Metodologia

Zagadnienia wstępne

Nauka- potoczne rozumienie tematu:

Nauka - w rozumieniu potocznym to ten zakres działalności człowieka który charakteryzuje się cechami :

• Jest uprawiana przez naukowców

• Dotyczy świata materialnego, szerzej : poznanie naukowe ma charakter obiektywny, nie obarczony np. uczuciami

• Nauka posługuje się specyficznymi metodami a rezultaty badan przedstawiane są w specyficznym dla nich języku

Dysponujemy wieloma sformalizowanymi definicjami „nauki”’ np. polski filozof Tadeusz Kotarbiński twierdzi, że : „nauka jest za wszelką całość godna tego by być przedmiotem nauczania intelektualnego w szkolnictwie wyższym”

Na naukę można patrzeć jak na:

• Systemy ludzkiej działalności zmierzające do realizacji pewnych celów bądź:

• Jako wytwory tej działalności. Celem tej działalności jest rozwijanie, poszerzanie i pogłębianie wiedzy o tej dziedzinie zjawisk, przedmiotów i procesów, jakie znajdują się w polu zainteresowania danej nauki.

Wiedza ta to system przeświadczeń i sądów o rzeczywistości.

Podkreślenia wymaga, że sądy te muszą cechować się maksymalną zgodnością z rzeczywistością.

Teoretycznie […]

Badanie naukowe

• Ciąg czynności rozpoczynających się postawieniem problemu i kończący się odpowiedzią nazywamy pojedynczym badaniem naukowym. Rozwój nauki to seria badań naukowych.

• W każdym badaniu można wyróżnić pewne elementy składowe pewne czynności badawczych.

• Ogólnie zalecane schematy postępowania badawczego to metody danej nauki. Czynności składające się na przebieg procesu badawczego można podzielić na:

1. Związane z zadawaniem pytań

2. Zw. z udzielaniem odpowiedzi na te pytania

Kilka uwag o nauce

Nauka jest wytworem współczesnej kultury. Posługując się terminologią Thomasa Samuela Kuhna możemy stwierdzić, że genezy współczesnej działalności naukowej […].

René Descartes – Kartezjusz (1596-1650)

W 1639 r. opublikował „Rozprawę o metodzie”. Na 25 stronach zawarł swoje credo dotyczące właściwych metod poznania naukowego.

Zasadza się ona na:

• bezzałożeniowym uprawianiu nauki

• sprowadzeniu problemu do zasad matematyki i próba matematycznego znalezienia właściwego rozwiązania

• sceptycyzmie poznawczym

Isaac Newton (1643-1727)

W 1687 opublikowane dzieło „Philosophiae naturalis principia mathematica”

Zawierało ono założenia :

• badając świat fizyczny nie należy brać pod uwagę przyczyn innych niż te, które są prawdziwe i wystarczające do wyjaśnienia zjawiska (tzw. brzytwa Ockhama)

• tym samym zjawiskom należy przypisywać te same przyczyny

• właściwości przedmiotów dostępnych eksperymentalnie należy przypisywać całym klasom tych przedmiotów

• podstawą nauki są eksperymenty.

Zasady te opisują metodę poznania naukowego.

Nauka – klasyfikacja

1. Nauki formalne (dedukcyjne), np.: matematyka, logika

2. Nauki realne (indukcyjne):

• nauki przyrodnicze, np.: fizyka, chemia, biologia, itd.

• Nauki społeczne, np.: historia, antropologia kultury, politologia, ekonomia

Nauki realne:

Postulaty : Wilhelma Windelbanda (1848-1915)

Heinricha Rickerta (1863-1936)

Ich zdaniem nauki realne można podzielić na:

• Nomotetyczne (gr. nomos – prawo) – opisujące ahistoryczne prawidłowości przyrody;

• Idiograficzne (gr. idios – własny, swoisty) – opisujące jednostkowe fakty.

Archeologia

Ujęcie tradycyjne:

• Zakresem zainteresowania archeologii są obiekty uzyskane lub badane metodami archeologicznymi.

Główny sens archeologii polega na odsłanianiu metodami archeologicznymi źródeł wykopaliskowych i ich naukowej rejestracji oraz ocenie. W tym ujęciu archeologia jest dyscypliną typowo źródłoznawczą.

W ujęciu bardziej teoretycznym :

• zasadniczym celem archeologii jest proces generowania historii przez badacza. Dla archeologii teoretycznej sfera „faktów” będąca celem archeologii tradycyjnej – dla archeologii teoretycznej jest jedynie podstawą formułowania teorii.

ZDANIE

Zdanie - w logice wyrażenie posiadające wartość logiczną (prawda, fałsz). Wartość logiczna przysługuje również zbiorom zdań. Mówiąc o zdaniach należy mieć na uwadze jedynie zdania oznajmujące, te bowiem tylko posiadają wartość logiczną.

PODZIAŁ ZDAŃ

Zdania :

1. Analityczne: tautologie logiczne i tezy języka

2. Syntetyczne: zdania empiryczne i zdania ontologiczne

ZDANIA ANALITYCZNE

Zdania analityczne to zdania, których prawdziwość wykazać można na podstawie samych faktów językowych, bez odwoływania się do doświadczenia. Sama logiczna analiza znaczenia zdań (prawa logiki oraz postulaty języka ustalające znaczenie wyrażeń) pozwala na ustalenie prawdziwości/fałszywości.

PODZIAŁ ZDAŃ ANALITYCZNYCH

• Jeśli zdanie jest prawdziwe mocą samych praw logiki to nazywamy je tautologią (prawda logiczna).

• Jeśli natomiast zdanie analityczne jest prawdziwe na mocy praw logiki oraz postulatów języka ustalających znaczenie wyrażeń, to nazywamy je tezą języka:

ZDANIE SYNTETYCZNE

• Zdania syntetyczne to zdania, których prawdziwość nie może być ustalona bez odwołania się do doświadczenia a więc bez porównania ich z rzeczywistością pozajęzykową, którą one opisują. Zdanie syntetyczne jest prawdziwe lub fałszywe na mocy ich stosunku do rzeczywistości, którą opisują.

PODZIAŁ ZDAŃ SYNTETYCZNYCH

• Zdania empiryczne są opisem pewnych konkretnych zjawisk empirycznych, ich cech i relacji (obserwowalnych i teoretycznych).

• Zdania ontologiczne służą do opisu pewnych ogólnych charakterystyk rzeczywistości. Mogą wiec pełnić funkcje deskryptywną i eksplanacyjną, tzn. służyć do opisu i wyjaśniania pewnych ogólnych cech i właściwości świata.

ZDANIA EMPIRYCZNE

Zdania empiryczne dzielimy na:

• zdania jednostkowe

• zdania egzystencjalne

• zdania ogólne

ZDANIA JEDNOSTKOWE

Zdania jednostkowe to zdania dotyczące jednostkowych rzeczy, zjawisk, faktów, relacji. Dzielą się one na zdania atomowe (Homer istniał naprawdę) i molekularne (zbiory zdań jednostkowych: np.: ten człowiek jest poważny i zamyślony).

Zdania jednostkowe dzielimy na:

• Atomowe

• Molekularne

ZDANIA EGZYSTENCJALNE

Zdania egzystencjalne to zdania stwierdzające istnienie zjawisk, faktów, cech, relacji.

ZDANIA OGÓLNE

Zdania ogólne dotyczą całej klasy przedmiotów. Zdania ściśle ogólne obejmują swym zasięgiem nieograniczoną liczbę przypadków zachodzących w nieograniczonym obszarze czasowo-przestrzennym. Zdania numerycznie ogólne dotyczą pewnej ograniczonej liczby zjawisk, faktów, przedmiotów na ograniczonym obszarze czasowo-przestrzennym.

PODZIAŁ ZDAŃ OGÓLNYCH

• Zdania ściśle ogólne (uniwersalne) to zdania o nieograniczonym zasięgu czasoprzestrzennym. Jest ono tak sformułowane, że odnosi się do nieograniczonej liczby przypadków.

• Zdania numerycznie ogólne to zdania o zlokalizowanym czasoprzestrzennie zasięgu.

Podsumowując: zdania, które podają warunki swej stosowalności, lecz nie podają zakresu czasoprzestrzennego to zdania ściśle ogólne, zdania natomiast podające zakres stosowalności, lecz nie podające warunków to zdania numerycznie ogólne.

ZDANIA ŚCIŚLE OGÓLNE

Zdania ściśle ogólne mogą mieć charakter zdań uniwersalnych nomologicznie i uniwersalnych akcydentalnie.

• Zdania ogólne przypadkowo prawdziwe to zdania, dla których nie istnieją kontrprzypadki (przypadki przeciwne). Dla prawdziwości tego zdania konieczne jest wyłącznie nieistnienie przypadków z nim sprzecznych.

• W przypadku zdań koniecznie prawdziwych wymagane jest nie tylko nieistnienie kontrprzypadków, lecz również niemożliwość ich zaistnienia ze względu na pewne prawidłowości (np. przyrody) Prawa zdania konieczne prawdziwe realizują się nie tylko w obszarze rzeczywistości, lecz również w obszarze możliwości.

PRAWO NAUKI

• Prawo nauki to twierdzenie ściśle ogólne opisujące jakaś prawidłowość oraz podające warunki jej występowania (funkcja deskryptywna i eksplanacyjna).

Do charakterystyk prawa nauki należą następujące własności:

• Pełnienie funkcji deskryptywnych;

• ścisła ogólność,

• otwartość epistemologiczna,

• otwartość ontologiczna,

• pełnienie funkcji prewidystycznych i eksplanacyjnych

OTWARTOŚĆ EPISTEMOLOGICZNA

• Otwartość epistemologiczna (obejmowanie zjawisk wyłącznie poznanych lub również niepoznanych).Twierdzenia mieszczące w swym zasięgu wydarzenia poznane mające charakter zamknięty epistemologicznie, natomiast twierdzenie mieszczące wydarzenia niepoznane mają charakter otwarty epistemologicznie. Otwartość epistemologiczna oznacza, że nasze twierdzenie obejmuje zjawiska znane i nieznane.

Zdania zamknięte epistemologicznie – odnosi się do przypadków znanych z doświadczenia.

OTWARTOŚĆ ONTOLOGICZNA

O ile twierdzenia dotyczące również przyszłości nazywamy twierdzeniami ontologicznie otwartymi, to twierdzenia dotyczące wyłącznie przeszłości twierdzeniami ontologicznie zamkniętymi. Prawa nauki to zwykle twierdzenia ontologicznie otwarte.

Ontologia – nauka o bycie.

Zdanie otwarte ontologicznie odnosić się może do przeszłości, teraźniejszości i przyszłości.

Zdanie zamknięte ontologicznie odnosi się do przeszłości.

Do prawidłowości nauki należy pełnienie funkcji prewidystycznych.

FUNKCJE PREWIDYSTYCZNE

• Prognoza i wyjaśnienie. Prawa nauki mogą służyć do prognozy i wyjaśnienia zjawisk niezależnie od kontekstu czasoprzestrzennego.

Przewidywanie w szerokim rozumieniu:

• przewidywanie przypadków przyszłych (prognoza, predykacja)

• przewidywanie nieznanych przypadków przeszłych (postdykcja, postgnoza, retrospekcja)

• przewidywanie nieznanych przypadków teraźniejszych (na podstawie zjawisk aktualnie obserwowanych)-diagnoza pośrednia.

FUNKCJE EKSPLANACYJNE

• Prawo nauki służy do eksplanacji (wyjaśnienia) opisywanej rzeczywistości.

Archeologia i historia nie formułują praw nauki.!!!!!

Nauki społeczne nie formułują praw nauki!!!!!!

GENERALIZACJA HISTORYCZNA

Generalizacja historyczna – to twierdzenie numerycznie ogólne, przeważnie epistemologicznie otwarte, ontologicznie zamknięte, pełniące funkcje deskryptywne, eksplanacyjne i prewidystyczne w odniesieniu do przeszłości.

Zgodnie z podziałem zaproponowanym przez Jerzego Topolskiego (najbardziej znany metodolog historii) wydzielić można następujące rodzaje generalizacji historycznych:

1. Generalizacje różnego stopnia ogólności

2. G. faktograficzne

3. G. kauzalne

4. G. bezwyjątkowe

5. G. sprawozdawcze

6. G. hipotetyczne

7. G. statystyczne

W uzupełnieniu do tego podziału Stanisław Ossowski (filozof idei) zaproponował wydzielenie generalizacji genetycznych.

Generalizacje genetyczne – podają wyjaśnienie zjawisk poprzez rekonstrukcję pewnego ciągu genetycznego (przyczynowo-skutkowego).

G. statystyczne – zawierają stwierdzenia statystyczne.

G. hipotetyczne – są synonimami słowa „hipoteza”.

G. sprawozdawcze – brak uogólnienia.

G. bezwyjątkowe – g. których treści zawierają słowa : „wszyscy”, „nikt”, „żaden”
„nigdy” …itd.

G. kauzalne – podają ostatni element zjawiska jako jego przyczynę.

G. faktograficzne – podają ustalenie faktów.

G. o różnym stopniu ogólności – podają zróżnicowanie i podział terytorialny.

Generalizacje nie muszą być prawdziwe.!!!!!!!