Przedstaw różne ujęcia problematyki Holokaustu

Prezentacje maturalne

Ucz się z

Przedstaw różne ujęcia problematyki Holokaustu
w literaturze polskiej,
odwołując się do wybranych utworów.

Bibliografia podmiotu

•

• Andrzej Szczypiorski,

Andrzej Szczypiorski,

Początek

•

• Hanna Krall,

Hanna Krall,

Zdążyć przed Panem Bogiem,
Sublokatorka,
Tam już nie ma żadnej rzeki

•

• Zofia Nałkowska,

Zofia Nałkowska,

Medaliony

•

• Kazimierz Moczarski,

Kazimierz Moczarski,

Rozmowy z katem

•

• Czesław Miłosz,

Czesław Miłosz,

Campo di Fiori

•

• Władysław Broniewski,

Władysław Broniewski,

Ballady i romanse

•

• Władysław Szpilman,

Władysław Szpilman,

Pianista

•

• Jerzy Kosiński,

Jerzy Kosiński,

Malowany ptak

•

• Joanna Olczak-Ronikier,

Joanna Olczak-Ronikier,

W ogrodzie pamięci

•

• Henryk Grynberg,

Henryk Grynberg,

Żydowska wojna

•

• Rudi Assuntino,

Rudi Assuntino,

Rudi Assuntino,
Wlodek Goldkorn,

Wlodek Goldkorn,

Strażnik (w tym: Getto walczy)

•

• Jerzy Ficowski,

Jerzy Ficowski,

Odczytywanie popiołów (Sie-
dem słów)

•

• Czesław Miłosz,

Czesław Miłosz,

Biedny chrześcijanin patrzy na
getto

•

• Krzysztof Kamil Baczyński,

Krzysztof Kamil Baczyński,

Modlitwa I

•

• Zbigniew Herbert,

Zbigniew Herbert,

Pan Cogito szuka rady

Temat niezwykle szeroki. Materiałów znajdziesz wiele, ale uświadom sobie o jak ponu-
rych zjawiskach będziesz – najpierw czytać, potem – mówić. Jeśli chcesz się podjąć
takiego zadania – do dzieła!

Inne możliwe sformułowania tematu:

• Holokaust jako doświadczenie ekstremalne. Omów na na wybranych

przykładach.

• Problematyka żydowska w literaturzepolskiej dotyczącej II wojny świa-

towej. Zanalizuj wybrane przykłady.

PREZENTACJA

Strategia wstępu

Omów pojęcie Holokaustu

Słowo „holokaust” wywodzi się z języka greckiego, w którym oznacza „całopalenie, ofiarę
złożoną w całości”; jego hebrajskim odpowiednikiem jest „shoah”. Etymologia wyrazu
jest biblijna, ale historia nadała temu określeniu specyficzne i tragiczne zarazem zna-
czenie. Dziś kojarzy się ono z eksterminacją Żydów podczas II wojny światowej. Zaczę-
ła się ona od ograniczenia praw obywatelskich ludności żydowskiej: chodziło o zakaz
pobytu w niektórych miejscach publicznych, konfiskatę przedsiębiorstw, pieniędzy, pra-
cę przymusową, naznaczenie przez noszenie specjalnych opasek. Następnym etapem
było zamknięcie w gettach, gdzie warunki egzystencji z dnia na dzień stawały się coraz
bardziej koszmarne. Ostatni akord to stopniowe wywożenie mieszkańców gett do obo-
zów śmierci, np. w: Treblince, Bełżcu, Sobiborze czy Chełmnie. W tych czterech obo-
zach zamordowano latem 1942 r. około dwóch milionów Żydów.

Strategie rozwinięcia

Możliwość 1.

Omów podstawowe typy form literatury opisującej Holokaust.

To tragiczne, bez precedensu historyczne doświadczenie wzbudziło ogromne zaintere-
sowanie literatury tworzonej zarówno przez Żydów, jak i Polaków. Powstały i cały czas
powstają utwory podejmujące ten temat. Punktem wyjścia jest zawsze rzeczywista trage-
dia narodu żydowskiego, która jednak przekazywana jest w różny sposób. Mamy liczne
teksty należące do literatury faktu, realistyczną prozę epicką lub subiektywne, czasem
wizyjne kreacje, głównie w liryce, ale nie tylko.

Prezentacje maturalne

Ucz się z

Bibliografia przedmiotu

• Słownik literatury XX wieku (ha-

sło: Getta doświadczenie w lite-
raturze)

• Literatura polska po 1939 roku.

Przewodnik encyklopedyczny
pod red. M. Witkowicza (Tema-
ty żydowskie w literaturze pol-
skiej)

• Andrzej Żbikowski, Żydzi

• Władysław Bartoszewski, Zofia

Lewinówna, Ten jest z ojczyzny
mojej…

• Tomasz Szarota, Okupowanej

Warszawy dzień powszedni

Relacje bezpośrednie

Bardzo liczną grupę stanowią utwory, które można nazwać literaturą dokumentu oso-
bistego. To wypowiedzi, które nie zawierają fikcji, całkowicie autentyczne, choć niekie-
dy literacko oszlifowane. Szczególne miejsce zajmują wśród nich relacje niedoszłych
ofiar – Żydów ocalonych z Holokaustu. Narratorzy utworów są jednocześnie ich bohate-
rami. Władysław Szpilman stworzył rodzaj pamiętnika, osobistej kroniki zagłady, spisa-
nej tuż po wojnie. Joanna Olczak-Ronikier własne wspomnienia okupacyjne – była w tym
czasie jeszcze dzieckiem – wplotła do kroniki, sagi rodzinnej.

Wywiady, zapisy rozmów

Wielką rangę literacką mają utwory, w których relacja świadka, najczęściej potencjal-
nej ofiary eksterminacji, została poddana artystycznej „obróbce” przez rozmówcę, naj-
częściej literata profesjonalistę. To przykład wywiadu-rzeki Hanny Krall z Markiem
Edelmanem, jedynym żyjącym przywódcą powstania w getcie warszawskim. Przy tym
autorka wywiadu jest wyraźnie obecna w tej rozmowie.

Prawie zupełnie natomiast nie czuje się obecności Zofii Nałkowskiej, rozmówczyni

ocalałych Żydów zeznających przed Komisją Badania Zbrodni Niemieckich. Nie ko-
mentuje ona tego, co mówią. Nic dziwnego, skoro – chciałoby się powiedzieć – fakty
krzyczą. Powściągliwość w wyrażaniu ocen, ujawnianiu uczuć – to zresztą zabieg bardzo
charakterystyczny dla literatury o Holokauście.

Autorzy Strażnika pozwalają mówić wyłącznie swojemu bohaterowi, Markowi Edel-

manowi, tworzą reportaż o formie montażu – oprócz wspomnień mamy listy Edelmana
i napisaną przez niego tuż po wojnie broszurę Getto walczy.

• Jedyną w swoim rodzaju relacją o Holokauście są Rozmowy z katem Kazimierza

Moczarskiego, bo głos zabiera prześladowca, a nie prześladowany. Świadek zagłady
to generał Stroop, odpowiedzialny za likwidację warszawskiego getta. Moczarski
w warunkach więziennych prowadzi z nim rozmowy, a po wyjściu z więzienia zapisu-
je je w formie wywiadu-rzeki, ściśle zachowując punkt widzenia rozmówcy.

Fikcja literacka

• Holokaust jest tematem wielu utworów z fikcyjnymi wątkami i postaciami, ale także

„pisanych życiem”, tzn. wykorzystujących historyczną rzeczywistość i fakty, choć prze-
tworzone. Szczypiorski w autokomentarzu do Początku powiedział, że wszystkich bo-
haterów spotkał w jakimś momencie swojego życia, a Grynberg twierdził, że w jego
prozie nie ma ani jednego faktu zmyślonego. Hanna Krall jako genezę zbioru Tam
już nie ma żadnej rzeki ukazuje sytuację, powtarzającą się wielokrotnie, kiedy to po
spotkaniu autorskim zwraca się do przybyłych: „Opowiedzcie historię. Prawdziwą…
Cudzą albo o sobie…”. I oni opowiadają. Narratorka opowiadań obiektywnie rela-
cjonuje fakty, ale czasem ujawnia się jako tożsama z autorką, która współcześnie
szuka śladów zagłady, nie zawsze zresztą materialnych. Mogą to być duchy lub wizje
minionej przeszłości umieszczone we współczesnej scenerii, np. Otwocka. Bo w pro-
zie Krall równolegle egzystują przeszłość i teraźniejszość. Tak jest również w powie-
ści Sublokatorka, w której prócz świata rzeczywistego poznajemy również złożony
świat przeżyć wewnętrznych. W powieści Szczypiorskiego historię bohaterów opo-
wiada trzecioosobowy, autorski narrator, który swobodnie porusza się w czasie, dys-
ponując pełną wiedzą o świecie przedstawionym. I z tej pozycji wygłasza komentarze
i formułuje oceny.

• W mikropowieści Grynberga Żydowska wojna i powieści Kosińskiego Malowany

ptak świat okupacyjny widziany jest ze szczególnej perspektywy – narratora dziecię-
cego. U Grynberga służy to wyeksponowaniu w relacji dramatu utraty bliskich, bez-
domności, lęku przed porzuceniem, rozterek związanych z podwójną tożsamością
i przymusem zachowania w tajemnicy swojego pochodzenia. Świat przedstawiony utwo-
ru jest realistyczny. Inaczej u Kosińskiego. Wprawdzie ekspozycja sugeruje ściśle
biograficzny, może nawet dokumentarny charakter relacji, ale w istocie jest zupełnie
inaczej. Opis czteroletnich wędrówek chłopca, który został bez opieki, naznaczony
przez swój odmienny wygląd i pochodzenie, przypomina senny koszmar. Mamy w nim

Prezentacje maturalne

Ucz się z

obrazy wyjątkowego okrucieństwa, brzydoty, makabry, przesądów i wyuzdania ludzi,
a także duchy i wilkołaki. Trudno odczytywać ten przekaz dosłownie. To wyraz prze-
rażenia samotnością, wszechobecnym zagrożeniem, które prowadzą do zmian osobo-
wości – bohater przestaje mówić. Malowany ptak to symbol inności wywołującej agre-
sję oraz narażającej na śmierć. W narrację wpisane są filozoficzne, choć wyrażone
naiwnym językiem dziecka, rozważania o tym, kto kieruje światem. Zapis zwątpienia
we władzę Boga i przekonanie o narzuceniu ludziom praw szatańskich.

Poezja wobec Holokaustu

Liryka o Holokauście także wyrasta z konkretnych doświadczeń historycznych. Oba wier-
sze Miłosza mówią o powstaniu w getcie z perspektywy Polaków. Kiedy „biedny chrze-
ścijanin patrzy na getto”, poczuwa się do wspólnoty w umieraniu, ale i do współodpowie-
dzialności. Broniewski i Ficowski pokazują dramat śmierci niewinnych dzieci:
zastrzelonych gdzieś w miasteczku czy zagazowanych w obozie zagłady. Modlitwa I Ba-
czyńskiego to – sądząc po dacie powstania wiersza – reakcja na masowe deportacje
z warszawskiego getta. Herbert pisze o pustce po wymordowaniu narodu. Choć punk-
tem wyjścia jest rzeczywistość, w liryce dominuje obrazowanie fantastyczne (wizyjność)
lub przekształcające (metaforyka, symbole).

Wizją jest wiersz Broniewskiego (motywy z ballady Mickiewicza i ewangelii), utwór

Herberta (symbolika Starego Testamentu – szeol) i Miłosza Biedny chrześcijanin patrzy
na getto (nawiązania do Biblii – patriarcha, Chrystus; pszczoły – symbol śmierci). W spo-
sób typowy dla liryki wyraźnie ujawnia się w utworach osoba mówiąca – cierpi, współ-
czuje, wstydzi się.

Możliwość 2.

Omów najważniejsze motywy literatury dotyczącej Holokaustu.

W literaturze o Holokauście spotykamy nie tylko różnorodność ujęć artystycz-
nych, lecz także wiele różnych tematów:

Głód

Był doświadczeniem wspólnym dla zamkniętych w gettach lub ukrywających się Żydów.
Marzenie o bochenku chleba było tak silne, że gdy Niemcy zaczęli rozdawać chleb
ludziom mającym rzekomo jechać na roboty, ochotnicy stali w długich kolejkach. Nie
chcieli wierzyć, że to perfidny zabieg, który ma jedynie ułatwić masową wywózkę do
Treblinki. Mówią o tym relacje Marka Edelmana oraz Władysława Szpilmana. Ten
ostatni, ukrywając się w czasie powstania warszawskiego, żywił się resztkami zepsutego
jedzenia i pił wodę pełną nieczystości.

W prozie Krall – Sublokatorce, Zdążyć przed Panem Bogiem – pojawia się postać

pobożnej staruszki Żydówki, która marzy, aby przed śmiercią zjeść cokolwiek, choćby
coś niekoszernego, np. kotlet wieprzowy. Jak wielki był głód w getcie, świadczy wyda-
rzenie przywoływane przez Krall w Sublokatorce i Zdążyć przed Panem Bogiem: mło-
da kobieta, Rywka Urman, odgryzła kawałek ciała swojego zmarłego dziecka. Ludzie
w getcie puchli, słabli i umierali z głodu, a żydowscy lekarze, wiedząc, że nie mogą im
pomóc, starali się przynajmniej wykorzystać te fakty dla dobra nauki i prowadzili ba-
dania nad głodem.

Wszechobecność śmierci

Uzasadnieniem słowa „holokaust” są te działania Niemców, których celem była cał-
kowita likwidacja narodu żydowskiego: egzekucje, wywózki do obozów koncentracyj-
nych i obozów zagłady. Zanim nastąpiły, miała miejsce tzw. eksterminacja pośrednia.
Same warunki życia w getcie doprowadziły do śmierci wielu ludzi. Poza głodem zabi-
jał tyfus. Szpilman pisze o trupach na ulicach, bo nie nadążano z pochówkiem. Szcze-
pionka z racji wysokiej ceny była dla większości niedostępna. Zanim zaczęto planowo
„rozwiązywać kwestię żydowską”, Niemcy na ulicach getta zabijali ludzi dla sportu –
dowiadujemy się o tym dzięki relacji Szpilmana, opowiadaniu Dwojry Zielonej z Me-

Prezentacje maturalne

Ucz się z

dalionów. Przemyślane pod względem organizacyjnym i technicznym ludobójstwo
opisuje przede wszystkim Nałkowska w Medalionach. W tej zwięzłej relacji jest mowa
o wszystkim: o transporcie w potwornych warunkach, o nieudanych próbach ucieczki,
o wykorzystywaniu majątku ofiar, o zbrodniczych eksperymentach medycznych, o bi-
ciu, o ciężkiej i wyniszczającej pracy, o głodzie prowadzącym niekiedy do kanibali-
zmu, o zabijaniu spalinami. Obraz obozu koncentracyjnego znajdziemy także w pro-
zie Tadeusza Borowskiego. Poetyckim zapisem tragedii w Bełżcu jest utwór
Ficowskiego Siedem słów. O ile jednak Ficowski w liryczny protest wpisał sporo re-
aliów obozu zagłady (śmierć wszystkich więźniów, a w tym dzieci, skrzętne wykorzy-
stanie majątku i ciał zabitych), o tyle Baczyński w Modlitwie I swoją bezradność, roz-
pacz, poczucie winy i wstydu wyraził za pomocą metafor i symboli.

Wybór rodzaju śmierci”

Kiedy w lecie roku 1942 w ciągu sześciu tygodni wywieziono z warszawskiego getta oko-
ło 400 tysięcy ludzi, dla większości z pozostałych przy życiu stało się jasne, że czeka ich
ten sam los; chociaż niektórzy łudzili się do końca. Wobec tego, co wydawało się nie-
uchronne, młodzi dowódcy Żydowskiej Organizacji Bojowej podjęli decyzję, którą Marek
Edelman nazwał wyborem sposobu umierania. Nie liczyli na sukces militarny. Pragnęli
tylko umrzeć z godnością, może wstrząsnąć sumieniem świata, który długo nie chciał
uwierzyć w Holokaust.

Mamy dwie relacje o powstaniu w getcie warszawskim.

• Jedną autorstwa świadka, powstańca, przywódcy, Marka Edelmana – zawartą w tek-

stach Zdążyć przed Panem Bogiem, Getto walczy.

• Drugą autorstwa Niemca, hitlerowca, generała SS Jürgena Stroopa – zawartą w książ-

ce Rozmowy z katem.

Edelman opowiada bez patosu i skłonności do heroizacji, nie uważa się za eksperta, nie
upiera przy większości szczegółów, swoistym mottem jego relacji jest zdanie: „A jakie to
ma znaczenie dziś?”. Ale dowiadujemy się o niewielkich siłach powstańców – było ich
220, o braku broni, oczekiwaniu na pomoc, zbiorowym samobójstwie dowódców w bun-
krze na Miłej. Z pewną ironią mówi o „tęsknocie [powstańców] za pięknym umiera-
niem”, podkreśla dramat braku wyboru.

Z kolei dla generała Stroopa likwidacja getta była jedną z najważniejszych akcji
w jego wojskowej karierze. Dokładnie pamiętał szczegóły, a jako dowódca miał
obraz całości. Według jego relacji, działania Niemców były starannie zaplanowane
i angażowały poważne siły i środki: artylerię, czołgi, miotacze płomieni. Ich finał to
śmierć około 71 tysięcy ludzi oraz pozostawienie na miejscu dzielnicy morza gru-
zów. Stroop nie ukrywał brutalności i okrucieństwa wobec przeciwnika. Zresztą bez
żadnych skrupułów uzasadniał to ideologicznie. Propaganda hitlerowska wpoiła mu
przekonanie, że Żydzi to nie są ludzie. Potrafił jednak obiektywnie przyznać, że
Żydzi zaskoczyli go hartem ducha i wolą walki. Kazimierz Moczarski ocenił, że
stłumienie powstania w getcie było moralną i militarną klęską Niemców, bo doko-
nali ludobójstwa. Postawa Żydów zaprzeczyła ich propagandzie, a walki przecią-
gnęły się znacznie ponad zaplanowany czas.

Odwrócenie wartości

Stawiając człowieka w sytuacjach ekstremalnych, hitleryzm wciągał go w swoje tryby,
powodował, że trudno było zachować moralną czystość. Ofiary Holokaustu musiały do-
konywać wyborów tragicznych w antycznym rozumieniu tego słowa – bo każde wyjście
było złe. Winą mogło być złamanie solidarności wobec wspólnego wroga. Szpilman
i Edelman opowiadają o policjantach żydowskich, którzy gorliwością mieli nadzieję za-
służyć na przeżycie. Podobne motywy kierowały Bronkiem Blutmanem, postacią z po-
wieści Początek, denuncjującym innych Żydów. Niejednoznaczna moralnie była posta-
wa działaczy gmin żydowskich, którzy współpracowali z okupantem w nadziei, że ocalą
najwartościowszą część narodu. Utrata złudzeń była bolesna – Adam Czerniaków, pre-
zes warszawskiego Judenratu, popełnił samobójstwo, gdy rozpoczęły się masowe depor-
tacje (relacje Edelmana).

Prezentacje maturalne

Ucz się z

Tym, którzy przeżyli, często ciążyło poczucie winy, że stało się to – dosłownie lub

moralnie – cudzym kosztem. To przykład Władysława Szpilmana, którego ktoś zna-
jomy wyciągnął w ostatniej chwili z Umschlagplatzu, podczas gdy cała rodzina kom-
pozytora trafiła do Treblinki. Matka i syn w powieści Grynberga musieli opuścić
ojca i porzucić Bućka, małego braciszka, aby zwiększyć swoje szanse. Matka nie
zgodziła się jednak na pozbycie się starszego syna. W zbiorze Tam już nie ma żadnej
rzeki Krall opisuje Żydówkę, która, znaleziona przez Niemców, zadenuncjowała
innych ukrywających się Żydów oraz Polkę, ich opiekunkę, licząc, że dzięki temu
sama ocali życie.

Ekstremalne okoliczności narzucały także odwrócony porządek wartości, które-

mu człowiek musiał się podporządkować, aby przeżyć. Widać to w opowiadaniu Marka
Edelmana o pielęgniarkach, które łamały nogi pacjentom, aby ich uratować – cho-
rzy nie byli wywożeni. Poświęcenie dla innych to oddanie przez lekarkę własnego
cyjanku dzieciom. Mądrość to nieratowanie samobójcy. Norma – bierność wobec
gwałtu. Wszystko to przecież zachowania w normalnych warunkach niemoralne czy
wręcz karalne.

Jednak i w tym potwornym świecie mamy próby ocalenia wartości. Taką próbą jest

powstanie w getcie. Tak to rozumie Henio Fichtelbaum, jeden z bohaterów Początku,
który rezygnuje z pomocy przyjaciela Polaka i wraca do płonącego getta. Ważniejsze od
życia są godność i solidarność z własnym narodem. W ocaleniu człowieczeństwa poma-
ga miłość. Pola Lifszyc z książki Krall Zdążyć przed Panem Bogiem goni dorożką ludzi
pędzonych do wagonów, aby być i umrzeć razem z matką. Podobnie postąpiło rodzeń-
stwo Szpilmana. Edelman opowiada o młodym człowieku, który odsunął od żony nie-
miecki karabin, i Michale Klepfiszu zasłaniającym własnym ciałem karabin maszyno-
wy, by mogli przejść inni.

Karuzela i płonące getto

Jest w literaturze o Holokauście motyw, który powraca kilkakrotnie: obraz karuzeli krę-
cącej się przy dźwiękach skocznej muzyki obok muru, za którym płonie getto.

Piszą o tym:

• Miłosz w wierszu Campo di Fiori,
• Andrzejewski w opowiadaniu Wielki Tydzień,
• Bratny w powieści Kolumbowie. Rocznik 20,
• Szczypiorski w Początku.

Edelman także wspomina, że i wewnątrz getta słychać było dźwięki karuzeli. Ta karu-
zela stała się symbolem obojętności na cierpienie i zagładę Żydów. Czy taka obojęt-
ność istotnie cechowała Polaków? Prawda, jaka wyłania się zarówno z literatury doku-
mentarnej, jak i opartej na fikcji, jest bardziej złożona, czasami piękna, czasami
bolesna. Mamy galerię postaci – od bohaterów pomagających Żydom z narażeniem
życia, przez obojętnych, aż do szmalcowników. Do tych ostatnich należy piękny Lolo
z powieści Szczypiorskiego, niestrudzony łowca, dla którego wykrywanie i denuncjo-
wanie Żydów to swego rodzaju sport. Wstrząsający jest komentarz anonimowego war-
szawiaka: „Żydki się smażą aż skwierczy”, wypowiedziany obok muru płonącego get-
ta. Szczypiorski w fabule utworu na pierwszy plan wysuwa jednak takie postacie, jak
Kryńscy, sędzia Romnicki, siostra Weronika, czyli bohaterów, którzy narażając wła-
sne życie, ukrywają Żydów. Jedynie do narracji wprowadza komentarz, że tacy ludzie
byli nieliczni. Bohaterką była również Pola Machczyńska z opowiadań Hanny Krall
Tam już nie ma żadnej rzeki, która została zabita za przechowywanie całej grupy Żydów.
Szpilman, Joanna Olczak-Ronikier z rodziną czy matka i syn z powieści Grynberga
ocaleli dzięki pomocy Polaków. Czasem przyjaciół, czasem zupełnie przypadkowych
ludzi, np. zaczepionych w desperacji na ulicy (Żydowska wojna). Ale wszystkich wy-
mienionych łączy jedno: zagrożeni przez donosicieli, którzy dla zysku gotowi byli ich
wydać, co jakiś czas musieli uciekać, szukać nowego schronienia. Łatwiej było tym,
którzy mieli pieniądze, bo w okupacyjnym świecie wszystko miało swoją cenę. Marek
Edelman wymienia ją: od dwóch do pięciu tysięcy miesięcznie w zależności od płci,
wyglądu, znajomości polskiego. Kto nie miał pieniędzy ani oddanych przyjaciół – sta-
wał się tropioną zwierzyną.

Prezentacje maturalne

Ucz się z

Sposoby uatrakcyjnienia wypowiedzi

• Ilustracje i mapki – plany z książki Barbary Engel-

king i Jacka Leociaka Getto warszawskie. Przewod-
nik po nieistniejącym mieście.

• Fragmenty filmów Korczak i Wielki Tydzień w reży-

serii Andrzeja Wajdy, Lista Schindlera w reżyserii

Stevena Spielberga, Życie jest piękne w reżyserii
Roberta Benigniego.

• Wiersze Władysława Szlengla, najwybitniejszego

poety getta tworzącego po polsku – antologia Pieśń
ujdzie cało.

Pamięć

Okupację przeżyło niewielu Żydów, a dla ocalałych problemem niezwykle trudnym
stała się pamięć o tamtym czasie. Joanna Olczak-Ronikier przyznaje, że przez wiele
lat świadomie unikała wszelkich wspomnień, uciekała, kiedy w domu pojawiał się
krewny, który mógłby wspominać okupację. I nie próbowałaby „wskrzeszać pogrzeba-
nych w niepamięci wypadków”, gdyby nie poczucie, że musi oddać sprawiedliwość
ludziom, którym zawdzięcza ratunek. W utworach Hanny Krall przeszłość żyje na wie-
le sposobów. Bohaterka Sublokatorki przez lata zmaga się z tym, co nazywa czernią,
synonimem poniżenia, upokorzenia, udręki, mroku. Po doświadczeniach okupacji czu-
je się gorsza, musi nauczyć się podnosić wzrok, patrzeć w oczy, zaleczyć wewnętrzne
rany. W opowiadaniach Tam już nie ma żadnej rzeki bohaterowie postrzegają współ-
czesne otoczenie jako naznaczone pamięcią o ludziach, którzy odeszli. W miejskim
pejzażu Otwocka pojawiają się postacie sklepikarzy czy rzemieślników żydowskich,
a domy zbudowane na ruinach getta nawiedzane są przez duchy dawnych mieszkań-
ców. Bo jak napisał Herbert w wierszu Pan Cogito szuka rady:

„to miejsce które opuściliśmy
to miejsce które krzyczy”.

Strategia zakończenia

Podsumuj wypowiedź, podkreśl ekstremalną wyjątkowość omawianego

zjawiska.

Literatura o Holokauście to wstrząs dla czytelnika. Przerażają rozmiary ludzkiej tra-
gedii, wewnętrzny protest wywołują całkowicie niezawinione cierpienia. Siłą tej lite-
ratury są fakty, które przemawiają tym silniej, im bardziej oszczędny jest komentarz,
im mniej patosu i emocji. Rozmówcy Marka Edelmana nie mogli zaakceptować, że
mówi bez nienawiści i krzyku o wielkiej tragedii. Dziś musimy przyznać, że to najwła-
ściwszy sposób. Nadal za jeden z najtrafniejszych komentarzy dramatu zagłady może-
my uznać motto Medalionów – tak, wydawałoby się, zbanalizowane: „Ludzie ludziom
zgotowali ten los”. Przypomina bowiem o przyczynie Holokaustu – działaniu ludzi pod
wpływem obłędnej ideologii.

Prezentacje maturalne

Ucz się z

Przykładowy plan prezentacji

Ramowy plan wypowiedzi

Określenie problemu

Etymologiczne i realne, historyczne znaczenie słowa „Holokaust”. Formy ekster-
minacji Żydów w czasie II wojny światowej.

Kolejność prezentowanych treści

Tragedia narodu żydowskiego jako punkt wyjścia różnorodnych formalnie, arty-
stycznie i tematycznie utworów.

Między dokumentaryzmem a fikcją werystyczną, wizyjnością a subiektywizmem

• Literatura „dokumentu osobistego”.

•

Relacje świadków ocalonych z zagłady; autor = narrator = bohater;

gatunki literatury faktu:

– pamiętnik,
– kronika,
– relacja (Władysław Szpilman, Joanna Olczak-Ronikier).

•

Relacje z pozycji reportera; narrator = bohater (ofiara lub kat);

gatunki:

– reportaż,
– wywiad-rzeka,
– reportaż, montaż literacki (Nałkowska, Krall Zdążyć przed Panem Bo-
giem, Moczarski, Strażnik).

• Proza epicka „pisana życiem”, przetwarzająca prawdziwe wydarzenia.

•

Symultaniczne ukazanie historycznej rzeczywistości, przeżyć wewnętrznych,
wizji w prozie Hanny Krall (Sublokatorka, Tam już nie ma żadnej rzeki);

gatunki:

– mikropowieść,
– opowiadania.

•

Narracja wszechwiedzącego narratora w wielowątkowej powieści Szczypior-
skiego.

•

Powieści z narratorem konkretnym – dzieckiem:

– realizmu Grynberga;
– rzeczywistość zdeformowana u Kosińskiego.

• Holokaust w liryce – od konkretnego doświadczenia historycznego do refleksji

osobistej.

Motywy literatury o zagładzie

• Marzenie o bochenku chleba, czyli doświadczenie głodu.

• Wszechobecność śmierci – egzekucje, deportacje, lagry.

• „Wybór sposobu umierania” – relacje o powstaniu w getcie.

• Czy można pozostać czystym? Zachowania ludzkie w ekstremalnych warunkach.

• Kompleks karuzeli, czyli Polacy wobec eksterminacji Żydów.

• Trudna pamięć o Holokauście.

Wnioski

Literatura o Holokauście – zapis tragedii i oskarżenie jej sprawców.

Prezentacje maturalne

Ucz się z

O co może zapytać komisja?

Wspominasz o prozie Borowskiego i powieści Bratnego Kolumbowie. Rocz-
nik 20. Jaką rolę gra w tych utworach motyw Holokaustu?

Proponowana odpowiedź

Borowski, przedstawiając obóz koncentracyjny, dokumentuje, że było to miejsce
ludobójstwa, którego ofiarą stali się m.in. Żydzi. W jego prozie znajdujemy sce-
nę rozładowywania transportu, z którego większość ludzi – żydowskiego pocho-
dzenia – trafia do komór gazowych. Wśród więźniów są także Żydzi spoza Pol-
ski, np. z Grecji. Z kolei akcja opowiadania Pożegnanie z Marią ukazuje, jakie
interesy robili niektórzy Polacy, pomagając Żydom w opuszczeniu getta (wątek
starej doktorowej). Przyczyną śmierci Marii w obozie jest to, że była „semicko-
aryjskim Mischlingiem”. Bratny natomiast pokazuje dramat Kolumba i jego
rodziny związany z żydowskim pochodzeniem, które ukrywają. Kolumb odwagą
w akcjach dywersyjnych stara się zanegować stereotyp Żyda tchórza. Ojciec,
załamany wybuchem powstania w getcie, w fatalnym stanie nerwów popełnia
samobójstwo. Ukrywające się matka i siostra są szantażowane przez policjanta
szmalcownika. Optymistyczne jest to, że koledzy znają tajemnicę Kolumba, ale
nie zdradzają się z tym i starają się mu pomóc.

Co sprawiło Ci największą trudność w trakcie opracowywania tego tematu?

Proponowana odpowiedź

Główny problem to związana z ogromem materiału konieczność dokonania se-
lekcji tekstów i problemów. Ważna kwestia spośród pominiętych przeze mnie to
dramat dzieci żydowskich, którym trzeba było narzucić nową tożsamość. Niektó-
re, jak Władzio Gruszka z Początku, buntowały się, a potem starały się całkowi-
cie zapomnieć o swoich korzeniach. Chłopiec z Żydowskiej wojny głęboko prze-
żywa to, że w czasie pierwszej spowiedzi nie może wyjawić prawdy o swoim
pochodzeniu.

Marek Edelman powtarza pytanie: „Jakie to ma znaczenie dziś?”. Jak sądzisz,
co w relacjach i pamięci o zagładzie ma, według niego, naprawdę znaczenie?

Proponowana odpowiedź

Wydaje się, że dla Edelmana nie mają znaczenia szczegóły akcji militarnych,
ale bardzo ważna jest nauka, jaka wynika z pamięci o Holokauście – dotycząca
konieczności walki z wszelkimi formami rasizmu, nietolerancji i dyskryminacji.
Dlatego w ostatnich latach zwracał się do polityków – to listy zamieszczone
w Strażniku – z apelem, by starali się położyć kres wojnie na Bałkanach. I zawsze
opowiada się po stronie słabszych.

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Przedstaw różne ujęcia problematyki Holokaustu w literaturze polskiej
Przedstaw różne ujęcia problematyki Holokaustu
prezentacja, Temat: Różne ujęcia problematyki holocaustu w literaturze polskiej
Analiza przypadku-problem wychowawczy, przedszkole, różne
zwierzęta leśne, Scenariusze zajęc - przedszkole, rózne zwykłe i okazjonale
Raz na jezdnię wlazła gapa, SCENARIUSZE PRZEDSTAWIEŃ, SZTUK - DUŻY WYBÓR, scenariusze przedstawień -
Temat 1 różne ujęcia rodziny
Cel działalności przedsiębiorstw, Różne Dokumenty, MARKETING EKONOMIA ZARZĄDZANIE
Jak prowadzic szkolne zebrania, przedszkole - różne
Różne ujęcia tematu wieś w literaturze RENESANSOWEJ Rej Koch
Wielkanoc, Przedszkole, Różne
Przedstaw różne oblicza młodości w literaturze XIX wieku
prezentacja Dziecko jako bohater literacki i temat malarski – porównaj różne ujęcia tego motywu
no to zaczynamy, PRZEDSZKOLE, Różne
Stachurowa kompilacja, SCENARIUSZE PRZEDSTAWIEŃ, SZTUK - DUŻY WYBÓR, scenariusze przedstawień - różn
charakterki, SCENARIUSZE PRZEDSTAWIEŃ, SZTUK - DUŻY WYBÓR, scenariusze przedstawień - różne okazje

więcej podobnych podstron