35. Metoda biograficzna - ogólna charakterystyka

• metoda biograficzna (metoda dokumentów osobistych, dokumentów ludzkich) - takie prowadzenie badań socjologicznych, w których do rozwiązania postawionego zagadnienia zbiera się tylko materiały zawierające relacje ludzi o ich uczestnictwie w zdarzeniach i procesach stanowiących przedmiot badań, a na podstawie tych relacji dokonuje się opisu danych procesów i stawia hipotezy wyjaśniające

• „Chłop polski w Europie i Ameryce” oparty na tej metodzie, autorzy starali się wykryć społeczny mechanizm przystosowania się do nowych warunków cywilizacji; wykorzystali listy wymieniane między rodzinami w Polsce i emigrantami oraz ich autobiografie

• dwie tendencje metodologiczne:

1. rozwijanie metody wykorzystującej jedynie te dokumenty

2. wykorzystywanie tych dokumentów jako materiałów uzupełniających i pomocniczych

• cele użytkowania biografii (R. Angell):

• nasuwanie nowych idei ogólnych wytyczających badaniom określony kierunek

• nasuwanie zespołu hipotez dot. konkretnych zjawisk i procesów

• dostarczanie materiału ilustrującego pewne z góry powzięte hipotezy

• weryfikacja hipotez zaczerpniętych nie z dokumentów ale innych źródeł

• jako materiał umożliwiający zrozumienie (a więc nie wyjaśnienie) pewnych procesów psychospołecznych

• jako materiał orientacyjny w procesie przygotowywania badań

• dokument osobisty - pisemna wypowiedź, która relacjonując udział piszącego w pewnej sytuacji społ., zawiera także osobisty pogląd autora na te sytuacje, opis przebiegu zdarzeń, jakie miały w niej miejsce i opis zachowania się autora (autobiografie, listy, pamiętniki, spisane zeznania i in.)

36. Typy autobiografii

Clifford R. Shaw:

1. typ kroniki

2. typ samoobrony

3. typ wyznań

4. typ samoanalizy

E. T. Krueger:

1. dokument będący wyznaniami osobowości zdezorganizowanej lub cierpiącej na poczucie niższości, która w intymnych opisach znajduje ujście dla męczących ją konfliktów wewnętrznych i przez wytłumaczenie innym swoich stanów zmierza do „social reincorporation”

2. egoistyczny dokument noszący charakter racjonalizowania obronnego swej działalności

3. autobiografia naukowa, będąca próbą obiektywnego przedstawienia i analizy swoich przeżyć i wyznań

4. dokument naiwny, napisany przez osoby nie przekraczające ustalonych konwencji, a zatem w sposób bezbarwny

37. Sposoby zdobywania materiałów biograficznych

• zależnie od sposobu nakłaniania ludzi do pisania, różne motywy decydują o podjęciu przez nich tego zadania odbijają się na treści, formie i zakresie pisanych dokumentów

• dokumenty osobiste pisane bez jakiejkolwiek zachęty zewnętrznej (pamiętniki, listy, wspomnienia itp.) - problem wydobycia ich od autora

• motywy skłaniające ludzi do pisania dokumentów osobistych (G. W. Allport):

1. samoobrona czy samousprawiedliwienie się we własnych oczach lub w oczach otoczenia

2. ekshibicjonizm, egoistyczny pęd do pokazania siebie

3. dążenie do uporządkowania swojego życia, notowanie zdarzeń i własnych czynności, jak np. notowanie wydatków

4. szukanie zadowolenia estetycznego w działalności pisarskiej na własny temat

5. szukanie perspektywy własnego życia, podsumowanie przebytej drogi i odkrywanie nowych możliwości: specjalny rodzaj obrachunku własnych osiągnięć i możliwości

6. wyładowanie wewnętrznego napięcia, często przed samobójstwem, często z potrzeby wyznania własnych konfliktów wewnętrznych

7. chęć zarobienia pieniędzy przez publikację lub zdobycie nagrody w konkursie

8. wyznaczanie do napisania biografii np. władze żądają od robotników autobiografii

9. często ludzie leczący swoje niedomagania psychiczne piszą autobiografie na prośbę lekarza, aby mu pomóc w postawieniu diagnozy i w terapii

10. często ludzie nawracający się, szukający z powrotem przyjęcia do społeczeństwa, np. przestępca pisze autobiografię w której dokonuje szczerego obrachunku z przeszłością

11. zainteresowania ludzi wykształconych, np. ktoś pisze, bo sądzi że będzie to miało wartość źródła historycznego

12. ludzie uważają napisanie pamiętnika za swój obowiązek wobec społeczności lub za przykład dla przyszłych pokoleń (np. więzień obozu)

13. dążenie do nieśmiertelności, chęć pozostawienia po sobie jakiegoś dzieła

• socjologom posługującym się ta metodą zależy na tym, aby otrzymać możliwie największą ilość autobiografii od grup jednorodnych społecznie, trzeba apelować do motywów działających równocześnie na wielka liczbę ludzi; najlepsza forma - ogłaszanie konkursu na najlepszy życiorys własny z nagrodami pieniężnymi

• 1. konkurs - F. Znaniecki w 1921 r.

38. Narzędzie badawcze w badaniach biograficznych i zasady jego konstruowania

• ogłaszając konkurs na życiorys czy wspomnienia (pamiętnik) trzeba zwracać uwagę na następujące momenty:

1. rozważyć dobrze, do jakiej zbiorowości, klasy, kategorii czy grupy zwracamy się z odezwą, i zdać sobie sprawę z jej cech społ.; należy wybierać zbiorowości jednorodne pod wzgl. poziomu intelektualnego i społeczno-ekonomicznego

2. w ogłoszonej odezwie trzeba przedstawić jasno cele konkursu, aby nie było możliwości domyślania się innych celów ukrytych

3. w odezwie załączyć instrukcje podającą, jakie zagadnienia i w jakim porządku trzeba omówić w autobiografii

4. nie narzucać jednak sztywnego wzoru czy schematu i nie sugerować ograniczania się tylko do tych zagadnień ani nie uzależniać nagrody od trzymania się podanego przeglądu zagadnień

5. sformułowanie słowne odezwy powinno być obliczone dla najniższego poziomu intelektualnego przyszłych autorów

6. zastanowić się dobrze, do jakich motywów się odwołujemy

7. podać wysokość nagród, skład sądu konkursowego, termin nadsyłania prac, ich objętość, adres instytucji ogłaszającej konkurs, sposób udzielania bliższych informacji piszącym

• inny sposób zbierania autobiografii - znając przebieg czyjegoś życia, prosić o napisanie „historii” życia, układając znane zdarzenia w porządku chronologicznym

39. Metody wykorzystywania materiałów biograficznych.

Sposoby interpretowania i wykorzystywania materiałów biograficznych (wymieniane przez Szczepańskiego i podane na wykładzie)

1. metoda konstruktywna -czyta się dużą ilość pamiętników po kątem widzenia określonego problemu i konstruuje ogólny obraz zjawisk uświadamianych przez autorów - metoda dowolna

2. metoda egzemplifikacji - na podstawie wysnutych wcześniej założeń lub twierdzeń poszukuje się fragmentów, które potwierdzają dane założenia, polega na ilustrowaniu i uzasadnianiu pewnych hipotez dobranymi przykładami z autobiografii; autor szuka jedynie potwierdzenia - metoda jednostronna

3. metoda analizy treści - może dostarczyć bardzo rygorystycznej techniki badania postaw autorów biografii

4. opracowania statystyczne - szukanie zależności między ludźmi z różnych środowisk społecznych, a cechami autorów (brak doboru losowego)

5. analiza typologiczna - ustala się typy osobowości, zachowań, wzorów społecznych i kulturowych z materiałów pamiętnikarskich

W. Allport wyróżnia(w książce Szczepańskiego):

1. wykorzystanie nomotetyczne - badacz zmierza do ustalenia ogólnych praw dotyczących badanej dziedziny zjawisk

2. wykorzystanie idiograficzne - celem jest sporządzenie możliwie dokładnego opisu, dającego wgląd w strukturę i przebieg zjawisk

40. Nowe podejście do metody biograficznej (jako tematu, jako środka).

WYKŁAD:

W Polsce w latach 80-tych odrodziło się zainteresowanie jednostką jako podmiotu swoich działań).

O biografiach mówi się jako o:

1. temacie (nowe ujęcia)

2. środku (Szczepański)

Ujęcie metody biograficznej jako tematu:

W tym przypadku bada się: jakie są typowe sekwencje biegu zdarzeń życia, jaka jest struktura zdarzeń w życiu jednostki i w jaki sposób postrzegana jest ruchliwość społeczna. Są to pytania typu ,,co”.

Badacze korzystający z metody biograficznej nie poszukują ogólnych prawideł, natomiast szukają pewnych prawidłowości dotyczących danej jednostki, w kontekście wydarzeń, np. historycznych.

KSIĄŻKA:

Poszczególne rodzaje badań biograficznych zmierzają do dokładnego opisu ich przedmiotu, ale różnią się one ze względu na sposób definiowania przedmiotu, teoretyczny status analizy i stosowane analizy. Dlatego wprowadzona rozróżnienie na ,,biografie jako temat” i ,,biografie jako środek”.

Biografia jako temat:

Traktuje się tu biografię jako zagadnienie samo w sobie. Występuje skierowanie badania na przedmiot, pytania ,,co”. Ze względów praktycznych mamy tu do czynienia z abstrahowaniem od interakcyjnych warunków wytwarzania danych i struktury indywidualnego znaczenia w konstruowaniu ,,typów przebiegu zdarzeń”.

Biografia jako środek:

Zbiera się informacje biograficzne mające służyć udzieleniu odpowiedzi na postawione pytania socjologiczne. W sumie bada się, jak ogólne, socjologiczne zjawiska (np. ruchliwość społeczna) są postrzegane przez jednostki i jak one na te jednostki wpływają. Szuka się zależności, typów osobowych. Pytania skierowane na strukturę, typu ,,jak”.

41. Wywiad narracyjny F.Schutza w badaniach biograficznych.

W wywiadzie narracyjnym aktywność należy do jednostki badanej, to ona wybiera te elementy, o których chce opowiedzieć, to jednostka badawcza musi dbać o wyjaśnianie wydarzeń itp. Takie badanie zmierza do pewnego zakończenia. Badacz nie musi ingerować, jego zadaniem jest uważne słuchanie i potakiwanie

Trzy fazy wywiadu narracyjnego:

1. faza narracyjna - uważne słuchanie opowiadania jednostki badawczej; jednostka badawcza sama rozwija opowiadanie i sama akcentuje najważniejsze momenty

2. faza opisowa - badacz może zadać pytania zewnętrzne tzn. takie, które są niezbędne do badania

3. faza argumentatywna - badacz odwołuje się do zdolności informatora jako teoretyka własnego życia; badacz przedstawia własną koncepcję i wspólnie mogą o tym podyskutować

42. Kulturologiczna analiza biograficzna A. Kłoskowskiej.

Jej zdaniem zbyt dużą uwagę poświęca się aktorowi i mikrowydarzeniom. Powinno się zastanowić, co dzieje się z ciągłością kulturową. Proponuje powiązanie analizy budowania własnej tożsamości z kulturą symboliczną.

Kłoskowska nawiązała do badań Eriksona dotyczących powracających żołnierzy z Wietnamu. Założyła, że kultura kształtuje osobowość w nie mniejszym znaczeniu niż interakcje (to jest kultura wartości i symboli), dlatego teoria biograficzna w połączeniu z kulturalizacją powinna przynieść bardzo owocne wyniki.

Kulturalizacja - wpływ elementów kultury na przekształcenia osobowości; dokonuje się w sposób pośredni

Przedmiotem tej analizy mogą być uczeni, wybitni humaniści, a celem badania ,,powołanie poznawcze”, czyli identyfikacja z wyborem drogi życiowej.

Kłoskowska oparła się na biografiach Wł. Tatarkiewicza i St. Ossowskiego. Wybór uzasadniała ich różnymi drogami kariery naukowej, podobieństwem realizacji. Próbowała badać ich kontakty o charakterze zinstytucjonalizowanym (szkoła, parafia, towarzystwo naukowe itp.) i kontakty niezinstytucjonalizowane (rodzina, przyjaciele).

16.12.2004

METODA BIOGRAFICZNA

Są to badania empiryczne, związane z badaniem faktów społecznych.

,,Chłop polski w Europie i Ameryce” Znaniecki, Thomas

Jest to praca ukierunkowana na sprawdzenie problemów akulturacji przybyszów przyjeżdżających do Ameryki. Metoda ta pozwala tu na głębokie wnikanie w zjawiska ukryte, psychologiczne(dotarcie do ukrytych zjawisk, które dzieją się w świadomości badanych oraz ich zewnętrzny opis). Bada się zjawis­ka związane ze świadomością społeczną(jej stanem), które mają wskazać postawy emigran­tów(jedno z pierwszych ujęć pojmowania postawy - tu: podkreślanie jej trwałości).

W tym badaniu zastosowano do analizy: listy, pamiętniki emigrantów, przeprowadzane były także rozmowy.

Znaniecki rozpowszechnił tę metodę - ogłosił konkurs pamiętnikarski dla robotników.

Konkursy pamiętnikarskie w okresie międzywojennym były bardzo popularne w ówczesnej Polsce. Inna praca: J.Chałasiński,,Młode pokolenie chłopów”. Dużą rolę w organizowaniu konkursu odgrywa motywacja pieniężna (nagroda).

Dzięki metodzie dokumentów biograficznych zbiera się informacje (relacje) o uczestnictwie ludzi w pewnych zjawiskach, wydarzeniach, procesach stanowiących problem badawczy. Na podstawie tych relacji wyłania się opis zdarzeń, zjawisk. Na ich podstawie stawia się hipotezy badawcze.

Motywy spisywania pamiętników:

1. Chęć pokazania siebie, własnych osiągnięć (nadzieja, że będzie on czytany przez innych)

2. Pamiętnik może służyć znalezieniu sensu życia

3. Z potrzeb estetycznych

4. Wyładowanie wewnętrznego napięcia

5. Z zalecenia lekarzy, nauczycieli (funkcja terapeutyczna)

6. Pisane przez osoby poszukujące systemów religijnych i moralnych

7. Zaspokojenie własnej potrzeby pozostawienia,,śladu” w historii

8. Rodzaj dokumentu (dowódcy wojsk, kapitanowie statków)

9. Rozumienie spisywania pamiętnika jako obowiązku wobec przyszłości, społeczności, której te pamiętniki dotyczą (politycy, ludzie kultury) - utrwalenie swojego doświadczenia w histo­rii

Zrozumienie powodów, dla których powstał pamiętnik pozwala stwierdzić, na ile materiał jest wartościowy, godny zaufania. Materiały pisane dla siebie mają duży walor, gdyż nie są pisane pod potrzeby naukowe, jednak bardzo trudno dotrzeć do takich materiałów.

Socjologowie rzadziej odwołują się do pamiętników pojedynczych osób, częściej próbują oni otrzymać pamiętniki ze zbiorowości, do której organizują konkurs.

Podstawowe zasady organizowania konkursu pamiętnikarskiego (zawarte w ogłoszeniu):

1. określenie, do jakiej zbiorowości jest kierowany konkurs (klasa, grupa społeczna, kategoria społeczna)

2. dość wyraźne określenie zbiorowości pod względem cech, jakie ta zbiorowość mam mieć (np. wiek, zawód); konkurs adresowany jest do tych, których, ze względu na hipotezy, uznano za zbiorowość właściwą

3. cele, dla których konkurs jest ogłoszony, zarówno jawne jak i ukryte; ogłoszenie nie powinno budzić podejrzeń o cele ukryte

4. tzw. Instrukcja mówiąca jak szczegółowo i w jakim porządku należy omówić zagadnienia - wyodrębnienie zjawisk, o których badacz poszukuje informacji; pamiętnik powinien być pisany wg tego planu, jednak nie powinno narzucać się schematów

5. język sformułowanego ogłoszenia powinien być prosty, czytelny dla całej zbiorowości, do której jest adresowany

6. odwołanie się do ważnych społecznie i indywidualnie motywów, dla których warto napisać pamiętnik (motywy o charakterze naukowym, moralnym, patriotycznym, ekonomicznym)

7. informacje o rodzaju nagród, rola jury w wyłanianiu zwycięzców, jako swoista zachęta do uczestnictwa

8. informacje o charakterze technicznym - ilość stron, termin i sposób dostarczenia

9. informacje o instytucji organizującej konkurs (adres, nazwa, telefon)

10. zapewnienie o anonimowości, poufności

Podstawy ontologiczne metody:

1. zakłada się, że rzeczywistość składa się z obiektywnych wartości kulturowych i subiektywnych postaw jednostek

2. przyczyny zjawisk społecznych są w związku ze zjawiskami psychicznymi

3. założenie współczynnika humanistycznego - zjawiska społeczne ujmowane jako przedmiot, którego istotnym elementem jest znaczenie, jakie nadają im jednostki

Założenie metodologiczne:

Badacz ma traktować autobiografię jako zbiór faktów historycznych; interesuje się postawami, wyobrażeniami ujawnianymi w tych pamiętnikach; badanie dążeń ludzi, znaczeń przypisywanych przedmiotom, zjawiskom.

Typy analiz materiałów biograficznych:

1. metoda konstruktywna - studiowanie możliwie dużej ilości materiałów pamiętnikarskich pod kątem widzenia określonego problemu; interpretacja materiału na podstawie z góry przyjętej teorii

2. metoda egzemplifikacji - ilustrowanie jakiś hipotez, tez cytatami

3. metoda analizy treści - metoda badawcza w przypadku materiału pamiętnikarskiego (ilościowa lub jakościowa analiza treści)

4. opracowania statystyczne - dane o autorach, cechy, które są zmienną niezależną; wtedy, gdy badacz nie jest zbyt restrykcyjny, co do reprezentatywności badanej zbiorowości

5. analiza typologiczna - typy osób, zachowań, kultury; klasyfikacja i kategoryzacja; ,,Przede wszystkim metoda pamiętnikarska powinna służyć do określania typologii” Szczepański; ustalanie typów jest największą korzyścią naukową, jaka można uzyskać dzięki biografii

ograniczenia tej metody:

1. brak zalet reprezentatywności

2. autorzy pamiętników mogą być nie do końca szczerzy (autokreacja, kłamstwa)

3. uproszczenie opisów - błędy związane z pamięcią, wpływ nastroju związanego z chwila

4. nadzieja związana z nagrodą (pisanie,,pod jury)

zalety:

1. najlepszy materiał do poznania świadomości społecznej, mechanizmu powstawania postaw, mechanizmu,,stawania się” kimś, poznania psychicznej strony funkcji instytucji społecznych

2. wyjaśnienie zachowań ludzkich

3. Szczepański - rola pamiętników w tworzeniu wyobraźni socjologicznej (,,rozszerza możliwość społeczną”)

6.01.2005

Przykład zastosowania metody biograficznej:

Antonina Kłoskowska - analiza pamiętników Ossowskiego i wspomnień Tatarkiewicza i jego żony

Tzw. Kulturologiczna analiza biograficzna

• odwołała się do teorii tożsamości, w której tworzeniu ważną rolę odgrywa kultura i normy kulturowe ( w opozycji do interakcjonizmu dostarcza dobrych danych dotyczących mikroprocesów),

• jej zdaniem zbyt dużą uwagę poświęca się aktorowi i mikrowydarzeniom.

- nie można badać tożsamości tradycyjnymi metodami socjologicznymi ( sondaż, ankieta)

- proponuje powiązanie analizy budowania własnej tożsamości z kulturą symboliczną ( badania nad biografiami) - biograficzna analiza życia uczonych

- na potrzeby swojej analizy dołączyła swoją koncepcję kultury - dwa układy kultury

• społeczna i symboliczna

Obok kultury społecznej, realizowanej w kontekście społeczeństwa, istnieją też zasoby kultury symbolicznej, możliwej do wydobycia w każdej chwili ( np. biblioteki).

Kultura symboliczna nie mniej niż interakcje również kształtuje osobowość. Kultura wartości, symboli odgrywa ważną rolę w kształtowaniu postaw i budowaniu tożsamości.

Badania Kłoskowskiej to badania wpływu kultury symbolicznej na nieprzeciętne jednostki i jednocześnie tego jak te jednostki same wpływają na tę kulturę i jak ją kształtują.

Podstawowe pojęcie- KULTURALIZACJA- to coś więcej niż socjalizacja, to wpływ kultury symbolicznej na osobowość, stanowi pełne wejście w kształtowanie procesów kultury symbolicznej. Proces ten dokonuje się pośrednio poprzez kontakt z różnymi pismami itp.

( zgromadzone w zbiorach i instytucjach).

Przedmiotem kulturalizacji powinni być twórcy kultury symbolicznej, mogą to być uczeni „wybitni humaniści”.

Celem badania jest „powołanie poznawcze” czyli identyfikacja z wyborem drogi życiowej.

Wpływ kultury symbolicznej na kształtowanie się powołania;

Hipoteza - powołanie oznacza identyfikację osoby z określoną drogą życia, zinternalizowanie związanych z tym wartości.

Tatarkiewicz i Ossowski mieli odmienne kształty swoich karier naukowych, różne motywacje.

Kłoskowska próbowała odtworzyć ramy kultury symbolicznej i społecznej poprzez analizę ich pamiętników. Analizowała niezinstytucjonalizowane kontakty ( rodzina) oraz zinstytucjonalizowane kontakty ( szkoła, kościół, redakcje naukowe, stowarzyszenia, itp.) ponieważ u ich podstaw leży makrostruktura społeczna ( naród, państwo, klasa społeczna, ojczyzna, miasto) wpływająca stymulująco lub restryktywnie na przepływ kultury symbolicznej

Analizowała, w jaki sposób kultura symboliczna działała na nich w postaci publikacji, książek, mediów, muzeów, czyli badała źródła oddziaływania kultury symbolicznej.

Zajęła się również wpływem znaczących innych na ich życie: głównie rodzice, pochodzili oni z rodzin inteligenckich, wychowywali się w domach z bogatymi bibliotekami. Wpływ na ich życie wywarło również odzyskanie niepodległości przez Polskę. Zawód traktowali poważnie, ustawiany był na szczycie ich hierarchii wartości.

Badania jednak nie potwierdziły początkowej hipotezy o niezbędności powołania w karierze naukowca.

• BLOGI w Internecie

- posiadają szereg właściwości korzystnych i niekorzystnych dla badacza

• WŁAŚCIWOŚCI

• dostęp do nich jest niezwykle łatwy

• trwałość dostępu, nieustanność dzienników

• archiwum pamiętników

• analizując je można ustalić czy mają swoich czytelników - jakie wywołują zainteresowanie wśród czytelników

• zapiski prowadzone są z zamiarem natychmiastowego udostępnienia innym

• na ich treść wpływa sama obecność internetu, kreowanie własnego wizerunku autora, chęć przypodobania się czytelnikom, koloryzowanie informacji o sobie

W Polsce jest ok. 40 tys. blogowiczów. Są pisane przede wszystkim przez nastolatków i osoby 40 letnie.

• KORZYŚCI

• autor blogu wchodzi w relacje z czytelnikami

• publiczność nieustannie wpływa na treści pamiętnika

• autor pisze pod presją bycia czytanym

• czytelnicy niejako są współautorami tekstów, które są odpowiedzią na ich komentarze

• blogi są często komentowane, to stały dialog między odbiorcą a autorem

FUNKCJE SPOŁECZNE BLOGÓW

• funkcja emocjonalna - wentyl bezpośrednio tworzony przez blog

• zaspokajają potrzeby związane z więzami interpersonalnymi

• dają poczucie towarzyskości - dostarczają licznych kontaktów

• przyjemność - miły sposób spędzania wolnego czasu

• ekspresja

• potwierdzanie własnego istnienia

Śledzenie procesu stawania się blogowiczem:

1. czytanie tekstów innych, obserwowanie komentarzy ( uczenie się obowiązujących zasad)

2. później pisanie blogów samemu

• zacieranie granicy między życiem realnym a wirtualnym

• analiza kategorii czasu w blogach ( czytanie od najświeższych zdarzeń) - przeszlość jest mniej dawna, jest utrwaleniem teraźniejszości

• kreowanie siebie - okazja do zaistnienia swojej osobowości, szansa stworzenia własnej tożsamości, wypracowanej na użytek własny i publiczności.

• nieustanne testowanie kreacji swojej tożsamości, ekshibicjonizm

• anonimowość - występowanie pod pseudonimem gwarantuje poczucie bezpieczeństwa

• odzwierciedlenie trajektorii życia ludzkiego - blog rodzi się, rozwija i umiera

• analiza kategorii przestrzeni - blog jako pasaż a blogowiczów jako spacerowiczów.

BADANIA DOKUMENTÓW

- inne źródło uzupełniania materiałów w badaniach w dziedzinie rekreacji i turystyki.

Technika badania dokumentów posiada duże znaczenie poznawcze, gdyż ukazuje funkcjonowanie celów, treści i metod wychowawczych z życia i działania konkretnych jednostek w ich świadomości i samoocenie.

Dokument rozwoju osobowości ma tym samym duże znaczenie dla badacza. Analiza dokumentów osobistych stanowi źródło informacji o aktywności intelektualnej i społecznej (badanych wobec rekreacji i turystyki).

Technika Badania dokumentów w turystyce i rekreacji ma na celu:

• wyodrębnienie problematyki wychowawczej zawartej w tych dokumentach

• zasad i metod programowania, działalności w dziedzinie wychowania dorosłych do rekreacji i turystyki oraz przez rekreację i turystykę.

• Wykrywanie współzależności występujących w procesie wychowania dorosłych i znajdujących odzwierciedlenie w tych dokumentach.

Oprócz tego ważną rolę w turystyce i rekreacji odgrywa analiza dokumentów dotyczących działalności danej firmy lub instytucji.

Opinie i fakty powinny być porównywane z danymi pochodzącymi z innych źródeł w celu ustalenia ich stopnia wiarygodności.

Temat 8: metoda biograficzna.

( Metoda dokumentów osobistych, metoda dokumentów ludzkich)

(na podst. Malikowskiego i Niezgody)

1. Metoda pojawia się w okresie, gdy badacze dążą do przekształcenia socjologii w naukę empiryczną, która od opisu przechodzi do sprawdzania hipotez i teorii empirycznie sprawdzalnych. Ta tendencja występuje po raz pierwszy w dziele Thomasa i Znanieckiego: Chłop polski w Europie i Ameryce. Nie jest to szeroka ilustracja jakiejś zbiorowości społ., ale próba rozwiązania jednego konkretnego zagadnienia. Autorzy zmierzali do postawienia teorii socjolog. określonej dziedziny zjawisk społ. Przedstawione badania nie ograniczały się do opisu zew. cech zbiorowości, ale starały się wyjaśnić postawy psych. i ich zmiany na tle różnych struktur społ., w których te postawy występowały. Autorzy chcieli stwierdzić, jak jak zmieniają się formy rodziny, wzory postępowania, systemy obyczajów obyczajów moralności chłopów polskich, emigrujących do Stanów Zjedn. Chodziło o wykrycie społecznego mechanizmu przystosowywania się do nowych warunków cywilizacji. Nie tylko opis zmian w strukturze, lecz wyjaśnienie procesów psychospołecznych psychospołecznych psychospołecznych emigrantów. Do analizy wykorzystano: listy emigrantów do rodzin, autobiografie emigrantów.

2. Ogólna charakterystyka.

Metoda b. to takie prowadzenie badań socj., w których do rozwiązania zagadnienia zbiera się tylko relacje ludzi o ich uczestnictwie w zdarzeniach i procesach, stanowiących przedmiot badań, a na podstawie tych relacji dokonuje się opisu danych procesów procesów i stawia hipotezy wyjaśniające.

2 tendencje metodologiczne, jakie wywołała metoda:

-rozwijanie metody, wykorzystującej tylko te dokumenty

-wykorzystanie dokumentów jako mat. uzupełniających i pomocniczych

Cele użytkowania autobiografii:(Robert Angell)

• Dają badaczowi ogólne idee, wymagające sprawdzenia

• Nasuwają hipotezy lub materiały do ich weryfikacji

• Są materiałem ilustrującym z góry powzięte hipotezy

• Służą do weryfikacji hipotez nie z nich zaczerpniętych(materiał kontrolny)

• Materiał, umożliwiający zrozumienie i wyjaśnienie procesów psychospołecznych

• Jako materiał orientacyjny w dziedzinie zjawisk, które zamierza się badać.

3. Definicja dokumentów biograficznych.

Mimo różnic w definicjach, można wskazać ten sam element(def. Redfielda)

„Dokumentem ludzkim lub osobistym nazywamy dokument, wyrażający ludzkie i osobiste cechy autora w taki sposób, że czytelnik poznaje poglądy autora dokumentu na zdarzenia, do których ten dokument się odnosi.” We wszystkich definicjach nacisk jest położony na ważność dokumentów osobistych dla poznania postaw psychicznych, motywacji i poglądów danej osoby. Dają wgląd w cudze życie psychiczne jako jeden z czynników, wyznaczających postępowanie jednostek w życiu zbiorowym.

Dokumenty osobiste: autobiografie, pamiętniki, wspomnienia, listy, dosłowne zapisy zeznań, wywiadów, inne dokumenty zawierające projekcje stanów umysłu osoby. Dla badań socjologicznych ważne są głownie te dokumenty, które relacjonując udzial piszącego w sytuacji społecznej, zawierają też osobisty pogląd autora na te sytuacje-opis przebiegu zdarzeń + opis zachowania się autora. Autobiografia to podstawowy materiał w metodzie b. Inne dokumenty często wyst. jako pomocnicze. Rodzaje autobiografii(wg Kruegera):

• Wyznania osobowości zdezorganizowanej lub cierpiącej na poczucie niższości

• Egoistyczny dokument o charakterze racjonalizowania obronnego swojej działalności

• Autobiografia naukowa-obiektywne przedstawienie działań i przeżyć

• Dokument naiwny

4.Sposoby zdobywania dokumentów osobistych:

Mają one wpływ na wartość naukową uzyskanych wypowiedzi. Zależnie od sposobu nakłaniania ludzi do pisania- różne są motywy pisania(np. samousprawiedliwienie się we własnych oczach lub w oczach otoczenia, wyładowanie wew. Napięcia, chęć zarobienia pieniędzy), a odbijają się one na treści, formie i zakresie pisanych dokumentów. Najlepszy sposób to ogłaszanie konkursu na najlepszy życiorys własny z nagrodami pieniężnymi. Po raz pierwszy ogłosił go Znaniecki w 1921, zwracając się do robotników polskich w kraju i za granicą. Ogłaszając konkurs należy:

Rozważyć do jakiej zbiorowości zwracamy się i jakie są jej cechy społ.(zbiorowość jednorodna pod wzg intelektualnym i społ-ekonom.)

Przedstawić jasno cele konkursu

Załączyć instrukcję-jakie zagadnienia i w jakim porządku trzeba omówić

Nie narzucać sztywnego wzoru(nie sugerować ograniczenia się do zagadnień)

Odezwa ma być sformułowana dla najniższego poziomu intelekt. Przyszłych autorów

Zastanowić się do jakich motywów się odwołać(patriotycznych, ekonom.)

Podać wysokość nagród, skład sądu konkursowego, termin nadsyłania prac, adres instytucji itp.

4. Założenia, na których opiera się metoda

1. Ontologiczne: rola elementów subiektywnych w strukturze grup społ. Założenia te pozwalają na przejście od zespołu subiektywnych opisów poglądów i opinii do zdań o społeczeństwie, jego strukturze i zachodzących procesach. Rzeczywistość społ. Składa się z obiektywnych wartości kulturalnych jak i subiektywnych postaw jednostek. Czynniki subiektywne grają ważną rolę w życiu społ., a ich przejawy są źródłem wiedzy o procesach społ. Materiały autobiograficzne dostarczają możliwości poznania subiektywnej strony rzecz. społ. Zasada współczynnika humanistycznego Znanieckiego- zjawiska społ. należy ujmować jako przedmioty, których istotnym składnikiem jest znaczenie, przypisywane im przez ludzi.

2. Metodologiczne: materiałem do analizy socjolog. nie są wypowiedzi, które wyrażają obserwację i uogólnienie autora dokumentu, ale wypowiedzi, wyrażające dążności i oceny autora-nie mające charakteru zdań o faktach, ale same są faktami społ. Założenia metod. zmierzają do wykazania, że w autobiografiach jest odbicie dążności społ. stanowiących istotne fakty społ. i kryteria wartościowania. Zał. metod. są konsekwencją zał. ontologicznych- nakazują badać znaczenia, jakie ludzie przypisują przedmiotom i zdarzeniom, dążności jakie z nimi wiążą-czyli to co jest siłą przekształcającą struktury społ. Autor życiorysu jest częścią środowiska społ. i jego świadomość jest przez środ. ukształtowana- znając treść jego świadomości można odtworzyć dążności ludzkie.

5. Techniki interpretacji i wykorzystania dokumentów osobistych

1. Metoda konstruktywna: Studiowanie wielkiej ilości biografii pod kątem widzenia określonego problemu. Dokonuje się interpretacji materiału z punktu widzenia ogólnej teorii socjolog. Opisy z autobiografii stają się elementami składowymi, z których badacz konstruuje obraz badanych zjawisk. Znaczną rolę gra tu intuicja badacza.

2. Metoda egzemplifikacji: Ilustrowanie i uzasadnianie hipotez dobranymi przykładami z autobiografii. Hipotezy mogą powstać podczas jej czytania. Hipotezy nie podlegają falsyfikacji, ale autor szuka tylko potwierdzenia swej teorii.

3. Metoda analizy treści: zastosowanie do materiału biograficznego analizy treści wypracowanych w ostatnich latach w socjologii. Zostały najpierw wypracowane w badaniach treści gazet i czasopism, rozwinięte w bad. propagandy i komunikacji masowej.

4. Opracowanie statystyczne: Ustalenie zależności między różnymi cechami społ autorów a ich postawami i przejawami tych postaw, dążeniami(np. między cechami środowisk społ. a cechami autorów)Wyniki dają pewność poprawności- metody statyst. są bardziej rygorystyczne.

5. Analiza typologiczna: ustalanie typów osobowości, zachowań, wzorów współżycia, występujących w zbiorowościach. Materiał biograf. ulega kategoryzacji i klasyfikacji.

6. Zarzuty przeciwko metodzie

Behawioryści- uzyskane twierdzenia nie mają ważności naukowej, nie są sprawdzalne itp.

Marksiści-elementy subiektywne nie są najważniejsze. Dokumenty osobiste nie mogą być źródłem poznania struktur społ.

Zbiory dokumentów osobistych nie są próbą reprezentatywną

Ludzie piszący dzienniki czy odp. Na konkurs nie są przeciętnymi

Autobiografie nie są obiektywne(luki w pamięci, uprzedzenia, niewiedza piszącego)

Dokumenty osobiste mogą być pisane z celem wprowadzenia w błąd lub piszący nie uświadamia sobie motywów jakie nim kierują

Autorzy upraszczają opisywane zdarzenia, grupy..

Nastrój piszącego wpływa na obraz przedstawianych faktów

Napisanie życiorysu wymaga dokonania selekcji materiału w pamięci.

7. Zalety metody

Poznanie świadomości społ., mechanizmów powstawania postaw i ich zmian pod wpływem stosunków społecznych.

Można badać zależności między świadomością grup i jednostek a zmianą w strukturze społ.

Wgląd w mechanizmy motywacji ludzi, mechanizmy tworzenia się dążeń , postaw moralnych i ocen.

Informacje o psychologicznej stronie funkcjonowania instytucji społ., mechanizmie kontroli społ., tworzeniu się opinii i działaniu form nacisku społ.

Dane do badania zależności między środowiskiem a zachowaniem jednostki

Wgląd w mechanizm oddziaływania wychowawczego

Pokazuje sekwencje historyczne zdarzeń składających się na życie jednostki i grup w długim okresie

Materiał do ustalenia typów osobowości, wzorów postępowania, wzorów stosunków społ.

Ułatwia zrozumienie ludzi, systemów kulturowych, funkcjonowania struktur społ.

[Metoda dokumentów osobistych jako jedyna- jest niewystarczająca . Dokumenty osobiste służą jako materiał uzupełniający .]

8. 2 Warianty

• Biografia jako temat- jako zagadnienie samo w sobie. Pojawiają się pytania: Jakie są typowe sekwencje zdarzeń w życiu ludzi, grup, jakie znaczenie przypisuje się tym zdarzeniom i jaka jest ich struktura. Zainteresowania badacza skierowane na przedmiot- pytania „co”.

• Biografia jako środek- zbiera się informacje biograficzne, mające służyć udzieleniu odp. na postawione pyt. socjolog. Np. Jak ruchliwość społeczna jest subiektywnie postrzegana? Czy zadowolenia z wykonywanej pracy zależy od struktury poprzedniej kariery? Zainteresowania badacza skierowane na strukture-pytania :jak”. Badacz szuka w danych wskaźników motywów i konstruuje typy osobowe.

9. Typy biografii(wg Denzina)

• Kompletna: badacz zbiera dane o całym życiu badanych osób czy grup

• Tematyczna: zbiera informacje dotyczące określonej dziedziny życia(zawodu, przestępczości..)

• Przygotowana do opublikowania.

[Typy najwyraźniej odnoszą się do różnych faz procesu badawczego]

10. Źródła danych(wg Denzina)

• Bezpośrednie- dostarczają danych bezpośrednio o osobie. Np..:publiczne dokumenty o danej osobie jak raporty policyjne, kwestionariusze osobowe, karty zdrowia, publikacje w środkach komunikacji…

• Pośrednie- dostarczają informacji o osobie jako członku pewnej kategorii. Są to publiczne pośrednie dokumenty o danej osobie zawierające specjalne statystyki, literaturę o danych grupach.

• Źródłem danych są też prywatne dokumenty archiwalne obejmujce autobiografie, listy, pamiętniki, dane niestandaryzowanego wywiadu.

11. Dobór próby

- Denzin zaproponował próbę statystyczną do doboru przypadków i próbę teoretyczną do doboru kwestii do badania w życiu jednostek, tzn. w odniesieniu do danych przypadków. Indukcja analityczna: wyprowadzanie twierdzeń ogólnych z amnnalizy indywidualnych przypadków.

- Odpowiednio do różnych celów badań i odpowiadających im wariantów metody biograficznej, stosuje się różne sposoby doboru próby.

- Wnioskowanie na podstawie zbadanych przypadków w odniesieniu do większej populacji nie może być oparte na zasadzie prawdopodobieństwa, ale musi być dokonane na zasadzie wiarygodności. Jest to spowodowane problemami dostępu do danych podstawowych- próba statyst. wymaga listy przypadków ze względu na procedurę selekcji losowej. Dla cech badanych przez osoby posługujące się metodą biograficzną nie istnieją takie tablice statyst. Badacze zakładają więc uniwersalną strukturę selektywnej percepcji i logikę potocznego myślenia. Uważa się, że każdy przypadek przypomina uniwersalną strukturę.

12. Przygotowanie transkrypcji

-Większość wywiadów jest zapisywana na taśmie magnetofonowej

- Rodzaj transkrypcji zależy od pytania badawczego: jeśli pytanie „co”-to odtworzenie wywiadu w języku standardowym jest wystarczające; jeśli pytanie „jak”jest rekonstruowana biografia przez przeprowadzającego wywiad i respondenta- to muszą być odnotowane przerwy, częściowe pokrywanie się wypowiedzi, wahanie się..

- komputerowy system transkrypcji

13. Strategie analityczne

- liczni badacze stosują pewną formę analizy treści. Na podstawie przeglądu danych tworzone są kategorie i wszystkie wyrażenia zawarte w danych, odpowiadające kategoriom, s umieszczane w kartotece.

• Schutze zaproponował metodę, która bierze pod uwagę językowe właściwości wypowiedzi.(narracyjne, argumentacyjne, opisowe części składowe danych.)

14.Przedstawienie wyników badań

• Prezentacja całościowa bez przedstawienia systematycznej analizy

• Prezentacja wyników analizy wszystkich przypadków z załączeniem dla ilustracji wyników części danych

• Prezentacja wyników analizy oraz przedstawienie przypadków typowych dla określonych typów w formie kilku biografii

• Prezentacja przypadków syntetycznych przygotowanych przez badacza na podstawie jego analizy w postaci modeli procesualnych.

15. Problemy odniesienia prawdy i obiektywności

Badacz w toku poszukiwań subiektywnego znaczenia przebiegu życia musi się uporać z problemem „obiektywność” versus „subiektywność”informacji biograficznej. Nie biorąc pod uwagę szerszego zaplecza społecznego raczej nie można zidentyfikować danych jako obiektywnych/subiektywnych. Pojęcie obiektywności jest konieczne do analizy danych biograficznych w socjologii, ale z punktu widzenia teoretycznego jest problematyczne. Kategorie prawdy i fałszu nie są zbyt użyteczne w badaniach biograficznych. Ponieważ konstrukcja znaczenia jest zależna od czasu, zainteresowania i sytuacji interakcyjnej, ta sama osoba może dostarczyć różnych biografii w różnych momentach czasu. Pojęcie prawda powinno się zastąpić pojęciem autentyczność.

16. Problem trafności

Denzin rozróżnia:

• T. wewnętrzna: odnosi się do zmian dotyczących badanej osoby, które pojawiły się od momentu, gdy działy się relacjonowane zdarzenia, do chwili zbierania danych oraz do wpływu sytuacji zbierania danych na osobę badaną i badacza.

• T. zewnętrzna: odnosi się do pytania czy wybrane przypadki są reprezentatywne dla populacji

17. Adekwatność analizy

Dla oszacowania poprawności interpretacji biografii przez badacza proponuje się walidację komunikatywną-dokonaną przez badacza interpretację danych przedstawia się respondentowi i dowodem poprawności(adekwatności) analizy struktur subiektywnego znaczenia jest akceptacja przez badanego.(założenie że respondent jest ekspertem w sprawach swojego życia). Chociaż praca badacza nie polega tylko na opisaniu sposobu definiowania przez aktora sytuacji, ale na wyjaśnieniu jak takie definicje powstają w procesie społecznym.

Metoda biograficzna jako badanie dokumentów osobistych

O metodzie biograficznej mówi się jako o badaniu historii życiowych. Pojawiła się w określonym momencie w historii socjologii, tzn. wtedy, gdy z nauki spekulatywnej miała się przekształcić w naukę empiryczną. Podstawą dla niej miały być dokumenty osobiste.

Definicje dokumentów osobistych

Akcentuje się tutaj znaczenie dokumentów osobistych dla poznania postaw psychicznych, motywacji wypowiadających się osób; możliwość poznania cudzych przeżyć psychicznych.

SZEROKA DEFINICJA

Wszelkie dokumenty zawierające projekcje stanów umysłu jakiejś osoby, a więc nie tylko autobiografie czy pamiętniki, ale także listy, czy dosłowne zapisy wywiadów.

WĄSKA DEFINICJA

Pisemne wypowiedzi, które relacjonując udział piszącego w pewnej sytuacji społecznej, zawierają również osobisty pogląd autora na tę sytuację, opis przebiegu zdarzeń, opis zachowania piszącego.

Metoda biograficzna jako badanie dokumentów osobistych

• posiada ona określone założenia ontologiczne i metodologiczne;

• podstawowe założenia ontologiczne zostały wyłożone w książce „Chłop polski w Europie i Ameryce”. Odnoszą się one do roli elementów subiektywnych w strukturze grup społecznych;

Rzeczywistość społeczna składa się z obiektywnych wartości kulturowych, jak i subiektywnych postaw.

• Przedmioty natury rozwijające się w toku ewolucji przyrody stają się elementami kultury dopiero wtedy, gdy jednostka w swoich aktach subiektywnych nada im pewne znaczenie, przypisze im jakąś ważność dla zaspokojenia ludzkich potrzeb, czy osiągnięcia ludzkich celów.

• Zatem w życiu społecznym czynniki subiektywne grają rolę zasadniczą i wszelkie ich przejawy są źródłem wiedzy o życiu społecznym.

• Postawy psychiczne i wartości kulturalne są ściśle ze sobą splecionymi składnikami badanej przez socjologa rzeczywistości - materiały biograficzne są materiałami idealnymi dla socjologa, gdyż dają możliwość poznania subiektywnej strony rzeczywistości społecznej.

• Koncepcja wyrażona w „Chłopach polskich...” została rozwinięta we wstępie do socjologii i przyjęła postać koncepcji współczynnika humanistycznego.

Koncepcja współczynnika humanistycznego

• Nakazuje ujmować zjawiska społeczne jako przedmioty, których istotnym składnikiem jest znaczenie jakie nadają im ludzie którzy ich doświadczają: „Przedmioty świata kultury istnieją tylko w doświadczeniach, a poza nimi tracą ważność. Cała rzeczywistość społeczna jest kompleksem subiektywnych postaw, dążeń i wartości”.

Dokumenty osobiste zawierają 2 rodzaje wypowiedzi:

sądy o faktach - wyrażają obserwacje i uogólnienia autora dokumentu (zgodnie z założeniami ontologicznymi socjologa, one go nie interesują);

wypowiedzi wyrażające dążności i cechy autora dokumentu - w myśl założeń ontologicznych, są aktami społecznymi i powinny być poddane analizie;

• dyrektywy metodologiczne nakazują badać znaczenie, jakie ludzie przypisują zdarzeniom i przedmiotom, oraz dążności jakie ludzie z nimi wiążą;

• autor życiorysu jest częścią środowiska społecznego, a jego świadomość przez to środowisko ukształtowana, jest także jego częścią; zatem znając jego świadomość, postawy, dążenia - można odtworzyć to, co w jego środowisku jest najważniejsze;

Zarzuty wobec metody biograficznej

1. Rzeczywistość społeczna nie jest subiektywnym wytworem ludzi; nie jest to jedyny materiał, który powinien być uwzględniany w analizie;

2. na ogół techniki zdobywania materiałów nie pozwalają na uzyskanie materiałów reprezentatywnych statystycznie;

3. rezultaty analiz prowadzonych w oparciu o dokumenty osobiste nie podlegają intersubiektywnej kontroli;

4. autor dokumentów znajduje się zawsze w jakimś określonym nastroju, który wpływa na sposób pisania i kształt materiałów;

5. w dokumentach osobistych znajdujemy interpretację życia dokonaną przez osobę piszącą (nie musi ona być wcale zgodna z prawdą);

Zalety metody biograficznej

6. dokumenty osobiste dają wgląd w motywację, dążenia, postawy, oceny jakie ludzie formułują;

7. materiał ten pozwala uchwycić psychologiczną stronę funkcjonowania instytucji społecznych, tworzenia się opinii publicznej;

8. materiał ten daje możliwość opisania wzajemnych relacji między środowiskiem a jednostką;

9. jest to materiał pozwalający uchwycić pewne sekwencje zdarzeń (powiązania przyczynowe w długim okresie czasu);

10. materiał ten dostarcza informacji na temat tego, jak ludzi radzą sobie w sytuacjach zmian społecznych;

---