Teoretyczne podstawy metodyki w resocjalizacja
wyk. 1 z dnia 08.10.2011
W pedagogice resocjalizacyjnej wyróżniamy trzy tworzące ją działy:
Teleologia wychowania resocjalizacyjnego:
Ustala nadrzędne etapowe cele oddziaływania resocjalizacyjnego na podstawie przyjętego systemu wartości.
Teoria wychowania resocjalizacyjnego:
Zajmuje się podstawami teoretycznymi procesów wychowawczych dotyczących ludzi z zaburzeniami przystosowania społecznego.
Metodyka wychowania resocjalizacyjnego.
Metodyka w systemie nauk o profilaktyce społecznej i resocjalizacyjnej
teleologia teoria metodyka
(cele) (twierdzenie) (zalecenia)
opis rzeczywistości przekształcenie rzeczywistości
Metodyka resocjalizacyjna
- to dyscyplina praktyczna, zajmująca się wdrażaniem ustaleń teleologii i teorii resocjalizacyjnej
- formułuje zalecenia natury bardziej „technicznej”, jak osiągnięć założone cele
Proces socjalizacji …………
- …………. następuje dlatego, że jesteśmy w sytuacji społecznej
- grupy
Dziecko funkcjonuje …………. – ludzie
- instytucje
wartości, normy, media
twórczość, rzeczy materialne
Proces socjalizacji i wychowania
1. Proces socjalizacji – permanentne i wielopłaszczyznowe oddziaływanie środowiska społeczno-kulturowego na jednostkę. Spontaniczny i przez nikogo niekreowany w sposób zamierzony wpływ społeczny.
- cel - adaptacja i przystosowanie jednostki, aby mogła spełniać role społeczne zgodnie z oczekiwaniami danej grupy odniesienia
2. Wychowanie – proces świadomego, celowego, rozłożonego w czasie i kontrolowanego wpływu na ludzkie zachowania, postawy, nastawienia poznawcze i światopoglądowe.
-to celowe, zamierzone, intencjonalne, przemyślane, zaplanowane oddziaływanie (wpływ) drugiego człowieka na jednostkę
Resocjalizacja
- w klasycznym i w szerokim znaczeniu – ponowne uspołecznienie wadliwie socjalizowanej jednostki
- proces polegający na powtórnym włączeniu jednostki do społeczeństwa
Działalność pedagogiczna / resocjalizacyjna ukierunkowana jest na:
- reorientację postaw
- zmianę zachowań
- modyfikację przekonań
- przekształcenie nastawień
Cel – umożliwienie pełnienia ról adekwatnych do oczekiwań społecznych.
Zachowanie problemowe jako typowy przejaw (zwiastun) nieprzystosowania.
- picie alkoholu, palenie papierosów, narkotyki, dopalacze, napoje energetyczne
-zachowania aspołeczne – kłamstwa, wandalizm, kradzież, agresja (nie mówimy w tym aspekcie o przestępczości)
- niepowodzenia szkolne
- zachowania ryzykowne (np. sportowe)
Zachowania konwencjonalne i zdrowy styl życia ……………
- ………….. zmniejszają prawdopodobieństwo zachowań problemowych:
praktyki religijne
sposób spędzania czasu wolnego
dbanie o dietę
sport
higiena osobista
Zachowania problemowe
- zachowania szkodliwe dla zdrowia i rozwoju
- niezgodne z oczekiwaniami społecznymi
- wzbudzają reakcję otoczenia
Zachowania problemowe – w sensie statystycznym pojawia się w okresie dorastania i dotyczy prawie całej populacji młodzieży.
Inne określenia nieprzystosowania społecznego
- wykolejenie społeczne
- niedostosowanie społeczne
- zła adaptacja społeczna
- patologia zachowania
-zachowania dewiacyjne
- zaburzenia w zachowaniu
Niedostosowanie społeczne według definicji MEN
- To dzieci i młodzież, u których na skutek zaburzeń wewnętrznych lub niekorzystnych warunków środowiska następują utrwalone, powtarzające się zaburzenia w zachowaniu.
- Objawami niedostosowania społecznego są negatywne (pejoratywne) i nieadekwatne reakcje na wymagania i nakazy zawarte w przypisywanych jej rolach społecznych, a zwłaszcza w roli dziecka w rodzinie, rówieśnika – kolegi, ucznia w szkole.
Podstawowe symptomy nieprzystosowania społecznego prof. Pytki
- alkoholizowanie się
- uzależnienie lekowe
- toksykomania
- zamachy samobójcze
- prostytucja i promiskuityzm ( sex nastawiony na przyjemność a nie na zysk)
- ucieczki z domu
- nieprzestrzeganie wewnętrznych przepisów i zarządzeń szkoły
- zaburzenia koncentracji uwagi
- lękliwość
- konflikty z nauczycielami
- konflikty z rówieśnikami itp.
- wagary
- pasożytnictwo społeczne
- uczestnictwo w grupach podkulturowych
- notoryczne kłamstwa
- werbalna agresja
- lenistwo szkolne
Przyczyny nieprzystosowania społecznego
Przyczyny wewnętrzne Przyczyny zewnętrzne
czynniki choroby matki urazy czynniki czynniki mikrospołeczne
genetyczne makrospołeczne
typy zachowania zaburzenia psychiczne
matki lub ojca grupa rodzina szkoła
rówieśnicza
Psychospołeczny kontekst nieprzystosowania
rozwój i właściwości indywidualne
praca wykształcenie grupa rówieśnicza
nieprzystosowanie,
demoralizacja, wykolejenie
zachowania środowisko aktywność
problemowe rodzinne szkolna
Rodzinny kontekst nieprzystosowania
- status społeczno-ekonomiczny
- zasoby materialne
- zasoby społeczno-kulturowe
Czynniki patogenne w rodzinie
- wydarzenia – dramaty – śmierć, utrata pracy
- długotrwałe bezrobocie
- choroby przewlekłe – w tym alkoholizm
- przestępczość w rodzinie
Zagrożenia rówieśnicze
- pozytywne postawy wobec zachowań problemowych
- popularność zachowań problemowych wśród rówieśników
- powierzchowne relacje z rówieśnikami
- presja ze strony rówieśników
-zachowania problemowe = ………
Sytuacja szkolna
Postaw wobec szkoły i nauki:
- niski poziom aprobaty dla szkoły i nauki
- małe zaangażowanie w naukę
- niskie aspiracje
Problemy w szkole:
- trudności w nauce
- niedostateczne osiągnięcia szkolne
- zatargi z nauczycielami i uczniami
Właściwości indywidualne
- silna potrzeba udowodnienia własnej dorosłości
- sprawdzenie własnych możliwości i odwagi
- potrzeba akceptacji i imponowania, nowych doznań
- bunt wobec autorytetu dorosłych
Etapy wykolejenia społecznego wg. Cz. Czapowa
Stadium pierwsze – u jednostki występuje poczucie odtrącenia, czyli niezaspokojona potrzeba zależności emocjonalnej.
Objawy: wrogość, agresja, brak koncentracji uwagi, łatwe nudzenie się, brak cierpliwości.
Stadium drugie – wyraża się utrwaleniem wrogich relacji wobec osób socjalizująco znaczących / autorytetów.
Objawy: zaspokojenie potrzeb poza domem, alkoholizowanie się, ucieczki z domu, wagarowanie, wybryki seksualne.
Stadium trzecie – jednostka nieprzystosowana odczuwa satysfakcję i przyjemność ze swojej działalności antyspołecznej i własnej autonomii.
Objawy: nawiązywanie kontaktów z gangami, przestępcami,
Diagnoza resocjalizacyjna
Diagnostyka, diagnozowanie, diagnoza
Diagnostyka – dyscyplina naukowa, której przedmiotem są czynności rozpoznawania i różnicowania poddanych ocenie zjawisk i stanów rzeczy
Diagnozowanie- wiąże się z aspektem czynnościowym procesu poznawania, określając charakter, formy działań zmierzających do rozpoznania, co oznacz czynności zbierania danych oraz ich ocenę i interpretację.
Diagnoza – jako stan dokonany stanowi końcowy efekt postępowania diagnostycznego, w którym zawarta jest konkluzja oceniająca wraz z krytycznym opracowaniem danych stanowiących podstawę podejmowania określonych działań interwencyjnych
Diagnostyka resocjalizacyjna a diagnozowanie
Diagnostyka resocjalizacyjna – jest dyscypliną naukową zajmującą się stawianiem trafnych i rzetelnych diagnoz na użytek wychowania resocjalizującego osób wadliwie przystosowanych społecznie
Diagnozowanie nieprzystosowania społecznego – obejmuje przede wszystkim rozpoznanie wyjściowe sytuacji wychowawczej i wyjściowego stanu osobowości dzieci i młodzieży
Diagnoza w resocjalizacji
Diagnozę definiuje się jako rozpoznanie interesującego stanu rzeczy, co do którego istnieje ewentualność postępowania interwencyjnego, np. poprzez sporządzanie tzw, diagnoz cząstkowych dotyczących genezy, funkcji, fazy, struktury czy prognozy zjawiska
Diagnoza – to rozpoznanie stanu nieprzystosowania społecznego jednostki, jego opis, wyjaśnienie przyczynowe oraz ocena z punktu widzenia istniejących standardów pedagogicznych i społecznych, celem zaprojektowania oddziaływań zapobiegawczego (profilaktycznego) lub korekcyjnego (resocjalizującego)
Pełna diagnoza dla potrzeb profilaktyki i resocjalizacji obejmuje trzy zasady:
Etap diagnozy konstatującej fakty , wobec których zachodzi konieczność postępowania reformującego lub korygującego. Mogą to być np. negatywne reakcje jednostki na wymagania i nakazy zawarte w pełnionych przez nią rolach społecznych
W pierwszym etapie diagnozy należy:
- określić rodzaj występujących zaburzeń i dewiacji
- wykryć mechanizmy psychologiczne i społeczne prowadzące do rozpoznanych zaburzeń
- możliwe dokładnie ustalić udział poszczególnych czynników w genezie obserwowanych zjawisk
Głównie dotyczy działania interwencyjnego lub wstrzymania się od niego, określenie skutków osobistych i społecznych
Etap diagnozy ukierunkowującej (projektującej) – polega na sformułowaniu hipotez i postulatów dających postawę do podjęcia decyzji dotyczących kierunku i zakresu zamierzonej działalności profilaktycznej lub resocjalizacyjnej
Na tym etapie należy – określić związek miedzy postulowanym stanem etapowym lub finalnym – określonym jako skutek a zabiegami wychowawczymi, korekcyjnymi, zapobiegawczymi – określanymi jako przyczyny
- powinno także uwzględniać także realną możliwość realizacji zakładanych celów
Etap diagnozy weryfikującej jest ostatnim etapem diagnozowania mającym na celu sprawdzenie prawdziwości uzyskanego obrazu diagnostycznego.
Ponadto można dzięki niemu zweryfikować prawidłowość rozwiązań profilaktycznych i resocjalizacyjnych wdrożonych do realizacji
Spośród pedagogicznych technik diagnostycznych pozwalających formułować diagnozy zaburzeń przystosowania społecznego, wymienić należy:
Arkusz diagnostyczny
Ark. Zachowania się ucznia
Skalę zachowania przystosowawczego dla dziecka młodzieży i dorosłych
Skalę dojrzałości społecznej
SNS
SNS – skala nieprzystosowania społecznego – L. Pytka dla dzieci 13- 17 lat
Sns – jak wiele innych podobnych instrumentów w naukach społecznych obarczony jest niedoskonałościami
Jego skale i miary łatwo mogą być uznane za relatywne, cały proces zaś za skażony subiektywizmem badającego, ale też za obarczony choćby niską wiarygodnością innych osób pojawiających się w trakcie badania
L. Pytka – proponuje zastosowanie 6 podstawowych skal i przydzielenie każdej z nich 10 kategorii, w każdej ze skal obowiązuje punktacja – 0,1,2 punkty
Im więcej punktów, tym silniejsze są niedostosowane zachowania. Dla każdej ze skal dobrani mogą być informatorzy, którym należy zapewnić pełną dyskrecję.
NR – nieprzystosowanie rodzinne – mierzy nieprzystosowanie jednostki do wymogów życia rodzinnego, tzn. jej reakcje na wymagania i oczekiwania ze strony rodziców i środowiska rodzinnego; bada interakcje z rodziną, tło emocjonalne, ale też wywiązywanie się dziecka z obowiązków kontrolę nad nim, identyfikacje i naśladownictwo rodziców przez dziecko itd.
NK – odnosi się do grupy rówieśniczej, przedstawia ocenę jednostki przez grupę, utożsamianie się z jej normami,
NS – nieprzystosowanie szkolne – pokazuje relacje z wymogami stawianymi przez szkołę; tu głównym respondentem pozostaje nauczyciel, oceniana jest choćby frekwencja dziecka na lekcjach, wyniki osiągane w nauce, stosunek do szkoły i nauczycieli, stopień zaspokojenia potrzeb przez szkołę
ZA – zachowania antyspołeczne – mierzy jego częstotliwość; tu w perspektywie zainteresowania znajdują się m.in. problemy, kłamstwa, agresja i przemoc (także autoagresja)
BP – biopsychicznych czynników kumulacja – mierzy stopień ich nagromadzenia, koncentruje się na np. lęku, nieśmiałości, dysleksji, zaburzeniach psychosomatycznych, nadpobudliwości psychoruchowej, które często bywają powiązane z zaburzeniem w zachowaniu
SK- socjo kulturowych niekorzystnych czynników kumulacja – wiąże się m.in. z problemem naznaczenia jednostki, zwraca uwagę na status społeczno – ekonomiczny rodziny, jej strukturę, wzorce, także dewiacyjne skalę identyfikacji jednostki z np. subkulturami
Służy do wstępnego pomiaru, nie może być jedynym wyznacznikiem.
Filmy - adrenalina, czekając na sobote, defiliada, samobójcy – próg ciemności, przeznaczone do burdelu, żywot michała, najcięższe wiezienia w stanach, współczesne niewolnictwo, szkoła mocnych ciosów, dziewczęta z falenicy
Zobaczyć , zgrać – zagrożenia zewnętrzne „chmury patologii”
Dom małego dziecka
Przeznaczone dla dzieci do lat 3
Przyjmują dzieci bez względu na stan zdrowia i poziom rozwoju
Cel znalezienie dzieciom rodzin zaprzyjaźnionych, zastępczych adopcyjnych
Dom dziecka
Placówki opieki całkowitej dla dzieci i młodzieży od 3 do 18 lat pozbawionych trwale lub okresowo własnego środowiska rodzinnego
Główne zadanie to zastąpienie domu rodzinnego
Pełnienie funkcji opiekuńczych i wychowawczych
Umożliwienie zdobycia zawodu i wykonania obowiązku szkolnego
Przygotowanie do samodzielnego życia
Pogotowie opiekuńcze
Cechą charakterystyczną stanowi stały przepływ wychowanków, którzy powinni przebywać w pogotowiu od 2 do 3 miesięcy
Celem jest działanie na rzecz powrotu dziecka do rodziny własnej lub umieszczenie go w rodzinie zastępczej albo w odpowiedniej placówce
Pobyt dziecka w pogotowiu ma charakter przejściowy do czasu podjęcia decyzji co do jego dalszych losów
Zadania tej instytucji to:
Zapewnienie przebywającym w niej dzieciom doraźnej opieki
Opracowanie wszechstronnej diagnozy oraz wskazań wych-dyd
Organizowanie działalności kompensacyjnej, terapeutycznej, reedukacyjnej i resocjalizacyjnej oraz umożliwienie realizacji obowiązku szkolnego
Policyjna Izba dziecka
Policyjna izba dziecka jest placówką krótkotrwałej izolacji i doraźnej interwencji policji przeznaczoną dla różnych kategorii nieletnich
Policja może umieścić w niej nieletniego, co do którego istnieje uzasadnione podejrzenie, że popełnił czyn karalny, a zachodzi uzasadniona obawa ukrycia się nieletniego lub zatarcia śladów tego czynu albo gdy nie można ustalić jego tożsamości
Zatrzymanie nie może przekraczać 48 godzin z możliwością przedłużenia do 72 godzin w razie ogłoszenia postanowienia o umieszczeniu młodej osoby w schronisku dla nieletnich lub innej placówce
Placówki wsparcia dziennego:
Świetlice środowiskowe
Świetlice socjoterapeutyczne
Ogniska wychowawcze
Oratoria
Młodzieżowe Ośrodki Socjoterapii
Przeznaczone są dla dzieci i młodzieży, które z powodu zaburzeń rozwojowych, trudności w uczeniu się i zaburzeń w funkcjonowaniu społecznym mogą być zagrożone niedostosowaniem społecznym lub uzależnieniem i wymagają stosowania specjalnej organizacji nauki, metod pracy i wychowania oraz specjalistycznej pomocy psychoedukacyjnej
Do zadań MOS należy eliminowanie przyczyn i przejawów zaburzeń zachowania oraz przygotowanie wychowanków do życia zgodnego z obowiązującymi normami społecznymi i prawnymi
Rekrutacja – dwa tryby:
Na wniosek rodziców + orzeczenie poradni psychologiczno pedagogicznej o potrzebie kształcenia specjalnego. Jest to tzw. Tryb pozasądowy
Na podstawie postanowienia Sądu rodzinnego o umieszczenie w MOS
Młodzieżowe Ośrodki wychowawcze
to placówki przeznaczone dla młodzieży niedostosowanej społecznie w wieku 13-18lat
zapewniające kształcenie na poziomie ogólnokształcącym i zawodowym a także udział w życiu kulturalnym, społecznym i sportowym
możliwość oddziaływania indywidualnego na wychowanka niedostosowanego społecznie, przygotowując go do życia w naturalnym środowisku społecznym, zgodnie z obowiązującymi normami życia społecznego
Młodzież przyjmowana do MOW:
- pochodzi najczęściej z rodzin patologicznych, sprawia ona trudności wychowawcze nie tylko w domu ale i w szkole- charakterystyka osobowa ich mówi o ociężałości umysłowej zaburzeniach w sferze emocjonalnej i niedostosowaniu społecznym
- młodzież ta nie realizuje obowiązku szkolnego, paliła papierosy, pila alkohol, narkotyzowała się, uciekła z domu, uwielbiała przebywać w grupach w których dominowało brutalne i agresywne zachowanie itd.
- trafia tu młodzież która przeżyła wiele upokorzeń, była maltretowana, pozostawiona przez rodziców bez jedzenia, uwikłana w patologiczne zachowania rodziców (np. alkoholizm);
W MOW zorganizowany jest:
Internet – praca w oparciu o przyjęty program pracy placówki
Szkoła – integralna część placówki, umożliwiająca uczniom zdobycie wiedzy i praktyki w określonym zawodzie
Warsztaty szkolne – wyrabiają umiejętności zawodowe oraz rozszerzenie i pogłębienie wiadomości nabytych na lekcjach zawodowych
Rekrutacja
Przeznaczone są wyłącznie dla młodzieży, wobec której Sądy Rodzinne i Nieletnich zastosowały (w trybie ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich) środek wychowawczy w postaci umieszczenia w MOW
Schronisko dla nieletnich
Kierowani są tu nieletni w wieku 13-21 lat, podejrzani o dokonanie czynu karalnego lub przestępstwa, a okoliczności i charakteru czynu, stopień demoralizacji i nieskuteczności dotychczasowych środków wychowawczych przemawiają za przyszłym umieszczeniem w zakładzie poprawczym
Określa się jako placówkę opieki całkowitej o charakterze diagnostyczno-resocjalizacyjnym
Prawidłowo zapoczątkowane kształcenie i wychowanie resocjalizujące stanowi istotny czynnik w kształtowaniu prawidłowych postaw wychowanków
Zakładami poprawczymi są:
Zakłady resocjalizacyjne
O charak otwartym – młodzieżowe ośrodki adaptacji społecznej
O char półotwartym
O charakt. Zamkniętym dla wielokrotnych uciekinierów z zakładów o charakterze otwartym i półotwartym
O wzmożonym nadzorze wychowawczym dla nieletnich o wysokim stopniu
Zakłady resocjalizacyjno – rewalidacyjne dla nieletnich upośledzonych umysłowo
Zakłady resocjalizacyjno – terapeutyczne dla nieletnich:
Z zaburzeniami psychicznymi lub innymi zaburzeniami osobowości
Uzależnionych od środków odurzających lub psychotropowych
Nosicieli wirusa HIV
Zakład poprawczy
Sąd może orzec umieszczenie w zakładzie poprawczym nieletniego który dopuścił się poważnego czynu karalnego po ukończeniu 13 lat a przed ukończeniem 17 lat, jeżeli przemawiają za tym wysoki stopień demoralizacji nieletniego oraz okoliczności i charakter czynu, który popełnił
Pobyt w zakładzie poprawczym nie może trwać dłużej niż do ukończenia 21 lat
Możliwe jest wcześniejsze warunkowe zwolnienie
Współczesne koncepcje wychowania resocjalizującego w warunkach zakładowych zmierza jednak do umieszczenia w zakładach zamkniętych tylko tych nieletnich, u których stwierdza się poważne zaburzenia charakterologiczne, we wszystkich innych przypadkach zaś wykorzystuje się możliwości wychowania w środowisku otwartym
Zakłady poprawcze są zatem środkiem stosowanym wobec nieletnich w najcięższych przypadkach, przede wszystkich wtedy kiedy stosowane dotychczas środki wychowawcze okazały się bezskuteczne a nieletni stwarza znaczne zagrożenia dla porządku prawnego