Metoda biograficzna, inne nazwy dla tej metody to tradycyjna metoda biograficzna, socjologia przebiegu życia, historia ustnego przekazu, socjologia oddolna. Metoda ta posiada określone założenia ontologiczne i metodologiczne. Pojawiła się w historii socjologii, wtedy, gdy z nauki spekulatywnej miała się przekształcić w naukę empiryczną. Podstawą dla niej miały być dokumenty osobiste. polega na badaniu historii życiowych. Metoda ta ma dostarczyć informacji na temat zwykłych ludzi. Badana jest nie jednostka, ale jej biografia, którą traktuje się jako wytwór społeczny. czas biograficzny, czyli życie ludzkie w tej metodzie traktowane jest jako całość; jeśli chcemy zbadać fragment życia jednostki to musimy ten fragment najpierw umiejscowić w czasie historycznym, biografia pozwala nam rekonstruować ogólne reguły, które to życie tworzyły; biografia jest środkiem przekazu. Akcentuje się tutaj znaczenie dokumentów osobistych dla poznania postaw psychicznych, motywacji wypowiadających się osób; możliwość poznania cudzych przeżyć psychicznych. Analizie podlegają wszelkie dokumenty zawierające projekcje stanów umysłu jakiejś osoby, a więc nie tylko autobiografie czy pamiętniki, ale także listy, czy dosłowne zapisy wywiadów.
Dokumenty osobiste zawierają 2 rodzaje wypowiedzi:
sądy o faktach – wyrażają obserwacje i uogólnienia autora dokumentu (zgodnie z założeniami ontologicznymi socjologa, one go nie interesują);
wypowiedzi wyrażające dążności i cechy autora dokumentu - w myśl założeń ontologicznych, są aktami społecznymi i powinny być poddane analizie;
dyrektywy metodologiczne nakazują badać znaczenie, jakie ludzie przypisują zdarzeniom i przedmiotom, oraz dążności jakie ludzie z nimi wiążą;
Autor życiorysu jest częścią środowiska społecznego, a jego świadomość przez to środowisko ukształtowana, jest także jego częścią; zatem znając jego świadomość, postawy, dążenia – można odtworzyć to, co w jego środowisku jest najważniejsze;
Metoda biograficzna jest :
- analizą życia jednostek, opisem ich sytuacji rodzinnej, szkolnej, życiowej, która może mieć związek z naszym przedmiotem badania;
- zbliżona do studium indywidualnego przypadku
- może być to: autobiografia (dana osoba sama opisuje swoje losy); psychobiografia (analiza osobowości jednostki); biografia tematyczna (analiza losów danej osoby pod kątem związanym z naszym przedmiotem badań); historiografia (analiza losów osoby w danych warunkach historycznych); socjobiografia (analiza losów danej osoby w danych warunkach społeczno-kulturowych)
Metoda ta jest wypracowana na gruncie socjologii. Ma bogatą historię w socjologii polskiej, nazywana bywa również polską metodą. Pojawiła się pod koniec XIX wieku w psychologii. Pierwsze psychobiografie zostały opracowane przez Władysława Witwiciego w 1909 r. (psychobiografia Sokratesa) i przez Zygmunta Freuda w 1910 r. (psychobiografia Leonarda da Vinci). W socjologii wprowadzenie dokumentów osobistych do badań naukowych rozpoczęło się od prac amerykańskiego antropologa i socjologa Wiliama Thomasa oraz polskiego socjologa Floriana Znanieckiego, a szczególnie dzięki ich współpracy. Ich dzieło prezentuje proces przystosowania się polskich emigrantów do nowych warunków życia i środowiska społeczno-kulturowego, wyjaśnia przemiany stylów życia emigrantów, form rodziny, wzory zachowań, postaw, wskazując mechanizmy przystosowania w nowym środowisku społecznym. Specyfiką polskiej odmiany metody biograficznej było uzyskiwanie materiałów w drodze konkursu. Konkurs taki pierwszy raz ogłosił w Polsce na Uniwersytecie Poznańskim Florian Znaniecki w 1921 roku, uzyskując 149 życiorysów. Kolejne konkursy spotykały się zwykle z dużym odzewem w społeczeństwie i pozwalały na opracowanie bogatych materiałów do analiz. Po wojnie metoda biograficzna i zbieranie materiałów w drodze konkursu stopniowo stawało się coraz mniej popularne. Na Zachodzie Europy i w Ameryce wypierane metodami sondażowymi, w Polsce natomiast w pierwszych latach powojennych ogłaszano jeszcze konkursy biograficzne, jednak zainteresowanie nimi stopniowo malało, a przede wszystkim zmieniła się sytuacja socjologii jako dyscypliny naukowej niepożądanej w ocenie ówczesnych władz. W okresie transformacji zapanowała w Polsce „moda na sondaże” jako najważniejszy, a zarazem najszybszy sposób badania społeczeństwa. Powrót do metody biograficznej w Europie Zachodniej i Stanach Zjednoczonych następował stopniowo od końca lat 60. W Polsce renesans metody biograficznej obserwujemy od początku lat 90. Nie jest to jednak powrót do tego samego. Zmienia się nie tylko sposób zbierania materiałów i ich opracowania, ale również pojawiają się założenia metodologiczne pozwalające w różny sposób zastosować materiały biograficzne w analizie nauk społecznych. Są to przede wszystkim:
- metoda konstruktywistyczna,
- metoda egzemplifikacji,
- metoda analizy treści,
- analiza typologiczna.
W dyskusji nad metodą biograficzną i jej przydatnością w analizie socjologicznej, rozpoczętej już w początkach XX wieku, podkreśla się zarówno zalety jak i wady stosowania tego typu materiałów. Wśród zarzutów znajdują się zarówno te, które podważają całą metodę i jej wartość naukową, określając materiały opracowane na jej podstawie jako „anegdotyczno-empiryczne”, czy również takie, które podważają jej podstawowe założenie, wskazując, że dokumenty osobiste mogą być jedynie źródłem poznania subiektywnej świadomości jednostek, a nie poznania struktur społecznych. Inne zarzuty dotyczą niewystarczającej reprezentatywności tej metody czy braku obiektywności w opisie faktów społecznych przez autorów. Wśród zalet metody biograficznej wymienia się przede wszystkim możliwość poznania motywacji ludzkich działań, mechanizmów kształtowania się postaw i dążeń jednostek i grup społecznych. Jest to z pewnością metoda, która pozwala zrozumieć procesy przemian wzorów życia, zwyczajów i obyczajów, a przede wszystkim przemian, które dokonują się w świadomości i ich zależności względem struktury społecznej.