TERYTORIUM północ- Ren, Dunaj, Brytania; południe- północne wybrzeże Afryki; wschód- Pomezopotamia; zachód- Hiszpania
Prowincje Rzymskie: Brytania, Galia, Dacja, Macedonia, Armenia, SyrakuzyProwincje:-cesarskie- zarządzane przez legatów, z armią;-senatorskie- zarządzane przez konsulów, bez armii;

Galia- Juliusz Cezar;maksymalne granice- Trajan;Armenia- Trajan;Dacja, Mezopotamia- Trajan;Brytania- Klaudiusz Ren, Dunaj- Oktawian August;Sycylia- konsul Regulus
SPOŁCZEŃSTWO Patrycjusze- najstarsi i najbogatsi, mieli władzę polityczną, dominowali w życiu religijnym, właściciele ziem ;Plebejusze- podstawa rzymskiej armii, nie sprawowali urzędów ;Nobilowie- powiązane rody patrycjuszy i plebejuszy, piastowali wyższe urzędy ;Ekwici- najbogatsi obywatele tworzący 18 centaurii jazdy ;Proletariusze- najuboższa grupa, później zaciągali się armii Niewolnicy- osoba urodzona z matki niewolnicy, porzucona jako dziecko lub wzięta do niewoli w wojnie 
USTRÓJ;Republika (od 509 p.n.e.) Komicje (centurialne- wg majątku i trybusowe- wg terytorium)- decydowanie o wypowiadaniu wojny, zawierani pokoju, wybór urzędników. Urzędy: cenzor- na 5 lat, sporządzał listę senatorów; pretor- sądownictwo; konsul- zwoływali posiedzenia senatu, nadzorowali sądownictwo, finanse, pobór do legionów, czuwali nad składaniem fiar bogom, nakładali kary edyl- nadzór nad targowiskiem, organizowanie igrzysk; kwestor- zbierania pieniędzy, sprawy finansowe; trybun ludowy- zwoływali zgromadzenia ludowe, mieli prawo weta wobec uchwał sejmu, bronili plebejuszy  dyktator- wybierany na 0,5 roku, miał władzę absolutną; Senat- 300 później 600 osób, funkcje ustawodawcze Przyczyny kryzysu republiki rzymskiej: problemy z zarządzniem ogromnym terytorium; długotrwałe wojny; upadek drobnych gospodarstw; zmiany struktury społecznej Rzymu; upadek siły armii; niestabilna władza; częste zamachy stanu; 31 p.n.e.- 284 n.e.- cesarstwo,Pryncypat- forma cesarstwa z zachowaniem cech republiki, włądca miał nadany szereg urzędów; 284-476- dominat, Dominat (284 r.)- wprowadzony za rządów Dioklecjana, władca miał tytuł Dominus et Deus- pan i bóg, były mu przyporządkowane wszystkie urzędy, miał włądzę absolutną.Tetarchia- nowy podział administracyjny na 4 części, którymi rządziło 2 augustów i 2 cezarów.WOJSKO okresie republiki do służby wojskowej zobowiązany był każdy obywatel od 17 do 46 roku życia.Legion -liczył ok. 4500, legionem dowodził legat, piechota była podzielona liniową i lekką.Centuria- 2 centurie tworzyły manipuł a 60 legion.Manipuł- składowa częsć legionu licząca 100-160 żołnierzy, dowodził nim centurion.Kohoria- trzy manipuły.Szyk manipularny- legion zajmował pozycję na 3 liniach, 1 linia- młodzi żołnierze, niedoświadczeni, 2 linia- dobrze wyćwiczeni, 3 linia- najstarsi, Sprawa doszła do 3 rzędu- sprawa trudna, ciężka, przegranaPOSTACIE Karakalla- nadał rzymskie obywatelstwo wszystkim wolnym mieszkańcom Imperium.Romulus- założyciel Rzymu. Hannibal- wódz Kartaginy.Marek Tuliusz Cyceron- jeden z najwybitniejszych pisarzy politycznych i mężó stanów.Marek Aureliusz- przyjaciel Juliusza Cezara, brał udział w II triumwiracie Spartakus- dowódca najsłynniejszego powstania gladiatorów.Gajusz Juliusz Cezar- wybitny dowódca rzymski, dożywotni dyktator, autor pamiętników O wojnie galijskiej i O wojnie domowej. Publiusz Korneliusz Scypion- zdobył Hiszpanię w II wojnie punickiej.Fabiusz Maximus Kunktator- wódz rzymski, wielokrotny konsul, dwukrotny dyktator, cenzor, Cunctator- Zwlekający, brał udział w II wojnie punickiej. KALENDARZ Początkowo kalendarz rzymski liczył 10 miesięcy. W 45 p.n.e. Juliusz Cezar powierzył zreformowanie kalendarza Sosigenesowi- kalendarz juliański (do XVI w.). Nazwy miesięcy pochodziły od imion bogów.
LITERATURADziejopisarstwo: Swetoniusz (Żywoty cezarów); Tacyt (Roczniki, Germania) Tytus Liwiusz (Dzieje Rzymu od założenia miasta); Juliusz Cezar (O wojnie galijskiej, O wojnie domowej) Poezja: Owidiusz (Sztuka kochania, Przemiany);  Horacy; Wergiliusz (Georgik, Eneida); 
RELIGIAPierwotna religia Rzymian opierała się na wierze w moc przejawiającą się w każdym zjawisku przyrody. Janus- opiekun bram, potem wszelkiego początku i końca.Jowisz (Zeus)- ojciec bogów i ludzi.Mars (Ares)- bóg młodości i wiosny, patron rolnictwa, wojny.Neptun (Posejdon)- opiekun mórz i oceanów.Trójca kapitolińska (Jowisz, Junon, Minerwa)- związek bóstw panujących nad wzgórzami rzymskimi z Rzymem.Westa (Hestia)- opiekunka ogniska domowego i młodych małżeństw.Izyda, Kybele- siły macierzyńskie. W Rzymie panował rówież kult cesarzy, zapoczątkowany przez Juliusza Cezara.Jezus Chrystus narodził się w I w. za panowania Oktawiana Augusta. Uznany za Mesjasza, głosił że Bóg jest ojcem wszystkich ludzi, którzy powinni się kochać jak bracia, zapowiadał nadejście królestwa niebieskiego. Jezus powołał 12 uczniów- apostołów (m.in. św. Piotr, Paweł z Tarsu), którzy mieli przekazywać jego naukę. Prześladowania chrześcijan rozpoczęły się w I w. i trwały za panowania Trajana, Nerona, Dioklecjana. Chrześcijan skazywano na śmierć, cięzkie roboty i konfiskowano majątki.
Tytuły Oktawiana Augusta: August; cezar; imperator; prokonsul; pontifex maximus (najwyższy kapłan); trybun ludowy; cenzor; TYTUŁY CEZARA- dożywotni dyktator, trybun ludowy, Cenzor, imperator, ojciec ojczyzny.  Dynastie: Julijsko-klaudyjska (Oktawian August, Tyberiusz, Kaligula, Klaudiusz, Neron); Flawiuszy (Wespzazjan, Tytus, Domicjan);  Antoninów (Nerwa, Trajan, Hadrian, Antoninus Pius, Marek Aureliusz, Kommodus);Konstantynów; Walentyniańsko- teodozjańska; Sewerów

OSIĄGNIĘCIA ARCHITEKTURA Na sztukę rzymską mieli wpływ Etruskowie i Grecy. Zastosowanie w budownictwie zaprawy murarskiej Kopuła Łuki  Arkady- element architektoniczny składający się z 2 podpór połączonychłukiem Rodzaje budowli forum- rynek rzymski, np. Forum Romanum; świątynie, np. świątynia Jowisza, Westy, Panteon- świątynia poświęcona wszystkim bogom; kuria- funkcje administracyjne; bazylika- funkcje sądownicze; łuki triumfalne; kolumny, np. Trajana; mosty; drogi;  termy- łaźnie; akwedukty; amfiteatry, np. Koloseum; wille; SZTUKADobrze rozwinęła się rzeźba portretowa. Wykonywano także woskowe maski, posągi bogów, cesarzy. Freski zawierały treści mitologiczne, historyczne, krajobrazowe i obyczajowe. Wytwarzano charakterystyczną ceramikę. Na wysokim poziomie stała obróbka kamienia. W zdobnictwie pomieszczeń stosowano mozaiki.PRAWO Prawo XII tablic- prawo nie działa wstecz, Kodeks Justyniana

POJĘCIA Popularowie- Tyberiusz i Gajusz Garkchowie, przeprowadzenie reform rolnych, nadanie działek ziemi wszystkim bezrolnym, rozdawnictwo zboża sla proletariatu rzumskiego i zniesienie długów, ich sprzymierzeńcem był Gajusz Juliusz Cezar Optymaci-Lucjusz Korneliusz Sull, Arystokracja (senat), umocnienie skuteczności działania i podupadający autorytet senatu, zwiększenie liczby urzędników, pomniejszenie zakresu władzy konsulów i trybunów.Romanizacja- proces przejmowania kultury rzymskiej. Kościół- tworzyli go wyznawcy Chrystusa na terenie jednego miasta. Kierował nim biskup, który nauczał, udzielał chrztów, sprawował obrzędy, organizował pomoc dla biednych, wybierany przez apostołów, później przez wiernych.Gminy- jednostki autonomiczne, ale utrzymujące kontakty z innymi i wspierające się wzajemnie.Synod- najważneijsze decyzje, zgromadzenie biskupów w danym regionie.Sobór- grono biskupów reprezentujących cały Kościół.Donatyści- nazwa pochodzi od imienia biskupa Kartaginy Donata. Donatyzm był to ruch społeczno-religijny. Jego przedstawiciele głosili m.in. rygoryzm moralny. Twierdzili np. że członkami Kościołą mogą być tylko ludzie sprawiedliwi.Arianizm- od imienia Ariusz. Arianie nie uznawali dogmatu o Trójcy Świętej i negowali boskość Jezusa.Latynowie- grupa plemion należąca do Związku Latyńskiego, założyciele Rzymu.Jurysprudencja- nauka prawa.Tribus- jednostka terytorialna w starożytnym Rzymie. Rzymski cenzus majątkowy- podział ludności rzymskiej wg majątku (za czasów monarchii)Augurowie- kapłani przeprowadzający wróżby, odczytywanie losu z lotu, krzyków, zachowań ptaków lub zjawisk atmosferycznych. Latyfundia- wielkie samowystarczalne kompleksy dóbr ziemskich, powstałe na skutek zajmowania przez patrycjuszy i ekwitów małych gospodarstw.Pretorianie- straż przyboczna cesarzy rzymskichArkada- element architektoniczny skłądający się z 2 podpór połączonych łukiem.Deifikacja- przypisywanie cech boskich ludziom, zwierzętom lub zjawiskom przyrodniczym.Schizma- rozłam w Kościele.

DATY
Ekspansja Rzymu: 
V-III p.n.e.- pokonanie Samnitów, Latynów, Sabinów 
III p.n.e.- podbój Etrusków 
III p.n.e.- powstrzymanie ekspansji Galó (Celtów) 
Wojny Rzymu z Kartaginą (wojny punickie): 
Data etapu 
Przebieg 
264-241 p.n.e. 
Przyczyną był spór o Sycylię 
260 p.n.e.- pod Mylae, Rzym wygrał z Katraginą, później zaczął ponosić klęski na morzu. 
241 p.n.e.- Wyspy Egackie (Egady), Rzym wygrał z Katraginą. Rzymianie zyskali Sycylię. 
218-201 p.n.e. 
Niezadowolenie Kartagińczyków spowodowane było oddaniem Korsyki i Sardyni Rzymianom oraz płacenie im haraczu. 
218 p.n.e.- Hannibal zajął Sagunt, co było przyczyną wybuchu II wojny punickiej. 

217pne-bitwa nad Jeziorem Tratymejskim, Kartagina wygrała nad Rzymem.
216 p.n.e.- pod Kannami, Rzym przegrał z Kartaginą 
202 p.n.e.- pod Zamą, Rzym wygrał z Katraginą 
Kartagina straciła wszystkie posiadłości zamorskie i afrykańskie, musiała zapłacić kontrybucję i ograniczyć flotę. 
149-146 p.n.e. 
Wojna zaborcza ze strony Rzymu. 
146 p.n.e.- zburzenie Kartaginy 
753 p.n.e.- założenie Rzymu
540 p.n.e.- Etruskowie zajęli Korsykę a Kartagina Sardynię
509 r. p.n.e.- początek republiki
504 p.n.e.- Grecy pokonali Etrusków na terenie Lacjum
494 p.n.e.- pierwsza secesja plebejuszy
264 p.n.e.- Grecy pokonali Etrusków pod Volsini
218 p.n.e.- Hannibal zajął Sagunt, co było przyczyną wybuchu II wojny punickiej
146 p.n.e.- zburzenie Kartaginy
73 p.n.e.- największe powstanie niewolników
60 p.n.e.- I triumwirat, został zawarty między Juliuszem Cezarem a Gnejuszem Pompejuszem i Markiem Krassusem, celem było podzielenie władzy i wpływów między uczestnikami.
48 p.n.e.- pod Farsalos, Juliusz Cezar pokonał Gnejusza Pompejusza
15 marca 44 p.n.e.- śmierć Juliusza Cezara. Gajusz Juliusz Cezar został zamordowany przez arystokratów, którzy nie akceptowali jego polityki. Reformy, które wprowadził osłabiły pozycję senatu, ujednoliciły administrację na terenie Italii, zrównały prawa obywatelskie wolnej ludności.
43 p.n.e.- II triumwirat między Oktawianem Augustem a Markiem Antoniuszem i Markiem Lepidusem, układ zawarto w celu uporządkowania sytuacji w państwie po śmierci Juliusza Cezara.
31 p.n.e.- 284 n.e.- cesarstwo
212- Karakulla nadaje obywatelstwo wszystkim mieszkańcom Imperium
284-476- dominat, 284- przejęcie władzy przez Dioklecjana
303-304- Dioklecjan wydał kilka edyktów przeciwko chrześcijanom. Nakazał zburzyć kościoły, spalić księgi, a chrześcijan z wyższych klas pozbawić przywilejów. 
313- edykt mediolański, Konstantyn Wielki wydał edykt o tolerancji wobec chrześcijan (chrześcijaństwo stało się wierą legalną)

330- przeniesienie stolicy do Konstantynopolu
392- Teodozjusz Wielki wydał zakaz sprawowania wszelkich pogańskich kultów i herezji, chrześcijaństwo stało się religią państwową.
395- podział Cesarstwa na Wschodnie i Zachodnie za panowania Teodozjusza Wielkiego
476- upadek Cesarstwa Zachodniorzymskiego

BITWY:

Kanny-216pne- Rzym- Kartagina

Wyspy Egackie 241 pne- Rzym wygrał z Katraginą
Akcjum-31pne-Okt. August wygrywa z Antoniuszem i Kleopatrą,

Kynoskefalai- 197pne- Macedonia-Rzym

Jezioro Tratymejskie- 217 pne- Rzym- Kartagina

Farsalos- 48pne- Cezar pokonuje Pompejusza

Zama- 202pne- Rzym- Kartagina

Filippi-42pne- klęska przeciwników Cezara

las Teutoburski- 9r- Rzym-Germanie