Instytucjonalny charakter integracji europejskiej

Ewolucja systemu instytucjonalnego UE.

Rozwój instytucjonalny UE był i jest nadal konsekwencją dynamiki procesu integracji, która osiągając coraz bardziej zaawansowane formy, wymaga dopasowywania do nich także rozwiązań instytucjonalnych. Historia rozwoju integracji to także historia rozwoju instytucjonalnego. Nowe instytucje i nowe sposoby powiązań miedzy nimi wynikały z nowych zadań integracyjnych jakie państwa członkowskie stawiały przed sobą.

Do czynników wpływających na rozwój instytucjonalny WE i UE należą:

• Potrzeba przekształcenia struktury w celu dopasowania jej do nowych zadań integracyjnych- proces pogłębiania;

• Przyjmowanie nowych państw- proces rozszerzania

Punktem wyjścia w analizie rozwoju instytucjonalnego WE jest moment powstania trzech pierwszych ugrupowań integracyjnych, a mianowicie EWWIS, EWG oraz Euratom. Wtedy wówczas pojawiają się po raz pierwszy i zaczynają funkcjonować instytucje wspólnotowe. Każda ze Wspólnot miała na początku swoje własne instytucje.

Dalsza ewolucja zachodząca w systemie instytucjonalnym WE i UE uwzględniała znaczące momenty w historii integracji. Kierunki zmian instytucjonalnych w systemie politycznym UE miały stanowić odzwierciedlenie potrzeb i możliwości procesu integracji. Instytucje miały odpowiadać wyzwaniom, stawianym przez cele integracji.

Warto zwrócić uwagę, iż zmiany zachodzące w strukturach instytucjonalnych UE dokonywane sa stopniowo, a sposobem reformowanie instytucji jest ewolucja, która daje możliwość stopniowego, fragmentarycznego tworzenia nowych struktur i funkcji w tym systemie. Począwszy od Jednolitego Aktu Wspólnotowego, aż do ostatnich zmian wprowadzonych Traktatem nicejskim, trwał proces reformowania systemu instytucjonalnego UE.

Instytucje Europejskie

Specyfika europejskiej współpracy najwyraźniej uwidacznia się w jej instytucjach. To właśnie one zatrudniając funkcjonariuszy przesądzają o trwałości podejmowanych przedsięwzięć. Należy zwrócić uwagę, że istnieje dwoistość pojęcia instytucja, które możemy traktować jako zespół funkcjonalnie powiązanych norm prawnych lub jako organ, czyli wyodrębniona publicznie struktura organizacyjna. Specyfika instytucji wspólnotowych wiąże się ze swoistym charakterem UE jako związku państw, utworzonego i rozbudowanego w celu wspólnego kształtowania ich gospodarczego i politycznego rozwoju.

W przyjętej strukturze instytucjonalnej odzwierciedla się dynamika sprzeczności między procesem integracji a zróżnicowanymi oczekiwaniami poszczególnych krajów tworzących UE. Kraje członkowskie są wprawdzie suwerenne, ale w procesie integracji przenoszą swoje suwerenne kompetencje na szczebel ponadnarodowy.

Kształt systemu instytucjonalnego UE stanowi odzwierciedlenie specyfiki systemu politycznego tej struktury. Oznacza to, że reguły, jakim podlegają te instytucje we wzajemnych kontaktach, służą podkreślaniu szczególnego charakteru systemu instytucjonalnego UE.

Warto podkreślić, ze system instytucjonalny UE nie opiera się na klasycznym monteskiuszowskim trójpodziale władzy. Istnieją jednak zasady, które w znacznym stopniu wpływają na działanie unijnych instytucji.

Zasady regulujące działalność instytucji UE :

W systemie politycznym UE nie obowiązuje znana w systemach politycznych państw członkowskich zasada podziału władzy. W UE kompetencje, z wyjątkiem jurysdykcji nie są rozdzielone między poszczególne instytucje, ale przysługują różnym organom wspólnie i tak dla przykładu legislatywa jest udziałem Komisji Europejskiej, Rady UE i Parlamentu Europejskiego.

Do podstawowych zasad działalności instytucji UE zaliczamy :

• zasadę subsydiarności

• zasadę jednolitych ram instytucjonalnych

• zasadę jedności instytucjonalnej

• zasadę lojalnej współpracy

• zasadę równowagi instytucjonalnej

Zasada subsydiarności- odnosi się do podziału kompetencji między Wspólnotami Europejskimi i państwami członkowskimi oraz ich jednostkami podziału administracyjnego. Zasada ta ma zastosowanie, gdy państwa członkowskie UE nie mogą skutecznie osiągnąć swych celów, a instytucje wspólnotowe mogą dążyć do nich efektywnie. Za realizację zasady subsydiarności jest odpowiedzialna przede wszystkim Komisja Europejska, która za pośrednictwem inicjatywy prawodawczej rozstrzyga czy określone zadania pozostawić w sferze rozwiązań systemu instytucjonalnego czy też ich realizację przekazać państwom członkowskim.

Zasada jednolitych ram instytucjonalnych- oznacza, że UE ma do swojej dyspozycji ujednolicone struktury wewnętrzne, których rolą jest zapewnienie spójności i ciągłości działań podejmowanych w celu realizacji jej zadań przy zachowaniu i rozwijaniu dorobku prawnego Wspólnoty. Za zapewnienie spójności i współpracy odpowiedzialna jest Rada UE i Komisja Europejska.

Zasada jedności instytucjonalnej- odnosi się do istnienia ścisłych więzi i zależności między formalnie odrębnymi systemami instytucjonalnymi UE i WE w sensie organizacyjno-kompetencyjnym.

Zasada lojalnej współpracy- oznacza, że instytucje i organy WE są zobowiązane do współdziałania w celu realizacji zobowiązań wynikających z Traktatu ustanawiającego WE lub z działań podejmowanych przez instytucje.

Zasada równowagi instytucjonalnej- oznacza, że każdy organ UE wykonuje swoje zadania z poszanowaniem kompetencji innych. Ma zapobiec ingerowaniu 1 instytucji w działania drugiej. Na straży przestrzegania tej zasady stoi Europejski Trybunał Sprawiedliwości.

Typologia instytucji europejskich:

Utworzone w latach 50. XX wieku trzy wspólnoty, a mianowicie EWWIS, EWG i Euratom (europ.wspól.energii atmowej) miały własne systemy instytucjonalne. Traktat o fuzji z 1965 roku połączył instytucje wspólnotowe i w ten sposób każda z nich stała się organem trzech wspólnot.

Traktat o UE z 1992 roku umieścił trzy Wspólnoty w I filarze. Organy Wspólnoty stały się od tego czasu organami UE. Są nimi: Parlament Europejski, Rada Unii Europejskiej, Komisja Europejska, Europejski Trybunał Sprawiedliwości i Trybunał Obrachunkowy. Poprzez urzeczywistnienie unii walutowej system instytucjonalny Wspólnot został rozszerzony o Europejski Bank Centralny i Europejski System Banków Centralnych.

Wśród różnych kryteriów podziału instytucji UE szczególnie wyróżnia się trzy: pozycje ustrojową, rolę w procesie integracji europejskiej i zakres podmiotowości prawnej.

Pozycja ustrojowa instytucji EU pozwala na wyróżnienie 5 grup :

• instytucji o strategicznym znaczeniu- przykład : rada Europejska

• instytucji I kategorii- jak : Parlament Europejski, Rada UE, Komisja Europejska, Europejski Trybunał Sprawiedliwości i Trybunał Obrachunkowy.

• instytucje II kategorii, czyli geremia doradcze do których zaliczamy Komitety np. Komitet Ekonomiczno- społeczny, regionów, ekonomiczno-finansowy, koordynacyny czy naukowo-techniczny.

• Instytucje III kategorii, czyli instytucje UE, wypełniające autonomiczne zadania, zaliczamy tutaj m.in. Europejski Bank Centralny, Europejski Bank Inwestycyjny.

• Nieformalne gremia, głównie o charakterze dyskusyjnym jak np. Euro-grupa, skupiająca ministrów finansów .

Funkcje instytucji UE

Funkcje instytucji UE są w zasadzie takie same jak dla wszystkich innych instytucji, gdyż sprowadzając się do szeroko pojętej koordynacji działań. Koordynacja ta winna sprzyjać kooperacji państw członkowskich i prowadzić do urzeczywistnienia wspólnych celów.

Instytucje UE wypełniają trzy główne funkcje do których zaliczamy:

• Stanowienie prawa

• Funkcje wykonawczo-zarządzającą

• Funkcje kształtowania stosunków zew.

Funkcja stanowienia prawa- Sprowadza się do przyjmowania aktów prawnych. Wykonywana jest przede wszystkim przez Radę UE, podejmującą rozstrzygnięcia na wniosek KE. Organem współdziałającym w procesie stanowienia prawa jest Parlament Europejski.

Funkcja wykonawczo-zarządzająca- sprowadza się do wdrażania procedur wykonawczych oraz zarządzania zasobami finansowymi, a szczególnie rozstrzygania o budżecie UE. Procedury wykonawcze są niezbędne do wprowadzania w życie aktów wspólnotowych przez państwa członkowskie. Są one ustalone głównie przez Radę UE, natomiast rozstrzygnięciami w kwestii postępowania egzekucyjnego zajmuje się KE.

Funkcja kształtowania stosunków zewnętrznych należy natomiast do kompetencji Rady i Komisji Europejskiej.