jest zbiorem norm określających, co w świetle prawa jest przestępstwem i jaka kara grozi za jego popełnienie. Z prawem tym łączy się problematyka wykroczeń (ujęta w odrębnym kodeksie) oraz prawo karne wykonawcze.
9) Prawo procesowe - ( cywilne, karne ) - stanowi zespół norm regulujących postępowanie przed sądami w sprawach cywilnych i karnych. Odmiennym systemem regulującym tok postępowania przed organami administracji publicznej są normy zawarte w kodeksie postępowania administracyjnego. Z prawem procesowym łączy się zbiór przepisów dotyczących organów ochrony prawnej, sądownictwa, prokuratury, adwokatów, radców prawnych, notariuszy oraz organów wykonawczych sądownictwa i organów ścigania.
Gałęzie prawa wymienione w punktach 1-8 są dziedzinami prawa materialnego . Oznacza to, że określają obowiązki i prawa oraz regulują zachowania ludzi i różnych instytucji w społeczeństwie. Normy prawne, określające organizację i strukturę organów wymiaru sprawiedliwości i administracji oraz tryb postępowania przed nimi, kompetencje co do rodzaju miejsca postępowania (własność rzeczową i miejscową ), procedury postępowania , pisma procesowe, wnioski, dowody, środki odwoławcze itp. są normami prawa procesowego, określanego mianem prawa formalnego .
PRAWO MATERIALNE FORMALNE
-państwowe - procesowe
-cywilne
-rodzinne
-pracy
-administracyjne
-finansowe
-gospodarcze
-karne
DZIEDZINY PRAWA
System prawa można porównać do starego drzewa o rozrośniętych konarach. Dwa główne jego konary to prawo publiczne i prawo prywatne.
Z konaru prawa publicznego wyrasta wiele gałęzi -prawo konstytucyjne, administracyjne i karne .Z prawa prywatnego wyrasta prawo cywilne, prawo pracy i wiele innych. Obok prawa wewnętrznego danego kraju istniejące stosunki zewnętrzne między podmiotami prawa międzynarodowego (państwami, organizacjami międzynarodowymi). Bywa, że gałęzie plączą się i w działy prawa cywilnego "wplatają" się w przepisy karne ,a zdarza się też odwrotnie.
Prawo publiczne reguluje stosunki między organami państwa oraz między państwem i obywatelem. Charakteryzuje się nierówną pozycją stron, bowiem państwo występuje tu z pozycji siły swej władzy (tak jest np. w prawie karnym, podatkowym, konstytucyjnym)
Prawo prywatne dotyczy podmiotów równoprawnych, które wg . swojej woli kształtują wzajemne stosunki (np. prawo cywilne, gospodarcze) .KONSTYTUCJA RP
Konstytucja jest to akt prawny, który określany jest także jako ustawa zasadnicza, zazwyczaj taka ustawa ma najwyższą moc prawną w systemie prawa w danym państwie. W skład konstytucyji mogą wchodzić przeróżne zagadnienia, konstytucja może określać: podstawy ustroju państwowego, poza tym organizację, kompetencje oraz sposoby powoływania najważniejszych organów w państwie, jak również i podstawowe prawa, wolności i obowiązki obywateli państwa. Podręczniki prawa określają konstytucję jako ustawę zasadniczą, która charakteryzuje się specjalnym, wyjątkowym procederem jej zmieniania zgodnie z art 235. Na straży przestrzegania konstytucji stoi głowa państwa, często jej przestrzeganiem zajmuje się również specjalny trybunał. Konstytucja jest najwyższym aktem normatywnym.
WOLNOŚCI I PRAWA EKONOMICZNE
Art. 58.
Każdemu zapewnia się wolność zrzeszania się.
Zakazane są zrzeszenia, których cel lub działalność są sprzeczne z Konstytucją lub ustawą. O odmowie rejestracji lub zakazie działania takiego zrzeszenia orzeka sąd.
Ustawa określa rodzaje zrzeszeń podlegających sądowej rejestracji, tryb tej rejestracji oraz formy nadzoru nad tymi zrzeszeniami.
Art. 59.
Zapewnia się wolność zrzeszania się w związkach zawodowych, organizacjach społeczno-zawodowych rolników oraz w organizacjach pracodawców.
Związki zawodowe oraz pracodawcy i ich organizacje mają prawo do rokowań, w szczególności w celu rozwiązywania sporów zbiorowych, oraz do zawierania układów zbiorowych pracy i innych porozumień.
Związkom zawodowym przysługuje prawo do organizowania strajków pracowniczych i innych form protestu w granicach określonych w ustawie. Ze względu na dobro publiczne ustawa może ograniczyć prowadzenie strajku lub zakazać go w odniesieniu do określonych kategorii pracowników lub w określonych dziedzinach.
Zakres wolności zrzeszania się w związkach zawodowych i organizacjach pracodawców oraz innych wolności związkowych może podlegać tylko takim ograniczeniom ustawowym, jakie są dopuszczalne przez wiążące Rzeczpospolitą Polską umowy międzynarodowe.
Art. 64.
| 1. | Każdy ma prawo do własności, innych praw majątkowych oraz prawo dziedziczenia. |
|---|---|
| 2. | Własność, inne prawa majątkowe oraz prawo dziedziczenia podlegają równej dla wszystkich ochronie prawnej. |
| 3. | Własność może być ograniczona tylko w drodze ustawy i tylko w zakresie, w jakim nie narusza ona istoty prawa własności. |
Art. 65.
| 1. | Każdemu zapewnia się wolność wyboru i wykonywania zawodu oraz wyboru miejsca pracy. Wyjątki określa ustawa. |
|---|---|
| 2. | Obowiązek pracy może być nałożony tylko przez ustawę. |
| 3. | Stałe zatrudnianie dzieci do lat 16 jest zakazane. Formy i charakter dopuszczalnego zatrudniania określa ustawa. |
| 4. | Minimalną wysokość wynagrodzenia za pracę lub sposób ustalania tej wysokości określa ustawa. |
| 5. | Władze publiczne prowadzą politykę zmierzającą do pełnego, produktywnego zatrudnienia poprzez realizowanie programów zwalczania bezrobocia, w tym organizowanie i wspieranie poradnictwa i szkolenia zawodowego oraz robót publicznych i prac interwencyjnych. |
Art. 66.
| 1. | Każdy ma prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Sposób realizacji tego prawa oraz obowiązki pracodawcy określa ustawa. |
|---|---|
| 2. | Pracownik ma prawo do określonych w ustawie dni wolnych od pracy i corocznych płatnych urlopów; maksymalne normy czasu pracy określa ustawa. |
Art. 67.
| 1. | Obywatel ma prawo do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy ze względu na chorobę lub inwalidztwo oraz po osiągnięciu wieku emerytalnego. Zakres i formy zabezpieczenia społecznego określa ustawa. |
|---|---|
| 2. | Obywatel pozostający bez pracy nie z własnej woli i nie mający innych środków utrzymania ma prawo do zabezpieczenia społecznego, którego zakres i formy określa ustawa. |
Art. 69.
Osobom niepełnosprawnym władze publiczne udzielają, zgodnie z ustawą, pomocy w zabezpieczaniu egzystencji, przysposobieniu do pracy oraz komunikacji społecznej.
Podział władzy na władzę ustawodawczą, sądowniczą i wykonawczą zaproponował Monteskiusz. Teoria trójpodziału władzy zakłada równość poszczególnych rodzajów władz.
Według teorii podziału władzy dzielimy władzę w państwie na:
władzę ustawodawczą - stanowioną przez parlament za pomocą uchwał, które tworzą prawo. W Polsce - władzę ustawodawczą sprawuje Sejm oraz Senat,
władza wykonawcza zajmuje się wprowadzaniem prawa ustanowionego przez władze ustawodawczą. W Polsce przedstawicielami tej władzy są Prezydent, Rada Ministrów oraz administracja rządowa,
władza sądownicza – sprawowana jest przez sądy i trybunały.
Trójpodział władzy jest najbardziej rozpowszechnionym systemem sprawowania władzy na świecie. Pozwala bowiem na prawidłowe funkcjonowanie państwa demokratycznego. Poszczególne rodzaje władz nawzajem się kontrolują, ale również wspierają.
Polska również stosuje trójpodziału władzy.
W prawie cywilnym żadna ze stron nie ma uprawnień władczych.
Prawo cywilne:
-część ogólna;
-prawo rzeczowe;
-prawo zobowiązań;
-prawo spadkowe;
-prawo rodzinne;
-prawo na dobrach niematerialnych.
Działy prawa cywilnego (najważniejsze).
1) prawo cywilne - część ogólna. Reguluje stosunki cywilnoprawne między osobami fizycznymi
i osobami prawnymi:
− uznanie i ochrona osobowości każdego człowieka
− całkowita i równa ochrona mienia
− zakaz nadużywania praw podmiotowych
− autonomia woli (swoboda zawierania umów)
− ochrona zaufania (ochrona dobrej wiary)
2) prawo rzeczowe. Prawna regulacja społecznych form korzystania z rzeczy (własność,
współwłasność, użytkowanie i inne)
3) prawo zobowiązań. Prawna regulacja zasad dotyczących wymiany dóbr i usług (zawarcie
umowy, rękojmia, gwarancja, naprawienie szkody, ubezpieczenia)
4) prawo rodzinne. Prawna regulacja stosunków między małżonkami i dziećmi (zawarcie
małżeństwa, separacja, rozwód, alimenty, opieka nad dziećmi)
5) prawo na dobrach niematerialnych – prawo własności intelektualnej
6) prawo pracy. Prawna regulacja praw i obowiązków pracowników i pracodawców (zawarcie umowy o pracę, czas pracy, prawo do urlopu)
7) prawo spadkowe
POSTĘPOWANIE CYWILNE -ELEMENTY
1) rodzaje postępowania cywilnego:
a) procesowe – wszczynane przez osobę, która dochodzi swoich praw; występują w nim dwie
strony, które mają sprzeczne interesy
b) nieprocesowe – nie ma dwóch przeciwstawnych stron, są tylko uczestnicy; może być
wszczęte z urzędu lub na wniosek
2) sprawy rozpatrywane w postępowaniu cywilnym:
a) z zakresu prawa cywilnego
b) z zakresu prawa rodzinnego i opiekuńczego
c) wskazane przez ustawę oraz sprawy gospodarcze
d) z zakresu prawa pracy
3) przebieg procesu cywilnego:
a) rozpoczyna się od wniesienia powództwa, czyli na żądanie udzielenia ochrony prawnej
b) pozew to pismo procesowe wnoszone przez powoda
c) głównym etapem procesu jest rozprawa przed sądem. Dowodami w procesie są: zeznania
świadków, dokumenty, oględziny, opinie biegłych, przesłuchania stron
d) materiał procesowy przygotowują strony procesu (zasada kontradyktoryjności)
e) postępowanie kończy się orzeczeniem sądu, które może mieć charakter wyroku,
postanowienia lub zarządzenia
f) istnieje możliwość odwołania się do sądu wyższej instancji