1. Państwo - suwerenna organizacja polityczna społeczeństwa zamieszkującego terytorium o określonych granicach, której głównym składnikiem jest hierarchiczna władza publiczna, dysponująca aparatem przymusu wobec jednostek i grup społecznych nieprzestrzegających obowiązującego prawa oraz dążąca do monopolu w jego stosowaniu. Cechy państwa: polityczność - państwo jest organizacją polityczną, sensem jego istnienia, osią jego zainteresowania jest rządzenie społeczeństwem. Jest organizacją globalną, ogarniającą całe społeczeństwo. Państwo jest organizacją przymusową. Normy prawne pochodzące od państwa mogą być w razie potrzeby wymuszone fizycznie. Państwo dysponuje wszechstronnymi i skutecznymi środkami oddziaływania; suwerenność – państwo jest niezależne od innych organizacji państwowych w zakresie realizacji funkcji wewnętrznych i zewnętrznych państwa; terytorium – obszar lądowy państwa oraz wody przybrzeżne (wody wewnętrzne, morze terytorialne), a także przestrzeń powietrzna nad lądem i wodami państwa oraz podziemie pod nimi. Aparat państwowy - powiązany organizacyjnie system organów państwa i obsługujących je urzędów i instytucji, które służą centralnemu ośrodkowi, podejmującemu decyzje (np. rządowi), do prowadzenia bieżącej polityki państwa. W skład aparatu państwowego wchodzą organy: prawodawcze (np: parlament) ,wykonawcze (np: prezydent, rząd), przymusu (np: policja, wojsko)- czuwają nad bezpieczeństwem zewnętrznym i wewnętrznym, wymiaru sprawiedliwości (np: sądy) - stosują prawo, kontroli (np: NIK, Trybunał Stanu)- sprawują przestrzeganie prawa. Funkcje państwa: Wewnętrzne-(tradycyjne, liberalne, konserwatywne) prawodawcza- państwo za pośrednictwem swojego aparatu tworzy prawo, które obowiązuje na jego terytorium; -porządkowa- państwo jest zobowiązane do utrzymania porządku i bezpieczeństwa na terenie całego kraju;-administracyjna- państwo jest zobowiązane zarządzać państwem za pomocą aparatu administracyjnego. Wewnętrzne(socjalistyczne) -gospodarczo-organizacyjna- państwo jest zobowiązane zarządzać gospodarką i finansami kraju. -socjalna- państwo jest zobowiązane zapewnić swoim obywatelom minimum środków do życia -kulturalno-oświatowa- państwo jest zobowiązane organizować system edukacji i instytucji kulturalnych Zewnętrzne -obrona granic- zapewnienie obywatelom poczucia bezpieczeństwa przez niwelowanie zagrożenia agresją ze strony innych państw; -kontakt z innymi państwami- powinno organizować współpracę z innymi państwami. Forma państwa to całokształt sposobów i metod sprawowania władzy przez rządzących. Składają się na nią cztery elementy: forma rządów, charakter głowy państwa, ustrój terytorialny oraz reżim polityczny. Wyróżniamy typy państw: niewolnicze, feudalne, kapitalistyczne, socjalistyczne. 2. PRAWO system norm prawnych, czyli ogólnych, abstrakcyjnych i jednoznacznych dyrektyw postępowania, które powstały w związku z istnieniem i funkcjonowaniem państwa lub innego uporządkowanego organizmu społecznego, ustanowione lub uznane przez właściwe organy władzy odpowiednio publicznej lub społecznej i przez te organy stosowane, w tym z użyciem przymusu. NORMA PRAWNA to wynikająca z przepisów reguła postępowania, wydana lub usankcjonowana przez państwo, zagwarantowana przymusem państwowym. Normę prawną dzielimy na 3 elem: Hipoteza - założenie, przypuszczenie, określa warunki, w jakich przypisywany jest komuś obowiązek lub uprawnienie, wskazuje adresata normy i jego cechy (np. zawód, wiek, stan zdrowia) i okoliczności (zjawiska, wydarzenia, miejsce działania np. w miejscu pracy), Dyspozycja - wskazuje sposób (treść) zachowania adresata, określa jego obowiązki lub uprawnienia; Sankcja - określa konsekwencje prawne (dolegliwości, nieprzyjemności, kary) zachowania niezgodnego z obowiązkiem. Wyróżnia się sankcję karną (represyjną), egzekucyjną i nieważności (bezskuteczności), Norma prawna musi mieć charakter generalny i abstrakcyjny. Generalność oznacza, iż norma nie jest skierowana do jednego, ściśle oznaczonego adresata (np. Jana Kowalskiego), ale do grupy podmiotów określonych przy pomocy nazwy rodzajowej (np. podatnik lub każdy człowiek). Abstrakcyjność oznacza, iż nakazane czy też zakazane zachowanie jest wymagane od adresata normy w każdym przypadku, gdy ziszczą się określone w normie prawnej okoliczności. Dotyczy to powtarzalnych zachowań, bez zbytecznego uszczegółowienia określonych nią okoliczności. Rodzaje norm prawnych: bezwzględnie obowiązujące - adresat powinien zachować się dokładnie tak, jak określono w normie. Nie ma on pozostawionej swobody w wyborze postępowania, względnie obowiązujące - adresat może dokonać wyboru innego zachowania niż określone w normie prawnej, semiimperatywne - wyznaczają pewne ramy postępowania, dając swobodę stronom stosunku prawnego, ale w pewnych tylko granicach; nakazujące - określają, co ich adresat powinien uczynić, aby postępować zgodnie z treścią normy prawnej; zakazujące - określają od jakich działań adresat normy prawnej powinien się powstrzymać; zezwalające (upoważniające lub uprawniające) - uprawniają do określonego zachowania się adresata. Przepis prawa – samodzielna jednostka redakcyjna tekstu prawnego, czyli zdaniokształtny zwrot językowy (zdanie w sensie gramatycznym) wskazujący sposób postępowania, czyli regułę powinnego zachowania. Często jest wyodrębniony formalnie, wyróżniony wizualnie i opatrzony nazwą indywidualizującą, taką jak artykuł, paragraf czy ustęp. Może być też zdaniokształtnym fragmentem jednostki redakcyjnej. Pojęcie przepis prawa nie jest tożsame z pojęciem normy prawnej; bowiem elementy treści normy prawnej mogą być zawarte w wielu różnych przepisach i to nie tylko jednej ustawy. W ujęciu funkcjonalnym przepisy prawa stanowią podstawę do ustalenia treści norm prawnych. Przepisu nie możemy traktować w sferze prawda/fałsz, gdyż nie jest to zdanie w sensie logicznym. Akt normatywny- akt wydany przez upoważniony organ państwa złożony z przepisów wyrażających normy prawne. Ma charakter urzędowego dokumentu, który zawiera jednostki logiczne i techniczne. Posiada określoną strukturę wewnętrzną. Budowa aktu normatywnego: nazwa rodzajowa aktu normatywnego (ustawa, rozporządzenie lub itp,); data uchwalenia aktu; zakres przedmiotowy ; preambuła, w której ustawodawca przedstawia motywy wydania aktu normatywnego, zamierzone cele, podstawowe wartości; część ogólna obejmująca przepisy, które zawierają elementy wspólne dla norm zawartych w przepisach szczegółowych; część szczególna zawierają zasadniczą materię aktu normatywnego, przy czym przepisy te mogą służyć konstruowaniu zarówno norm typu lex generalis, jak i lex specialis; przepisy końcowe (przejściowe, derogacyjne, określające termin wejścia aktu w życie; podpis wydającego akt zgodnie z wymaganą procedurą (np. prezydent). Rodzaje aktów normatywnych: Konstytucja, Ustawa, Umowa międzynarodowa, Rozporządzenie, Uchwała, Zarządzania, Akt prawa miejscowego. 3. PROCES STANOWIENIA PRAWA. Inicjatywa ustawodawcza – uprawnienie do przedkładania władzy ustawodawczej projektów aktów normatywnych. Z reguły krąg podmiotów uprawnionych do wniesienia projektu określany jest w konstytucji, rzadziej w ustawach zwykłych. Niektóre aspekty prawa inicjatywy ustawodawczej mogą być określane także w regulaminach parlamentarnych lub wynikać ze zwyczaju. W Polsce, na mocy art. 118 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, prawo inicjatywy ustawodawczej przysługuje: Senatowi, Prezydentowi RP, Radzie Ministrów (rządowi), posłom, przy czym Regulamin Sejmu wymaga, by projekt był zgłoszony przez grupę 15 posłów lub poselską komisję sejmową, grupie 100 tysięcy obywateli - tzw. inicjatywa ludowa. Droga ustawodawcza - procedura uchwalania ustaw w Polsce (droga legislacyjna) jest najważniejszą funkcją, która należy do parlamentu. Na podstawowe etapy tworzenia ustawy składają się: inicjatywa ustawodawcza, rozpatrzenie projektu ustawy przez Sejm, rozpatrzenie projektu ustawy przez Senat, ewentualne ponowne rozpatrzenie projektu ustawy przez Sejm, podpisanie albo odmówienie podpisania projektu przez prezydenta. ewentualne ponowne uchwalenie projektu przez Sejm, podpisanie ustawy przez prezydenta oraz ogłoszenie jej w Dzienniku Ustaw RP. Proces ustawodawczy rozpoczyna inicjatywa ustawodawcza. Projekt ustawy należy przedłożyć w formie pisemnej Marszałkowi Sejmu. Ten zarządza jego wydrukowanie oraz doręczenie posłom, którzy muszą się z nim zapoznać. Rozpatrywanie projektów ustaw odbywa się w Sejmie w trzech czytaniach. Do czasu zakończenie drugiego czytania, wnioskodawca może jeszcze go wycofać. Pierwsze czytanie projektu ustawy odbywa się na posiedzeniu komisji. Na plenarnych posiedzeniach Sejmu mają miejsce czytania tylko projektów ustaw, dotyczących zmiany konstytucji, ustawy budżetowej, projekty zmieniające zasady prawa wyborczego czy wolności, prawa i obowiązki obywatelskie. Podczas pierwszego czytania projekt ustawy musi zostać uzasadniony przez osobę składającą go. Posłowie mają czas na zadawanie pytań i na debatę nad projektem. W trakcie drugiego czytania (już na forum Sejmu) zostaje przedstawione sprawozdanie komisji dotyczące projektu. Ma miejsce wówczas także debata oraz jest czas na zgłaszanie wniosków i poprawek. Podczas trzeciego czytania następuje uchwalenie projektu ustawy bądź jego odrzucenie. Po uchwaleniu projektu ustawy przez Sejm, Marszałek przesyła go do Senatu. Senat w ciągu 30 dni może projekt ustawy przyjąć, odrzucić go w całości lub wprowadzić do niego poprawki. Jeśli w ciągu 30 dni Senat nie podejmie żadnej decyzji, ustawę uważa się za przyjętą w brzemieniu zaakceptowanym przez Sejm. Jeśli Senat projekt ustawy odrzucił bądź wprowadził do niej poprawki, podlega ona ponownemu rozpatrzeniu przez Sejm. Sejm może odrzucić bezwzględną większością głosów uchwałę Senatu o odrzuceniu lub też wprowadzeniu poprawek do projektu ustawy. Przyjęta przez Sejm i Senat ustawa trafia w następnej kolejności do prezydenta. Ten ma trzy możliwości. Może dany projekt w ciągu 21 dni podpisać i zarządzić jego ogłoszenie w Dzienniku Ustaw RP, w tym samym terminie może odmówić podpisania projektu. Odmowa musi zostać umotywowana. Wówczas powraca do Sejmu i jest ponownie rozpatrywana. Sejm jednak może odrzucić prezydenckie weto większością 3/5 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Wówczas prezydent jest zobowiązany do podpisania takiego projektu ustawy. Prezydent ma jeszcze do dyspozycji jedną możliwość. Może wystąpić z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego o stwierdzenie zgodności projektu ustawy z konstytucją. Taki wniosek może złożyć prezydent także bezpośrednio po otrzymaniu projektu ustawy od Marszałka Sejmu. Proces legislacyjny ustawy zostaje zakończony wraz z podpisaniem projektu przez prezydenta. Wówczas ustawa wchodzi w życie w ciągu 14 dni od jej ogłoszenia w Dzienniku Ustaw RP (jeśli projekt ustawy nie wskazuje konkretnego terminu wejścia w życie). 4. PRAWORZĄDNOŚĆ to taki stan faktyczny, w którym podstawowe dziedziny stosunków społecznych są uregulowane przepisami prawa i przepisy te są przez organy państwa ściśle przestrzegane. Przesłanki praworządności: przestrzeganie prawa przez wszystkie organy państwowe; istnienie szerokiej regulacji prawnej obejmującej wszystkie dziedziny życia społecznego. Gwarancje praworządności: materialne - taki sposób zorganizowania życia społecznego, ekonomicznego i politycznego w państwie, który uczyni naruszanie prawa przez państwo mało prawdopodobne lub znacznie ograniczy jego zasięg. Do tych gwarancji zalicza się: demokrację polityczną, wysoki poziom dobrobytu społecznego, wysoki poziom ogólnej, prawnej i politycznej kultury obywateli; formalne (instytucjonalne) - polegają na istnieniu określonych prawem mechanizmów kontroli nad przestrzeganiem prawa przez państwo w toku jego stanowienia i stosowania. Należą do nich: gwarancje ustrojowe (np. trójpodział władz, swoboda działania opozycji), gwarancje legislacyjne związane z cechami samego prawa ( np. respektowanie zasady lex retro non agit, zasady prymatu konstytucji nad ustawami i prymatu ustaw nad innymi aktami normatywnymi); gwarancje proceduralne związane ze stosowaniem prawa (m.in. istnienie wieloinstancyjnego postępowania sądowego, gwarancje procesowe, istnienie rzecznika praw obywatelskich (ombudsmana), istnienie sądownictwa administracyjnego). Instytucje pilnujące organy państwowe aby nie przekraczały swoich kompetencji : Trybunał Konstytucyjny, Trybunał Stanu, NIK, Rzecznik Praw Obywatelskich. 5. SYSTEM PRAWA oznacza całokształt obowiązujących w określonym czasie przepisów prawnych tego państwa, uporządkowanych wg przyjętych kryteriów. Gałąź prawa - ukształtowany w toku historycznym zbiór norm prawnych, regulujący daną dziedzinę życia. Podstawowy podział gałęzi prawa, to podział na prawo prywatne, które chroni interesy jednostek, reguluje stosunki osobiste i majątkowe oraz prawo publiczne, które służy ochronie interesów państwa jako dobra wspólnego wszystkich obywateli. Jednym z podziałów prawa jest podział na gałęzie przez uwzględnienie metody regulacji. Prawo wewnętrzne: Prawo konstytucyjne; Prawo cywilne reguluje relacje między podmiotami prawa w relacji poziomej, czyli żaden z podmiotów pozostających w stosunku prawnym nie jest władny narzucić swojej woli drugiej stronie. (cywilnoprawna metoda regulacji); Prawo pracy reguluje stosunki między pracodawcą a pracownikiem, a także organizacjami pracowników (związki zawodowe) metodą w zasadzie cywilnoprawną, jednak z dużym zakresem norm semiimperatywnych służących wyznaczeniu minimalnego poziomu ochrony pracownika. Prawo karne jest zbiorem norm mających na celu eliminację zachowań aspołecznych najcięższej wagi poprzez zastosowanie sankcji kary. (karnoprawna metoda regulacji); Prawo administracyjne reguluje relacje między podmiotami w stosunku pionowym, tj. wówczas gdy jeden z podmiotów może władczo kształtować sytuację prawną drugiego podmiotu. (administracyjnoprawna metoda regulacji). Prawo rodzinne i opiekuńcze; Prawo finansowe. Prawo międzynarodowe Stosowanie prawa - określenie przez upoważniony organ państwowy konsekwencji prawnych pewnego stanu faktycznego. Wynikiem stosowania prawa jest sformułowanie konkretnych i indywidualnych norm , opartych na generalnych i abstrakcyjnych normach systemu prawnego. Etapy stosowania prawa: 1. Ustalenie stanu faktycznego, czyli zebranie materiału dowodowego o faktach, z którymi mają być wiązane skutki prawne; 2. Odpowiedź na pytanie, czy i jakie przepisy i ewentualnie zawarte w nich normy odnoszą się do ustalonego stanu faktycznego; 3. Interpretacja obowiązujących przepisów prawnych w celu ustalenia znaczenia normy prawnej; 4. Subsumpcja, czyli podciągnięcie ocenianego stanu faktycznego pod sformułowaną w wyniku wykładni normę prawną. 5. Podjęcie decyzji lub wydanie orzeczenia sądowego. Wykładnia prawa, interpretacja prawa, ustalenie znaczenia normy prawnej, która budzi wątpliwości w procesie stosowania prawa. W zależności od tego, kto interpretuje prawo i jaką moc wiążącą ma jego interpretacja, rozróżnia się wykładnię prawa: legalną (dokonaną przez organ, który sam ustanowił interpretowaną normę, lub przez organ do tego upoważniony), praktyczną (wiążącą określone organy) i doktrynalną (dokonywaną przez naukę prawa, jej wynik nie ma mocy wiążącej). 6. PRAWO WŁASNOŚCI INTELEKTUALNEJ dają uprawnionym osobom możliwość zakazania innym pełnego korzystania z utworów, koncepcji lub znaków będących przedmiotem ochrony. Ustawa z dn.4.02.1994r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych wyróżnia: prawa autorskie osobiste i prawa autorskie majątkowe. Przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór).W szczególności przedmiotem prawa autorskiego są utwory: 1 wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi (literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz programy komputerowe); 2 plastyczne; 3 fotograficzne; 4 lutnicze; 5 wzornictwa przemysłowego; 6 architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne i urbanistyczne; 7 muzyczne i słowno-muzyczne; 8 sceniczne, sceniczno-muzyczne, choreograficzne i pantomimiczne; 9 audiowizualne (w tym filmowe). Podmiot praw autorskich [Twórca] Prawo autorskie przysługuje twórcy, o ile ustawa nie stanowi inaczej. Domniemywa się, że twórcą jest osoba, której nazwisko w tym charakterze uwidoczniono na egzemplarzach utworu lub której autorstwo podano do publicznej wiadomości w jakikolwiek inny sposób w związku z rozpowszechnianiem utworu. Dopóki twórca nie ujawnił swojego autorstwa, w wykonywaniu prawa autorskiego zastępuje go producent lub wydawca, a w razie ich braku - właściwa organizacja zbiorowego zarządzania prawami autorskimi. Prawa autorskie majątkowe: twórcy przysługuje wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu. Z utworu może korzystać lub nim rozporządzać tylko osoba uprawniona. Najczęściej jest to sam twórca lub osoba, która nabyła określone prawa majątkowe, lub na jej rzecz została ustanowiona licencja. Autorskie prawa majatkowe trwają przez cały czas życia twórcy i 70 lat po jego śmierci, a w przypadku, gdy twórca jest nieznany- 70 lat od daty pierwszego rozpowszechnienia utworu. Ochrona autorskich praw majątkowych: Uprawniony, którego autorskie prawa majątkowe zostały naruszone, może żądać od osoby, która naruszyła te prawa: 1 zaniechania naruszania; 2 usunięcia skutków naruszenia; 3 naprawienia wyrządzonej szkody: na zasadach ogólnych albo poprzez zapłatę sumy pieniężnej w wysokości odpowiadającej dwukrotności, a w przypadku, gdy naruszenie jest zawinione - trzykrotnosci stosownego wynagrodzenia, które w chwili jego dochodzenia byłoby należne tytułem udzielenia przez uprawnionego zgody na korzystanie z utworu; 4 wydania uzyskanych korzyści Utwór jest przedmiotem prawa autorskiego od chwili ustalenia, chociażby miał postać nieukończoną. Prawa pokrewne 1. Prawa do artystycznych wykonań w rozumieniu ustawy, są w szczególności: działania aktorów, recytatorów, dyrygentów, instrumentalistów, wokalistów, tancerzy i mimów oraz innych osób w sposób twórczy przyczyniających się do powstania wykonania. 2. Prawa do fonogramów i wideogramów Fonogramem jest pierwsze utrwalenie warstwy dźwiękowej wykonania utworu albo innych zjawisk akustycznych. Wideogramem jest pierwsze utrwalenie sekwencji ruchomych obrazów, z dźwiękiem lub bez, niezależnie od tego, czy stanowi ono utwór audiowizualny. Domniemywa się, że producentem fonogramu lub wideogramu jest osoba, pod której nazwiskiem lub firma (nazwa) fonogram lub wideogram został po raz pierwszy sporządzony. Bez uszczerbku dla praw twórców lub artystów wykonawców, producentowi fonogramu lub wideogramu przysługuje wyłączne prawo do rozporządzania i korzystania z fonogramu lub wideogramu w zakresie: 1 zwielokrotniania określoną techniką; 2 wprowadzenia do obrotu; 3 najmu oraz użyczania egzemplarzy; 4 publicznego udostępniania fonogramu lub wideogramu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym. 3. Prawa do nadań programów Bez uszczerbku dla praw twórców, artystów wykonawców, producentów fonogramów i wideogramów, organizacji radiowej lub telewizyjnej przysługuje wyłączne prawo do rozporządzania i korzystania ze swoich nadań programów w zakresie: utrwalania; zwielokrotniania określoną technika; nadawania przez inna organizacje radiowa lub telewizyjna; reemitowania; wprowadzania do obrotu ich utrwaleń; odtwarzania w miejscach dostępnych za opłatą wstępu; udostępniania ich utrwaleń w taki sposób, aby każdy mógł mieć do nich dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym. 4. Prawa do pierwszych wydań naukowych i krytycznych Odpowiedzialność karna: Kto przywłaszcza sobie autorstwo albo wprowadza w błąd co do autorstwa całości lub części cudzego utworu albo artystycznego wykonania, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 3. 7. STOSUNEK CYWILNO-PRAWNY stosunek prawny regulowany przepisami prawa cywilnego; strony są sobie równe, mają takie same prawa (obie strony wzajemnie sobie świadczą). Swoboda ich zawierania (umowa kupna sprzedaży, umowy o dzieło, darowizna). Elementy stosunku cywilno-prawnego: Podmiot (strony), aby być podmiotem stosunku cywilno-prawnego trzeba mieć zdolność prawną. treść- skorelowane prawa i obowiązki obu stron (to co dla jednej ze stron jest obowiązkiem dla drugiej jest uprawnieniem) Zdolność prawna to zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków prawnych. Zdolność prawna jest atrybutem następujących podmiotów prawa: osób fizycznych; jednostek organizacyjnych, będących osobami prawnymi, w szczególności Skarbu Państwa; jednostek organizacyjnych, niebędących osobami prawnymi, którym zdolność prawną nadają przepisy szczególne. Zdolność prawna jest na gruncie polskiego prawa niestopniowalna. Można ją mieć lub nie. Zakres, w jakim można z niej korzystać, definiuje osobny atrybut podmiotu prawa - zdolność do czynności prawnych. Nabycie zdolności prawnej Osoba fizyczna nabywa zdolność prawną z chwilą urodzenia. Specyficzną, warunkową zdolność prawną posiada dziecko poczęte, które może być podmiotem praw i obowiązków, pod warunkiem, że w chwili nabycia prawa jest już poczęte oraz jeżeli urodzi się żywe. Jeżeli dziecko urodzi się martwe czynność prawna, na mocy której nabyłoby prawo w chwili urodzenia, jest nieważna. Osoba prawna i jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej, nabywają zdolność prawną z chwilą wpisu do odpowiedniego rejestru, chyba że ustawa stanowi inaczej. Zdolność prawna może zostać przez jednostkę organizacyjną nabyta również na mocy przepisu ustawy. Utrata zdolności prawnej przez osobę fizyczną następuje z chwilą jej śmierci lub w następstwie uznania za zmarłego. Jednostki organizacyjne tracą zdolność prawną z chwilą wykreślenia z odpowiedniego rejestru lub zakończenia likwidacji. Zdolność do czynności prawnych – w prawie cywilnym zdolność do dokonywania we własnym imieniu czynności prawnych, czyli do przyjmowania i składania oświadczeń woli mających na celu wywołanie powstania, zmiany lub ustania stosunku prawnego. Innymi słowy, jest to zdolność do samodzielnego kształtowania swojej sytuacji prawnej (nabywania praw i zaciągania zobowiązań). Zdolność do czynności prawnych może być pełna albo ograniczona, można jej również nie mieć w ogóle. Pełną zdolność do czynności prawnych mają pełnoletnie osoby fizyczne^[1] oraz wszystkie osoby prawne. Przesłanką niezbędna do posiadania pełnej zdolności do czynności prawnych przez osoby fizyczne jest pełnoletność, a nie wiek. Ograniczoną zdolność do czynności prawnych mają osoby małoletnie, które ukończyły 13 lat oraz osoby ubezwłasnowolnione częściowo, a także osoby, w stosunku do których obowiązuje postanowienie o ustanowieniu doradcy tymczasowego, wydane przez sąd w trakcie postępowania o ubezwłasnowolnienie. Zgodnie z polskim prawem zdolności do czynności prawnych nie mają osoby fizyczne, które nie ukończyły 13 lat oraz osoby ubezwłasnowolnione całkowicie. Czynność prawna dokonana przez osobę, która nie ma zdolności do czynności prawnych, jest (co do zasady) nieważna. Zasadniczo do ważności umowy, przez którą osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych zaciąga zobowiązanie lub rozporządza swoim prawem, potrzebna jest zgoda jej przedstawiciela ustawowego. Wyjątkami są: umowy należące do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego; czynności prawne dotyczące przedmiotów majątkowych oddanych osobie o ograniczonej zdolności do czynności prawnych przez przedstawiciela ustawowego do swobodnego używania - wyjątek stanowią czynności prawne, do których dokonania według ustawy nie wystarcza zgoda przedstawiciela ustawowego; czynności prawne, przez które osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych rozporządza swoim zarobkiem, chyba że sąd opiekuńczy z ważnych powodów postanowi inaczej. Osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych może bez zgody przedstawiciela ustawowego nawiązać stosunek pracy oraz dokonywać czynności prawnych dotyczących tego stosunku. Jednakże gdy stosunek pracy sprzeciwia się dobru tej osoby, przedstawiciel ustawowy za zgodą sądu opiekuńczego może stosunek pracy rozwiązać (art. 22 par. 3 kodeksu pracy). Osoba fizyczna- każdy człowiek od urodzenia do śmierci. Wszyscy są przedmiotami prawa i maja zdolność do prawną. Osoba prawna- to jednostka organizacyjna, której prawo przyznaje osobowość prawna. Przestępstwo, zawiniony czyn człowieka, społecznie niebezpieczny, zabroniony pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia. Wg prawa polskiego czyn, którego społecznie niebezpieczeństwo jest znikome, nie stanowi przestępstwa. Zakres czynów uznawanych za przestępstwo ulega w historycznym rozwoju zmianom i wiąże się z ustrojem społeczno-gospodarcze. Polski kodeks karny dzieli przestępstwa na: zbrodnie i występki (ze względu na wysokość grożącej kary), umyślne i nieumyślne (ze względu na rodzaj winy sprawcy), przestępstwa polegające na działaniu lub zaniechaniu, - przestępstwa skutkowe i bezskutkowe, przestępstwa polegające na narażeniu na niebezpieczeństwo, przestępstwa ścigane z urzędu lub oskarżenia prywatnego; podstawowe, kwalifikowane i uprzywilejowane. Kara określona przepisami prawa dolegliwość dla podmiotu prawa będąca sankcją za niepodporządkowanie się normom prawnym. Kary mogą wymierzać jedynie podmioty uprawnione, zazwyczaj organy państwa, ale ustawa może upoważniać do tego inny podmiot. Najczęściej karę nakładają: organy administracji publicznej, sądy, organy dyscyplinarne. Wina - określony psychicznie stosunek sprawcy do popełnionego czynu. Rodzaje winy: umyślna, nieumyślna (zbrodnia tylko umyślna)- podziały; umyślna- zamiar bezpośredni, zamiar ewentualny; nieumyślna- brak zamiaru, lekkomyślność i niedbalstwo; niedbalstwo- nie powinno mieć miejsca, nie przewiduje takiej możliwości.