Dziecko z mózgowym porażeniem dziecięcym

Mózgowe porażenie dziecięce jest zespołem objawów wynikających z różnych przyczyn etiologicznych, zaburzających przebieg ciąży, porodu i okres noworodkowy. Zespół ten łączy się ponadto ściśle ze stanem zdrowia i higieny matki nie tylko w ciąży, lecz także w okresie ją poprzedzającym oraz może być uwarunkowany genetycznie.

Leczenie mózgowego porażenia dziecięcego (MPD) jest ukierunkowane na zmniejszenie spastyczności i deformacji, zapobieganie wtórnym zaburzeniom, zwiększenie własnych możliwości dziecka, zmniejszenie bólu i schorzeń współistniejących. Kompleksowe leczenie wymaga zaangażowania wielu specjalistów: pediatry, neurologa dziecięcego, rehabilitanta, logopedy, okulisty, pielęgniarki, psychologa, pedagoga i terapeuty zajęciowego.

Pielęgniarka współpracuje z zespołem terapeutycznym w usprawnianiu chorego dziecka, a także z pracownikiem socjalnym, rodzicami/opiekunami, nauczycielami i wolontariuszami. Do jej zadań należy przygotowanie dziecka do konsultacji lekarskiej, asystowanie podczas badania, podawanie leków na zlecenie lekarza.

 

W diagnostyce MPD pomocne są badania obrazowe: USG mózgu, TK, MRI, a także techniki neurofizjologiczne umożliwiające ocenę i funkcję ośrodkowego układu nerwowego: EEG, badanie wzroku i słuchu. Do zadań pielęgniarki należy przygotowanie dziecka do tych badań i asystowanie podczas ich wykonania. Badanie USG wykonuje się tylko wtedy, gdy dziecko ma niezarośnięte ciemiączka: tylko w tych miejscach można bowiem przyłożyć sondę i zobaczyć wnętrze mózgu. Badanie tomograficzne u bardzo małych dzieci wykonuje się w znieczuleniu ogólnym.

 

Działania edukacyjno-wychowawcze
Bardzo duże znaczenie w kształtowaniu osobowości chorego dziecka odgrywają stosunki emocjonalne pomiędzy nim a rodzicami i personelem leczniczo- wychowawczym. Pielęgnowanie i usprawnianie pacjentów z MPD jest procesem długotrwałym, wymagającym dużego wysiłku zarówno od dzieci, jak i personelu oraz rodziców, a ich pozytywne wyniki są widoczne dopiero po dłuższym okresie intensywnego wzajemnego oddziaływania.

Działania edukacyjno-wychowawcze wobec chorego dziecka muszą przebiegać równolegle z usprawnianiem. Dziecku należy stawiać konkretne wymagania. Lekarz, pielęgniarka powinni stosować metody pedagogiczne przede wszystkim w odniesieniu do rodziców, a dopiero potem do dzieci. Rodzice bowiem często otrzymują błędne wskazówki od osób niekompetentnych, zdarza się też, że stawiają dziecku zbyt wygórowane wymagania.

 

Zadaniem pielęgniarki w takiej sytuacji jest uświadomienie im drogi, jaką dziecko musi przejść, aby dojść do usprawnienia, oraz ukazanie sposobów działania, które mogą podjąć, żeby przygotować dziecko do jak najbardziej samodzielnego życia w przyszłości.

Zasady wychowawcze stosowane wobec pacjentów z MPD powinny być takie same jak wobec dzieci rozwijających się prawidłowo. Przykładem takich działań są ćwiczenia psychoterapeutyczne prowadzone w formie zabawy podczas indywidualnej pracy z dzieckiem jak i w specjalistycznych ośrodkach bądź na oddziałach szpitalnych. Pielęgniarka prowadząca ćwiczenia powinna pobudzać motywację dziecka przez zachętę i pochwały oraz pomoc w trudniejszych czynnościach.

Do edukacyjno-wychowawczych zadań pielęgniarki należy ponadto: *kształtowanie u rodziców/opiekunów poczucia odpowiedzialności za zdrowie i rozwój dziecka (konieczność systematycznego zgłaszania się do poradni neurologicznej i ośrodków rehabilitacyjnych), *przekazanie zasad prawidłowego postępowania z dzieckiem, *edukowanie rodziny chorego z zakresie jego pielęgnacji i rehabilitacji, *zaproponowanie konsultacji z psychologiem, *ułatwienie kontaktu z innymi rodzicami chorych dzieci w celu wymiany doświadczeń i wiedzy.

 

Działania opiekuńcze
Specyfika pielęgnacji dzieci z MPD wynika głównie z trudności w karmieniu (niesprawne ssanie, połykanie, krztuszenie się), ubieraniu i i przewijaniu (wzmożone napięcie mięśniowe), dobraniu odpowiedniej pozycji do noszenia i trzymania dziecka oraz w wielu innych dziedzinach.

Karmienie
U dzieci z MPD w następstwie uszkodzenia neuronu ruchowego dochodzi do zaburzeń w napięciu mięśni twarzy, podniebienia i języka, co powoduje trudności w połykaniu, gryzieniu i żuciu pokarmów. Żucie rozpoczyna się wówczas, gdy zanika odruch ssania. U dzieci z MPD często odruch ten nie zanika i problemy z połykaniem wiążą się z utrzymywaniem się połykania typu niemowlęcego. Mięsień okrężny ust nie napina się, język wysuwa się do przodu i pokarm jest wypychany z jamy ustnej. Bardzo istotne jest zatem prowadzenie przez pielęgniarkę ćwiczeń kontroli żuchwy i pomoc w połykaniu pokarmów.

Ogromne znaczenie ma podczas karmienia dziecka prawidłowa pozycja. Zapobiega zachłyśnięciu pokarmem, ułatwia połykanie oraz czynność karmienia.
Do czynności pielęgniarskich należy oczyszczenie jamy ustnej po zakończeniu każdego karmienia, gdyż u dzieci z MPD często występuje próchnica i choroby dziąseł.

Ubieranie i przewijanie
Czynności te mogą sprawiać duże trudności z powodu spastyczności kończyn, ruchów wyprostnych lub mimowolnych dziecka, braku współdziałania z jego strony. Dzieci z MPD w wieku przedszkolnym wykazują małą samodzielność, a w przypadku postaci pozapiramidowej i obustronnego porażenia połowiczego zależność od osób opiekujących się i pielęgniarek jest prawie całkowita. Dlatego istotne jest odpowiednie dobranie ubrań i butów, najlepiej ortopedycznych, wykonanych z naturalnej skóry.

Podczas przewijania dziecka ważne jest przestrzeganie zasad higieny oraz dobre osuszenie skóry w celu zapobiegania odparzeniom. Tak jak przy karmieniu, duże znaczenie podczas ubierania, rozbierania i przewijania ma pozycja ułożeniowa. Dzieci leżące na plecach mają tendencję do nadmiernego prężenia się, co utrudnia pielęgnację. Dobrą pozycją okazało się ułożenie dziecka na brzuchu, na kolanach pielęgniarki. Jeśli dziecko siedzi na podłodze lub krzesełku, możliwa jest współpraca przy ubieraniu się. Można wówczas kontrolować jego czynności, siadając za nim.

Samodzielne ubieranie się dziecka niepełnosprawnego jest jednocześnie ćwiczeniem usprawniającym jego motorykę i koordynację wzrokowo-ruchową. Nauczenie się czynności związanych z samoobsługą wzbudza w dziecku wiarę w siebie, zachęca do dalszych wysiłków. Ucząc samoobsługi, należy pozostawić dziecku niezależność i nie zmieniać jego sposobów działania.

Trzymanie i noszenie
Wybór najlepszego sposobu trzymania i noszenia dziecka zależy od możliwości, rodzaju jego inwalidztwa i wieku. Inny będzie np. sposób noszenia dziecka spastycznego z dominującym wzorcem zgięciowym, a inny dziecka spastycznego z silnym spazmem wyprostnym.
-Dziecko spastyczne z tendencją zgięciową nosimy w pozycji wyprostowanej na boku; można prostować jego grzbiet, a jednocześnie powstrzymywać zginanie rąk i utrzymywać jego nogi w odwiedzeniu, co osłabia skłonność do zginania ich w stawach biodrowych i krzyżowania.
 

-Dziecko spastyczne z tendencją wyprostną: przerzucamy ramiona dziecka za swój bark i trzymamy nogi za górną część ud, co znacznie ułatwia noszenie. Przy podnoszeniu takiego dziecka wygodna jest pozycja na boku, ponieważ ułatwia wysunięcie do przodu głowy i barków oraz zgięcie w stawach biodrowych.

-Dogodną pozycją dla dziecka powyżej 6. miesiąca życia jest pozycja siedząca z rotacją tułowia. Pozycja boczna z rozdzieleniem nóg jest odpowiednia dla dziecka powyżej 9. miesiąca życia, ponieważ przygotowuje je do pełzania i chodzenia). Noszenie powinno być ograniczone do minimum, gdyż za każdym razem, gdy dziecko nosimy, pozbawiamy je okazji do samodzielnego poruszania się.

Inne czynności pielęgnacyjne
-Dbanie o czystość i estetyczny wygląd dziecka: wykonywanie codziennie toalety, dokładne osuszanie i nawilżanie skóry, dbanie o higienę jamy ustnej.
-Zapobieganie powstawaniu odleżyn i odparzeń, głównie u dzieci leżących: ocena ryzyka powstawania odleżyn (np. wg skali Norton), utrzymywanie ciała w czystości, dokładne osuszanie skóry, masowanie miejsc narażonych na odleżyny, stosowanie udogodnień i materacy przeciwodleżynowych.

-Pielęgnacja układu oddechowego: udrożnianie górnych dróg oddechowych, częste odsysanie zalegającej wydzieliny, oklepywanie, drenaż ułożeniowy, nawilżanie pomieszczeń oraz regularne ich przewietrzanie, zapewnienie odpowiedniego mikroklimatu.
-Likwidowanie zaparć, często towarzyszących chorym z MPD (zwłaszcza dzieciom, które mało jedzą, pozostają w tej samej pozycji przez dłuższy czas): podawanie większej ilości płynów, stosowanie diety bogatej w nabiał, masowanie brzucha. W ciężkich zaparciach stosowanie leków przeczyszczających dostosowanych do wieku dziecka lub wykonywanie wlewu doodbytniczego.
-Ochrona dziecka przed urazami.

-Udział w terapiach zajęciowych.
Rola pielęgniarki w działaniach pielęgnacyjno- opiekuńczych wobec dziecka z mózgowym porażeniem dziecięcym jest bardzo istotna. Pielęgnacja powinna być dostosowana indywidualnie do potrzeb każdego dziecka, a wszystkie czynności wykonywane dokładnie i sumiennie.

Karolina Chmielewska
Izabela Bielec
absolwentki Akademii Medycznej we Wrocławiu