Formy ewidencji w małych przedsiębiorstwach:

•Karta podatkowa

•Ryczałt od przychodów ewidencjonowanych

•Podatkowa książka przychodów i rozchodów

Klasyfikacje małych firm według obowiązków ewidencyjnych i form opodatkowania

Karta podatkowa

Kartę podatkową mogą opłacać podatnicy wykonujący działalność wymienioną w art. 23 ust.1 i ustawy o zryczałtowanym podatku dochodowym. Generalnie za pomocą karty mogą się rozliczać podatnicy prowadzący działalność usługową, wytwórczo-usługową oraz handlową.

O wyborze formy opodatkowania należy zawiadomić urząd skarbowy do 20 stycznia roku podatkowego na formularzu PIT-16.

Kwotę podatku ustala urząd skarbowy, kierując się rodzajem i zakresem prowadzonej działalności gospodarczej, liczbą pracowników przedsiębiorstwa oraz liczbą mieszkańców miejscowości, w której działa firma.

Wyznaczoną kwotę miesięcznego podatku przedsiębiorca na karcie podatkowej może pomniejszyć o zapłaconą składkę na ubezpieczenie zdrowotne ( w wysokości 7,75 % podstawy wymiaru tej składki), a następnie do 7 dnia każdego miesiąca za ubiegły miesiąc musi ją wpłacić do urzędu skarbowego. Wyjątek stanowi podatek za grudzień, który należy zapłacić do 28 grudnia.

W okresie opłacania karty podatkowej obowiązki ewidencyjne są ograniczone. Podatnicy zobowiązani są jedynie do prowadzenia ewidencje zatrudnienia oraz kart przychodów pracowników oraz do przechowywania i wydawania na żądanie klientów faktur i rachunków stwierdzające sprzedaż towarów lub usług.

Przedsiębiorcy, którzy chcą rozliczać się z fiskusem w formie karty podatkowej:

• nie mogą prowadzić innej, pozarolniczej działalności gospodarczej,

• ich współmałżonek nie może mieć firmy, która działa w tym samym zakresie

• nie mogą również zatrudniać osób na umowę zlecenie i o dzieło, a jedynie na umowę o pracę.

Zalety

Wady

istotne ograniczenie obowiązków ewidencyjnych, możliwość precyzyjnego określenia wysokości podatku płaconego na dany rok, możliwość zrzeczenia się karty podatkowej w ciągu 14 dni od dnia doręczenia decyzji w sprawie zastosowania karty podatkowej lub decyzji zmieniającej wysokość podatku dochodowego

podatek podlega zapłacie niezależnie od faktycznych dochodów, opłacanie karty podatkowej skutkuje utratą prawa do rozliczenia dochodów osiągniętych w roku podatkowym ze źródeł przychodów opodatkowanych według skali podatkowej, łącznie z dochodami małżonka lub na zasadach przewidzianych dla osób samotnie wychowujących dzieci, przy braku dochodów opodatkowanych według skali podatkowej, podatnicy nie mają możliwości stosowania żadnych odliczeń od dochodu i podatku, z wyjątkiem składki na ubezpieczenie zdrowotne

Ryczałt od przychodów ewidencjonowanych

Podatnikami zryczałtowanego podatku dochodowego od przychodów osób fizycznych zwanego także podatkiem od przychodów ewidencjonowanych albo ryczałtem ewidencjonowanym, są osoby fizyczne oraz spółki cywilne tych osób:

• Osiągające przychody z pozarolniczej działalności gospodarczej, jeżeli w roku poprzedzającym rok podatkowy przychody z tej działalności nie przekroczyły równowartości 150 000 euro, przy czym przeliczenie na złote odbywa się według ogłoszonego przez NBP średniego kursu euro z 1 października roku poprzedzającego rok podatkowy;

• Rozpoczynający działalność w roku podatkowym bez względu na wysokość przychodów pod warunkiem, że nie podlegają one opodatkowaniu w formie karty podatkowej, przy czym nie oznacza rozpoczęcia działalności zmiana (całkowita lub częściowa) branży bądź przedmiotu działalności ani zmiana spółki lub wspólnika.

Oprócz przychodów z pozarolniczej działalności gospodarczej, ryczałtem ewidencjonowanym są ponadto opodatkowane:

• otrzymane lub pozostawione do dyspozycji podatnika w danym roku kalendarzowym pieniądze i wartości pieniężne oraz wartość otrzymywanych świadczeń w naturze i innych nieodpłatnych świadczeń z tytułu najmu, podnajmu, dzierżawy, poddzierżawy i innych umów o podobnym charakterze,

• przychody uzyskane z tytułu umów najmu, podnajmu, dzierżawy, poddzierżawy i innych umów o podobnym charakterze w przypadku, gdy umowy te nie są zawierane w ramach prowadzonej działalności pozarolniczej.

• Wpłacie do urzędu skarbowego podlega kwota ryczałtu pomniejszonego o zapłacone składki na ubezpieczenie zdrowotne (w wysokości 7,75% podstawy ich wymiaru).

• Ryczałt opłacany może być w zaliczkach miesięcznych (do 20-tego dnia miesiąca następującego po miesiącu rozliczania) lub kwartalnie.

• Po zakończonym roku podatnicy korzystający z opodatkowania na zasadzie ryczałtu są obowiązani złożyć do urzędu skarbowego zeznanie podatkowe ( na formularzu PIT-28) w terminie do 31 stycznia następnego roku. W terminie tym należy również wpłacić wynikający z zeznania zryczałtowany podatek dochodowy.

Procedura ustalania ryczałtu

Formuła obliczania zryczałtowanego podatku od przychodów osób fizycznych

Przychody z pozarolniczej działalności gospodarczej

(+) doliczenia do przychodów

(-) odliczenia przychodów

= podstawa opodatkowania

(x)stawka podatku

= należny podatek

(-) obniżki podatku (ulgi)

= podatek należny do odprowadzenia do urzędu skarbowego.

Obowiązujące w 2014 roku stawki ryczałtu to: 20%, 17%, 8,5%, 5,5% oraz 3% przychodów.

Wysokość stawki ryczałtu zależy od rodzaju prowadzonej działalności gospodarczej. W razie prowadzenia działalności opodatkowanej różnymi stawkami podatek w formie ryczałtu należy obliczać przy zastosowaniu stawki właściwej dla danego rodzaju działalności. W przypadku odliczeń konieczne jest dokonywanie ich w takim stosunku, w jakim poszczególne rodzaje przychodów opodatkowane różnymi stawkami brały udział w ogólnej kwocie przychodów.

Przykład 1.

Jan Woźniak prowadzi działalność gastronomiczną, z której w lutym 2014 r. uzyskał następujące przychody:

1. sprzedaż napojów o wartości powyżej 1,5% alkoholu – stawka ryczałtu 8,5% - 2500 zł

2. pozostała działalności gastronomiczna- stawka ryczałtu 3,0% - 3100 zł

3. sprzedaż żetonów - stawka ryczałtu 5,5%- 400 zł

Przykład 2

Właściciel firmy budowlanej osiągnął w marcu bieżącego roku przychody w wysokości 25 000 zł, w tym: przychody ze sprzedaży usług budowlanych w wysokości 20 000 zł oraz z handlu materiałami budowlanymi 5000 zł. Przysługujące odliczenia z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne oraz darowizny przewidziane w ustawie o podatku dochodowym wyniosły 1500 zł. Ponadto podatnik wydatkował na cele rehabilitacyjne 300 zł. Ustalić kwotę podatku należnego oraz podatku odprowadzanego do urzędu skarbowego.

Pozycja	Stawka ryczałtu	Razem
	Usługi budowlane 5,5%	Działalność handlowa 3%
Kwota przychodu	20 000 zł	5 000 zł
Udział w przychodzie	20 000/25000=0,8	5000/25000=0,2
Podział odliczeń między grupy przychodów	0,8x1800zł=1440zł	0,2x1800zł=360 zł
Przychód do opodatkowania	20000zł-1440zł=18560zł	5000zł-360zł=4640zł
Należny podatek zryczałtowany	5,5%x18560zł=1020,80zł	3%x4 640zł=139,20zł
Podatek do odprowadzenia

Ewidencję przychodów podatnik ryczałtowy może prowadzić we własnym zakresie albo korzystać z usług biura rachunkowego.

Ewidencja przychodów może być prowadzona w formie papierowe lub za pomocą komputera.

W przypadku ewidencji elektronicznej należy zapewnić możliwość wydruku danych w każdym momencie. Na koniec miesiąca należy zaś sporządzić wydruk dokonanych zapisów. Wydruk powinien mieć układ zgodny z obowiązującym wzorem ewidencji przychodów. Jeżeli nie zapewnia tego stosowany program komputerowy, to podatnik musi założyć ewidencję i po zakończeniu miesiąca dane z ewidencji komputerowej wpisać zbiorczo w jednej pozycji do właściwych kolumn ewidencji przychodów w formie papierowej z uwzględnieniem ich podziału według określonych stawek ryczałtu.

Podczas dokonywania zapisów w ewidencji muszą być przestrzegane następujące zasady:

• każdy zapis musi być udokumentowany właściwym dowodem księgowym,

• zapisy powinny następować kolejno (chronologicznie) według dat ewidencjonowanych zdarzeń, a jeżeli zapis jest dokonywany w innym dniu niż uzyskano przychód albo wystawiono fakturę bądź rachunek, to należy podać datę wpisu oraz datę wystawienia tych dowodów lub zbiorczego dowodu wewnętrznego obejmującego przychody nieudokumentowane,

• zapisy muszą być dokonane w czasie gwarantującym prawidłowe i terminowe rozliczenie zryczałtowanego podatku,

• zapisy powinny być staranne, czytelne oraz dokonywane w sposób trwały,

• niedopuszczalne są wszelkie poprawki, jak zamazywanie, wyskrobywanie, zaklejanie, „przerabianie" zapisów itp.,

• popełnione błędy powinny być przekreślone w sposób zapewniający ich czytelność, a obok naniesionego właściwego zapisu powinna być zamieszczona data i podpis osoby dokonującej sprostowania z tym, że w wypadku liczb nie wolno poprawiać pojedynczych cyfr, lecz całą liczbę.

Przestrzeganie wymienionych zasad gwarantuje prawidłowość ewidencji pod względem:

• materialnym, czyli zgodnie ze stanem rzeczywistym (rzetelność),

• formalnym, a więc zgodnie z przepisami ustawy i obowiązującego rozporządzenia, dzięki czemu ewidencja jest niewadliwa.

Warunek rzetelności i niewadliwości uznaje się za spełniony nawet wówczas, gdy wystąpią drobne uchybienia, takie jak:

• brak wpisów albo błędne wpisy kwot przychodów, które nie przekraczają łącznie 0,5 % przychodu wykazanego za dany rok albo przychodu wykazanego w roku podatkowym do dnia ujawnienia tych niedociągnięć przez naczelnika urzędu skarbowego lub organ kontroli skarbowej,

• brak właściwych zapisów w ewidencji wskutek nieszczęśliwego wypadku lub zdarzenia losowego, uniemożliwiającego podatnikowi prowadzenie ewidencji przychodów,

• wystąpienie błędów związanych z oczywistą pomyłką podatnika, który posiada wymagane dowody księgowe.

Ewidencję uznaje się za rzetelną i niewadliwą także wtedy, gdy podatnik dokona korekty błędnych zapisów lub uzupełni brakujące (niekompletne) zapisy przed rozpoczęciem kontroli przez naczelnika urzędu skarbowego lub organ kontroli.

Zapisy w ewidencji przychodów muszą być ujmowane w złotych i groszach. Prowadząc ewidencję przychodów, wykazuje się:

• kolejny numer zapisu i datę jego dokonywania,

• datę uzyskania przychodu,

• numer dowodu, na którego podstawie następuje zapis,

• kwotę przychodu z przypisaniem do właściwej stawki podatku

• ogólną sumę przychodu.

Podstawą ewidencji przychodów mogą być następujące dokumenty wystawione przez podatnika:

• faktury VAT lub rachunki, jeżeli nimi jest dokumentowana sprzedaż,

• faktury korygujące, noty korygujące,

• dokumenty celne,

• dzienne zestawienia faktur, rachunków, zawierające: datę, numer zestawienia, numery i daty faktur, rachunków objętych zestawieniem, łączną wartość przychodów wynikającą z dokumentów ujętych w zestawieniu, z podziałem na grupy przychodów według stawek podatku

• sporządzony na koniec dnia dowód wewnętrzny ujmujący zbiorczo (w jednej kwocie) za dzień przychody ze sprzedaży nieudokumentowanej fakturami, rachunkami z tym, że zawarte w tym dowodzie przychody muszą być wykazane z podziałem na grupy według stawek podatku

• inne dowody potwierdzające faktyczne uzyskanie pozostałych przychodów, na przykład: wyciągi bankowe informujące o wysokości odsetek od środków zgromadzonych na rachunku bankowym podatnika, otrzymanie środków pieniężnych z tytułu najmu.

Inne obowiązki ewidencyjne

W przypadku prowadzenia ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych podatnicy są zobowiązani do prowadzenia następujących ewidencji:

• wykazu środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych,

• ewidencji wyposażenia

• ewidencji wynagrodzeń w przypadku zatrudnienia pracowników.

Zalety

Wady

uproszczony sposób prowadzenia ewidencji podatkowej, stawki ryczałtu są niższe od stawki podatku liniowego oraz stawek właściwych dla opodatkowania według skali podatkowej

niezależnie od tego z jakimi kosztami wiąże się prowadzona działalność, podatek w formie ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych oblicza się od przychodu niepomniejszonego o koszty jego uzyskania, stosowanie opodatkowania w tej formie wyklucza możliwość rozliczenia dochodów osiągniętych w roku podatkowym ze źródeł przychodów, do których ma zastosowanie skala podatkowa, łącznie z dochodami małżonka lub na zasadach przewidzianych dla osób samotnie wychowujących dzieci

Podatkowa książka przychodów i rozchodów

Podstawa prawna do prowadzenia podatkowej księgi przychodów i rozchodów jest ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych, która upoważnia Ministra Finansów do określenia w drodze rozporządzenia:

• sposób prowadzenie księgi przychodów i rozchodów,

• szczegółowe warunki, jakim powinna odpowiadać PKPiR, by stanowiła dowód pozwalający na określenie zobowiązania podatkowego

• szczegółowy zakres obowiązków związanych z prowadzeniem PKPiR

• termin zawiadomienia naczelnika urzędu skarbowego o prowadzeniu księgi

Obowiązek prowadzenia PKpiR mają:

• osoby fizyczne,

• spółki cywilne osób fizycznych,

• spółki jawne osób fizycznych,

• spółki partnerskie

jeżeli ich przychody w rozumieniu ustawy o podatku od osób fizycznych (art. 14) wynosiły do 1200 000 euro.

Obowiązek ten posiadają również osoby:

• wykonujące działalność na podstawie umów agencyjnych i umów na warunkach zlecenia

• wykonujących wolne zawody

• prowadzące działy specjalne produkcji rolnej, jeśli zgłosili taki zamiar opodatkowania w takiej formie

• duchowni, którzy zrzekli się formy zryczałtowanej

• Podatkowa księga przychodów i rozchodów stanowi dowód w postępowaniu podatkowym i dlatego musi być prowadzona w zgodnie z zasadami ( tj. rzetelnie i niewadliwie pod względem formalnym i materialnym). Wymogi co do zasad są analogiczne jak omówione przy ryczałcie od przychodów ewidencjonowanych.

Dokonując zapisu operacji gospodarczej w PKPiR, należy podać numer, ewentualnie symbol dowodu, będącego podstawą zapisu. Ponadto zapis powinien zawierać następujące dane:

• numer odpowiadający jego kolejności w księdze,

• datę zdarzenia gospodarczego,

• informacje o kontrahencie biorącym udział w transakcji (imię i nazwisko lub nazwa firmy, adres),

• charakterystykę operacji gospodarczej (treść operacji),

• kwotę operacji, zamieszczaną w odpowiedniej kolumnie księgi (od 7. do 16.) w zależności od rodzaju operacji (tytułu przychodu lub wydatku).

Ewidencja operacji w PKPiR powinna być prowadzona bieżąco w kolejności ich występowania

Dowody księgowe stanowiące podstawę zapisów w podatkowej księdze przychodów i rozchodów

Sprzedaż towarów, wyrobów i usług	Faktury VAT, rachunki wystawione odbiorcom	Sprzedaż dokumentowana przez podatników VAT wymaga dowodów spełniających warunki zawarte w przepisach dotyczących VAT
	Dzienne zestawienie rachunków (zestawienie sprzedaży), które powinno zwierać: datę i numer zestawienia, numery rachunków ujętych w zestawieniu, zbiorczą kwotę rachunków, podpis sporządzającego zestawienie	Stosuje się, gdy w ciągu dnia jest wystawianych wiele rachunków
	Faktury korygujące, noty korygujące	Są podstawą korekty zapisów, które zostały dokonane na podstawie błędnych dowodów przekazanych kontrahentom
	Dowody wewnętrzne wystawiane na koniec dnia; podaje się w nich w łącznej kwocie wartość przychodów nieudokumentowanych w danym dniu	Sprzedaż nieudokumentowana rachunkami (sprzedaż za gotówkę)
	Raporty dobowe	Sprzedaż przy zastosowaniu kas fiskalnych
Pozostałe przychody	Rachunki, dowody bankowe (wyciągi)
Zakupy materiałów i towarów handlowych	Faktury VAT, rachunki otrzymane od dostawców Opis otrzymanego	Zakupy udokumentowane fakturami, rachunkami
	Opis otrzymanego materiału (towaru) powinien zawierać: imię i nazwisko lub firmę i adres dostawcy, ilość, rodzaj, cenę jednostkową, wartość materiału lub towaru, datę przyjęcia i podpis osoby przyjmującej	Podstawa przyjęcia materiałów lub zakupionych towarów przed nadejściem rachunku
	Specyfikacja dostawcy	Podstawa przyjęcia zakupionych materiałów lub towarów, która może zastąpić „Opis otrzymanego materiału (towaru)"
	Paragony, które muszą zawierać: datę i pieczątkę wystawcy paragonu, ilość, cenę jednostkową, wartość zakupu, a na odwrocie: nazwisko podatnika lub nazwę jego zakładu, adres, rodzaj (nazwę) zakupionego towaru	Zakupy w jednostkach handlu detalicznego materiałów, środków czystości i bhp, materiałów biurowych
	Paragony, dowody kasowe zawierające podane wyżej elementy	Zakup paliwa i olejów za granicą
	Dowody wewnętrzne, które powinny zawierać: datę i podpis osoby dokonującej zakupu, nazwę towaru, ilość, cenę jednostkową i wartość	Zakup bezpośrednio od krajowego producenta lub hodowcy produktów roślinnych i zwierzęcych nieprzerobionych sposobem przemysłowym albo przerobionych w sposób polegający na kiszeniu, przetwórstwie mleka, uboju zwierząt i ich obróbce poubojowej Zakup materiałów pomocniczych w jednostkach handlu detalicznego Zakup od ludności odpadków poużytkowych, będących surowcami wtórnymi, z wyjątkiem metali nieżelaznych oraz przeznaczonych na złom samochodów i ich części
Zużycie produktów zwierzęcych i roślinnych z własnej uprawy	Dowody wewnętrzne
Pozostałe wydatki: podróże służbowe czynsze opłaty za energię, wodę, telefon wypłata wynagrodzenia usługi pocztowe	Polecenie wyjazdu służbowego Dowody wewnętrzne (rozliczenie delegacji) z załączonymi rachunkami lub oświadczeniami o wydatkach Dowody wewnętrzne Listy płac Dowody opłat	Koszty diet z tytułu podróży służbowych i innych wydatków, zarówno pracowników, jak i osób prowadzących działalność gospodarczą, z podaniem: imienia i nazwiska, celu podróży, nazwy miejscowości docelowej, liczby godzin (dni) przebywania w podróży (data i godzina wyjazdu oraz powrotu), kwoty przysługujących diet

Do ewidencji uzupełniających (dodatkowych) obowiązujących wszystkich podatników PKPiR należą:

• ewidencja sprzedaży,

• ewidencja sprzedaży na potrzeby VAT,

• ewidencja środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych,

• ewidencja wyposażenia

Opodatkowanie na zasadach ogólnych podatek progresywny

Zalety

Wady

możliwe jest obniżanie przychodów o koszty poniesione w celu ich uzyskania, dochód przed opodatkowaniem może być pomniejszany o straty z lat ubiegłych poniesione z działalności gospodarczej oraz o inne odliczenia, stosuje się kwotę zmniejszającą podatek, możliwe jest korzystanie z odliczeń od podatku, np. z tytułu tzw. ulgi prorodzinnej, na określonych warunkach dochody można rozliczyć łącznie z dochodami małżonka lub jako osoba samotnie wychowująca dzieci

przychody osiągnięte z działalności gospodarczej łączy się i rozlicza wraz z przychodami osiągniętymi z innych źródeł przychodów podlegających opodatkowaniu według skali podatkowej; spowoduje to zwiększenie stawki podatku z 18% na 32%, gdy suma dochodów przekroczy kwotę 85.528 zł

Dokumenty księgowe

Dokument księgowy to dokument stwierdzający powstanie, przebieg i skutek operacji gospodarczej, a także dokument zawierający zlecenie zapisów w księgach, mimo że ma on pośredni związek z określoną operacją gospodarczą.

Klasyfikacja dowodów księgowych

Kryterium	Podział	Charakterystyka
Liczba operacji	Pojedyncze	Dotyczą jednej operacji
	Zbiorcze (zestawienia)	Dotyczą kilku operacji jednego rodzaju
Źródło (podstawa powstania dowodu)	Pierwotne (źródłowe)	Podstawa — operacje gospodarcze
	Wtórne	Podstawa — dokumenty pierwotne
Zastosowanie	Dyspozycyjne	Polecenie wykonania operacji
	Wykonawcze	Informacje o przebiegu operacji
	Dyspozycyjno-wykonawcze (mieszane)	Polecenie, a następnie informacja o wykonaniu operacji
Wystawca	Obce	Wystawiane przez podmioty spoza jednostki (kontrahentów, banki)
	Własne	Wystawiane w danej jednostce
Odbiorca (dotyczy dokumentów własnych)	Wewnętrzne	Użytkownicy — inne komórki w danej jednostce
	Zewnętrzne	Przekazywane na zewnątrz (kontrahenci, banki, budżet)
Rodzaj operacji	Obrót zapasami (zakup materiałów, towarów, sprzedaż produktów, towarów, materiałów)	„Pz", „Rw", „Mm", „Zw", „Wz", faktury, rachunki
	Obrót majątkiem trwałym (zakup, sprzedaż, likwidacja)	„PT", „OT", „LT", faktury, rachunki
	Siła robocza	Listy obecności, karty pracy, karty drogowe w transporcie, indywidualne karty wynagrodzeń (przychodów pracowników), raporty, listy płac itp.
	Środki pieniężne	„Kp", „Kw", wyciągi bankowe, czeki, weksle
	Rozrachunki	Faktury, rachunki, noty

Przykłady dowodów stosowanych w określonych formach ewidencji

Ryczałt ewidencjonowany	Podatkowa księga przychodów i rozchodów	Księgi rachunkowe
Podstawa ewidencji przychodów: faktury rachunki noty korygujące dowody wewnętrzne dokumentujące przychody ze sprzedaży dowody uzyskania pozostałych przychodów Inne dowody niepodlegające ewidencji, a jedynie przechowywaniu: dowody zakupu: faktury, rachunki, paragony, dowody zastępcze opis otrzymanego materiału dowody likwidacji środków trwałych, wartości niematerialnych i prawnych listy płac dowody opłat pocztowych i bankowych	Podstawa zapisów w księdze: faktury rachunki noty korygujące dzienne zestawienia dowodów sprzedaży dowody przesunięć składników majątku dowody opłat pocztowych i bankowych dowody zastępcze (dowody wewnętrzne) paragony (zakupy w jednostkach handlu detalicznego) dowody kasowe opis otrzymanego materiału/towaru listy płac inne dowody	Podstawa zapisu na kontach według dziedzin tematycznych: majątek trwały: faktury, rachunki, noty korygujące, „PT", „OT", „LT" zapasy: faktury, rachunki, noty korygujące, „Pz", „Rw", „Mm", „Zw", „Wz" siła robocza: karty pracy, listy płac środki pieniężne: „Kp", „Kw", wyciągi bankowe, czeki, weksle rozrachunki: faktury, rachunki, noty koszty: faktury, rachunki, dowody rozliczeniowe/ polecenia księgowania dowody zastępcze (mogą znaleźć zastosowanie w różnych operacjach)