TKANKA KOSTNA
Tkanka kostna. Tkanka kostna jest unaczyniona i unerwiona. Charakterystyczna jest tylko dla kręgowców, u niektórych tworzy szkielet wewnętrzny. Rozróżniamy trzy rodzaje komórek kostnych: komórki kościotwórcze osteoblasty – o średnicy ok. 15-20 um., występują po wewnętrznej stronie okostnej, regenerują złamania i pęknięcia kości; komórki kostne osteocyty- mają kształt gwiaździsty, długość 22-50 um., szerokość 6-14 um., są to komórki odżywcze i jednocześnie produkujące substancję międzykomórkową, nie mają zdolności dzielenia się; komórki kościogubne osteoklasty- to duże komórki o ameboidalnym kształcie, średnicy 80 um., z licznymi jądrami, rozpuszczające kość, modelując jej kształt. Tkanka ta tworzy kości. Spełnia głównie funkcje mechaniczne, czemu towarzyszy ilościowa przewaga substancji międzykomórkowej nad komórkami kostnymi. Odznaczające się licznymi wypustkami komórki kostne znajdują się w jamkach kostnych. Substancja międzykomórkowa jest zbudowana ze związków organicznych tzw. osseiny (35%), oraz ze związków nieorganicznych (65%) głównie z fosforanów i węglanów wapnia - nadających twardość i odporność na złamanie lub zgniecenie. Podstawową jednostką strukturalną kości jest osteon. Osteon tworzą blaszki kostne, między którymi znajdują się jamki kostne z komórkami kostnymi. Budowa osteonu oraz układ osteonów i beleczek decydują o takich cechach kości, jak sprężystość, odporność na zgięcie, złamanie. Centralną część zajmuje kanał środkowy (kanał Haversa), mikroskopijny przewód, w którym biegną naczynia krwionośne doprowadzające krew do komórek kostnych. Osteony leżąc blisko siebie tworzą zbitą strukturę kości. W jej istocie podstawowej znajdują się sole mineralne, które nadają jej trwałość i sztywność oraz wytrzymałość. Tkanka kostna jest rezerwuarem wapnia. Istota międzykomórkowa tkanki kostnej zbudowana jest z części organicznej: osteoidu oraz części nieorganicznej: soli mineralnych (stanowiących 70% masy). Osteoid składa się z kolagenu I typu i organicznej substancji bezpostaciowej. Rodzaje: Grubo włóknista (splotowata)- u dorosłego człowieka występuje w miejscu przyczepów ścięgien do kości, w błędniku kostnym, szwach kości czaszki. Posiada wiele osteocytów i osteoidu, a włókna kolagenowe I typu tworzą nieregularne pęczki. Drobno włóknista (blaszkowata)- wchodzi w skład kości długich i płaskich, zbudowana z blaszek kostnych, pojedynczych włókien kolagenowych I typu, osteoidu i minerału w blaszce kostnej. · Gąbczasta (beleczkowata)- blaszki kostne tworzą beleczki, przestrzenie między blaszkami kostnymi wypełnia czerwony szpik kostny. Kość gąbczasta znajduje się w nasadach i przy nasadach kości długich oraz wypełnia wnętrze kości płaskich. Wewnątrz beleczek leżą osteocyty. Na powierzchni beleczek leżą osteoblasty i osteoklasty. Tkanka ta ma mniejszą twardość i wytrzymałość niż tkanka kostna zbita. · Tkanka kostna zbita – zbudowana z blaszek kostnych ściśle upakowanych. Wchodzi w skład zewnętrznych warstw kości płaskich oraz trzonów kości długich. Jednostką strukturalną kości zbitej jest system Haversa (osteon): układ 4-20 blaszek kostnych (rurkowych) systemowych. W centrum systemu znajduje się kanał Haversa, do którego wnika naczynie krwionośne i nerw. Na granicy przylegających do siebie blaszek znajdują się jamki kostne zawierające osteocyty. Naczynia krwionośne wszystkich systemów łączą się ze sobą za pomocą bocznych kanałów Volkmanna. Przestrzenie między systemami wypełnione są blaszkami międzysystemowymi. Tkanka ta jest twarda i wytrzymała. KOSTNIENIE - to powstawanie kości w rozwoju osobniczym; zachodzi głównie w wyniku skomplikowanych przekształceń tzw. modelu chrzęstnego kości; jest on zastępowany stopniowo tkanką kostną, wytwarzaną przez osteoblasty leżące w ochrzęstnej, (która otacza model chrzęstny) oraz zawarte w pęczku tkanki łącznej, wnikającym do (zwapniałego uprzednio) środka chrząstki; jama szpikowa powstaje wskutek niszczenia chrząstki przez komórki zw. chondroblastami, zawarte w pęczku łącznotkankowym; z jego elementów tworzy się też szpik; część kości czaszki powstaje przez przekształcanie się mezenchymatycznego zawiązka błoniastego; u człowieka kostnienie rozpoczyna się w 8 tygodniu rozwoju embrionalnego i trwa do ok. 20-25 roku życia.
PODZIAŁ KOŚCI
1. Kości długie (do tego kryterium zaliczamy te kości u których jeden rozmiar jest znacznie dłuższy niż dwa pozostałe rozmiary), np.:
Żebra
Obojczyk
kość udowa
kość ramienna
kość piszczelowa
kość strzałkowa
kości palców
kości śródstopia
2. Kości krótkie, np. :
kości stępu
kości nadgarstka
3. Kości płaskie, np.:
łopatka
kość biodrowa
mostek
kość ciemieniowa
kość potyliczna
kość czołowa
4. Kości różnokształtne (kości o rozmaitych kształtach, nie mieszczące się w żadnej z trzech wymienionych wyżej kategorii), np.:
kręgi
niektóre kości trzewioczaszki.
Budowa kości
Kość jest zbudowana z bardzo wielu komórek kostnych. Posiada dwie warstwy, zewnętrzną i wewnętrzną. Warstwa zewnętrzna to kość zbita. Zawiera liczne lite słupy, które są zbudowane z gęstego materiały.
Warstwa wewnętrzna to kość gąbczasta. Zawiera liczne beleczki podobne do budowy plastra miodu. W przestrzeniach pomiędzy beleczkami znajdują się: szpik kostny, tłuszcz oraz naczynia krwionośne.
Kość zbita
Kość zbita tworzy zewnętrzną warstwę kości na jej poprzecznym przekroju. Najwięcej jej znajduje się na trzonach kości rąk i nóg. Posiada liczne lite słupy, które są mocne i twarde. Kość jest najgrubsza w miejscach, które muszą wytrzymywać największy nacisk. Dzięki temu jest ochraniana przed złamaniami.
Kość gąbczasta
Kość gąbczasta jest to wewnętrzna warstwa kości na przekroju poprzecznym. Zbudowana jest z licznych sieci beleczek kostnych. To one sprawiają, że jest krucha i słaba. Między beleczkami znajdują się naczynia krwionośne, szpik kostny i tłuszcz.
Budowa stawu
Kości łączą się ze sobą tworząc szkielet będący rusztowaniem dla organizmu człowieka. Połączenia ruchome kości noszą nazwę stawów. Umożliwiają one połączonym ze sobą kościom swobodny ruch np. zgięcie kolana, wyprostowanie ręki.
Jednym z czynników utrzymującym kości w stawie jest torebka stawowa. Składa się ona z dwóch warstw: zewnętrznej i wewnętrznej. Warstwa wewnętrzna (maziowa) zwana maziówką posiada liczne naczynia krwionośne, limfatyczne oraz nerwy, a także wytwarza płyn stawowy zwany mazią. Maź odżywia staw oraz powleka powierzchnie stawowe pełniąc rolę swoistego smaru, dzięki któremu możliwe są swobodne ruchy kości względem siebie. Niezwykle istotną funkcją mazi jest zmniejszanie do minimum tarcia występującego w stawie podczas ruchu. Chroni to powierzchnie stawowe przed zniszczeniem i pozwala na płynne wykonywanie ruchów.
Powierzchnie stawowe są to idealnie gładkie zakończenia kości pokryte chrząstką stawową, będącą rodzajem amortyzatora w stawie. Chrząstka stawowa jest w stanie przyjąć na siebie bardzo znaczne obciążenia, do jakich dochodzi w czasie życia codziennego np. podczas chodzenia, biegania, skakania. Gdy możliwości chrząstki zostają przekroczone (np. podczas częstego dźwigania), dochodzi do jej uszkodzenia i zwyrodnienia.
Powierzchnie stawowe łączonych ze sobą kości mogą mieć różny kształt (płaskie, kuliste, wydłużone, walcowate), a mimo to są one względem siebie ściśle dopasowane tzn. powierzchni kulistej odpowiada wklęsła, zaś płaskiej - płaska itp. Wąska przestrzeń wypełniona mazią zawarta pomiędzy powierzchniami stawowymi a torebką stawową nosi nazwę jamy stawowej.
Połączenia kości
Wyróżniamy następujące połączenia kości:
- nieruchome-szwy kostne w czaszce
- półruchome-chrząstkowe np. w spojeniu łonowym
- ruchome-stawowe np. staw ramienny, łokciowy, udowy, kolanowy.
Staw ruchomy zbudowany jest z :
- torebki stawowej, wewnątrz której znajdują się zwykle dwie powierzchnie stawowe
- błony maziowej, która produkuje substancję maziową
- substancji maziowej zmniejszającej tarcie powierzchni stawowych podczas ruchu
- więzadła stawowego, które wzmacnia torebkę stawową.
Rozróżniamy stawy proste i złożone .
Stawy proste są utworzone z dwóch kości, w skład stawu złożonego wchodzą trzy lub więcej kości. W stawie prostym powierzchnia jednej kości jest zazwyczaj mniej lub więcej wypukła: stanowi ona główkę stawową. Powierzchnia stawowa drugiej kości jest odpowiednio wklęsła i tworzy tzw. panewkę stawową. powierzchnie stawowe są pokryte elastyczną, gładką, szklistą chrząstką, która dzięki swym właściwościom znakomicie zmniejsza tarcie zachodzące podczas ruchów kości.
W stawach złożonych główka czy panewka mogą składać się z więcej niż jednej kości. Staw otacza torebka stawowa, która przytrzymuje kości wchodzące w skład stawu i zabezpiecza przed dostawaniem się sąsiednich tkanek między kości. Warstwa zewnętrzna torebki stawowej, zwana błoną włóknistą składa się z silnych włókien tkanki łącznej. Warstwę wewnętrzną tworzy błona maziowa, która wydziela kleisty płyn, maź stawową, odgrywającą rolę smaru dla powierzchni stawowych kości. Dzięki chrząstkom i mazi stawowej tarcie w stawach praktycznie nie istnieje. Wewnątrz torebki stawowej, między jej ścianami a kośćmi, znajduje się szczelina włosowata, zwana jamą stawową. Ponadto torebka stawowa, bywa wzmocniona więzadłami.
stawy złożone:
łokciowy utworzony przez kości ramienną, promieniową i łokciową
kolanowy łączy kość udową z piszczelową, strzałka nie bierze udziału w tworzeniu tego stawu, od przodu staw osłania rzepka
Ze względu na ukształtowanie powierzchni stawowych rozróżniamy stawy zawiasowe, kuliste i nieregularne.
W stawie biodrowym kulista głowa kości udowej wchodzi do głębokiej, wklęsłej panewki znajdującej się z boku miednicy. Jest to staw kulisty, umożliwiający ruchy kończyny dolnej w różnych kierunkach. Daleko wszechstronniej ruchy zapewnia staw barkowy (też kulisty). Panewka stawowa w łopatce jest bardzo płytka. Taka budowa panewki pozwala na swobodne poruszanie ramieniem we wszystkich kierunkach. W stawie łokciowym widzimy zupełnie inny układ. Jest to staw typu zawiasowego. Możemy w nim wykonywać jedynie ruchy zginania i prostowania.
Przy różnego rodzaju urazach dochodzi czasem do wyjścia główki stawu z jego panewki. Stan ten nazywamy zwichnięciem. W tych wypadkach dochodzi do uszkodzenia torebki stawowej.