metody
kontekstualna - gender, feministyczna, marksistowska,
psychologiczna
Panofskiego - ikonologiczna
Metodologia
usprawiedliwia nasze interpretacje dostarczając badawczego narzędzia
nadaje analizom sprawdzalny i powtarzalny charakter
Udana interpretacja zależy od pełnego pasji zaangażowania w to co widzimy. Metodologia ma zatem służyć dyscyplinowaniu pasji, a nie jej stępianiu. Dyscyplinuje pasjęinterpretacyjną, wprowadza do niej porządek.
Zasady pracy nad obrazami niezależne od przyjętych metodologii wg Gillian Rose
Zajmowanie się obrazem jako wewnętrznym porządkiem implikującym sposób interpretacji (formą artystyczna) podpowiadającym jakiej metody użyć.
Nieredukowane go do odzwierciedlenia społecznych kontekstów. Uważne spojrzenie i wyjście poza analizowanie jedynie treści.
Uwzględnienie społecznych uwarunkowań i konsekwencji wywołanych przez obrazy (egzemplifikują społeczne konflikty, określają i naznaczają zjawiska i ludzi).
Metody
1. Ikonografia XV w. analiza formy i treści, opis dzieła
2. Ikonologia XIX w. interpretacja kontekstu ikonologia=ikonografia+historia+psychologia+krytyka
3. Formalizm
metody z innych dziedzin
wpływologia - analiza nawiązań i zależności
komparatystyka - analiza porównawcza zestawienie np. sztuki różnych obszarów geograficznych
hermeneutyka - sztuka interpretacji, bada sposób odczytywania sensu, na zasadzie dialogu odbiorcy z dziełem (jak interpretuję?) interpretacja sensu ikonicznego całościowej struktury dzieła
strukturalizm (modernizm) - bada strukturę dzieła formę i znaczenie każdego elementu struktury oraz odrębną wartość formalno-znaczeniową całości dzieła
fenomenologia - bada sposób ukazania się dzieła, postrzeganie odbiorcy (jak i jaki widzi jego sens?), konkretyzacja - teoria recepcji
psychoanaliza - analiza dzieła jako zapisu podświadomego życia psychicznego artysty (kompleksów, archetypów, symboli)
poststrukturalizm - postmodernizm - dominacja interpretacji (nieskonwencjonalizowanej)
nurty poststrukturalizmu:
dekonstrukcjonizm - bada niekonsekwencje dzieła, które go podważają (dekonstuują) wskazuje to, co wymyka się spod kontroli artysty (forma, sens?) dominuje interpretacja widza
intertekstualnośc - analiza dzieła w relacji z innymi tekstami kultury, wskazuje na uzależnienie jego tworzenia i zwłaszcza odbioru od:Tradycyjne innych tekstów, gatunków, stylistyk, kultur itp.
krytyka feministyczna - badanie sposobu przejawiania się płciowości (zwłaszcza kobiecej) bohatera iartysty w utworze, z punktu widzenia doświadczenia kobiecego
postkolonializm - badanie "inności" artysty i bohatera dzieła, czyli jego rasy, narodowości, ideologii i kultury wobec represyjności kolonizatora (władzy i kultury dominującej)
Tradycyjne metody (rola znaczenia) hermeneutyka, wpływologia, ikonografia.
Metody modernistyczne (powstałe w modernizmie) stosowane zwłaszcza do badania sztuki tradycyjnej i modernizmu (do I. 60/70 XX w) charakteryzują je idee wspólne modernizmowi
1. kult artysty skupienie tylko na formie i akcie tworzenia nieprzedstawieniowego dzieła, które istnieje samo dla siebie, ignorując kontekst (autoteliczność sztuki) podkreślało niepowtarzalność, nowość i eksperyment - formalizm
Metody postmodernizmu - zwłaszcza do badania sztuki ponowoczesnej (od I. 60/70 XX w.):
podważenie roli artysty, niepowtarzalności dzieła, zignorowanie jego formy (liczy się znów treść, figuracja, jego znaczenie społeczno-kulturowe) – poststrukturalizm
pluralizm tematyczny i to co marginalne – feminizm, postkolonializm
podważenie racjonalizmu, ustalonych pojęć i autorytetów, relatywizm, brak możliwości dotarcia do prawdy, stąd brak jednej właściwej interpretacji – wytłumaczenia dzieła (wskazania jego sensu) – dekonstrukcja, metoda postmodernistyczna
względność i wielowarstwowość interpretacji, która jest dialogiem – intertekstualność
współtwórcza rola odbiorcy – badacza – teoria recepcji; to on w każdym akcie percepcji wyznacza nowe znaczenie i kształt wizualny dzieła
Te metody służą badaniu każdego rodzaju sztuki: modernistycznej (dawnej) i postmodernistycznej (obecnej). Typowe ich zastosowanie. Najczęściej stosowane:
1. Analiza kompozycyjna - każdego rodzaju sztuka (jako punkt wyjścia dalszej analizy); badanie formy (także w relacji do treści). Korespondująca z analizą ikonograficzną-ikonologiczną.
2. Hermeneutyka - odczytanie sensu (poszerzona interpretacja).
3. Wpływologia i komparatystyka (intertekstualność w przypadku semiotyki, poststrukturalizmu, dekonstrukcji) – sztuka dawna i współczesxna
4. Psychoanaliza (analiza psychiki artysty poprzez formę) – sztuka dawna i współczesna
Analiza kompozycyja
Interpretacja kompozycyjna ma swe korzenie w historii sztuk. Może być stosowana do każdego rodzaju obrazów, lecz najlepiej sprawdza się w stosunku do malarstwa. Zwraca uwagę na wytwarzanie obrazów, ale bada zwłaszcza modalność kompozycyjną, tj.
- istnienie dzieła sprowadzone do jego kompozycji, tj. gatunku, zależności między sposobem wytworzenia a efektem kompozycyjnym
- dostosowanie kompozycji do charakteru obrazu i sposobów jego interpretacji
- jej wadą jest brak zainteresowania praktykami społecznymi związanymi ze sferą wizualną
Analiza kompozycyjna wg Gillian Rose
Rose Gillian, Interpretacja materiałów wizualnych. Krytyczna metodologia badań nad wizualnością, przeł. E. Klekot, wyd. 1, PWN, Warszawa 2015
1. Ucząca patrzeć bardzo uważnie na obraz, głównie na jego obszar. Analiza formy i treści. Precyzyjna terminologia umożliwiająca szczegółowe wyrażenie wyglądu obrazu.
2. Znawstwo wizualne - "dobre oko"; przypisywanie dzieł artystom lub szkołom, rozpoznawanie stylów, ustalanie źródła i kierunku wpływów, ocenianie jakości dzieła. Wynika ze zdobycia wielkiej ilości informacji kontekstualnych i pozwala ocenić jakość obrazu.
Analiza kompozycyjna. Skupienie na obszarze obrazu: analiza formy i treści.
Proweniencja: właściciele i miejsca przechowywania
Technologia wykonania: materiał, technika
Kolorystyka:
Nasycenie: mocne - kolor ostry, słabe - neutralny
wartość: niska - ciemny, wysoka - jasny
Światło: typ, wobec koloru, przestrzeni, znaczenia elementów
Zawartość ekspresyjna: działanie na odczucie i wyobraźnię widza.
Treść = ikonografia - co obraz ukazuje, odkodowanie symboli wizualnych
Organizacja przestrzenna: linie obrazu ( jaki mają kierunek, jak wyglądają: faliste, proste, statyczne, dynamiczne)
perspektywa geometryczna: linia horyzontu z miejscem zbiegu linii (znikający punkt) - poziom, na którym znajduje się oko widza patrzące na obraz
logika figuracji: umiejscowienie widza
fokalizer (widz): zewnętrzny i wewnętrzny.
Fokalizacja (struktura spojrzeń) - spojrzenia powołane przez obraz: wewnętrzne (między postaciami na obrazie), kierowane na zewnątrz (w stronę widza) i zewnętrzne (od widza do obrazu)
Analiza kompozycyjna - obrazy nieruchome
Analiza dzieła sztuki. Podstawowe elementy analizy kompozycyjnej:
1. Opis (ogólny)
nazwanie - dyscyplina
styl - kierunek
wymiary
datowanie
autorstwo
materiał i technika - sprzęt
historia dzieła
stan zachowania
bibliografia
literatura
2. Analiza - formalna, treściowa (ikonografia)
Kompozycja
format
rodzaj przestrzeni
rodzaj kompozycji
wydzielone przestrzenie
związki form – antrast, analogia
sposób porządkowania form – rytmika, hierarchia
dynamika
schematy kompozycyjne – perspektywa
sposób łączenia elementów formalnych i treściowych – rysunek, kolorystyka, modelunek, faktura
Następny etap: interpretacja (ikonologia). Obowiązuje zasada od ogółu do szczegółu, unikamy powtórzeń.
Opis ogólny - podstawowe informacje
1. Nazwanie obiektu (dyscyplina: obraz, rzeźba, budynek itp.)
2. Określenie stylu/ kierunku
mail art, neokoloryzm, neorealizm
abstrakcja liryczna, abstrakcja geometryczna
poezja konkretna, obiekt artystyczny/konceptualizm, kontekstualizm
minimal art, land art, op art, sztuka kinetyczna
obiekt eklektyczny, bezstylowy, w redakcji ludowej, w duchu dada, figuratywny, abstrakcyjny, w duchu abstrakcji ekspresjonistycznej
kubistyczny, realistyczny, iluzjonistyczny, idealizowany, karykaturalny
figuralny, bezprzedmiotowy, style retro
3. Wymiary: całości, poszczególnych części w dziele wieloelementowym
4. Datowanie: określenie daty powstania pierwowzoru/ oryginału i kopii
5. Autorstwo: imię i nazwisko, artysta z kręgu..., pracownia..., szkoła..., krąg...
6. Materiał i technika/sprzęt np. olejna, płótno, combine painting, wideo art, wideo fresk, instalacja multimedialna, fotografia cyfrowa, wydruk komputerowy na dibondzie
7. Historia - właściciele, ewentualnie konserwacje, odnowienia, przenosiny, daty uszkodzeń; okoliczności powstania (np. projekt, praca powstała podczas stypendium), przyczyny, motywacje itp.
8. Stan zachowania, bibliografia, literatura.
Opis szczegółowy – analiza formalna i treściowa
1. Analiza formalna
kompozycja, konstrukcja, struktura, poszczególne elementy
przestrzeń, poszczególne sekwencje, kadry, ujęcia
rysunek, modelunek, światłocień
kolorystyka
faktura
podajemy wszystkie inskrypcje w pełnym brzmieniu z zachowaniem układu wersów, jeśli rozpoznajemy np. cytat z biblii podajemy nr wersetu w nawiasie
2. Analiza ikonograficzna
rozpoznanie postaci, np. świętych
określenie alegorii, personifikacji, symboli, przedmiotów
gdy trudno rozpoznać przedstawienie zaznaczamy „nierozpoznana postać z atrybutem w postaci”, „przedmiot w kształcie”
3. Stan zachowania obiektu – rozwinięcie
bardzo dobry, obiekt uszkodzony – wyliczamy brakujące części, ubytki substancji malarskiej, pofałdowania powierzchni, odpryski, złuszczenia, korekty, ubytki podobrazia, pęknięcia, krakelury, nieczytelny zapis
Elementy analizy formalnej
I. Kompozycja
1. Studium z natury (osobisty filtr postrzegania wybranego z rzeczywistości zbioru); kompozycja (indywidualnie uporządkowany zbiór elementów)
2. Rodzaj przestrzeni: zunifikowana, autonomiczna, przenikanie; Format: poziomy, pionowy, kwadratowy, okrągły
3. Rodzaj kompozycji: otwarta = atektoniczna; zamknięta = tektoniczna
4. Wydzielone przestrzenie
płaszczyzny – górna, dolna, lewo-, prawostronna
dynamika płaszczyzn, gradient
kierunki – diagonala, oś symetrii, linia horyzontu
5. Związki form: podobieństwo, analogia, kontrast, harmonia, alternacja, gradacja...
6. Sposób porządkowania form:
rytmiczne, hierarchiczne
bez akcentu hierarchicznego
7. Dynamika:
układ statyczny: formy regularne, stabilne, nieruchome, ale i koncentryczne, symetryczne, horyzontalne, wertykalne
układ dynamiczny: posiada swoje gradacje: subtelne drganie form, ruch, chaotyczna plątanina, formy zróżnicowane, nieregularne, niesymetryczne, rozczłonkowane, ukośne kierunki, wewnętrzne napięcie między formami
Schematy kompozycyjne
perspektywa topograficzna (pokazanie obiektów przestrzennych widzianych z góry i położonych na płaszczyźnie)
rzędowa - układ wstęgowy = jedno nad drugim = w niższych rzędach obiekty najbliższe
równoległo-ukośna = aksonometria (linie pokazujące głębię, odpowiednie pary równoległe do siebie)
naiwna - pierwsza perspektywa, w której zastosowano punkty zbiegu na kilku liniach horyzontów
zbieżna = malarska = geometryczna (wycinek rzeczywistości z jedną linią horyzontu, obraz najbardziej zbliżony do realnego), odmiany: czołowa – linie głębi zbiegają się w jednym punkcie na linii horyzontu leżącej na wysokości oczu obserwatora, szerokości i wysokości są parami równoległymi do siebie; dwuzbiegowa – ukośna, przedmioty i obiekty ustawione w stosunku do obserwatora pod pewnym kątem, który wyznacza dwa punkty zbiegu, obiekty widziane z zewnątrz, wnętrza w ujęciu narożnikowym
trójzbiegowa (dla bardzo wysokich obiektów widzianych z góry lub dla obiektów widzianych z dołu; trzeci zbieg dla linii wysokości powyżej lub poniżej linii horyzontu)
barwna (barwa wypełniając formę oddala ją lub przybliża; barwa tworzy głębię przestrzeni)
powietrzna – przedmioty oddalające się maleją, zmieniają barwę i kontrastowość, stają się bardziej neutralne i słabsze
Kolor - sugeruje przestrzeń, perspektywę: perspektywa powietrzna
kolor może sugerować w obrazie odległość, zwłaszcza w pejzażach używa się odcieni coraz bardziej błękitnych, by stworzyć złudzenie, że krajobraz się oddala
w środkowych częściach obrazu stosuje się błękity, które zacierają kszttałt i neutralizują jego barwę – w ten sposób wprowadzają sugestię dalszego tła
9. Sposób łączenia elementów formalnych i treściowych
kompozycja strefowa - sztuka egipska
spiętrzenie, plany równorzędne, swobodna organizacja elementów
purystyczne zestawienie – relacje między formami zgeometryzowanymi, prostymi i zredukowanymi
perspektywa odwrócona - wielkość postaci wynika z jej ważności, a nie z głębi perspektywicznej
izokefalizm - głowy na jednym poziomie, niezależnie od ich ruchu i ułożenia ciała, sztuka babilońska, egipska, grecka, starochrześcijańska
symultanizm - przedstawienie na jednej płaszczyźnie (często na jednym planie) różnych scen obok siebie (przedstawianie scen z życia np. świętych w zastępstwie słowa pisanego, zachowany ciąg przyczynowo-skutkowy, nieważne gdzie i kiedy = biblia pauperum
figura piramidalna – regularny trójkąt, sztuka renesansu
kompozycja kulisowa - podkreślenie sugestii głębi, swoiste "obramowanie" planu stanowiącego istotę kompozycji, kulisa = repoussoir – przedmiot lub fragment terenu umieszczany w jednym z rogów kompozycji, chęć stworzenia iluzji głębi, dawniej np. w kompozycjach pejzażowych
horyzontalizm – rozbudowanie kompozycji wszerz, podporządkowanie pionów i kierunków poziomowi
wertykalizm
diagonalizm – akcentowanie przekątnych jak w sztuce baroku
Rysunek
linearny ciągły
linia giętka
falująca
przerywana
gruba kreska
z wykorzystaniem światłocienia, waloru - bardziej zróżnicowany światłocień
brak rysunku, formy budowane plamą farby: monochromatyczną, barwną
III. Kolorystyka
gama barwna
kompozycja ciepła, zimna
rozbielona
barw czystych
z dominantą barwną
sczerniona
dywizjonistyczna, postimpresjonistyczna
nasycenie barw
kolorystyka złamana
spokojna
budująca napięcie
kontrastowa
przytłumiona gama
żywa kolorystyka
laserunki, impasty, werniks
sjeny, ugry, karmin, biel ołowiowa, błękit paryski, cynober...
Modelunek - budowany światłocieniem, wydobywający przestrzenność - miękki, twardy
Faktura
powierzchnia płaska
cienko pokryta farbą
gruzełkowa
bogata
wyraźne pociągnięcia pędzla
maźnięcia
impasty
relief
obiekt trójwymiarowy
Interpretacja - wyjaśnienie i rozumienie dzieła
Ikonologia - odczytywanie kontekstu. Hermeneutyka – interpretacja, sposób odczytywania sensu itp.
Wykazanie wartości dzieła: ocena jego znaczenia, ukazanie jego związków z sytuacją aktualną lub dawną. Uczynienie dzieła zrozumiałym – rozszyfrowanie jego znaczenia poprzez analizę formy.
I. Opis ogólny – nazwanie obiektu (dyscyplina). określenie stylu/kierunku, wymiary, datowaie, autorstwo, materiał i technika, historia.
Interpretacja kompozycyjna – obrazy ruchome
Wg Jamesa Monaco – inscenizacja (film)
1. kadr: format ekranu, pole obrazowe, plany obrazu (plan kadru, geograficzny, głęboki, obrazy zwielokrotnione, nakładanie się obrazów)
2. ujęcia: plan ujęcia (totalny, ogólny, pełny, amerykański, średni, półzbliżenie, zblieżenie), ostrość ujęcia (duża, mala głębia ostrości, ujęcie mniej lub bardziej ostre), kąt ujęcia (najazdu kamery, kąt ustawienia kamery, pochyły horyzont), punkt widzenia (bohatera w trzeciej osobie, ustanawiający, kontrplan), panorama (pionowa, pochyły horyzont, ujęcie o zmiennej ogniskowej), ujęcia z żurawia (przy nieruchomej kamerze)
3. montaż – cięcia – niewidoczne, ściemnianie, przenikanie, przysłona, roletka, rytm
4. dźwięk – typ (muzyka, dźwięki tła, mowa)
Struktura spojrzeń na obrazie i wobec widza – fokalizacja (spojrzenia powołane przez obraz)
wewnętrzne – między postaciami
kierowane na zewnątrz w stronę widza
zewnętrzne – od widza do obrazu
Zewnętrzny fokalizer – widz i fokalizer na obrazie – namalowana postać. Logika figuracji – umiejscowienie widza.
Między formą a znaczeniem w badaniu sztuki
Formalizm W1 a teorie interpretacji skupione na znaczeniu: ikonografia, ikonologia W2 i semiotyka W3
Formalizm:
badanie samerj formy dzieła sztuki, czyli jego cech formalnych (kompozycji, kształtu, materiału, kształtu, linii, kolorytu) bezpośrednia i obiektywna analiza. Odrzucenie kontekstu i znaczenia (nieważne, co przedstawia: jaką postać, historię, ideę).
1. Henryk Wolflin (1864-1945) zaproponował teorię formy i stylu, która obowiązywała do I. 60 XX w.
Niezmienne prawa rządzą stylem artystycznym. W celu uchwycenia zmiany stylu konieczna jest rygorystyczna formalna analiza dzieła, czyli opozycyjnych pojęć
linearyzm - malarskość
płaszczyzna - głębia
forma zamknięa - otwarta
wielość - jedność
jasność - niejasność
2. Roger Fly - angielski malarz i krytyk. Dzieło sztuki nie zależy od twórcy i kultury
3. Henri Focillon historyk sztuki działający we Francji i USA.
- analiza formalna
- ewolucja form artystycznych, podobnie jak żyjących istot, zależy od materiału, z jakiego zostały stworzone, i miejsca w którym sie znajdowały (nie od uwarunkowań politycznych, społecznych i ekonomicznych)
- istota fizycznej konfrontacji widza z dziełem z sztuki
4. Clement Greenberg (1909-1994) ekspresjonizm abstrakcyjny, sztuka nowoczesna analizowana poprzez formę (abstrakcja, awangarda - modernizm)
- tematem sztuki jest sama sztuka - forma i akt tworzenia
-współczesna sztuka skupiona jest wyłączne na swoimwłasnym istnieniu
- "Awangarda i kicz" 1939 - awangarda ukazuje prawdziwą drogę do rewolucyjnych przemian, w przeciwieństwie do sztuki kiczu promowanej przez reżim Staina
- modernistyczna
5. Rosalind Krauss - własna wizja modernizmu. Formalizm z perspektywy poststrukturalistycznej semiotyki i psychoanalizy.
- In the name of Picasso 1980
- forma i materiał
Formalizm - naliza formy
Henryk Wolfflin "Podstawowe
Linearyzm - konkretność:
- trwała postać
- forma stała, wymierna i ograniczone
- rzeczy same dla siebie - konkretny element wyodrębnioy linią
- rola ręki artysty, która oddaje plastyczność materialnego świata
Malarskość - rozmycie i nieokreślenie
- zmienne zjawisko
- forma uchliwa i aktywana
- rzeczy wzjaemnie powiązane - element wnieyodrębniony
- rola oka, które oddaje
- zatarcie linii formy - linia nie jest dosłowana,
- uderzeniowo traktowane plamy, które modelują powierzchnie
- odzrucenie dotykalności
- malarska wartość barwy
Linearyzm
- nierzeczywista równomierna dokładność linii - bezwzględna wyrazistość przedmiotu, oko nie może tak widzieć
- linia - elementy twarzy zaznaczone zdecydowaną, spokojną linią
- odbiór - taki sam obraz
Płaszczyzna - głębia
Rozwój od kompozycji płaszczyznowej - sztuka klasyczna - do budowania w głąb - barok.
Kompozycja płaszczyznowa
- prawo
Metodologia III
Semiotyka - teoria znaczeń
W jaki sposób sam obraz wytwarza znaczenia - poprzez formę?
Rola obszaru obrazu i dobrego oka
Jak artysta wyraża znaczenie w oparciu o formę swego dzieła?
Jak odbiorca tworzy znaczenie, patrząc na formę dzieła?
Jak kultura narzuca formie dzieła znaczenie?
Według semiologii:
Znak - to obraz/dzieło sztuki:
1. Forma obrazu (signifiant) - wizualność obrazu
2. Znaczenie obrazu (signifie) - sens
Najważniejsza jest relacja między forma a znaczeniem dzieła: formą postrzeganą a znaczeniem, które jej nadajemy (jak je nadajemy? dlaczego? czym się kierując?).
Takie badanie sprowadza się do interpretacji. Punktem wyjścia jest pojmowanie dzieła sztuki jako dwuelementowego znaku.
Semiologia skupia się na samym obrazie - uznaje go za najważniejszy obszar znaczeniowy. Koncentruje się na znakach, interesuje się społecznymi skutkami znaczenia obrazu - oddźwiękiem społecznym znaku, jak znaczenie obrazu wpływa na społeczeństwo, tzw. społeczną modalnością. Interesuje się również recepcją obrazu (zasada odbioru znaku). Dla wielu historyków sztuki semiotyka to bardziej interdyscyplinarna odmiana analizy ikonograficzno-ikonologicznej, rozbudowana metoda zadawania pytań o znaczenia dzieła sztuki, sposoby tworzenia i wyrażania znaczeń. Dostarcza bardziej precyzyjnych pojęć, które pozwalają rozpoznać wielowymiarowe powiązania między obrazem i społeczeństwem, obrazem i widzem. Analizuje, co oznacza dzieło - z formy. Wskazuje sposób w jaki artysta, widz (dzieło otwarte) i kultura (intertekstualność - interznakowość) stworzyli to znaczenie.
1. Znak - to każdy obiekt (zjawisko), składający się z formy i znaczenia; podstawowa jednostka w semiologii, to wszystko co coś znaczy: reklama, obraz malarski. Tworzy znaczenie na wiele złożonych sposobów. Składa się z 2 elementów, w praktyce są one zawsze ze sobą zintegrowane. 1- Znaczone/ZNACZENIE - pojęcie lub przedmiot, np. bardzo młody człowiek który nie potrafi chodzić i mówić. 2-Znaczące/FORMA ZNAKU dźwięk, obraz (złączone ze znaczeniem) np. słowo dzidzia. Odnośnik to rzeczywisty obiekt do którego odnosi się znak.
Znak to
1. określona forma (znaczące), która reprezentuje coś innego (znaczenie), np. znak (forma - znaczące) opisujący drzewo (znaczenie) to: słowo opisujące drzewo, wypowiedzenie słowa drzewo (brzmienie), plastikowa figurka przedstawiająca drzewo, gest ciała ułożonego w kształt litery v, dzieło sztuki odtwarzające drzewo.
2. znaczenie przedmiotu (znaczone-znaczenie) lub znaczenie danej formy, interpretacja.
Teoria znaków pojawia się od czasów antycznych (refleksja, że znak coś znaczy i forma znaku sugeruje jakieś znaczenie). Współczesna teoria znaków opiera się na badaniach Ferdynanda de Saussure, szwajcarskiego językoznawcy i Charlesa Sandersa Peirce, amerykańskiego filozofa.
Znak według de Saussure'a składa się z dwóch części:
- signifie (znaczony) - znaczenie znaku, np. drzewo
- signifiant (znaczący) - znak (forma jaką przybrał znak), np. słowo drzewo
Relacja między signifiant i signifie to proces nadawania znaczeń. Obiekt, na który patrzymy przez okno to signifie, słowo drzewo to signifiant.
Znak według Peirce'a
- reprezentacja - forma (jaką przybrał znak, niekoniecznie materialna)
- interpretacja - sens nadawany znakowi
- obiekt - rzecz do której odwołuje się znak
Proces interpretacji prowokuje tworzenie kolejnych znaków.
Trzy podstawowe typy znaków Peirce'a
Znak symboliczny - signifiant (forma znaku) jest arbitralne i konwencjonalne, nie przypomina signifie (znaczenia znaku) formą, np. alfabet, cyfry, światła sygnalizacyjne
Znak ikoniczny - signifiant przypomina lub imituje signifie, np. portret, model samolotu
Znak indeksowy - signifiant nie jest arbitralne, ale ma bezprośredni związek fizyczny lub przyczynowy z signifie, który może zostać zaobserwowany lub zauważony, np. symptomy choroby (znak indeksowy choroby), dym (znak indeksowy ognia), odciski stóp (znak indeksowy przechodzącej osoby), fotografia i film (bezpośredni rezultat działania promieni słonecznych na kliszę).
Np. Rosalind Krauss stwierdziła, że mimo pozornie dowolnego eklektyzmu sztuki lat 70. (od sztuki wideo do performansu, poprzez sztukę ziemi do malarstwa abstrakcjonistycznego) - to prace te mają wspólny mianownik dzięki odwoływaniu się do znaku indeksowego a nie do tradycyjnych koncepcji stylu czy środka przekazu.
Dennis Oppenheim w pracy Identity Strech przeniósł linie papilarne swojego kciuka, powiększając je do wielkich rozmiarów i odwzorował na przestrzeni asfaltowej. Według Krauss wprowadził własną obecność za pomocą znaku indeksowego.
Typy znaków mogą się pokrywać np. portret fotograficzny to znak ikoniczny i indeksowy - bezpośrednio wskazuje na obecność fotografowanej osoby i przypomina tę osobę.
Samo zakwalifikowanie wyobrażenia jako określonego typu znaku nie jest kluczowe, ważniejsze są pytania pojawiające się podczas myślenia o nadawaniu znaczenia sztuce, o relacjach między signifiant, signifie i interpretacją (o interpretowaniu relacji między formą i znaczeniem).
4. Rozróżnienie znaków ze względu na stopień ich symboliczności (wg Rolanda Barthes'a 1977)
- znak denotatywny, czyli opisujący coś (bezpośrednio), np. niemowlaka, smoczek
znaczone (znaczenie znaku) - małe dziecko, znaczące (signifiant - forma znaku) - obraz niemowlaka
Diegeza - suma denotatywnych (bezpośrednich) znaczeń obrazu, np.opis pocztówki "pokazano na niej śpiące niemowlę z podniesioną pięścią i podpisem la rivoluzione non russa". Przydatne w badaniach nad filmem, gdzie przekazuje jego treść przed analizą, np. wyższego opis tego co widać w danej scenie, przed jej omówieniem.
Zakotwiczenie - nadawane obrazowi przez tekst, który staje się ważniejszy od obrazu; tekst posiada funkcję przekaźnikową.
2. Znaki konotatywne - nośniki znaczeń wyższego rzędu, np. niemowlak konotujacy przyszłość, w której nastąpi rewolucja. Dwa rodzaaje znaków konotatywnych:
- znak metonimiczny - znak, który kojarzy się z czymś innym i jest reprezentacją tego czegoś, np. dziecko kojarzone z przyszłością, niemowlak jako metonimia
- znak synekdochalny - część czegoś, która zastępuje całość albo całość reprezentująca część, np. Paryż oznaczany przez wieżę Eiffla, wieża Eiffla jako synekdocha, czyli znak całego Paryża. Znak może oddziaływać na jedno albo na kilka z tych sposobów
Znak synekdochalny (konotatywny): 1. Znaczone (signifie - znaczenie) - serce Paryża i Francji 2. Znaczące (signifiant - forma znaku - synekdocha - wieża Eiffla
5. Systemy i kody
Znak nie istnieje w izolacji, ale jako grupa znaków wspólnie tworzących znaczenia, konstruujących rzeczywistość.
KOD to zespół znaków rozpowszechnionych w danej społeczności; sposoby tworzenia znaczenia na zasadzie konwencji, typowe dla danej grupy osób, kod zawodowy producentów i operatorów: wybór ujęć, dobór obsady, inscenizacja dyskusji.
Np. kod: zespół środków stylistyczno-tematycznych impresjonistów: znaczące - kawiarnie rozświetlone sztucznym światłem, zamglone ulice, rozmyta sylwetka; znaczenie - wrażeniowość percepcji i monumentalność ujęcia.
Kod, za pomocą którego wiadomość została przesłana, musi być zrozumialy dla odbiorcy, by mógł z niej skirzystać
Komunikacja to wymiana polegająca na następujących etapach: emisja-wiadomość-recepcja-punkt odniesienia-kod, np.
malowanie obrazu impreskonistycznego (emisja) - obraz (wiadomość) - odbiór (recepcja) - odbiorca (punkt odniesienia) - środki stylistyczno-tematyczne impresjonizmu (kod) (znajomość kontekstu rzeczywistości wspólnej nadawcy i odbiorcy) -> teoria recepcji
Kominukacyjna teoria Jacobsona wpłynęła na teorię recepcji.
6. Interpretacja kodów i symboli
- Pierce postrzega znak jako proces (reprezentacja - interpretacja - obiekt)
- Pojawia się pytanie: gdzie kończy się tworzenie znaku? SEMIOZA - tworzenie znaków
- Proces interpretacji znaków zawsze generuje nowy znak (reprezentant), dlatego semioza może nigdy się nie skończyć - semiotyczny dryf
Dokonana na ćwiczeniach przez studenta interpretacja obrazu Rubensa jest znakiem - interpretacja tej interpretacji przez innego studenta jest kolejnym znakiem itd. Powstaje tyle interpretacji (nowych znaków) ilu studentów uczestniczy w zajęciach.
semioza: znak (obraz) - interpretacja znaku - interpretacja interpretacji... - nieskończoność/semiotyczny dryf
Związek między znaczeniami (znaczonymi) a znaczącymi jest nienaturalny, konwencjonalny. Znak to zawsze rzecz + znaczenie, dlatego można kwestionować powiązanie znaczonego ze znaczonym, badać związki między znakami.
7. (Semiotyczna) koncepcja DZIEŁA OTWARTEGO Umberto Eco
Włoski semiolog twierdzi, że nieskończona możliwość odczytywania każdego tekstu, znaku, obrazu (semiotyczny dryf) jest tylko teorią. W praktyce możliwe generowane przez znak znaczenia są ograniczone przez sołeczny i kulturowy kontekst. Wiedza lub brak wiedzy odbiorcy ogranicza ilość interpretacji, jaką może wysnuć.
Polisemiczność każdego dzieła sztuki i jego ograniczony odbiór.
Przesunięcie akcentu z relacji twórca - dzieło na dzieło - odbiorca.
Podkreślenie podczas analizy dzieła sztuki roli widza w odczytywaniu jego cech fizycznych i wizualnych.
Matka z dzieckiem -> kontekst podpowiada interpretację - ograniczone rozumienie znaku jako współczesne przedstawienie Marii z Dzieciątkiem
9. Znaki odwołują się do siebie wzajemnie (obraz do obrazu) i są częścią szerszego kontekstu a nie zamkniętymi i nieciągłymi jednostkami znaczeniowymi; budują intertekstualny ciąg znaczeń, nawiązujący do innych znaków/tekstów kultury - koncepcja podkreślona także przez francuską semiolożkę Julię Kristevę.
Kristeva rozwinęła ideę intertekstualności/interznakowości - metoda badająca sposoby, jakimi teksty (znaki) wpływają na siebie.
Kristeva sytuuje tekst w granicach dwóch osi:
- poziomej - łączącej czytelnika i autora oraz
- pionowej - łączącej tekst z innymi tekstami
10. Denotacja i konotacja: metody odczytywania znaków
- denotacja - gdy znak znaczy bezpośrednio; opisuje oczywiste i powszechne znaczenie znaku
- konotacja - gdy znak znaczy pośrednio; odnosi się do mniej oczywistego jego znaczenia; konieczna jest głębsza interpretacja
W latach '60 Meyer Schapiro wykorzystał semiologię do bada nad sztukami wizualnymi. w 1969 połączył formalistyczną analizę dzieła sztuki z badaniami nad historią społeczną i kulturalną. Skupił się na relacji między przedstwieniem malarskim a powierzchnia, na której zostało stworzone: podkreślił, że konstrukcja przedstawienia jest determinowana ramami dzieła. Badał, w jaki sposób obramowanie umożliwia artyście kształtowanie znaczenia - wyznacza znaczenie znaków - elementów na obrazie (na przykładzie sztuki od paleoloitu do XX w.). Znaczenie dziełu nadaje różny sposób rozmieszczenia postaci (np. po prawej stronie Boga zbawieni), ich powiększenie, umieszczenie wyżej lub niżej w stosunku do ramy dzieła.
1. New art histoy
Norman Bryson bada językowe cechy sztuki oraz związki ze słowem pisanym. Interesuje go otwartość dzieła sztuki - obraz nie jest zamkniętym znakiem, lecz otaartym systemem zachodzących na siebie znaków, obecnych w dziele sztuki i w przestrzeni kulturowej.
Semiotyka ujmuje dzieło sztuki:
- jako jedną z sił oddziałujących na społeczeństwo
- jako systemy znaków krążących między obrazem, widzem i kulturą (ślad intertekstualności Kristevy).
Louis Marin skupił się na roli DEXIS, czyli wskazywania kierunku wypowiedzi:
- każda wypowiedź trwa w czasie i przestrzeni, jest tworem mówcy (nadawcy) i skierowana jest do słuchacza (odbiorcy)
- ma miejsce we wspólnym dla obu stron kontekście
- deiktyczne elementy to zaimki osobowe, czasowniki, okoliczniki miejsca i czasu.
W dziele sztuki elementy deiktyczne to spojrzenia - jedynie je odbiorca może uchwycić między przedstawionymi na obrazie osobami
- w siatce spojrzeń dzieło ukrywa swoją przekazującą znaczenie konstrukcję
- ukrycie przekazującej konstrukcji i poowne ukazanie się przedstawienia to główny temat obrazu, np. dzielo Poussina Et in arcadia ego 1630.
ANALIZA SEMIOTYCZNA
1. Wskazanie elementów konstrukcyjnych obrazu - znaków (analogia do etapu preikonograficznego)
2. Znaczenie denotacyjne - bezpośrednie (analogia do etapu ikonograficznego)
3. Znaczenie konotacyjne - pośrednie (analogia do etapu ikonologicznego)
- kody
- intertekstualność - wewnętrzna, zewnętrzna - techniczna
- dzieło jako akt komunikacyjny - obecność elementów deiktycznych (siatki spojrzeń)
METODA KONTEKSTUALNA
Interpretacja dzieła uwzględniająca jego kontekst kulturowy. Typowa dla kultury postmodernizmu, np. wyklucza artystę – geniusza.
Kilka metod rozpatrujących problem kontekstualności sztuki:
• historia idei
• marksizm i materializm
• teoria feministyczna
• gay/lesbian studies
• teoria queer
• studia nad kulturą, postkolonializm
Metody się uzupełniają, są stosowane z innymi prądami badawczymi, np. semiologią.
HISTORIA IDEI
- bada sposób w jaki znaczenia kulturowe są wytwarzane, trwają w czasie i zmieniają się w interpretacjach
- podejście interdyscyplinarne na pograniczu historii i filozofii, nauk humanistycznych i społecznych
- pojawiła się w XIX wieku
- historycy sztuki zajmują się historią idei, stosując metodę ikonograficzną i podejście kontekstualne
- np. Jerome Pollitt odnosi grecką sztukę do filozofii i greckich kulturowych wartości; styl i ikonografia rzeźby Auriga odzwierciedlają greckie ideały rozwagi i odpowiedzialności
MARSIZM I MATERIALIZM
- szerokizespół teori dotyczących historii i kultury
- błędnie rozumiany jako praktyczna podstawa rządów komunistycznych
- wywodzi sie od nazwiska Karola Marksa – ekonomisty, filozofa, działacza politycznego
- w dyskursie politycznym oznacza zbiór torii socjalistycznych i sysytem sprzawowania władzy oparty na ideach Mars i Engelsa, którzy zajmowali się także kwestami kultury i historii oraz sztuki
- Marks i Engels nigdy nie podjęli badań nad sztukami wizualnymi czy literaturą, mimo to poruszają problemy sztuk
- ideologia niemiecka – sztuka nie jest wytworem genialnej jednostki, ale jeszcze jedną formą produkcji
- jest to rewolucyjne stwierdzenie w zestawieniu z XVIII i XIX wieczną filozofią sztuki, łącznie z filozofią kantowską i heglowską, rozróżniającą pracę i sztukę
- Gyorgy Lukacs „Historia i świadomośc klasowa” – sztuka jest jedynym sposobem wstrzymania procesu utowarowienia i urzeczowienia. pośredniczy między jednostka a ogółem. podobnie jak wymiana handlowa zaciesnia relacje społeczne ale w sposób który ludzi wzbogaca, nie wyobcowuje
- Arnold Hauser „Społeczna historia sztuki i literatury” skupia sie na wyspecjalizowanuych i detalicznych badaniach sztuki, jej zwiazków z gospodarką, klasami społecznymi i kulturą
- Michael Baxandall – analizuje renesansowe arcydzieła jako relikty życia gospodarczego. bada kontrakty między artystą a zamawiajacym dzieło, uzycie drogocennych metariałów jako materialna wartość dzieł sztuki, sposób w jaki artyści wykorzystywali cennik i sztukę
Sztuka to efekt złożonych relacji między artystą a fundatorem na tle określonych warunków kulturowych, a nie tajemnicza manifestacja geniuszu artysty.
Zainteresowanie instytucjami sztuki. Badanie, jak ideologie kształtują działalnośc muzeów, galerii, akademii.
Allan Wallach i Carol Duncan analizują muzea jako przestrzenie walki o miejsce w hierarchii społecznej i umacnianie go. Muzeum dzieli się na: przestrzeń rytualną (widzowie) oraz scenę i scenariusz (prxzestrzeń podzielona na sekcje, rozmieszczenie obiektów. oświetlenia; wśród polskich badaczy P. Piotrowski.
MATERIALISTYCZNA I MARKSISTOWSKA HISTORIA SZTUKI
Materialistyczna historia sztuki skupia się na:
- środkach produkcji artystycznej
- wyklucza problemy ikonografii i klasyfikacje stylów
- interesuje ją praca i jej organizacja których owocem jest dzielo sztuki
- sztuka to produkt skomplikowanych relacji społecznych, ekonomicznych, plitycznych, a nie wytwór artystycznego geniusza
- w połowie XX w. powstaje nowy prąd „społeczna historia sztuki” który skupia się na roli, jaką odgrywa w społeczeństwie
T. J. Clark pisze o sztuce, kulturze i polityce XIX wiecznej Francji w książce poświęconej Curbetowi. Brak wizualnej klarowności prac, np. Pogrzeb w Ornans, to przejaw odrzucenia przez malarza istniejącego porządku politycznego i zangażowania się go w socjalizm. Opiera się na analizie wizualnej i tekstac samego Curbeta i krytyków.
SZKOŁA FRANKFURCKA
Grupa marksistowskich naukowców skupionych wokół Instytutu Nauk Spolecznych Uniwersytetu we Frankfurcie, zajmujących się sztuką ludową i kulturą industrialną.
Theodor W. Adorno rozważa wykorzystanie sztuki w celu pogodzenia i skłonienia do współpracy klas pracujących i osłabienia dominującej ideologii
- społeczeństwo kapitalistyczne wytwarza tanią zestandaryzowaną sztukę, która otępia ludzkie umysły i zaspokaja pragnienia konsumpcyjne
- odwraca uwagę od prawdziwych potrzeb, tj. wolność, równość społeczna, zdolności twórcze
- publiczność telewizyjna zamiast kreatywnej rozrywki biernie spędza godziny przed telewizorami, stając się otępiała zalewem mało wartościowych programów
- Adorno broni trudnej w odbiorze sztuki i muzyki awangardowej
Interpretacja prac przeciwstawiających się ideologii.
Mural Judith Baca, The Great Wall of Los Angeles – umieszczony na przedmieściach Los Angeles, historia kolorowej ludności Kalifornii od czasów prehistorycznych po współczesność, stworzyła mural by umożliwić mieszkańcom kontakt z częścią ich historii usuniętej z podręczników. Przedstawia wydarzenia z lat 50, budowę autostrady przechodzącej przez latynoskie predmieście, która zniszczyła tę przestrzeń, umozliwiając białym mieszkańcom dojazd samochodami do miejsc pracy. Wzniesienie stadionu Dodgersów mimo protestów. Mieszkancy zostali zmuszeni do opuszczenia swoich domów nie otrzymując adekwatnego zadośćuczynienia.
Pytania badawcze
Temat
- jaką dominującą ideologię kwestionuje autor?
- w jaki sposób temat krytykuje ideologię?
- w jaki sposób ludność była represjonowana w przedstawionej sytuacji?
- jaka dominująca ideologia dotyka takich projektów jak autostrada?
- w jakim celu przedstawia się historię? (pytanie o celowość krytyczną)
Sztuka analizowana metodą marksistowską dotyczy problemów społecznych, także współczesnych, niesprawiedliwej hierarchii klasowej, represji.
Svetlana Alpers Rembrandt’s Enterprise: The studio and the market - pomija styl, ikonografię jego obrazów, skupia się na organizacji pracowni potraktowanej jako miejsce produkcji, przynoszące dochód z obrazów, na marketingowych strategiach, twierdzi że traktował swoją pracę jako towar, którym spłacał długi, przedstawiony jako genialny kupiec nie artysta.
Założenia. zwłaszcza dotyczące sztuki, obecne w analizie
- krytyka kapitalizmu - krytyka społeczeństwa kapitalistycznego, którego warunkiem istnienia jest wykorzystanie robotników przez kapitalistów
- sztuka jest forma ideologiczną wykorzystywaną przez klasę dominującą do utrzymywania korzystnych dla niej stosunków społecznych; klasa rewolucyjna może jej użyć do podważenia władzy klasy panującej; jest nią np. reprezentacyjny portret fabrykanta, pałac prezydencki, plakat ukazujący zwycięstwo rewolucji proletariackiej
- Antonio Gramsci – teoria kulturowej hegemonii; władza w większym stopniu oddziałuje na społeczeństwa poprzez kulturę niż używając siły czy prawa; konformizm społeczny – porzucenie aspiracji, by mieć swój udział w systemie kapitalistycznym
- Walter Benjamin „Dzieje sztuki w dobie reprodukcji technicznej” – masowe produkowanie fotografii i filmów wyeliminowało aurę obecności oryginału, oddzielona od orginału sztuka stała się szczególnego rodzaju polityką – narzędziem władzy i manipulowania społeczeństwem
- Guy Debord „Społeczeństwo spektaklu” – życei nowoczensego społeczeństwa kapitalistycznego przypomina olbrzymie zbiorowsiko spektakli, uwarunkowane nowoczesnymi warunkami produkcji; dominujaca klasa sprawuje kontrolę nad spektaklem, który jest związany z państwem, a jego celem jest podtrzymanie podziałów społecznych i tworzenia klas
Analiza relacji między sztuką a ideologią, badanie problemów klasy, gender, rasy i relacjimiędzy kulturą popularną i wysok w sztukach wizualnych (np. Stephen F. Eisenman i Thomas Crow. 2002)
Analiza sztuki artystów tj. Gauguin, Picasso w relacji z kolonializmem, nacjonalizmem i ekonomią (np.Richard Brettel 2000)
Synteza metod badającyh kontekst sztuki.
TEORIA MARTKSISTOWSKA W ANALIZIE DZIEŁA SZTUKI
Dzieło (sztuka) jest wynikiem pracy i ma materialna wartość. Każdy przejaw sztuki (dzieło, instytucja) uwikłane we władzę.
Prace wyrażające apologię ideologii. Prace wyrażające jej krytykę.
Jacques – Louis David „Koronacja cesarzowej Józefiny” obraz powstał, gdy artysta został oficjanym malarzem Napoleona, jako jeden z dwóch zamówionych obrazów koronacji cesarza.
Pytania badawcze dotyczące ideologii, uwarunkowań ekonomicznych społecznych, które towarzyszyły powstaniu obrazu.
Zleceniodawc: kto zamówil dzieło? społeczny i ekonomiczny status zleceniodawcy
Artysta: społeczny status Davida jako artysty, jego pozycja w społeczeństwie, oznaczenie rangi pracy w kontekście istniejącej tradycji malarskiej.
W jakiej formie artysta otrzymał zamówienie? czy zachował się kontrakt? jakie spisano warunki? inne dokumenty dotyzące zamówienia
Artysta a władza w jego sztuce. Jaka była rola Davida jako oficjalnego malarza cesarskiego. Motywacja, którą kierował się Npoleon, wybierając Davida na nadwornego malarza (artysta wspieral rewolucję, sławę zyskał dzięki stworzeniu surowego neoklasycznego stylu, który wyraża wartosci rewolucyjne). Jak obraz wzmacnial władzę cesarza.
środki formalne a wladza. W jaki sposób malarz zrealizował żadanie wladcy, aby przedstawić jego potęgę. W jaki sposób podkreślja ja środki formalne – w centrum znajduje się Napoleon, zmarginalizowany papież.
Ekspozycja – apologia władzy – zakres oddziaływania. Gdzie obraz był wystawiony. Kto go oglądal. Czy był reprodukoany i szerzej rozpowszchniony. Analiza formy – pokazanie jak była kształtowana przez ideologię, społeczne i ekonomiczne siły. Ukazanie dominujacej ideologii – cel analizy.
Wykorzystanie teorii marksistowskiej – spektaklu Deborda lub konformizmu społecznego Gramsciego.
Połączenie perspektywy marksistowskiej i feministycznej – analiza roli cesarzowej Józefiny w przedstawieniu. Dlaczego przedstawiono koronacje Józefiny, nie samego Napoleona – podkreslono podrzędną pozycję Józefiny-żony, cesarzowej i obywatelki, która jest wywyższona i podporządkowana cesarzowi, symbolizuje Fracnję wywyższoną i podporządkowaną Napoleonowi.
FEMINIZM
Nurt zróżnicowany i wielostronny. Nie istnieje jeden homogeniczny feminizm, ale zbór różnych feminizmów. Podobnie nie istnieje jedna feministyczna historia sztuki, ale „feministyczne historie sztuki”
Jako nowoczesny ruch kobiecy zaczął się pod koniec XVIII w. jako walka o równouprawnienie, gdy oświeceniowa filozofia głosiła równość wszystkich ludzi.
1792 Mary Wollstonecraft sprzeciwila sie idei, że kobirty jako grupa pod kżdym wzgledem ustępuja meżczynzmom, powodem niższych umiejętności kobiet w stosunku do mężczyzn jest ich gorsza edukacja i ograniczone mozliwości rozwoju, a nie naturalna rożnica zdolnosci.
POierwsza fala ruchu feministycznego:
- Virginia Woolf Własny pokój 1929 – porusza temat wyzwań kobiety pisarki
- lata 50 XX w. Druga płeć Simone de Beauvoir i The feminine Mystique 1963 Betty Friedan
Druga fala I. 60 – ponowna aktywność ruchu kobiecego, łczona z działalnością ruchów wolnościowych w koloniach afrykanskich i azjatyckich.
Trzecia fala – to współczesny feminizm.
FEMINISTYCZNA HISTORIA SZTUKI
Dotyczy problemu kobiecej tozsamości płciowej konstruowanej kulturowo (analiza sztuki artystki, która przeciwstawia się kulturowej konwencji kobiecości oraz sztuki, która ją ukzuje)
TEORIA FEMINISTYCZNA
Norma Broude i Mary Garrard: 3 tomy tekstów dotyczących feministycznej historii sztuki od 1982
1. tom bada ideologie, które oddziałuja na samą sztruke oraz wyklucznie kobiet przez historie sztuki
2. tom tworzenie teorii krytycznej (feminizmu), wskazanie nowych kierunków zintresowań, tj.
- ciało
- spojrzenie (woyeryzm i fetyszyzacja – psychoanaliza)
- społeczne konstrukcje kobiecości
3. tom opisanie feministycznych artystek I. 70
Książka Garrard poświęcona Artemisii Gentileschi, znanej XVII wiecznej malarce to pierwsze studium wykorzystujace feministyczną histoię sztuki; nowe odczytanie jej malarstwa i przywrócenie jej historii sztuki.
Bada cechy tożsamości, tj. rasa, klasa, wiek, orientacja seksualna, które kształtują kobiecą twórczość i wizerunek.
Włączają teorie psychoanalistyczne (Julii Kristevy, Luce Irigaray i Helene Cixous), dekonstruktywistyczne i postmodernistyczne, porzucają tradycyjny model artysty geniusza – metoda interdyscyplinarna.
Analiza bardziej frgmentaryczna i zróznicpwana, umiejscowiona i kształtowana przez historie i kulturę oraz psychologiczne indywidualne doswiadczenia (nie ma ustalać tozsamości artysty) – metoda kultury postmodernizmu.
Bada efekt zależnośći, który wynika z dyskursu kształtowanego przez społeczne relacje siły.
PSYCHOANALIZA
Konstrukcja psychiczna artysty (wspomnienia, dzieciństwo, popędliwość), sposób sublimacji podświadomości - warunkują powstanie sztuki, stanowią jej podstawę i jakość.
Podobnie jest z odbiorem sztuki - określa go psychika widza.
Opracowana przez Zygmunta Freuda, austriaka. To terapeutyczna metoda psychologicznych zjawisk i leczenia zaburzeń emocjonalnych. Szerzej myśl dotycząca ludzkiej świadomości indywidualnej i społecznej.
TEORIA FREUDA
Oparta na analizie nieświadomości, interpretacji snów, przejęzyczeń słownych, dowcipów, testu wolnych skojarzeń. Wykorzystywana do rozważań nad sztuką, literaturą i społeczeństwem.
Koncepcja szczególnie znacząca dla hidtorii sztuki, określająca:
- treści tematu
- relację między dziełem, artystą, oglądającym a wyobrażeniem, naturą twórczości a sztuką
Teoria Freuda
- źródłem całej ludzkiej cywilizacji jest stłumione pożądanie (seksualne i inne) - było to rewolucyjne stwierdzenie
- ludzie muszą pracować, by przeżyć, mimo że praca jest opresyjna dla ciała i ducha
- należy stłumić chęć doświadczania przyjemności i bycia nagradzanym
- proces tłumienia to klucz do ludzkiej psychiki
- nieświadomość - odkładają się w niej niespełnione pragnienia i pożądanie, z których człowiek nie zdaje sobie sprawy
- sublimacja - tłumienie popędów
- przekształcenie niespełnionych pragnień i pierwotnych instynktów w działanie powszechnie aprobowane przez społeczeństwo
- jest to mechanizm samoobrony psychiki
- sublimacja w sztuce to artystyczny wyraz nieświadomości
- zasada rzeczywistości (konieczność pracy) tłumi zasadę przyjemności (chęci zabawy), dlatego człowiek zapada na neurozy
- sztuka to wyraz sublimacji - wyrażenie/stłumienie nieświadomości (w sposób akceptowalny społecznie)
- łechtaczka postrzegana jako gorsza w stosunku do penisa
- kompleks Edypa u chłopców i Elektry u dziewczynek - powoduje nieswiadome pożądanie posiadania rodzica płci przeciwnej i wyeliminowania rodzica tej samej płci
- kompleks Edypa - agresja i zawiść w stosunku do ojca, rozwiązanie konfliktu to uswiadomienie sobie przez chłopca że może posiąść matkę tylko poprzez swoją identyfikację z ojcem i przywłaszczenie jego roli seksualnej
- kompleks Elektry - miłość dziewczynki do ojca staje się erotyczna i zadrosna, bo pragnie posiadać członek