Dyskurs kulinarny
Książki kucharskie, przepisy, poradniki, książki instruktarzowe należą do literatury użytkowej.
Artykuł odsłania metodologię, sposób badania tekstów użytkowych. W tekstach wieków XVII – XIX osiągnięty zostaje szczegółowy opis, który jest wstrząsający. Zachowanie elementów zawartych przepisie daje oczekiwany efekt.
Z czasem zanika opis przyrządzania. Nie występują zalecenia dotyczące zabijania. Brak tych elementów świadczy o zmianie stosunku do zwierząt. Przemiana wrażliwości i umysłowości, przemiana mentalna w zakresie obyczajowości, kultury.
Zmienił się sposób podawania zwierząt. Składniki są przygotowywane od początku – obłuda kulturowa, śmierć zwierząt uznana za zabieg drastyczny. Przygotowanie zwierząt zostało oddane fachowcom. Ludzie nie wiedzą o tym, co dzieje się ze zwierzęciem. Obywatel dostaje gotowy półprodukt, który nawet nie jest kojarzony ze zwierzęciem.
Zmieniła się wrażliwość człowieka - kultura dopuszcza obłudę. Obłuda kulturowa – brak traktowania życia, cierpienia, lęku zwierząt z powagą.
Co zmieniło się w zakresie podawania?
Nie składa się zwierząt w ofierze (poza mniejszościami)
Posiłek związany jest z życiem codziennym (nie w kategorii daru)
Nie podaje się zwierząt w pierzu.
Obowiązują zalecenia higieniczne.
Stoły inaczej przystrojone.
Nie podaje się spalenizny, przemiana w zakresie gustów smakowych (rakotwórcze składniki).
Nie podaje się dużych kawałków – kulturowo drastyczne.
Nie podaje się na wpół żywych zwierząt.
Obłuda kultury – jemy żywe małże, gotuje się żywcem raki. Po prostu nie zdajemy sobie sprawy z przebiegu procesu przyrządzania potraw.
Zwierzę było przedmiotem. Zaszły przemiany w zakresie ontologicznym, w zakresie bytu. Zwierzę zostało obdarzone sferę psychiczną.
Wcześniej spożywanie mięsa mieściło się w normie kulturowej. Kto nie jadł mięsa - ten nienormalny
Dziś wykształciły się diety; a to wegetariańska, a to bezmięsna albo dopuszczająca tylko drób; nie je się mięsa, miodu. Dieta fruktuańska – je się sezonowe warzywa, owoce, które opadną.
Hasło diet: nie będę jeść tego, co może na mnie spojrzeć z talerza.
Przesunęły się granice tabu żywieniowego. W Chinach je się psy, inni woleliby umrzeć niż zjeść psa.
Tabu religijne.
Normy kulturowe w sytuacjach ekstremalnych bywają przełamywane. Przełamanie tabu pokarmowego wynika z dominacji instynktu życia i przeżycia. Takim przekroczeniem jest kanibalizm, np. w łagrach i lagrach – nie ocenia się tego.
Dawne przepisy wykazują, że społeczeństwo żyło bez głębszych refleksji moralnych, stąd okrutne zabijanie zwierząt nie było kiedyś tak traktowane jak dziś. Kucharz zrównany był z katem, nie zwracającym uwagi na sferę cierpienia zwierzęcia.
Cele tekstów instruktarzowych:
Przekazywały zalecenia praktyczne.
Uczyły oszczędności.
Uderzająca bezceremonialność opisów zabijania. Widać przemianę smakową. Do XIX w. kultura nie ukrywała, że zwierzę musi być zabite. Dziś, kupując żywe zwierzę, prosi się o jego zabicie.
Dzisiejsza kultura stosuje parawany, zasłony, zwalniające człowieka z myślenia, co dzieje się ze zwierzęciem, zanim trafi ono na stół.
Zmienił się model rodziny i biesiadowania. Niegdyś podawano połacie mięsa, bo dużo osób zasiadało do stołu. Dziś posiłki mniej wystawne posiłki, wszystko jest poporcjowane.
Przemiany dotyczące sfery żywienia, ubioru, higieny widać w poradnikach, np. jak wychować dziecko.
Teoria literatury zwróciła się ku tekstom użytkowym. Do X X w. zajmowała się tylko literaturą piękną. Wszystkie teksty użyteczności codziennej są odzwierciedleniem kultury. Porównuje się te teksty.
Bierze się pod uwagę społeczeństwa ucywilizowane, bo prymitywne, odizolowane utrzymują dawne obyczaje.
Inkorporacja – wchłonięcie
Teoria literatury zajmuje się też sprawami funeralnymi, antropologią trupa.
Podział motywów ze względu na:
Sposób kreacji świata przedstawionego.
Stosunek do tematu utworu.
Stosunek do tradycji literackiej.
Ad. 1
Motywy statyczne – kształtują i rozbudowują warstwę przestrzenną, wzbogacają partie opisowe; zwykle powiązane z przedmiotami, miejscami lub ludźmi. Wpływają na wyhamowanie akcji, spowalniają bieg zdarzeń.
Dominują w poematach opisowych, często w powieściach wielowątkowych, np. u Sienkiewicza Lalka, często w epopejach (opisy zbroi, tarcz).
Motywy dynamiczne – wpływają na przyspieszenie akcji, mają pokazać zachodzące przemiany dotyczące np. postaci, sytuacji; najczęściej motyw ten pokazany jest w różnym czasie, np. opis postaci od dzieciństwa do starości (opis losów Bohatyrowiczów, sagi rodzinne, opis uczuć Barbary i Bogumiła – różne natężenie).
Ad. 2
Spoiste – łączą się z głównym tematem, nie mają charakteru pobocznego, często dotyczą postaci pierwszoplanowych, np. Jagna w Chłopach Reymonta.
Luźne – nie mają bezpośredniego wpływu na bieg głównej akcji utworu, nie spajają one utworu pod względem kompozycyjnym; poboczne lub dygresyjne (sprawdzić:)
Ubarwiają, ożywiają akcję ale ich usunięcie nie spowoduje zasadniczej zmiany idei utworu, np. proces o lalkę w Lalce.
Motywy wędrowne – nazywane motywami obiegowymi lub toposami; najbardziej trwałe w kulturze, powtarzające się w różnych wiekach w prawie nie zmieniającej się postaci – toposy.
Przykłady toposów: topos raju, arkadii, złej macochy w bajkach, miłości, śmierci.
Toposy mają charakter skonwencjonalizowany, pisarze mają niewielkie możliwości ich przemiany, chyba że ich zamiarem jest wystąpienie przeciw tradycji. Dzięki toposom literatura porusza zagadnienia uniwersalne, staje się zrozumiała w ramach tego samego obszaru kultury. Wiele toposów wywodzi się z antycznych mitów i Biblii.
Rodzaje wątków
Związane bezpośrednio z postacią występującą w utworze:
Główny – ciąg, układ zdarzeń związany z głównym bohaterem ( w Lalce Wokulski)
Poboczne, Uboczne – ciąg zdarzeń związanych z postaciami dalszego planu, drugoplanowymi (Rzecki w Lalce w pamiętnikach)
Epizodyczne – związane z postaciami naszkicowanymi w utworze, niewyraziste (związane ze studenckim życiem - Lalka).
Obiegowe/ wędrowne – dające zauważyć się w schematycznym przebiegu zdarzeń występujących u różnych autorów lub w obrębie twórczości jednego autora, np. w nieszczęśliwej miłości, zaprzedaniu duszy złym mocom, żeglugi morskiej.
Wymienione elementy należą do elementów konstrukcyjnych świata przedstawionego w dziele literackim. W świecie przedstawionym występują związki czasowe, przestrzenne, przyczynowo-skutkowe, funkcjonalne, teleologiczne – inaczej celowościowe.