w warunkach przedszkolnych pojawiają się problemy - tendencje do unikania spontanicznych kontaktów, kłopoty w podtrzymywaniu najprostszej rozmowy, powtarzanie się w wypowiedziach, dziwne nieprzystające do tematu rozmow wypowiedzi, skłonności do schematycznego zachowania się, kłopoty z przstosowaniem się do grupy. Częste są też problemy z odpowiedzią emocjonalną - agresja, złość, hiperaktywność. Dziecko takie wygląda jakby było w swoim własnym świecie, nie potrafi się skoncentrować. Atutami takiego dziecka mogą być: wczesne rozpoznawanie liter i cyfr, łatwość zapamiętywania faktów, informacji.

Kryteria diagnostyczne i definicja

ZA charakteryzują następujące cechy:

1. Jakościowe upośledzenie interakcji społecznych objawiające się przynajmniej w jednej z następujących dziedzin:

 - upośledzenie rożnego rodzaju czynności pozawerbalnych, regulujących interakcje społeczne,

 - niezdolność do nawiązywania odpowiednich do wieku kontaktów z rówieśnikami

 - brak spontanicznego szukania okazji do dzielenia się z innymi ludźmi swoimi doświadczeniami,

 - brak wzajemności w kontaktach społecznych lub emocjonalnych.

2. Ograniczone, powtarzające się i stereotypowe wzorce zachowania, zainteresowań i czynności, objawiające się przynajmniej w dwóch następujących dziedzin:

 

 - zaabsorbowanie jednym lub kilkoma stereotypowymi i ograniczonymi wzorcami zainteresowań,

 - niezmienne trzymanie się określonych, niefunkcjonalnych zachowań rutynowych, czy rytuałów,

 - stereotypowe lub powtarzające się manieryzmy w zachowaniu lub zainteresowanie elementami przedmiotów.

Zachowania te w znacznym stopniu wpływają negatywnie na funkcjonowanie społeczne dziecka lub inne jego zachowanie. Ponadto dziecka z ZA nie mogą występować poważne opóźnienia rozwojowe w funkcjach poznawczych, adaptacyjnych, zainteresowania środowiskiem, umiejętności samodzielnego radzenia sobie czy ogólnego rozwoju mowy.

Szwedzki badacz Gillberg zaproponował 6 kryteriów diagnostycznych dla tego zaburzenia, na podst. DSM-IV, oddających unikalny charakter tego zaburzenia.

1. Zaburzenia funkcji społecznych z towarzyszącym mu dużym egocentryzmem; w takich dziedzinach jak;

 

- niezdolność do nawiązywania kontaktów z rówieśnikami,

- brak chęci do nawiązywania kontaktów z rówieśnikami,

- słaba znajomość kodów społecznych,

- nieadekwatne reakcje społeczne i emocjonalne.

 

 
2. Ograniczone zainteresowania i aktywności, w tym :

 
- bardziej zapamiętane niż zrozumiane,

 - wyłączanie innych zainteresowań,

 - przywiązanie do powtórzeń.

 

3. Powtarzające się zachowania rutynowe lub rytuały:

 

 
- narzucane sobie

 - narzucane innym.

 

4. Cechy dotyczące języka i mowy takie jak ;

 

 
- możliwe, choć nie obserwowane w sposób ciągły, opóźnienie wczesnego rozwoju mowy,

 - na pozór perfekcyjnie opanowane funkcje ekspresyjne języka,

 - dziwna prozodia, szczególne cechy głosu,

 - upośledzenie rozumienia, obejmujące złą interpretację znaczeń dosłownych i ukrytych

 

5. Problemy z komunikacją pozawerbalną, obejmujące:

 

 
- ograniczony zakres gestów,

 - niezdarny język ciała,

 - ograniczony zakres lub niewłaściwe stosowanie mimiki

 - szczególne, ‘sztywne’ spojrzenie,

 - trudności w utrzymaniu bliskiego kontaktu fizycznego.

 

6. Niezgrabność ruchowa.

 

Objawy u małych dzieci (0-3 r.ż.):

· Brak dzielenia wspólnego pola uwagi
· Brak lub nieadekwatna reakcja na imię
· Brak proszenia o coś
· Brak wskazywania palcem
· Brak lub ograniczona gestykulacja
· Częste napady złości
· Fiksacje
· Nadwrażliwość na bodźce
· Niezdarność ruchowa
· Obojętność
· Późny rozwój mowy (słowo – 16 miesięcy, fraza – 24 miesiące)
· Silny opór na zmiany
· Sztywność i dziwaczność zachowania
· Zaburzenia zabaw symbolicznych

Terapia

Historyjki społeczne

Jak pracować z dzieckiem wykorzystując historyjki z życia wzięte?

1. Należy wybrać historyjkę, która jest bliska doświadczeniu dziecka.
2. Sprawdzić, czy jej treść jest adekwatna do sytuacji dziecka (np. czy opisane w historyjce osoby to rzeczywiście te, które dziecko spotyka w takiej sytuacji; czy w przedszkolu pani proponuje dziecku określoną zabawę opisaną w historyjce itp.).
3. Sprawdzić, czy słownictwo, długość i ilość zdań, wielkość czcionki są adekwatne do możliwości dziecka.
4. Historyjkę można czytać z dzieckiem wielokrotnie, opowiadać mu ją, ilustrować rysunkami wyciętymi z książeczek i czasopism, zdjęciami zrobionymi dziecku w sytuacjach opisanych w historyjce lub zdjęciami osób, miejsc, przedmiotów, czynności w niej występujących.
5. Sprawdzać (dyskretnie) czy dziecko postępuje zgodnie z informacjami zawartymi w historyjce. W miarę potrzeb można się odwołać do konkretnej historyjki (np. „zobacz, zrobiłeś zakupy, poczytajmy, czy to było tak, jak w naszej historyjce”).
6. Z przerobionych z dzieckiem historyjek można tworzyć albumy (zbiory) dla własnego dziecka (coś w rodzaju własnej książeczki dziecka).

METODA PAULA DENNISONA

Metoda Knill'a

Metoda Opcji

To intensywna terapia dzieci i dorosłych z autyzmem i zaburzeniami z jego spektrum, syndromem Aspergera, PDD oraz innymi trudnościami rozwojowymi, nauczana w Amerykańskim Centrum Terapii Autyzmu w Sheffield, Massachusetts.

To metoda opracowana przez rodziców dla rodziców oraz profesjonalistów. Uczy jak opracować i wdrożyć domowy, skoncentrowany na dziecku program terapeutyczny. Program Son-Rise zakłada, że to rodzice są dla dziecka najlepszym źródłem informacji więc  program edukacyjny jest ukierunkowany nie tylko na dzieci, ale również na rodziców.  Rodzice uczeni są konkretnych narzędzi dotyczących edukacji i postawy oraz technik pomocnych w tym, aby być jak najbardziej efektywnym nauczycielem oraz terapeutą jakiegokolwiek dziecko może mieć. Umożliwia to dziecku wyjątkowe postępy we wszystkich obszarach nauki, rozwoju, komunikacji i zdobywaniu różnych umiejętności.

Zasady oraz działania stosowane w programie Son-Rise:

- dołączanie do  rytualistycznych i powtarzających się zachowań dziecka, które daje klucz do rozwiązania tajemnicy tych zachowań i ułatwia kontakt wzrokowy, rozwój socjalny i włączenie się do zabawy z innymi;
- używanie własnej motywacji dziecka, które doskonali jego proces nabywania wiedzy i buduje fundament pod edukację oraz nabywanie innych umiejętności;
- nauka poprzez zabawę interaktywną, owocującą efektywną i sensowną socjalizacją oraz postępami w interakcji;
- okazywanie entuzjazmu, energii i ekscytacji, które zwraca uwagę dzieci oraz budzi w nich stałą chęć do nauki i kontaktu;
- optymistyczne i wolne od sądów nastawienie podnoszące  w dzieciach do maksimum poziom uwagi,  radości i życzeń;
-  usytuowanie rodzica  jako najważniejszego i trwałego fundamentu  - co prowadzi do najbardziej spójnej i konsekwentnej koncentracji odnośnie terapii, inspirowania dziecka i jego edukacji;
- stworzenie bezpiecznego, wolnego od zakłóceń obszaru do zabawy i pracy, które daje optymalne środowisko dla nauki i rozwoju.

Przegląd zasad opracowanych przez Kaufmann’ów postępowania w poszczególnych obszarach zaburzeń:                              :
„- dzieci z ograniczonymi zdolnościami mowy lub niemówiące
- dzieci  z zachowaniami autostymulującymi 
- dzieci z szerokim zakresem słownictwa i mówiące całymi zdaniami, ale z ograniczoną zdolnością używania mowy w sytuacjach społecznych
-  agresja (krzyk, płacz, uderzanie, rzucanie przedmiotami)
- dzieci niechętne lub niezdolne do udziału w codziennej aktywności (np. mycie zębów, korzystanie z toalety, higiena osobista, przygotowywanie posiłków, ubieranie się)

Metoda Weroniki  Sherbourne.

PROGRAM EDUKACYJNO  -  TERAPEUTYCZNY   DLA  DZIECKA  AUTYSTYCZNEGO 

     Opracowała  mgr Elżbieta Konopacka 

     I ETAP  -  Przygotowanie do nauki

 

1. Obserwacja -       nawiązanie kontaktu na dostępnym dla dziecka poziomie;

   • ustalenie poziomu funkcjonowania w zakresie wszystkich sfer;

2. Niedyrektywna Terapia Zabawowa – spontaniczne wyrażanie własnych przeżyć;

   • naśladowanie, odwzorowywanie czynności;

3. Rozwinięcie poczucia bezpieczeństwa i redukcja poziomu lęku – oddziaływanie na sferę zmysłów;

   • wykorzystanie w zabawie wody, piasku i innych tworzyw;

4. Rozpoznanie i eliminowanie  niepożądanych form zachowania ( agresja, stereotypie, negatywizm ) na korzyść celowych działań – manipulacja różnymi materiałami;

   • zabawy ruchowe;

   • sensowne interakcje;

   • elementy muzykoterapii;

5. Wdrażanie do konkretnych zadań – wpływanie na funkcje percepcyjno – motoryczne;

   • wyrównywanie deficytów rozwojowych;

   • stopniowe przechodzenie do zabaw tematycznych.

     II  ETAP  -  Rewalidacja indywidualna

 

1. Zaradność i samoobsługa :

   • rozbieranie i ubieranie ( wkładanie luźnej bielizny, bluzek, koszul, spodni bez konieczności zapinania );

   • wkładanie, zdejmowanie i ustawianie w odpowiednim miejscu obuwia ( bez samodzielnego sznurowania i wiązania );

   • mycie rąk z zachowaniem kolejnych etapów tej czynności, odkręcanie i zakręcanie kranów;

   • sygnalizowanie i realizowanie potrzeb fizjologicznych;

   • otwieranie i zamykanie drzwi ( bez używania kluczy );

   • posługiwanie się przedmiotami codziennego użytku przeznaczonymi do utrzymania higieny osobistej, układanie zabawek i przyborów na określonym miejscu;

   • poprawne spożywanie pokarmów ( gryzienie i żucie, posługiwanie się łyżką );

   • poprawne siedzenie przy stole.

UWAGA :  Zdobywanie umiejętności i nawyków odbywać się musi w sytuacjach naturalnych, każda czynność powinna być podzielona na drobne elementy, których dziecko się uczy w zależności od poziomu wyjściowego i indywidualnych możliwości. Początkowo dziecko obserwuje wykonywanie czynności przez nauczyciela, potem wspólnie z nim wykonuje określony etap czynności, a następnie wykonuje ją przy pomocy lub samodzielnie. Ważne jest wykorzystywanie różnych form graficznego rejestrowania zachodzących w dziecku zmian. 

2. Zachowania społeczne :

   • kształtowanie poczucia tożsamości, więzi z otaczającą dziecko rzeczywistością;

   • wzmacnianie poczucia „ja”;

   • zdobycie podstawowej orientacji w otaczającej dziecko rzeczywistości;

   • rozpoznawanie swojego imienia;

   • poznawanie rzeczy i dźwięków;

   • nawiązanie kontaktu z nauczycielem;

   • praktyczne poznanie pomieszczeń szkolnych (korytarz, łazienka, szatnia, sala gimnastyczna );

   • klasa – urządzenie klasy, zabawki, przybory szkolne;

   • przestrzeganie zasad bezpieczeństwa w klasie;

   • ulubione zabawki i zabawy dziecka;

   • droga do szkoły – wdrażanie do prawidłowego zachowania się na ulicy; przechodzenie przez jezdnię w wyznaczonych miejscach;

   • zmysłowe poznanie zmian zachodzących w przyrodzie ( jesień – zmiany koloru liści, opadanie ich, deszcz, zbieranie liści, kasztanów; zima – poznanie śniegu i lodu, dokarmianie ptaków; wiosna – pąki, pierwsze kwiaty, liście. )

UWAGA : Naśladowanie aktywności własnej dziecka prowadzi do nawiązania kontaktu z nauczycielem, skupia uwagę dowolną dziecka i uczy odbioru stanów uczuciowych.

Rozwijanie poczucia tożsamości odbywa się m.in. z zastosowaniem techniki W. Sherborne i „ Programów Aktywności” Ch. Knillów opartej na poznaniu własnego  ciała poprzez ruch traktowany jako środek do tworzenia poczucia bezpieczeństwa i wzajemnych interakcji z dorosłymi i dziećmi. Kształtowanie umiejetności nawiązywania kontaktów z rówiesnikami i rozwijanie form współżycia w grupie szkolnej odbywa się poprzez zabawy zespołowe ruchowe, tematyczne i konstrukcyjne przy wspólnym korzystaniu z pomocy i sprzętu dydaktycznego.

Umiejętność radzenia sobie w różnych sytuacjach życiowych kształtowany jest poprzez naukę właściwego wyrażania swoich stanów emocjonalnych i sygnalizowanie potrzeb ( słowem, mimiką, gestem ) oraz zaspokajanie ich w odpowiednim miejscu i czasie w sposób społecznie akceptowany.

Kształtowanie właściwej postawy wobec kolegów i dorosłych, szacunku dla mienia – odbywa się jedynie w warunkach naturalnych i przez praktyczne działanie.

Wzbudzanie i kształtowanie emocji, stanowiacych źródło radości i wzruszeń poprzez wdrażać dziecko do celowego spostrzegania, obserwowania i rozumienia sytuacji; spontaniczną obserwację dziecka warto stopniowo ukierunkowywać na charakterystyczną cechę danego przedmiotu ( kolor, kształt, uzyteczność ) lub zjawiska czy pojecia , aby dziecko mogło zdobyć umiejetność klasyfikowania przedmiotow i zjawisk zachodzących w najbliższym środowisku.

Dla każdego dziecka należy znaleźć indywidualny sposób porozumiewania się wzrokowego, słuchowego, dotykowego – realizowanego poprzez przedmioty, gesty, dźwięki i słowa. Realizacja treści odbywa się poprzez:

• ćwiczenia funkcji spostrzeżeniowo – ruchowych; rozwijanie zręczności w chwytaniu, utrzymywaniu równowagi, opanowanie schematu własnego ciała;

• ćwiczenie koordynacji wzrokowo – ruchowej wykorzystując zabawy z piłką, gry i zabawy dydaktyczne, wykonywanie prostych polecen, odtwarzanie zidentyfikowanych dźwięków pochodzących z otoczenia;

• rozwijanie zmyslu dotyku poprzez ćwiczenia w rozpoznawaniu przedmiotow codziennego użytku i ich faktury dotykiem oraz ćwiczenia odczuwania temperatury, np. zimne, i gorące napoje;

• ćwiczenia zmysłów węchu i smaku przez rozróżnianie smaków; słodki, gorzki, słony, kwasny oraz rozróżnianie intensywnych zapachów z otoczenia dziecka,np. zapachy potraw, kwiatów, leków.

 

3. Kształcenie mowy:

   • kształtowanie mowy i innych dostępnych środków porozumiewania się;

   • wzbogacanie słownictwa czynnego i biernego;

   • kształtowanie pojęć w trakcie zabawy i funkcjonalnego posługiwania się przedmiotami;

   • kształcenie rozumienia gestów, znaków słownych i ogólnych umiejętności naśladowczych;

   • uczenie reagowania na własne imię;

   • ćwiczenia przygotowujące do nauki czytania;

   • poznawanie przedmiotów codziennego użytku oraz osób znaczących;

   • ćwiczenia przygotowujące do nauki pisania – swobodne bazgranie; rozróżnianie, identyfikowanie i nazywanie przedmiotów, ich cech; wykonywanie czynności manualnych pod kontrolą wzroku ( manipulowanie, układanie puzzli, loteryjek; rysowanie wzorów graficznych; wodzenie po wzorze, rysowanie po szablonie i po śladzie, stopniowe odwzorowywanie.

UWAGA : Zajęcia obejmują wszystkie funkcje językowe: spostrzeganie, różnicowanie i kojarzenie wzorów słuchowych, wzrokowych, kinestetycznych, wrażliwość na rytm i koordynacje wzrokowo – ruchowo – słuchową oraz ćwiczenia usprawniające aparat artykulacyjny, fonacyjny i oddechowy.

Pierwsze formy nawiązania kontaktu z dzieckiem możliwe są na drodze niewerbalnych kanałów porozumiewania , by ostrożnie przejść do oswajania z formami językowymi.

Dziecko poznaje świat poprzez doświadczenia motoryczne, rozwija swoją inteligencję sensoryczno – motoryczną bawiąc się , manipulując przedmiotami. Doświadczenia te kształtują system pojęć i wyobraźni stanowiąc podstawę dla opanowania języka. Systematyczne utrwalanie pojęć prowadzi do prawidłowego kojarzenia nazwy z desygnatem, co z kolei umożliwia dziecku poprawne nazywanie przedmiotów i ma ogromne znaczenie w procesie usprawniania myślenia, pamięci i uwagi.

Wspierającą rolę w nauce mowy dzieci odgrywają zajęcia z rytmiki i wychowania fizycznego poprzez kształtowanie wrażliwości słuchowej, poprawę koordynacji ruchowe, likwidację silnych napięć nerwowych. Początkowe kontakty mają formę poleceń, pytań, informacji. Naukę pisania i czytania prowadzi się równolegle z nauką mowy. Ćwiczenia przygotowujące do nauki czytania i pisania muszą być poprzedzone rozwijaniem:

• percepcji wzrokowej poprzez rozróżnianie, identyfikowanie i nazywanie przedmiotów, ich cech i czynności w warunkach naturalnych i na obrazku;

• koordynacji wzrokowo – ruchowej poprzez wykonywanie czynności manualnych pod kontrolą wzroku  ( czynności samoobsługowe, manipulowanie tworzywami nieukształtowanymi, np. masa solna, plastelina ) , posługiwanie się przedmiotami, korzystanie z pomocy dydaktycznych ( układanki, loteryjki, puzzle );

• analizy i syntezy wzrokowej : układanie całości z elementów, rozkładanie całości na elementy; na materiale niegraficznym : układanki, loteryjki, zabawy konstrukcyjne, zbiory przedmiotów.

 

Naukę pisania rozpoczynamy od różnych ćwiczeń usprawniających manualnie ( dowolne bazgranie, rysowanie kresek, kropek, laseczek, kółeczek i łączenie tych elementów w szlaczki; wodzenie po śladzie, rysowanie w szablonie i po wzorze, stopniowe przechodzenie do całościowego odwzorowywania ).  

Zajęcia rozwijające ekspresję słowną obejmują:

• wzbogacenie czynnego słownika dziecka;

• ćwiczenia artykulacyjne przygotowujące do poprawnego wymawiania słów;

• ćwiczenia nazywania i opisywania przedmiotów;

• ćwiczenia stymulujące spontaniczne wypowiedzi;

• naukę wierszy i piosenek;

• stymulację prowadzenia sensownego dialogu.

 

4. Kształcenie funkcji poznawczych :

• świadome wykorzystywanie różnorodnego działania w zabawie, sytuacjach naturalnych i planowo zorganizowanych zajęciach;

• umiejętność wyodrębniania zbiorów przedmiotów w najbliższym otoczeniu

• różnicowanie zbiorów przedmiotów wg ich cech zewnętrznych ( kształt, kolor, faktura, wielkość );

• kształtowanie pojęć „ jest”, „nie ma”;

• kształtowanie pojęcia wielkości : duży – mały, gruby – cienki, długi – krótki;

• rozumienie pojęć przestrzennych: nad, pod, przed;

• rozumienie pojęć prędkości: szybko – wolno;

• kształcenie rozumienia pojęć dot. czasu: teraz, potem, dzisiaj;

• pojęcia ilości: dużo – mało.

UWAGA: materiał ten jest realizowany podczas wszystkich zajęć dydaktycznych. Opierać się należy na konkretach naturalnych, przedmiotach z najbliższego otoczenia, czynnościach życia codziennego. Pojęcia liczbowe kształtowane są poprzez wyodrębnienie i tworzenie zbiorów przedmiotów począwszy od zbiorów naturalnych ( np. dwie nogi, para butów, rękawic ). Porównywanie sprzyja rozumieniu, że liczba jest niezależna od rodzaju przedmiotu i ułatwia w przyszłości oderwanie się od konkretów. Każdą sprzyjającą sytuację należy wykorzystać w celu utrwalania pojęć. 

4. Rozwijanie twórczości plastycznej:

   • aktywizacja spontanicznej i planowej działalności dziecka, stabilizacja uwagi;

   • obniżanie poziomu napięcia psychicznego;

   • usprawnianie ruchowe i manualne;

   • kształtowanie percepcji wzrokowej i wrażliwości estetycznej;

   • dowolne modelowanie obiema rękami tworzyw bezkształtnych;

   • malowanie mokrą gąbką i pędzlem na tablicy, palcami na lustrze;

   • swobodne bazgranie patykiem na piasku, kredą na chodniku, na tablicy, kredkami na kartonie;

   • wykorzystywanie różnych materiałów i narzędzi: woda, piasek, masa solna, farby klejowe, plakatowe, ciastolina itp.

UWAGA : Zajęcia plastyczne w pierwszym okresie mają charakter zabawowy, aktywizujący spontaniczną działalność dziecka. Obniżają poziom lęku i poziomu napięcia emocjonalnego 

5. Kształcenie muzyczne:

   • dostarczenie radosnych przeżyć dziecku;

   • kształtowanie poczucia tożsamości i orientacji przestrzennej;

   • usprawnianie ruchowe;

   • rozwijanie percepcji słuchowej i poczucia rytmu;

   • kształtowanie mowy i innych środków porozumiewania się;

   • słuchanie muzyki ze zwróceniem uwagi na preferencje rodzaju dźwięków i melodii instrumentów muzycznych;

   • umożliwienie dzieciom swobodnego wyboru instrumentu i posługiwania się nim;

   • spontaniczne, swobodne zabawy przy muzyce i śpiewie;

   • próby nawiązania dialogu muzycznego;

   • zabawy przy muzyce z dotykaniem wybranych części ciała;

   • ruchy kończyn przy pomocy nauczyciela ( w przód, w tył, do góry, na dół );

   • próby powtarzania głosem krótkich motywów piosenek.

UWAGA : Ważne jest poznanie preferencji dziecka w zakresie rodzajów muzyki i dostarczanie mu takich bodźców akustycznych, które spełnią funkcję terapeutyczną i rewalidacyjną. Wykonywanie różnych czynności przy muzyce polega początkowo na wspólnej działalności z nauczycielem, stopniowo ograniczanej pomocy w wykonywaniu czynności aż do samodzielnego jej wykonania. Zabawy ruchowe winny być oparte na kontakcie dotykowym z nauczycielem i dzieckiem.  

6. Rozwijanie sprawności fizycznej:

   • kształtowanie poczucia tożsamości, poznanie siebie i umiejętności nawiązania kontaktu przez ruch;

   • kształtowanie orientacji przestrzennej;

   • kształtowanie obrazu samego siebie, schematu ciała;

   • dowolna i spontaniczna eksploracja pomieszczenia i przyrządów gimnastycznych;

   • poznanie upodobań ruchowych dziecka;

   • zabawy na boisku.

UWAGA : Doświadczenia dziecka autystycznego związane z jego aktywnością ruchową przyczyniają się do rozwoju obrazu samego siebie, rozwoju umiejętności nawiązywania kontaktu. Lepszy ogólny poziom sprawności motorycznych staje się pomocny w późniejszym wyrażaniu własnych stanów emocjonalnych, zwiększa poczucie bezpieczeństwa, zaradności i odwagi. Wszystkie zajęcia i ćwiczenia muszą być atrakcyjne i dostarczać radości dzieciom.