1. Odchyłka kształtu a tolerancja kształtu

Odchyłka kształtu – jest to różnica kształtu elementu rzeczywistego i kształtu odpowiadającego elementu nominalnego. Wartością odchyłki jest największa odległość punktów elementu rzeczywistego od elementu przylegającego w kierunku normalnym do elementu przylegającego. W pojęciu odchyłki kształtu uwzględnia się falistość, ale nie chropowatość powierzchni.

Tolerancja kształtu – największa dopuszczalna odchyłka kształtu ograniczająca przedział odchyłek dopuszczalnych.

1. Odchyłki tolerancji położenia

   1. odchyłka równoległości – różnica największej i najmniejszej odległości pomiędzy płaszczyznami/osiami/liniami w granicach obszaru cząstkowego

   2. odchyłka prostopadłości – wartość bezwzględna odchyłki kąta między płaszczyznami względem kąta prostego na długości obszaru cząstkowego

   3. odchyłka nachylenia – wartość bezwzględna odchyłki kąta między rozpatrywaną płaszczyzną a płaszczyzną odniesienia względem kąta nominalnego na długości obszaru cząstkowego

   4. odchyłka współosiowości – największa odległość osi rozpatrywanej powierzchni obrotowej od osi powierzchni przyjętej za oś odniesienia w granicach obszaru cząstkowego

   5. odchyłka symetrii – największa odległość płaszczyzny symetrii lub osi rozpatrywanego elementu od płaszczyzny symetrii lub osi elementu, stanowiącej płaszczyznę lub oś odniesienia, w granicach obszaru cząstkowego

2. Odchyłki tolerancji kształtu

   1. odchyłka płaskości – jest to największa odległość punktów powierzchni rzeczywistej od płaszczyzny przylegającej w granicach obszaru cząstkowego, szczególne odmiany:

      1. wypukłość – wartość odchyłki zmniejsza się od granic obszaru cząstkowego w kierunku jego środka

      2. wklęsłość – wartość odchyłki zwiększa się od granic obszaru cząstkowego w kierunku jego środka

   2. odchyłka okrągłości – jest to największa odległość punktów zarysu rzeczywistego lub linii rzeczywistej od okręgu przylegającego, szczególne odmiany:

      1. owalność – wartość zmienia się w ten sposób, że zarys rzeczywisty tworzy figurę zbliżoną do elipsy, której średnice występują w kierunku do siebie prostopadłym

      2. graniastość – wartość zmienia się w ten sposób, że zarys rzeczywisty tworzy figurę zbliżoną do wielokąta foremnego z zaokrąglonymi bokami i wierzchołkami

   3. odchyłka walcowości – największa odległość punktów powierzchni rzeczywistej od powierzchni walca przylegającego w granicach obszaru cząstkowego, szczególne odmiany:

      1. stożkowatość – odchyłka walcowości, której wartość zmienia się proporcjonalnie do odległości od granicy obszaru cząstkowego, średnice odpowiednich przekrojów poprzecznych zmniejszają się proporcjonalnie do wzrostu wartości odchyłki i odwrotnie

      2. baryłkowatość – odchyłka walcowości charakteryzująca się tym, że jej wartość zmniejsza się od granic obszaru cząstkowego w kierunku jego środka, średnice odpowiednich przekrojów poprzecznych zmniejszają się wraz z wartością odchyłki

      3. siodłowość – odchyłka walcowości charakteryzująca się tym, że jej wartość zwiększa się od granic obszaru cząstkowego w kierunku jego środka, średnice odpowiednich przekrojów poprzecznych zmniejszają się wraz ze wzrostem odchyłki

3. Pomiar odchyłki okrągłości

4. Metody bezodniesieniowe i odniesieniowe pomiaru odchyłki okrągłości

   1. metoda bezodniesieniowa – wynikiem pomiaru odchyłki metodą bezodniesieniową jest wykres odchyłki okrągłości w biegunowym układzie współrzędnych. Oś pomiarowa musi się w miarę dokładnie pokrywać z osią geometryczną przedmiotu, gdyż każde przesunięcie skutkuje błędem pomiarowym. Stosuje się dwie metody pomiaru: przedmiot obraca się wraz ze stołem pomiarowym a czujnik jest nieruchomy lub przedmiot spoczywa nieruchomo a czujnik porusza się po okręgu wokół osi przedmiotu. W obu przypadkach istnieje możliwość centrowania i pochylania przedmiotu. Wynikiem pomiaru jest wykres odchyłki. Okrąg odniesienia, względem którego odczytuje się odchyłkę okrągłości, dobierany jest z szablonów.

   2. metoda odniesieniowa – bardzo zajebiście opisana w Paczyńskim, zaczyna się na stronie 250

5. Pomiar odchyłki walcowości – od pomiaru odchyłki okrągłości różni się jedynie tym, że oprócz ruchu obrotowego wykonywanego przez stół lub wrzeciono z czujnikiem, czujnik pomiarowy wykonuje również ruch prostoliniowy równolegle do osi obrotu