10. Wielkie eposy i przemiana modelu religijności.

(na podstawie jednej z ks. z sylabusa i ks. Mahabharata).

Dwa największe eposy hinduskie to Ramajana i Mahabharata. Oba eposy dzieli styl językowy. Styl Ramajany jest bardziej gładszy, styl ten w porównaniu do Mahabharaty był znaczniej rozwinięty i stał się wzorem dla późniejszych poetów nie tylko naśladowanym ale i rozwijanym na wielką skalę.

Mahabharata jest to opowieść o bratobójczej walce dwóch rodów Pandawów i Kaurawami. W ciągu ośmiu wieków IV w. p.n.e. do IV n.e. obrosła w ogromną masę różnorakiej treści a w końcu stała się czymś w rodzaju encyklopedii zawierającej podania, legendy. W Mahabharacie poszczególne partie zawierają niekiedy materiały pochodzące z różnych czasów, niektóre sięgają do I połowy I tysiąclecia p.n.e. Mahabharata została ułożona przez legendarnego Wjasa (Wedawjasa) tj. „porządkujący”.

Ks.I Władca Hastinapury Siantanu miał za swą żonę Satjawati dwóch synów Czitrangadę i Wiczitrawirję. Siantianu miał jeszcze ze swej strony syna Bhiszmę Gangeje zrodzonego z bogini Gangi – ślubował on czystość i zrzekł się tronu na rzecz syna Siantanu i Satjawati. Czitrangada zmarł za młodu, potem zmarł Wiczirtawirja bezpotomnie, pozostawiając dwie wdowy córki władcy miasta Kasi Ambikę i Ambalikę. Na polecenie Satjawati Wjasa spłodził z Ambiką ślepego Dhrytarasztrę i z Ambaliką bladego Pandu. Dhyrytarasztra ożenił się z księżniczką Gandhari i miał z nią synów Kaurawawów (100-u). Najstarszym i najukochańszym był Durjodhana. Pandu miał natomiast 5 synów z 2 żonami Madri i Kunti. Słodziły je bóstwa. Kunti urodziła mu Judhiszthirę syna boga Dharmy, Ardżunę –Indry, Bhimę- Waju, natomiast Madri urodziła bliźniaków Nakule i Sahadewę spłodzonych przez bliźniaków Aświnów. Po śmierci Pandu władze przejął Dhyrytarasztra i przyjął jego synów na dwór aby ich wychowywać. Pandawowie we wszystkim przewyższali Kaurawów, zawsze zwyciężali np. w zapasach. Zazdrosny Duriodhana przede wszystkim o mocarnego Bhimę próbował go zabić, raz związał go i wrzucił do wody innym razem próbował otruć nigdy jednak mu się to nie udało. Oliwę do ognia dolało to że Dhyrytarasztra na swojego następcę wybrał Judhiszthirę. Wtedy Durjodhana namówił swego ojca aby wygnał Pandawów do miejsca gdzie zbudowano i łatwo palny pałac, nasz części w porę ostrzeżeni zostali przez Widurę (syna Dwajapany spłodzonego jednak ze służącą podstawioną przez Ambikę zamiast niej). Pandawowie sami podłożyli ogień , następnie schronili się w lesie, ogólnie większość ludzi myślała że nie żyją tymczasem oni przez jakiś czas postanowili się nie ujawniać. Następnie przybyli oni na dwór Draupady, który postanowił wydać swoją córkę zrodzoną z ognia za mąż za tego kto napnie olbrzymi łuk i trafi do celu. Zrobił to Ardżuna i wszyscy w 5 pojęli Draupadi za żonę. W tym miejscu epopeja przechowała niewątpliwie starożytną tradycję poliandria czyli wielomęstwo, nie była to forma małżeństwa uznana za prawną bo kłóciła się z poglądami bramińskimi. Zachowanie tego faktu świadczy o tym że to anormalne zdarzenie zrosło się z epopeją i nie podobna było myśleć o jego wykreśleniu nawet w późniejszym okresie kiedy Mahabharata uległa coraz większej braminizacji i stała się księgą religijną.

Kaurawowie odstąpili Juhiszitirze i jego braciom połowę królestwa, jednak najbardziej jałową. Jednak Pandawowie sprawili że to miejsce stało się piękne i wspaniałe, stolicą została Indraprastha. Ks. II Durjodhana zaprosił swoich braci Pandawów na grę w kości, był to oczywiście podstęp aby przejąć od nich królestwo. Wuj Drjodhany Siakuni był nie do pokonania w grze. Judhiszthira przegrywał od samego początku stawiając kolejno wszystko co posiadał kiedy przegrał całe królestwo postawił swoich braci których też przegrał, następnie przegrał samego siebie, na końcu natomiast swoją żonę Draupadi. Draupadi została siłą przyciągnięta za włosy do Sali gdzie byli wszyscy zgromadzeni i została okropnie pohańbiona, w końcu Dyrytharasztra zareagował i powiedział Draupadi, że może go prosić o co zechce i dzięki temu odzyskali wolność, a następnie królestwo. Nie zdążyli jednak Pandawowie wrócić do domu gdy posłaniec przybył z zaproszeniem do kolejnej gry. Tym razem stawką miało być wygnanie na 13 lat, Judhiszthira znowu przegrał. Pandawowie przysięgli zemstę w 14 roku i udali się razem z Draupadi na wygnanie. Ks. III. „leśna” Pandawowie przeżywają wiele przygód, walczą z rakszasami i innymi potworami, odwiedzają liczne pustelnie i słuchają opowieści ascetów. Ks. IV. W 13-stym roku udają się na dwór władcy Matsjów, Wiraty –Judhiszthira jako bramin, Bhima jako kucharz, Ardżuna –eunuch, Nakula - koniuszy, Sahadewa- nadzorca stad, Draupadi- pokojówka królowej. Walczyli u boku Wiraty i po upływie 13 roku ujawnili się . Ks. V. „przygotowań do wojny” Pandawowie po powrocie do kraju upomnieli się o swoją połowę królestwa jednak Durjodhana nie zamierzał im jej oddać, były układy ale nic się nie dało ustalić w końcu obie strony zaczęły szykować się do wojny. Obie armie Kaurawowie pod wodzą Biszmy i Pandawowie pod wodzą brata Drapadi, Dhrysztdjumny wyruszyły w kierunku Kurukszetry, gdzie się miała przez 18 dni toczyć zażarta walka. Ks VI Bitwa poprzedzona jest dialogiem Kryszny i Ardżuny. Kryszna przekonuje że należy odrzucić wszelkie wahania co do bratobójczej walki. 10-tego dnia Bhiszma pada przeszyty gradem szczał wypuszczonych przez Ardżunę, następuje zawieszenie broni, a umierający Bhiszma jeszcze w ks. XII i XIII zdąży wygłosić bardzo długie i ważne pouczenia na tematy prawne. Ks.VII Komendę nad armią Durjodany przejmuje Drona (bramin, mistrz we władaniu bronią). Po stronie Pandawów ginie syn Ardżuny Abhimaniju, kutego następnie on pomścił. Ginie także Ghatotkacza syn Bhimy i rakszasy –demonicy. Karna zabił go dzięki cudownej włóczni danej mu przez Indrę, mógł jej użyć tylko raz, a miał jej użyć przeciw Ardżunie. Ks. VIII. Dowództwo nad armią przejął Karna gdyż Drona zginął ( w skutek podstępu zastosowanego przez Bhimę). Karna dowodził dwa dni, zginął dnia 17 z rąk Ardżuny po którego stronie stał Indra, po stronie Karny – Surja. Zginął on nie po rycersku bo grzęznąc kołem rydwanu. Ks. IX. Ostatni wódz Kaurawów Sialja zginął z rąk Judhiszthiry. Zostało 4 przeciwników Pandawów w tym Durjodhana który schronił się za staw jednak został tam odnaleziony, podczas okrutnej walki Bhimy z Dujordhaną na maczugi, Bhima strzaskał mu udo. Ks. X. Aśwatthaman przysięga, że zgładzi wszystkich Pandawów i zostaje mianowany naczelnym wodzem przez Durjodhanę. Wpadł on na pomysł aby wymordować wszystkich w nocy i tak też zrobił przy życiu zostają tylko Pandawowie i Draupadi. Konający Durjodhana z wdzięcznością przyjął te nowinę od Aśwatthamana po czym umarł. Ks. XI „ks. o kobietach” Pandawowie spotykają się z Dhrytarasztrą i dzieki Krysznie dochodzi do pogodzenia obydwu stron . Dandhari ubolewa po stracie synów i wraz z innymi kobietami udaje się na pole walki opłakiwać zabitych. Rozpoczynają się ceremonie żałobne. Tak kończy się cała epopeja. Ks. XII i XIII to dodatki znacznie późniejsze. (Są jeszcze ks. od XII do XVIII dodatki ale nie będę o nich pisać bo chyba nie są takie ważne.)

Dzięki braminizacji Mahabharaty przechowały się w niej liczne legendy i podania, utwory poezji bramińskiej oraz świadectwa mądrości bramińskiej. Są też tutaj bajki i opowieści należące do dorobku ascetów. Zawiera ona najstarsze bajki indyjskie.

Początki tekstu Ramajany mogą sięgać IV w. p. n.e. ale w postaci zachowanej do naszych czasów powstawała mniej więcej od II w. p.n.e. do II w. n.e. Bardzo ważną cechą Ramajany jest to, że odzwierciedla ona przede wszystkim cywilizacje północno-wschodnią w przeciwieństwie do obrazu cyw. Zasadniczo północno-zachodnioindyjskiej odzwierciedlonej w Mahabharacie. Ramajana jest o wiele mniej skomplikowana i powikłana od treści Mahabharaty, jednak część pierwsza (Balakanda) w której opisane jest dzieciństwo i młodość Ramy, oraz ks. końcowa (Uttarakanda) to partie bardzo rozbudowane. W obu z nich zawarte są liczne mity i legendy bramińskie, podobnie jak w Mahabharacie i puranach później. Natomiast V część nosi tytuł „Pieknej” zapewne dlatego że zawiera wiele opisów poetyckich.

Znaczenie tytułu Ramajana „Pochód Ramy”, można to jednak rozumieć jako „(Prze) bieg (życia) Ramy”, istnieje rozbieżność co do tłumaczenia tytułu.

Treść Dasiaratha władca kraju Kosala ze stolicą w Ajodhji, na pół-wsch. Indi miał 3 żony, które mu urodziły 4 synów: Ramę, Bharatę, Lakszmanę i Siatrughnę. Rama był ulubieńcem ojca. Kiedy synowie podrośli wielki mędrzec Wiśwamitra uprośił Dasiarathę, żeby mógł wziąć Ramę do pokonania demonów przeszkadzających w składaniu ofiar. Z Ramą i Lakszmaną udał się potem na dwór Dżanaki władcy Widehy i tam Rama zdobył rękę przybranej córki Dżanaki- Sity (on pierwszy zdołał napiąć cudowny łuk tak, że go złamał na dwoje). Następnie 12 lat żył szczęśliwie z Sitą. Księga II (Ajodhjakanda) opowiada jak matka Bharaty, Kajkeji, domagając się bezwzględnego dotrzymania obietnicy Dasiarathy, że spełni każde jej życzenie w zamian za uratowane mu niegdyś życie, wymusza na królu wysłanie Ramy na 40-sto letnie wygnanie, aby następcą tronu został Bharata, chociaż już poczyniono przygotowania do konsekracji Ramy. Rama, Sita i Lakszmana idą na wygnanie. Zbolały Dasiaratha umiera. Baharata jest oburzony na matkę i wyrusza w poszukiwanie brata, gdyż uważa, że to on jest prawowitym następcą tronu. Rama postanawia jednak spełnić rozkaz ojca oddaje bratu sandały, które ten umieszcza na tronie po powrocie do stolicy jako symbol Ramy. Ks. III „Leśna” ( Aranjakanda) jest to opis życia trojga wyznawców w puszczy, przedstawiony zostaje bajeczny świat przygód walki Ramy ze stworzeniami, potworami i demonami. Pewnego dnia Lakszmana siostrze króla demonów-rakszasów (władcy wyspy Lanki) Rawany (która zalecała się do Ramy i zagrażała Sicie) obcina nos i uszy, rozwścieczona Rawana odlatuje do brata i nakłania go do zemsty. Rawana uprowadza Sitę na rydwanie i zabiera ją na Lankę. Tam Sita odtrąca w gniewie Wszelkie jego umizgi . Zrozpaczony Rama odnajduje zgubione przez Sitę kwiaty i ozdoby, a także ślady walki z sępem Dżatajus(z), który choć śmiertelnie raniony, zdążył jeszcze częściowo powiadomić Ramę o tym co się stało m.in. o kierunku lotu Rawany. W ks. IV (Kiszkindhakanda) Rama idąc za radą potwora Kabandhy (odwdzięczającego się za uwolnienie go od przekleństwa) zwraca się o pomoc do króla małp Sugriwy. W zamian za pomoc w walce z Walinem (który pozbawił Sugriwę żony i królestwa )Sugriwa wysyła Hanumanta syna boga wiatru, wraz z armią pod wodzą Angady, syna Walina na poszukiwanie Sity. Brat Dżatajusza, Sampati spotkany przez wysłane małpy w górach Windhja opowiada jak Rama wiózł Site na Lankę i opisuje dokładne jej położenie. Małpy udają się nad ocean gdzie Hanumant szykuje się do skoku przez niego (w końcu to syn wiatru). Ks. V opisuję wyspę, miasto Rawany wraz z wspaniałym pałacem, opisuje także to jak Hanumat odnalazł Sitę i przekazuje jej wieści od męża zapewniając o jego bliskim nadejściu (Sita mówiła mu o grożącej jej śmierći z rąk Rawany). Po powrocie Hanumat przedstawia sprawę Ramie. Najobszerniejsza ks. VI, „ ks. wojny” (Juddhakanda) opisuję wojnę Ramy z Rawaną. Małpy budują most ze skał i drzew i Rama z całą armią przedostaje się na wyspę. Po zabiciu ulubionego syna Rawany Indradżit (bardzo groźnego z powodu mocy czarnoksięskiej) rozwścieczony Rawana podejmuję walkę z Ramą. Rama w końcu przeszywa serce Rawany strzałą stworzoną przez samego Brahmana. Sita została wybawiona jednak zasłaniając się tym że tak długo przebywała w niewoli wroga i że, on Rama wszczął wojnę jedynie dla pomszczenia krzywdy wyrządzonej mu przez Rawanę, Rama odmówił przyjęcia Sity. Ona postanowiła więc rzucić się w płonący stos aby udowodnić swoją niewinność. Z ognia wyłonił się bóg Agni oddając Ramie Sitę i zapewniając o jej niewinności. Sita i Rama wrócili powietrznym rydwanem do Ajodhji gdzie ich przyjął wspaniale Bharata. Rama rządził potem długo i sprawiedliwie. The End .!

Dodano później jeszcze jedną księgę. Lud podejrzewał małżonkę Ramy że podczas porwania została zmuszona do „złamania ślubów małżeńskich”, Rama uważając za swój obowiązek podobać się ludowi kazał Lakszmanie wywieść Sitę do puszczy. Udzielił jej schronienia Walmiki (autor epopei) a w jego pustelni urodziła bliźniaki, którzy mieli potem jako młodzieńcy recytować poemat o czynach ojca. Usłyszawszy o czynach synów Rama postanawia z powrotem przyjąć Sitę pod warunkiem że wobec zgromadzenia zapewni o swojej niewinności. Sita składając przysięgę powołała się na boginie ziemię. Matka ziemia wynurzyła się obijała Sitę ramionami i zapadła się. Niedługo później Rama władzę obu bliźniakom i wstąpił do nieba gdzie z powrotem przybrał postać Wisznu.

Jako wcielenie Wisznu Rama występuję w ks. I i VII i pod koniec ks.VI. Bogiem najwyższym w Ramajanie nie jest jednak Wisznu , ale Indra jak w Wedzie. W II ks. jest mowa o oddawania czci Narajanie to jest Wisznu, przez Ramę. Znaczna rola Wisznu ujawnia się w wielu partiach Mahabharaty. Warto podkreślić, że okres powstawania Ramajany, mieści się w okresie narastania Mahabharaty. W Ramajanie odnaleźć można wiele wyrażeń i gotowych epitetów przejętych z Mahabharaty - potwierdza to wniosek o mieszaniu się okresu powstawania mniejszej epopei w granicach chronologicznych zakreślonych dla większej. Postępująca braminizacja tekstu upodobniła Ramę do Wisznu, także w kilku miejscach Mahabharaty. Boskość Ramy podkreślana jest coraz silniej , Ram Ram stanowi formułę przywitania i pożegnania. Powstawały też wersje ludowe Ramajany często odbiegające treściowo i przesycone elementami podaniowymi i bajowymi.

Mahabharatę recytowano w lesie podobnie jak Ramajanę. W Mahabharacie najważniejsze treści moralno religijne to: Bhagawadgita w ks. VI i wywody z księgi XII i XIII związane z polem walki. Styl Ramajany odmienny jest od drugiej epopei przejawia się m.in. w szczegółowych opisach m.in. piękności lasu, z drugiej strony grozy i strachu jakimi przejmuje. W M. tego brak. , brak też udzielających pomocy istot leśnych, brak aspektu romantyki leśnej, opowieściach o poprzednich żywotach Gautamy Buddy. Są więc różnice i podobieństwa pomiędzy dwoma epopejami.

Ramajana nic nie wie o bohaterach Mahabharaty, natomiast w tej nie tylko nie brak aluzji do Ramajany, ale nawet jest osobny długi epizod o Ramie.

Jak się ma Ramajana do rzeczywistości: dopatrywano się tam przedstawienia pochodu kultury Ariów , ściślej Indoariów na południu półwyspów, albo walki braminów z buddystami na Cejlonie (to ostatnie jest kompletnie nieprawdopodobne).

Tłumaczenia Ramajany dokonywano na wiele języków z drawidyjskimi włącznie. Była ogromna ilość jej przekładów i adaptacji. Ramajana oddziaływała na szerokie kręgi, publiczne jej recytacje odbywały się co najmniej do II w. n.e. W IV wieku Ramajana była dobrze znana w kręgu buddystów Indyjskich, a ok. 600 roku sławna w dalekiej Kambodży jako św. Ks. hinduizmu. Ślady cyklu o Ramie odnaleziono m.in. w Tybecie, Chinach, Syjamie, Laosie, na Jawie i Bali. Wszystkie te teksty wykazują jednak głębokie różnice w porównaniu z Ramajaną. Wpływ Ramajany zaznaczył się w sztukach pięknych w malarstwie i rzeźbie. Recytacje Ramajany nie ustały w Indiach nowożytnych, natomiast przedstawienia epizodów Ramajany czyli Ramalila odgrywają wciąż jeszcze amatorskie trupy aktorów podczas świąt religijnych.

Trochę informacji z Internetu dodatkowych:

Literatura, która wywarła wielki wpływ nie tylko na kształtowanie się postaw religijnych, ale i na praktykę życia codziennego mieszkańców Indii, została zebrana w formie wielu grup tekstów, wśród których wyróżniają się dwa wielkie eposy: Mahabharata i Ramajana. Przynależą one do tak zwanej Tradycji - smriti (sm®ti) - dokładnie znaczy to: „to, co zapamiętane". Mahabharata powstawała od przełomu IV i III wieku p.n.e. do IV wieku n.e., a Ramajana pomiędzy II wiekiem p.n.e. a II wiekiem n.e. Są to olbrzymie zbiory, które narastały w miarę przekazu, powtarzania, opowieści. Sama Mahabharata składa się z osiemnastu tomów, każdy z nich swą objętością odpowiada mniej więcej epopejom Homera. Do głównego wątku epickiego (który zostanie przedstawiony w odpowiednim rozdziale) dokładano dodatkowe przypowieści i komentarze. Tak więc różne jej partie, siłą rzeczy, są mniej lub bardziej znaczące, a niektóre z nich, choć formalnie przynależą do Tradycji - smri-ti, cieszą się takim uznaniem jak teksty święte, przynależne do Objawienia - śruti. Ramajana jest bardziej zwarta i objętościowo, i treściowo.

Okres eposów odgrywa niezwykle doniosłą rolę w rozwoju tych form myśli indyjskiej, które zarówno w postaci teoretycznej, jak i praktycznej, tworzą podwaliny pod nurty teistyczne. To głównie w eposach odnajdywać będziemy wzorce postaw religijnych w sposób bardzo sugestywny oddziaływujące na mieszkańców Indii aż po dziś dzień. Często przyjmuje się, iż to właśnie w okresie eposów wykształciło się zjawisko, które obecnie intuicyjnie nazywamy hinduizmem. Pewnym uzupełnieniem eposów jest grupa tekstów zwanych pu-ranami (pur~óa) - starożytnymi tekstami. Powstawały one w tradycji ustnej przez wiele wieków, by przybrać w miarę ostateczny kształt w V wieku n.e. Pełniej niż wcześniejsze teksty wyrażają one zarysowany w eposach światopogląd teistyczny. Osobną grupą tekstów, jak wszystkie ważne księgi w Indiach uważanych za starożytne, są dzieła stanowiące teoretyczny wykład różnych praktyk tantrycznych; datuje się je na pierwsze wieki naszej ery.

Z punktu widzenia wielkich teoretycznych syntez myśli indyjskiej, cała grupa powyżej wymienionych tekstów należy do tak zwanego okresu przedsystemowego. Termin „system", w tym ujęciu, odnosi się do darśan, które są odpowiednikiem europejskich szkół filozoficznych. Możemy mówić jedynie o odpowiednikach, gdyż tak naprawdę żaden z tych systemów nie jest stricte filozoficzny, lecz rozpatruje również zagadnienia nazywane przez nas religijnymi; podobnie (choć może dochodzić tu do różnego rozłożenia akcentów) jest z tekstami, które zdefiniowalibyśmy jako religijne - one też, poza rozważaniami, które nazwalibyśmy „teologicznymi", mają ambicje przedstawić spekulatywne podstawy swoich rozstrzygnięć. I dlatego przy omawianiu fenomenu religijnego jakim jest hinduizm, nie możemy pominąć choćby bardzo zewnętrznej charakterystyki poszczególnych darśan.
Po nakreśleniu, do jakich zbiorów tekstów będziemy się odwoływać przy omawianiu tradycji hinduskich, przyjrzyjmy się tym ideom i poglądom, które wyznaczają specyfikę indyjskiego światopoglądu.

Mahabharata jest niezwykłym dziełem literackim. Ponad 100 000 wersetów czyni z niej jeden z największych eposów świata – jest ośmiokrotnie dłuższa niż Iliada i Odyseja razem wzięte. Według współczesnych badaczy, mahabharata powstała na przestrzeni kilku stuleci, między IV w. p.n.e a IV w. n.e. i miała wielu autorów. Według samej Mahabharaty oraz zgodnie z tradycją, została spisana przez wielkiego wieszcza Wjasadewę około 5000 lat temu, bezpośrednio po wydarzeniach, które składają się na jej akcję. epos ten uważany jest za jeden z dwóch fundamentalnych tekstów (obok Ramajany), na których opiera się kultura, tradycja i religia Indii, a jej poszczególne epizody wielokrotnie znajdowały swoje przedstawienie w rzeźbie, malarstwie, tańcu czy teatrze. Mahabharata zawiera w sobie wszystko to, co tak fascynuje ludzi zachodu w kulturze Indii: duchowość, mistycyzm, świat bogów , demonów i joginów, wierzenia, miłość, erotyka, opisy bitew. Historia Mahabharaty została opisana na kanwie konfliktu dwóch gałęzi rodu Bharatów. Przedmiotem sporu jest tron Hasztinapury- stolicy Bharata-Warszy (tradycyjna nazwa Indii). Poprzez intrygi Kaurawowie skazali swoich kuzynów na wygnanie i bezprawnie sprawowali władzę w królestwie. Kulminacją historii jest wielka bitwa pod Kurukszetrą, w trakcie której giną Kaurawowie oraz prawie wszyscy biorący w niej udział żołnierze. Przed samą bitwą doszło do wypowiedzenia Bhagavat-gity (Pieśń Pana), której 700 wersetów, będących częścią Mahabharaty stanowi dla Hindusów najważniejszy i najświętszy tekst. W niej to Kryszna, który jest uznawany za samego Boga Wisznu, instruuje swojego przyjaciela Ardżunę (jeden z Pandawów) o naturze świata, prawie karmy, zasadach reinkarnacji oraz różnych systemach Jogi. Sama Bhagavat-gita doczekała się ponad 100 różnych tłumaczeń na język angielski oraz kilku na język polski..