Czas i miejsce akcji – akcja toczy się we wsi Lipce w rzeczywistości nie daleko Skierniewcz, także w Tymowie (jarmark, proces Boryny). Czas akcji zamyka się między wrześniem a końcem lipca, pod koniec XIX w prawdopodobnie 20 lat po powstaniu styczniowym, w którym brało udział kilku bohaterów.
Czasy w powieści – 1) czas naturalny cykliczny, powracający na którego tle życie ludzkie zyskuje wymiar trwałości powtarzalności wyznaczony w 4 porach roku 2) Czas liturgiczno obrzędowy nakłada się na czas naturalny, rytm który organizuje życie ludzkie wyznaczają go święta Kościelne ale także obrzędy pradawne 3) czas historyczny właściwie nieobecny zasygnalizowany powstańczą przyszłością Rocha ale nie odgrywa większej roli. 4) czas fabularny związany jest głównie z dwoma pierwszymi czasami bo na życie bohaterów wpływ ma rytm prac polowych, obrzędy, zachowanie 5) czas egzystencjalny wyznaczony jest takim wydarzeniem jak narodziny, chrzest, śmierć.
Narratorzy 1) wiejski gawędziarz posługujące się gwarą 2) młodopolski poeta który stylizuje swoje opisy wg modnych w epoce poetyk (impresjonistyczny) 3) realista rzeczowy obserwator
Plan wydarzeń 1) zbieranie ziemniaków i sianie zboża 2) przygotowanie do Jarmarku 3) zaręczyny Boryny i Jagny 4) wesele Boryny i Jagny 5) śmierć Kuby
Obyczaje: sianokosy, zasiewy, przędzenie lnu, szatkowanie kapusty, w dzień za duszny ludzie podawali imiona za które modlił się ksiądz, zaręczyn ogłaszane 3 x przed ślubem, po oficjalnych zaręczynach dopiero mogli się pokazywać młodzi publicznie, ludzie zostawiali jedzenie na grobach zmarłych, po chrzcinach rodzice z dzieckiem obchodzili dom żeby odpędzić zło.
Prądy literacie w powieści:
realizm i naturalizm- opis społeczności, realia i motywacje psychologiczne, życie jako walka o byt i zasady dziedziczności, brutalne sceny, drastyczne, erotyczne
symbolizm- symboliczne postaci (Maciej- dobry gospodarz związany z ziemią, Jagna- symbol pierwotnych sił natury, wiejska femme fatale) symboliczne sceny (zestawienie wesela ze śmiercią Kuby) symboliczna scena kompozycyjna oznacza związek człowieka z naturą.
impresjonizm- opisy przyrody w których podkreślane są zjawiska chwilowe ulotne oraz gra świateł i barw.
Cechy epopei 1) przedstawia szeroką panoramę polskiej wsi z jej obrzędami, zwyczajami, kodeksem moralnym na tle historii 2) wszystkie warstwy społeczne mają reprezentantów; najbogatsi to Boryna, komornicy to Agata 3) konflikt pokoleń między starymi i młodymi np. Boryny zarzuca ojcu, że ciężko dla niego pracuje jednak nie słyszy od niego żadnych pochwał.
Kompozycja- Chłopi składają się z 4 tomów = 4 pory roku. Narrator jest wszechwiedzący, ale nie bierze udziału w wydarzeniach, w jakich uczestniczą postaci tworzące społeczeństwo wsi Lipce. Jest ono bohaterem zbiorowym powieści. Autor przedstawia życie. Ich zajęcia są wyznaczane przez przyrodę i obrzędy liturgiczne. Nie ma głównego wątku, za to zauważamy dużo wątków pobocznych. Niektóre z nich są równie ważne. Język w powieści to gwara. Widoczny w dialogach bohaterów.
Bohaterem powieści są chłopi, postać zbiorowa, najliczniejsza grupa narodu, ukazani w różnych sytuacjach, w konkretnych momentach wsi, w codziennej pracy i dniach świątecznych.
Opis gromady: społeczność jest punktem odniesienia dla działań jednostki która musi podporządkować się normą. Gromada przez wieki tworzyła normy i obyczaje wg żyją. Są to normy zgodne z naturą i jej porządkiem. Autor stworzył wieś żyjącą w izolacji od świata zewnętrznego. Mieszkańcy są pobożni, religia odgrywa ważna rolę, małżeństwa zawierane są ze względów majątkowych, ceniona jest praca i rodzina, gromada jest zróżnicowana ważność zależy od ilości posiadanej ziemi, nie ma litości dla parobków, bieda i głód to naturalny porządek, ludność jest solidarna, mieszkańcy razem żyją, pracują, bawią się, cierpią, nie szukają samotności, łączy ich więź naturalna.
Maciej Boryna: zamożny, ma silny charakter, pracowity, darzony zaufaniem, szanowany, ludzie przychodzą z problemami po radę, najważniejszy gospodarz, pracowity, największa wartość dla chłopów to ziemia, gdy dowiaduje się o romansie syna i żony chce oboje zabić, 58 letniego mężczyzna żeni się z 19-letnią Jagną, uważa, że praca jest podstawą, w sporze o las stara się załagodzić sprawę, zna granice kompromisu, dochodzi do rozprawy, którą przypłaca zdrowiem, staje się zdolny do zbrodni, jego zięciem jest Kowal
Antek Boryna- syn Macieja, nie kocha żony Hanki, pracując u ojca czuje się wykorzystywany, kocha Jagnę, po ślubie ojca z Jagną przeniósł się na drugi koniec wsi do domu ojca Hanki, nie znalazł pracy z żoną żył w biedzie. Miłość do Jagny doprowadziła go do pijaństwa. Miłość i nienawiść sprawiają, że zapomina o obowiązkach, porywczy, skłonny do bójek, uparty, dumny.
Hanka- na początku jest płaczliwa, niezaradna i zastraszona, boi się Antka i starego Boryny, wygnana z domu zmienia się, antek wypomina jej, że przyjęła od starego Boryny pieniądze, przestała bać się męża, jako jedyna opiekuje się chorym teściem, jest wierna podczas pobytu męża we więzieniu, nienawidzi Jagny, jednak pierwsza wyciąga rękę, przedsiębiorcza, zaradna, energiczna.
Jagna - wiejska piękność, córka wdowy Paczesiowej, siostra Jędrzycha i Szymka, rozpieszczana przez matkę, nie dorosła do małżeństwa, boi się pracy, nienauczona życia w gromadzie, nie ma sprecyzowanych marzeń ani uczuć, nie potrafi panować nad żądzami, decyzję o zamążpójściu Jagny podjęła jej matka, która kierowała się bogactwem kandydata, na początku pobytu Antka w więzieniu, nie może o nim zapomnieć, w czasie lata zadurza się w Jasiu, posiada zdolności artystyczne, ziemia nie jest dla niej bogactwem, zostaje wygnana ze wsi.
Kuba Socha-powstaniec z 1863 r. ma silne poczucie dumy rodowej, czuje się gospodarzem, los parobka przyjmuje z pokorą, głęboko wierzy, nie jest złodziejem, podczas jednej z wypraw zostaje postrzelony, Boryna ceni jego pracowitość, jednak nie wynagradza go obficie za ciężką pracę i oddanie.
Agata- stara kobieta, przed zima krewni wypędzają ją z domu, idzie na żebry do miasta- Sytuacja ta powtarza się każdego roku, ponieważ w tym okresie rodzina nie może znaleźć dla niej pracy, nie narzeka, stara się usprawiedliwiać krewnych.
Roch - postać tajemnicza, żebrak przychodzący czasami do Lipiec, wywodzi się ze stanu wyższego niż chłopski. Wskazuje na to jego wykształcenie, które wykorzystuje przy udzielaniu dzieciom lekcji pisania, czytania i historii.
Ksiądz - wydaje się być dobrodusznym i poczciwym człowiekiem, w rzeczywistości jest interesowny, nie wdaje się w konflikty i z reguły staje po stronie bogatszych chłopów, jest gospodarzem, a nie osobą uduchowioną, czego by on nie powiedział, uważano to za najlepsze dla dobra ogółu. Kościół: ludzie najbiedniejsi są najbardziej religijni, podczas mszy w kościele widoczny był podział na klasy