Prolog

1. 1 listopada 1823 r. (rok uwięzienia członków Towarzystwa Filomatów, również Mickiewicza), cela więzienna w Klasztorze Bazylianów. Więzień śpi, nad nim pochyla się Anioł Stróż, jego słowa świadczą, że oddany mu pod opiekę człowiek ma wyjątkową osobowość.

2. Więzień okazuje się być poetą, wieszczem; budzi się i zasypia, nad nim odbywają się zmagania duchów.

3. Bohater powtórnie się budzi, przeżył głęboką wewnętrzną przemianę: z Gustawa - romantycznego kochanka przeobraził się w Konrada - narodowego przywódcę.

Akt I

1. Wigilia Bożego Narodzenia, więzienie w klasztorze O.O. bazylianów w Wilnie w celi zbierają się więźniowie (postacie autentyczne: Jakub - Jakub Jagiełło, Adolf - Adolf Januszkiewicz, Żegota - Ignacy Domejko, Tomasz - Tomasz Zan, Feliks Kółakowski, Jan Sobolewski)

   • wiadomość o przybyciu z Warszawy do Wilna senatora Nowosilcowa - będzie prowadził śledztwo, w celu wykrycia spisku wśród młodzieży; opowieść J. Sobolewskiego o wywożeniu na Syberię młodych Polaków; pieśni: Jankowskiego (w której ten bezcześci imiona Jezusa i Marii), Feliksa (ironicznie o „pracy dla cara”), Konrada (pieśń zemsty);

   • Mała Improwizacja - Konrad omdlewa.

2. Konrad sam w celi - Wielka Improwizacja - wystąpienie przeciw Bogu.

3. Ksiądz Piotr odprawia egzorcyzmy nad nieprzytomnym Konradem: wiadomość o uwięzionym Rollisonie, któremu Konrad siłą swej myśli poddał pomysł samobójstwa, uratowanie Konrada.

4. Dworek pod Lwowem - widzenie Ewy.

5. Cele Księdza Piotra - Widzenie - Polska jako Chrystus narodów.

6. Sypialnia w pałacu Nowosilcowa - sen Senatora - o łasce i niełasce cara.

7. Jeden z salonów warszawskich: towarzystwo stolikowe - konformiści, kosmopolici, zwolennicy cara i Nowosilcowa; towarzystwo „przy drzwiach” - patrioci, wśród nich Adolf, który opowiada o Cichowskim (aresztowanym, torturowanym, po opuszczeniu więzienia jest wrakiem człowieka).

8. Pałac Senatora - Nowosilcow, Bajkow i Pelikan rozmawiają o młodym Rollisonie; przybycie pani Rollison - matki chłopca - rozmowa z Senatorem; decyzja o zgładzeniu Rollisona (umożliwienie mu wyskoczenia przez okno); rozmowa z Księdzem Piotrem, który przepowiada śmierć Bajkowa i Pelikana,

   • trwa bal (prawa strona - patrioci, zmuszeniu okolicznościami do uczestnictwa w balu, wśród nich Justyn Pol i A. Bestużew; lewa strona - zdrajcy, konformiści);

   • wpada pani Rollison, już wie, że syn próbował popełnić samobójstwo, przeklina Nowosilcowa: Ksiądz Piotr mówi jej, że syn żyje, wzrasta lęk, który potęguje wiadomość o śmierci Doktora (Bajkowa);

   • Ksiądz Piotr uzyskuje zezwolenie na widzenie się z Rollisonem, opuszcza pałac, na schodach spotyka Konrada, któremu przepowiada wolność, spotkanie z tajemniczym nieznajomym, służbę narodowi.

9. Noc Dziadów - Guślarz i Kobieta - rozmawiają o duchu, który już pojawił się podczas wesela Kobiety, ale był niemy. Duch się nie zjawia. W końcu pojawia się orszak, na którego czele jedzie mężczyzna ubrany w czarny strój - to ukochany Kobiety (prawdopodobnie Konrad - zmienił imię, o czym wcześniej mówił Guślarz, ma ranę na piersi - przeżył nieszczęśliwą miłość i ranę na czole - ślad po zmaganiach z Bogiem).

Ustęp

1. Droga do Rosji - obraz wojsk i kibitek poruszających się po drogach biegnących w głąb Rosji.

2. Przedmieścia stolicy - opis opustoszałego miasta - car przeniósł się na zimę do centrum miasta.

3. Petersburg - opis stolicy; spotkanie pielgrzyma z jednym z mieszkańców (wątek Konrada mającego spotkać się z człowiekiem, który wskaże mu dalszą drogę).

4. Pomnik Piotra Wielkiego - historia pomnika.

5. Przegląd wojska - manewry żołnierskie, które dla zabawy urządził car.

6. Dzień przed powodzią petersburską 1824 r. Oleszkiewicz. - sylwetka Polaka, który wypowiada proroctwa dotyczące zagłady cara.

Prolog

Osoby:

Anioł Stróż, Więzień, Duchy nocne, Duch z lewej strony, Aniołowie, Duchy z prawej strony, Duch,

1.Więzień zasypia (prawdopodobnie gorączkuje)
2.Dochodzi do psychomachii
3.Więzień czując po przebudzeniu wolność umieszcza na ścianie napis.
4.Duch wypowiada się na temat potencjału możliwości tkwiących w jednostce.

AKT 1 Scena 1.

Osoby:

Jakub, Adolf, Żegota, Konrad, ks. Lwowicz, Jan Sobolewski, Frejend, Tomasz, Feliks Kółakowski, Suzin, Jacek, Józef, Jankowski, Kapral, Chór,

1.Więźniowie zbierają się na korytarzu i przenoszą do najdalszej celi Konrada
2.Żegota opowiada o wyssanym z palca śledztwie w sprawie spisku i bezpodstawnych aresztowaniach - wierzy, że będą mogli się wykupić
3.Tomasz przewiduje, że Nowosilcow będzie chciał ofiar - kilku musi się poświęcić, by ocalić resztę.
4.Mowa o torturach - Frejenda i Tomasza głodzono, bicie,
5.Jan Sobolewski mówi o kolejnych zesłaniach na Sybir nawet dzieci
6.Konrad wykonuje pogańską Pieśń zemsty

Scena 2.

Osoby:

Konrad,duchy z prawej, duchy z lewej, diabły

1.Konrad żali się na brak zrozumienia jego poezji (porównuje ją do rzeki podziemnej)
2.Podkreślając niezwykłość swojej pieśni opisuje proces tworzenia
3.Czuje się równy Bogu i okazuje pogardę wobec ludzi
4.Podkreśla swoją wyjątkowość

5.Ukazuje siebie jako wielkiego patriotę i chce pomóc swemu narodowi
6.Żąda od Boga władzy poddając w wątpliwość jego atrybuty: miłość, sprawiedliwość
7.Wyzywa Boga na pojedynek
8.Podkreśla swój związek z ojczyzną oskarżając Boga o niesprawiedliwość, omylność, brak miłości
9.Unika bluźnierstwa mdlejąc
10.Diabły mają do siebie pretensje, że nie udało im się doprowadzić do bluźnierstwa

Scena 3.

Osoby:

ksiądz Piotr (bernardyn),Kapral, więzień, duch, Archanioł I, Archanioł II,chór aniołów, chór archaniołów,

1.Więzień wierzy w to, że słabość Konrada wynika z choroby
2.Kapral w oparciu o swoje doświadczenia sądzi inaczej
3.Ksiądz Piotr przeprowadza egzorcyzmy
4.Aniołowie i archaniołowie chwalą Boga i księdza Piotra

Scena 4.

Osoby:

Marcelina, Ewa, Anioł, chór aniołów, Róża,

1.Modlitwa Ewy (za ojczyznę, ojca, matkę, za Litwina co uciekł od Moskali i za jego zmarłych towarzyszy)
2.Ewa doznaje widzenia kwiatki z ogrodu uwite w wianek podaje Maryi,ona Jezusowi, a on rzuca je wokół Ewy, z których ożywa róża

Scena 5.

Osoby:

ksiądz Piotr (bernardyn),aniołowie

1.Modlitwa księdza do Boga
2.Widzenie (rzeź Polaków, której ocalał 44;sąd nad Polską, jej ukrzyżowanie i zmartwychwstanie
3.Aniołowie zabierają duszę śpiącego księdza Piotra

Scena 6.

Osoby:

Senator, Diabeł I, Diabeł II, Belzebub,

1.Diabły spierają się o sen Senatora z Belzebubem, który boi się, że Rosjanin mógłby się poprawić
2.Sen Senatora (pismo pochwalne od Cara; zaszczyty zazdrość; niełaska Cara; pogarda dworzan
3.Diabły nie zabierają duszy, męczą ją tylko

Scena 7. Salon warszawski

Osoby:

Przy drzwiach: Zenon Niemojewski, Adolf, młodzi, Młoda dama, Stary Polak
Przy stoliku: Hrabia, Francuz, Dama I, Kamerjunker, Dama II, Jenerał, Literat I, Oficer wyższy,

1.Adolf z Zenonem Niemojewskim rozmawiają o wielkich ofiarach represji rosyjskich w Polsce i na Litwie
2.Narzekanie na ostatni bal kończące się stwierdzeniem, że Nowosilcow Warszawie jest potrzebny
3.Przy drzwiach rozmawia się o Cichowskim
4.Przy stoliku toczy się rozmowa o polskiej poezji, która jest nudna i niezrozumiała
5.Adolf opowiada o Cichowskim (aresztowany, torturowany, wypuszczony, ale odmieniony)
6.O takich tematach pisać nie należy zdaniem literatów
7.Wysocki w słowach: „Nasz naród jak lawa" krytykuje arystokracje i lojalistów.

Scena 8. Pan Senator

Osoby:

Senator, Doktor, Senator, Lokaj, Sekretarz, Pelikan, Bajkow, P. Rollisonowa, P. Kmitowa, ks. Piotr, Panna, P. Gubernetorowa, P. Sowietnikowa, P, Jenerałowa, Księżna, Młody człowiek, Kolleski Regestrator, Sowietnikow, Pułkownik, Oficer rosyjski, Student, Matka, Justyn Pol, Bestużew,

1.Rozmowa Doktora i Senatora o braku postępów w śledztwie w sprawie spisku
2.Incydent z kupcem Kanissynem, domagającym się od Senatora zapłaty
3.Rozmowa o młodym Rolisonie z doktorem później z Panią Rollison
4.Przesłuchanie i pobicie ks. Piotra
5.Doktor obwinia o kierowanie spiskiem księcia Czartoryskiego i Joachima Lelewela
BAL
7.Z prawej strony Senator postrzegany jest jako morderca
8.Z lewej tańczy Senator i wszyscy się nim zachwycają, każdy chce mu się przypodobać
9.Starosta broni swej rodziny przed Gubernatorową i Senatorem
10.Pani Rolison zakłóca zabawę i mdleje
11.Piorun zabija doktora z rosyjskimi srebrnymi rublami (jak Judasz)
12.Ksiądz Piotr opowiada dwie przypowieści: o ocalonym przez Boga zbójcy i ocalonym królu z generałami
13.Ks. Piotr przepowiada Konradowi przyszłość

Scena 9. Noc dziadów

Osoby:

Guślarz, Kobieta, Widmo

1.Kobieta czeka na ducha kochanka
2.Guślarz zaleca kobiecie ukrycie się w pniu dębu
3.Odwiedza ich widmo z parzącym srebrem w łbie i rękach i widmo rozdzierane przez psy i czarty
4.Kochanek bardzo cierpiący w drodze na północ pojawia się na chwilę - tylko śmierć mu ulży