Pomoc przy porodzie fizjologicznym

1. pomieszczenie dla rodzącej samicy – porodówka

• widne

• czysta ściółka

• wybielone ściany

• nie może się pylić

• w porodówce umieszczamy samicę na 2 tyg. przed spodziewanym terminem porodu, by wytworzyła przeciwciała w stosunku do antygenów bytujących w danym środowisku i następnie przekazała je wraz z mlekiem noworodkowi

1. przygotowanie przed porodem

• bele słomy – w razie gdy wypadnie pochwa ustawiamy na nich samicę, by podnieść zad do góry

• ręczniki

• woda

• środki dezynfekcyjne

• środki poślizgowe

• leki wzmacniające

1. środki bezpieczeństwa

• trzymanie za nozdrza

• klucz Harmsa

• min. 1 osoba przy głowie – trzyma za kantar

• 2 osoby przy bokach zwierzęcia

• chwyt pachwinowy u krów

• uderzenie po grzbiecie lub czole w celu odwrócenia uwagi – u klaczy

• hypolasso – linka zawiązana na tylnych kończynach, przeciągnięta przez klatkę piersiową i zawiązana na szyi

• dudka lub kantar u klaczy

• poskrom

1. przygotowanie czystego sprzętu

• linki lub łańcuszki porodowe (łańcuszki łatwiej dezynfekować, są bardziej trwałe)

• kołki porodowe

• haki tępo- (do żywych płodów) i ostrokończyste (do martwych płodów) zakładane na oczodoły

• palczaki – noże zakładane na skórę

• wiadro z ciepłą i zimną wodą

• czyste płachty i prześcieradła

1. postępowanie

• obmycie zadu zwierzęcia środkiem lekko odkażającym np. nadmanganian potasu, Vircon

• nałożenie czystej odzieży ochronnej, fartuchy nieprzemakalne

• odkażenie rąk

• ustalenie za pomocą badania ogólnego stanu zdrowia samicy – może trzeba będzie zastosować wlew dożylny, podać środek do macicy itp. – należy od razu to wykonać

• stosowanie świeżo wyjałowionych narzędzi

• wszystkie zabiegi należy przeprowadzać z rozwagą i pomysłem (sposób rozwiązania porodu należy ustalić w ciągu 15 min. – czy poród fizjologiczny, cesarka czy fetotomia)

• w razie komplikacji można wezwać pomoc fachową (drugi lek. wet.) lub odesłać na klinikę

• gdy suchy poród - zastępcze wody płodowe: bioakryl, olej parafinowy

• by odeprzeć parcia, trzeba założyć sondę do tchawicy (przerwanie działania tłoczni brzusznej)

• nie można zbyt wcześnie przebijać błon płodowych!!!

• worek płodowy można przebić, gdy:

• ze szpary sromowej wystają kończyny piersiowe do nadgarstków i podczas parć wysuwają się nozdrza

• przy przodowaniu pośladkowym – wystają kończyny tylne do stawów skokowych

• noworodki:

• położyć na czyste i suche prześcieradło, ręcznik, słomę itp.

• nie może być mokro, ani wilgotno

• wycieramy go, by pobudzić krążenie i oddech, a także by go osuszyć

• opatrzyć pępowinę (przez kilka kolejnych dni) – jodyna, denaturat; jest to brama wejścia dla mikroorganizmów

1. postępowanie po porodzie

• przemycie okolicy sromu środkiem odkażającym

• dokładne badanie ginekologiczno-położnicze (obejrzeć okolicę sromu i bad. per vaginam) w celu stwierdzenia ewentualnych zmian:

• perforacje

• ubytki

• krwawienia

• niezbędne leczenie

• czopki domaciczne

• środki kurczące macicę

• środki nasercowe

• witaminy, minerały itp.

• późne odejście łożyska – odciąć wystające błony płodowe 30 cm od sromu

• odsunąć odchody poporodowe i dbać o higienę środowiska, w którym znajduje się samica wraz z noworodkiem

• zalecenia dla właściciela co do dalszego postępowania z samicą

Zasady ekstrakcji płodów u dużych zwierząt:

1. poród fizjologiczny

• siła pociągowa jednostajna

• niedopuszczalne są szarpnięcia

• siła powoli może rosnąć lub maleć

• lek. wet. ustala w którym kierunku ma być skierowana siła

• siła w czasie bólów porodowych powinna rosnąć, a podczas ich osłabienia powinna słabnąć lub w ogóle nie powinno się wtedy ciągnąć

• dopuszczalna siła pociągania płodu to 3 osoby

• samica nie może być ściągana ze stanowiska podczas ciągnięcia (za duża siła pociągowa)

• kończyny i głowę płodu należy zapętlać oddzielnie

• kończyny pociągamy na przemian (raz lewa, raz prawa), oddzielnie głowę

1. rozwiązywanie porodu metodą „na siłę”:

• na początku należy ustalić, który sposób rozwiązania porodu będzie lepszy – „na siłę” czy cesarskie cięcie

• przed ekstrakcją zatroszczyć się o zastępcze wody płodowe, bo zwykle jest suchość

• założyć haki oczodołowe

• siła pociągania może być zwiększona do 8 osób

• drogi rodne – gł. szyjka macicy – powinny być całkowicie rozwarte

• kończyny ciągniemy na przemian – raz lewą, raz prawą – a nie jednostajnie obie na raz

• jeśli są zbyt silne parcia, należy wyłączyć tłocznię brzuszną:

• sonda do tchawicy

• znieczulenie nadoponowe

• należy liczyć się z uszkodzeniem szyjki macicy i krocza, trzeba więc mieć narzędzia niezbędne do zszycia dróg rodnych

• przy przodowaniu pośladkowym wskazany jest pośpiech, bo jak płód wyjdzie do połowy, to pępowina może być uciskana przez spojenie miedniczne; w takiej sytuacji płód dusi się i zaczyna wierzgać nogami co znacznie utrudnia poród i może doprowadzić do przebicia pochwy lub macicy

• często u jałówek stosuje się metodę „na siłę” (konieczność ochrony krocza):

• zastępcze wody płodowe

• masaż spojenia miednicznego

• wkładamy narzędzie od dołu i unosimy płód

• ręce układamy na kształt daszka, by ochronić płód przed kośćmi miednicy

• ochrona przed pęknięciem sromu – masaż

• jeśli jesteśmy pewni, że pęknie srom należy wykonać epizjotomię – nacięcie sromu

• po założeniu haków linkę należy trzymać cały czas napiętą, w przeciwnym razie haki spadną z miejsca zaczepienia

Zwierzęta wielopłodowe:

• najczęściej płody wypierane są naprzemiennie – raz z jednego, raz z drugiego rogu

• wypieranie pierwszych płodów jest szybkie, a przerwy między kolejnymi płodami są krótkie – 20-30 min; potem przerwy te wydłużają się; czasem zdarza się, że suka rodzi 24h;

• często ostatnie płody są martwe

• by przyśpieszyć akcję porodową i nie narażać suki na wyczerpanie oraz śmierć płodów, podajemy kroplówkę środki wzmacniające i oksytocynę

• w przypadku zwierząt wielopłodowych nie mówi się o zaparciach; szyja płodu jest krótka dlatego z łatwością wychodzi on na zewnątrz może dojść do wklinowania płodów z obu rogów – samica długo prze i może dojść do osłabienia akcji porodowej

• dobrze jest znać przybliżoną liczbę płodów:

• USG – nie można określić liczby płodów, ponieważ obrazy mogą się na siebie nakładać (liczymy serca płodów); mówi się tu o żywotności płodów

• RTG – liczbę płodów można określić po 42 dniu ciąży (liczymy kręgosłupy płodów)

• ważne jest to, ile łożysk odeszło (właściciel musi liczyć łożyska); gdy dojdzie do zatrzymania łożyska, może rozwinąć się stan zapalny→śmierć

Postępowanie przy zatrzymaniu łożyska:

• środki upłynniające łożysko

• laparotomia i usunięcie łożyska

Okres poporodowy:

• krowa – utrata wapnia

• klacz – ochwat

Poród kleszczowy u małych zwierząt:

• u wielopłodowych możliwy przy max. 2 płodach

• rasy duże (rottweiler, nowofunland, monosy) – można uchwycić płód, poród „na siłę”

• kleszcze porodowe – wprowadzamy w pozycji góra-dół

U małych zwierząt zazwyczaj nie ma komplikacji porodowych; jeśli jakieś są, to wykonujemy cesarskie cięcie.

W przypadku zwierząt rasowych właścicielowi zależy na każdym płodzie, dlatego też metodą z wyboru jest cesarskie cięcie.

9.Poród sterowany farmakologicznie

Jeśli nie ma akcji porodowej, ale jest rozwarcie szyjki macicy należy podać środek zwiększający kurczliwość macicy:

• oksytocyna

• depotocin – oksytocyna o przedłużonym działaniu

Stosowanie oksytocyny:

• okres półtrwania – 3-7 min. (zwykle 3-5 min.)

• wystarczy podać 2-3 razy; jeśli brak efektów – cesarka

• nie można dawać właścicielowi do domu, bo jest to hormon, który użyty nieodpowiednio może być niebezpieczny

• ryzyko: spastyczny skurcz macicy (wtedy cesarka)

może dojść do pęknięcia macicy

Dawki:

krowa 60 j.m.

klacz 60-70

świnia 5-20-30 (w zależności od wielkości świni)

owca 10-20

suka 3-20 (rozpiętość rasowa)

kotka 3-10

Oksytocynę można dawać 2-3 razy w odstępach 20-30 min. lub powolny wlew dożylny wraz z PWE.

Jest to tani i ogólnodostępny lek dla lek. wet.

Fetotomia

= embrionotomia – cięcie płodu wewnątrz macicy;

Jest to zabieg ratujący życie matki i pozwalający zakończyć poród w sytuacji, gdy płód jest martwy lub gdy jest zmieniony potworkowato i nie jest zdolny do życia w środowisku zewnętrznym.

Na zabieg ten decydujemy się też, gdy napotykamy na przeszkody porodowe ze strony płodu:

• złe położenie, ułożenie płodu

• zbyt duży płód (gdy właścicielowi zależy na samicy a nie na płodzie, bo cesarka bywa niebezpieczna dla samicy)

Fetotomia najczęściej przeprowadzana jest u klaczy, gdyż przy komplikacjach źrebię zwykle jest martwe. Również repozycja nastręcza dużych trudności, jednocześnie zabieg cesarskiego cięcia jest ryzykowny i mogą występować komplikacje prowadzące do śmierci klaczy.

Najpierw należy uśmiercić płód:

• przecięcie pępowiny

• przecięcie tętnic szyjnych

Warunkiem do przeprowadzenia fetotomii jest otwarta szyjka macicy.

Rodzaje fetotomii:

1. naskórna

1. bezplanowa

• u małych zwierząt

• potrzebne są kleszcze porodowe i większe kleszcze naczyniowe

• obcięcie tej części płodu, która jest bezpośrednią przyczyną ciężkiego porodu

• chwytanie za pomocą kleszczy płodów oraz ich kawałków i ich wyrywanie

1. planowa

• u dużych zwierząt

• gdy warunki anatomiczne pozwalają określić co jest przeszkodą i precyzyjnie wykonać cięcia

• dzieli się na:

• częściową = skróconą – odcięcie części płodu

• całkowitą – pocięcie całego ciała płodu wg. pewnego schematu i wyrywanie ich po kawałku

1. podskórna

• stara metoda, której się już nie wykonuje

• potrzebne narzędzia:

• nóż porodowy – palczak

• szpatuła de Bruina

• nóż skórny de Bruina

• łańcuszki, linki, kołki porodowe do wyciągnięcia kończyny przedniej

• polega na wyłuszczeniu kończyny przedniej wykorzystując fakt połączenia jej z tułowiem za pomocą mięśniozrostu

• postępowanie:

• nacinamy skórę wokół nadgarstka z pozostawieniem nieprzeciętego kawałka (1/4 nieprzecięta)

• robimy kieszeń i szpatułą de Bruina oddzielamy skórę od tk. podskórnej aż za łopatkę (podczas tego zabiegu koniec szpatuły chronimy przez skórę płodu)

• palczakiem odcinamy mięśniozrost między łopatką a tułowiem

• docinamy pozostałą część skóry na nadgarstku

• odcinamy skórę nożem aż za łopatkę i wyłuskujemy obdartą ze skóry kończynę

• skóra jest punktem zaczepu dla łańcuchów

• ten rodzaj fetotomii wykonywany jest, gdy obręcz barkowa jest za duża

Fetotomia naskórna planowa:

• potrzebne narzędzia:

• fetotom Thygesena – głowicę wkłada się do jamy miednicznej

• przetyczka do fetotomu – do przekładania piłki Lyssa

• piłka drucikowa Lyssa

• uchwyty do piłki drucikowej Simmona – do ciągnięcia piłki

• zawłoczka Bahlkego lub Sanda z odkręcaną kulką – do przekładania piłki Lyssa

• hak Krey-Schottlera

• linki, łańcuszki, kołki porodowe

• wszelkiego rodzaju haki typu ostrego

• nóż Lindchorta – do zmniejszania osi poprzecznej

• zasada uzbrojenia fetotomu:

• przetyczkę wkładamy w otwór od strony głowicy

• przez dziurkę przewlekamy piłkę drucikową i przeciągamy ją

• bierzemy zawłoczka Bahlkego, by schować ostry koniec piłki

• zawłoczka przerzucamy za tą część płodu, którą chcemy obciąć

• wyciągamy na zewnątrz odłączoną zawłoczkę

• przetyczkę wkładamy w drugi otwór głowicy, przeciągamy piłkę i tworzy się pętla, która jest dookoła tej części płodu, którą chcemy odciąć

• w momencie cięcia potrzeba dużo siły, by popychać fetotom, dlatego jest zabezpieczenie

• do przeprowadzenia zabiegu potrzebne są minimum 3 osoby:

1 osoba – trzyma głowicę fetotomu wewnątrz macicy

2 osoba – wypycha lub wpycha fetotom

3 osoba – tnie (im dłuższe cięcia tym lepiej)

• 3 rodzaje cięć:

• podłużne – wzdłuż płaszczyzny strzałkowej płodu

• poprzeczne

• skośne

• dodatkowo cięcia te mogą być od operatora lub do operatora

Zasady wykonywania fetotomii:

• zabieg należy wykonać w jak najkrótszym czasie, bo powstają obrzęki co doprowadza do zwężenia kanału rodnego

• należy unikać zbędnych cięć

• zabieg najlepiej wykonywać na stojącym zwierzęciu z zadem uniesionym do góry – wtedy jest najwięcej miejsca w środku

• warunkiem rozpoczęcia zabiegu jest pełne rozwarcie szyjki macicy

• trzeba pozbyć się niepotrzebnych w tym czasie parć:

• sonda dotchawicza – wyłączenie tłoczni brzusznej

• niskie znieczulenie nadoponowe:

• 6-12 ml 2% lidokainy, polokainy

• wkłucie między 4 kręg krzyżowy a 1 ogonowy lub między 1 i 2 kręg ogonowy

• sprawdzenie czy jest się w kanale kręgowym – próba deponacji środka; jeśli ciężko idzie to znaczy, że nie jesteśmy w kanale

• odkażone i ciepłe narzędzia (po zabiegu włożyć do wiadra z KMnO4

• dokładnie zbadać sytuację i zaplanować takie cięcia, których przeprowadzenie pozwoli na jak najszybsze rozwiązanie porodu

• w momencie założenia piłki Lyssa – kontrolowanie przebiegu piłki i usytuowania głowicy fetotomu

• rozpoczęcie cięcia na komendę lek. wet., który trzyma rękę w drogach rodnych samicy i kontroluje sytuację

• głowicę fetotomu układamy na ciele płodu, na głowicy trzymamy rękę dociskając ją, ale palce należy mieć wyprostowane

• nie należy od razu pozbywać się punktów dobrego zaczepu – np. przy zaparciu nadgarstkowym obcinamy kończynę poniżej lub w połowie stawu

• obcięte części płodu najlepiej od razu usunąć osłaniając je ręką, by nie uszkodzić dróg rodnych

• gdy nie ma możliwości usunięcia odciętej części, nie robimy tego za wszelką cenę

• duża ilość zastępczych wód płodowych:

• siemię lniane

• olej parafinowy

• bioakyl

• woda nie może być stosowana, bo nie daje poślizgu

• przy wyborze rodzaju cięcia trzeba ustalić czy obcięta część zmieści się w drogach rodnych samicy

• nigdy głowicy fetotomu nie wkładamy pod płód

• po zabiegu należy przeprowadzić dokładne badanie samicy i skontrolować stan dróg rodnych

Niebezpieczne momenty:

• niekontrolowane wprowadzenie fetotomu ze zbyt dużą siłą

• nie prowadzimy fetotomu pod płód

• może dojść do odgnieceń kanału rodnego, pochwy, macicy, sromu (gdy są parcia) doprowadzając do powstawania martwicy

• uszkodzenie dróg rodnych podczas usuwania ostrych fragmentów płodu

• uszkodzenia powstające podczas pracy piłki Lyssa

Rodzaje cięć:

1. do operatora – wciskanie się fetotomu do dróg rodnych; należy ciągnąć go w swoją stronę; np. cięcie podłużne

2. od operatora – powoduje wysuwanie się fetotomu z jamy miednicy; podczas pracy trzeba go dopychać; np. niektóre cięcia poprzeczne

Fetotomia naskórna – rodzaje cięć:

1. przodowanie główkowe

1. dekapitacja

• głowica fetotomu między żuchwą a szczęką płodu

• piłka za głową i uszami (ucho zapobiega zsuwaniu się piłki)

• cięcie podłużne do operatora

• np. przy wodogłowiu, względnie lub bezwzględnie za dużym płodzie

1. usunięcie głowy z szyją

• głowica fetotomu między łopatkami, by odciąć głowę przy samej klatce piersiowej

• piłka obejmuje szyję od dołu

• cięcie od operatora

1. zawinięcie głowy ku górze

• głowica u podstawy szyi

• cięcie do operatora

1. zaparcie nadgarstkowe

• głowicę umiejscawiamy na stawie nadgarstkowym

• nie można uciąć za wysoko, bo brak będzie zaczepu dla łańcuszka czy linki porodowej

• cięcie do operatora

1. obustronne zaparcie barkowe

• cięcie kończyny, szyi i głowy

• przerzucenie zawłoczki za pachę

• głowica u nasady szyi, za łopatkami lub za łopatką z boku ciała płodu

• cięcie od operatora

• druga kończyna – cięcie skośne od operatora przez klatkę piersiową

1. cięcie poprzeczne brzucha

• przysuwamy pozostałą część płodu

• głowica na wierzchu

1. rozcięcie pasa miednicznego wraz z kończynami

1. piłka między nogami – przecięcie na pół

cięcie do operatora

1. doprowadzenie do tego, by jedna kończyna była wyciągnięta

• głowica między nogami

• przecięcie na pół

1. przodowanie pośladkowe

1. zaparcie skokowe

• przerzucamy zawłoczkę wokół stawu skokowego

• zaciskamy pętlę, by nie zsunęła się głowica

• tniemy tak, by przy kikucie zostały nasady kości piszczelowej i strzałkowej (w połowie stawu)

• cięcie do operatora

1. zaparcie biodrowe

• głowica w okolicy wcięcia łonowego

• piłka przebiega przez pachwinę i obejmuje nasadę ogona

• cięcie skośne przez miednicę do operatora

• głowica może też być umieszczona na kręgosłupie w okolicy lędźwiowej – cięcie skośne od operatora obejmujące nasadę ogona

1. cięcie poprzeczne na wysokości brzucha

• głowica na kręgosłupie

• cięcie obejmuje pozostałą część, przez tk. miękkie

1. rozcięcie klatki piersiowej cięciem od operatora skośnym

• głowica w kierunku szyi, między łopatkami

Całkowite kawałkowanie płodu:

1. przodowanie główkowe

• odcięcie główki lub główki z kończyną piersiową

• odcięcie kończyny jeśli przedtem jej nie odcięto

• cięcie poprzeczne wokół tułowia jak najbliżej jamy miednicznej (nożem Lindchersta można przeciąć żebra i wepchnąć je do klatki piersiowej)

• cięcie podłużne przez miednicę płodu i wyciągnięcie osobno kończyn miednicznych

1. przodowanie pośladkowe

• odcięcie jednej z kończyn miednicznych

• cięcie poprzeczne – tułów maksymalnie w kierunku główki

• cięcie skośne przez klatkę piersiową; za kikut kręgosłupa zakłada się hak Krey-Schottlera

• pozostaje główka i jedna kończyna