• POJĘCIE, ROLA, FUNKCJE NAUKI

7-24

POJĘCIE NAUKI:

Wielka encyklopedia powszechna PWN:

1. społeczna działalność, której celem jest poznanie rzeczywistości

2. czynność uczenia kogoś lub uczenia się, a także nauczania

3. przedmiot nauczania w szkołach różnych typów

4. każda dyscyplina naukowa uprawiana w zespołach badawczych, organizacjach i instytucjach naukowych

5. całokształt czynności podejmowanych w sposób naukowy do zbadania rzeczywistości lub jej części

6. dziedzina szeroko pojętej kultury, obejmującej całokształt działalności poznawczej uczonych i instytucji naukowych

Stanisław i Maria Ossowscy: sposób poznania rzeczywistości oraz sfera ludzkiej działalności

Kazimierz Ajdukiewicz: 1. rzemiosło uczonych, czyli ogół czynności wykonywanych przez uczonych w celu poznania rzeczywistości; 2. rezultat działalności uczonych, czyli całość twierdzeń uczonych, które powstały w wyniku ich dążenia do poznania rzeczywistości

Tadeusz Kotarbiński: każda dyscyplina badawcza dość wyrobiona, by godna była uprawiania w szkolnictwie wyższym w charakterze przedmiotu nauczania

Stanisław Kamiński: 1. czynność społeczna i systematycznie nakierowana na zdobywanie nowej wiedzy specjalistycznej, odpowiednio i konsekwentnie realizowana; 2. wytwór, inaczej wiedza naukowa, zaspokajająca społeczne zainteresowania intelektualne oraz potrzeby życiowe ludzi wyrażone w określonym języku, zawierającym układ tez i wyjaśnień badanych faktów z rzeczywistości

Jan Such: proces zdobywania wiedzy i rezultat tego procesu, czyli wiedza naukowa

Stefan Nowak: 1. systemy ludzkiej działalności zmierzającej do zrealizowania pewnych celów; 2. wytwory tej działalności

Stanisław Pabis: celowy system dynamiczny rozwijający się jako system posiadający sprzężenia zwrotne, zapewniające zarówno odpowiednią kontrolę prawidłowego jej rozwoju, jak i stabilność wobec różnych losowych oddziaływań otoczenia; system społeczny, na jej rozwój ma istotny wpływ przeszły i obecny stopień świadomości społecznej oraz stan aktualnego rozwoju kulturalnego i stan bazy technicznej danego społeczeństwa

III Kongres Nauki Polskiej (1986): działalność służąca poznaniu obiektywnej prawdy o rzeczywistości i zaspokojeniu potrzeb ludzkich oraz optymalizacja działań zmierzających do zaspokojenia potrzeb praktyki

John Desmond Bernal:

1. instytucja - zorganizowany zespół uczonych;

2. metoda postępowania;

3. narastająca tradycja wiedzy;

4. czynnik utrzymania i rozwoju produkcji;

5. czynnik kształtujący poglądy i postawy społeczeństw wobec wszechświata i człowieka, przede wszystkim za pośrednictwem nowych praw i twierdzeń naukowych

Anatolij Rakitow: system wiedzy o prawach funkcjonowania i rozwoju obiektów

Russel L. Ackoff: działalność badawcza mająca na celu znajdowanie odpowiedzi na pytania, rozwiązywanie problemów oraz opracowywanie bardziej skutecznych sposobów w poszukiwaniach i dociekaniach

Izaak Levi: zbiór ustalonych w określonym czasie i miejscu twierdzeń o otaczającym nas świecie

John Hicks: system twierdzeń o następujących cechach:

odnoszenie się do realnych obiektów poznawanych doświadczalnie

ogólność, wyrażanie klas obiektów i fenomenów oraz ich wzajemnych stosunków

formułowanie wiarygodnych wniosków i przewidywań

Fritjof Capra: wiedza, która opiera się na obserwacjach zorganizowanych wokół spójnego wewnętrznie modelu

René Thom: tworzenie zdań prawdziwych, dowodem ich prawdziwości powinno być powszechne ich zrozumienie

• Bonifatij M. Kedrow & Siergiej R. Mikuliński: specyficzny, całościowy system i swoista forma działalności ludzkiej, podporządkowana w swoim rozwoju szczególnym prawom

CECHY NAUKI:

1. umiejętność uogólniania wyników działalności naukowej, czyli umiejętność widzenia problemów, stawiania pytań i budowania teorii naukowych

2. obiektywność wypowiadanych sądów i twierdzeń

3. ścisłość i jednoznaczność w formułowaniu przedstawianych sądów i twierdzeń

4. zgodność wszelkich działań w nauce z uznanymi przez społeczność uczonych metodami naukowymi

5. wysoka informacyjność języka używanego w nauce, umożliwiająca porozumiewanie się uczonych i sprawdzanie przekazywanych sądów i twierdzeń

6. zasadność, logiczne powiązanie oraz pewność sądów i twierdzeń przekazywanych w komunikacji naukowej

7. stały krytycyzm wobec wszelkich wypowiadanych sądów / twierdzeń oraz postawa ciągłego sprawdzania istniejących już i przekazywanych z sądów / twierdzeń

8. twórczy charakter wyników działalności umożliwiający wzbogacenie dotychczasowego dorobku nauki

FUNKCJE NAUKI:

• deskryptywna - opisywanie badanego fragmentu rzeczywistości, przedstawianie cech i właściwości obiektu badanego

• eksplanacyjna - wyjaśnianie dlaczego ten czy inny obiekt rzeczywistości jest taki a nie inny

• deskryptywna + eksplanacyjna = diagnostyczna

• instrumentalno-techniczna - ustalanie i realizowanie badanych obiektów rzeczywistości za pomocą odpowiednich metod i technik oraz środków i narzędzi

• prognostyczna - umożliwienie trafnego określenia przewidywanych konsekwencji odkrytych przez naukę prawidłowości rozwoju badanej rzeczywistości

• humanistyczna - umożliwianie zaspokojenia podstawowych, a więc poznawczych, intelektualnych i twórczych potrzeb człowieka

• metodologiczna - ukazywanie jak badać rzeczywistość

• systematyzująca wiedzę o rzeczywistości

Rozwój naukoznawstwa

Nauka - ma coraz większą rolę w świecie porównuje się ja do kapitału i pracy aż z biegiem czasu stała się przedmiotem badań.

Rozwój naukoznawstwa ma dwa źródła:

1. Wewnętrzny rozwój nauk, które zajmowały się niektórymi problemami zw. Z nauką np.: filozofia interesowała się istotą i teorią nauki od starożytności

2. Narastanie nowych potrzeb w obrębie różnych dyscyplin w zakresie planowania, analizy problemowej

W badaniach nad nauka możemy wyróżnić podstawowe pytania o naukę i w nauce.

Niektórzy uczeni wyróżniają pytanie zasadnicze min:

- co znaczy badać coś w sposób naukowy?

- jakie SA elementy podstawy naukowej?

- czy nauka ma charakter racjonalny?

- jakie inne formy wiedzy ludzkiej wywierają wpływ na naukę?

Przejście od niewiedzy do wiedzy dokonuje się w toku rozwiązywania wielu zadań przez uczonego, który posługuje się odpowiednimi środkami badawczymi.

Zadania badawcze to:

1. Logiczne porządkowanie zjawisk i problemów

2. Stawianie problemów i ich rozwiązywania

3. Udostępnianie tych rozwiązań

4. Stwarzanie zaistniałych innowacji

5. Zastosowanie innowacji

Środki badawcze to:

1. Zdolności

2. Umiejętności

3. Kondycja

4. Informacja

5. Aparatura

6. Pomocnicy

7. Instytucje

8. Współpraca

9. Cale społeczeństwo

Wszystkie elementy (tj. zadania i środki Bad.) są powiązane i tworzą naukę.

Nauka - to budowanie wiedzy

Uczeni - to specjaliści zajmujący się tworzeniem wiedzy

Tworzenie nauki (czyli działalność naukowa) rozkłada się na wiele bardziej szczegółowe zadań - wg. JANUSZA GOĆKOWSKIEGO zadania te polegają na:

1. Prowadzeniu poszukiwań i dociekań wiodących do uzyskania nowych i ważnych wartości poznawczych

2. Koncypowaniu i komponowaniu dzieł zaw. Takie wartości

3. Przekładanie tych dzieł kręgom ludzi zajmujących się analizą krytyczną wytworów czynności poznawczych, gwoli osądu ustalającego rangę zawartych tam wartości poznawczych

4. Uczestniczeniu w rozpatrywaniu i osądzaniu dzieł innych ludzi nauki, gwoli ustalenia rangi zaw. W nich wartości poznawczych

5. Rozważaniu wespół z innymi i wedle reguł dyskusji naukowej zagadnień poznawczych wyrosłych z sytuacji problemowej w nauce

6. Przyczynianiu się do kształcenia wychowania adeptów nauki

7. Przekazywanie środowisku naukowemu swych idei, refleksji, koncepcji, projektów dot. wiedzy poznania typu naukowego.

Najbardziej znane formy przekazywania wiedzy naukowej:

• Nauczania akademickie w uczelniach wyższych

• Publikacje naukowe w różnych formach

• Udział w dyskusjach naukowych w środowisku uczonym

• Upowszechnianie nauki jej osiągnięć przez środki komunikacji masowej

NAUKOZNAWSTWO - narodziło się ponieważ tworzenie nauki stało się współcześnie problemem i zadaniem badawczym

XIXw.

Naukę pojmowano jako zbiór, ewentualnie system wiedzy osiągniętej przez działalność naukową.

Uczonych interesowały poszczególne kwestie dot. Treści i istoty nauki, jej metodologii i sposobów jej funkcjonowania.

Interesowali się też: logiką, jej zw. Z filozofią, produkcją, warunkami społ., kulturą, sprawami organizacji nauki, typologii uczonych itd.

XXw.

Nauka zaczęła przekształcać się ze zbioru (systemu) wiedzy w bezpośrednią siłę wytwórczą społ., stała się zjawiskiem i procesem społ. O dużym znaczeniu.

Np.:

Rosjanie po Rew. Październikowej w warunkach nowego państwa zauważyli potrzebę kierowania rozwojem nauki i techniki. W kwietniu 1918r. Lenin w „szkicu planu prac naukowo - technicznych: oprócz zadań dla nauki, oprac. Duży program prac nauk. i tech.

Powstało dzięki temu zainteresowanie nauka, impuls do utworzenia naukoznawstwa.

I raz użyto w j. ros terminu „naukoznawstwo” (naukowiedienie) w 1924 r. - zrobił to JURIJ A. BORICZEWSKIJ (uczony z Ukrainy).

- naukę uważał jako określoną działalność i pewną całość, należy badać jej naturę, rolę społ., różnice między myśleniem naukowym i nienaukowym.

W 1926r. w 12 n czasopisma „Wiestnik Znanija” był artykuł „Naukoznawstwo jako nauka ścisła” (był ogólny przeszedł bez zauważenia).

PROBLEM ISTOTY NAUKI I JEJ ROLI W POLSCE

• 1 zjazd dot. Org. I rozwoju nauki polskiej, Warszawa 7-10 kw 1920r.

• 1-3 roczniki czasopisma „nauka Polska” z l.1919 - 1920 poświęcono ogólnym rozważaniom naukoznawczym:

Romulada Minkiewicza

Franciszka Bujaka

Stanisława Kutrzeby

Ignacego Mościckiego

Michała Siedleckiego

Jana Czekanowskiego

• W 1923r. w artykule 4 rocznika „Nauki Polskiej” stwierdzono powstawanie osobnej „wiedzy o nauce” ponieważ zaistniała potrzeba badania nauki.

• W 1925r. ukazał się tu tez artykuł Floriana Znanieckiego „Przedmiot i zadania nauki o wiedzy”

STANISŁAW MICHALSKI - z jego inicjatywy powstało przy Kasie im. Mianowskiego

KOŁO NAUKOZNAWCZE

• Inauguracyjny referat dot. Poglądów Maxa Schelera wygłosił Bogdan Suchodolski

• Regularne spotkania

• Wielu polskich uczonych z różnych dyscyplin naukowych

• Sprawozdania z działalności koła ogłaszano w „nauce Polskiej: do 1939r.

• Od 1928r. do wybuchu II Ś uczestniczyli tu:

Tadeusz Kotarbiński

Władysław Tatarkiewicz

Czesław Białobrzeski

Edmund Malinowski

Tadeusz Zieliński

Franciszek Bujak

Jan Łukasiewicz,…

T. KOTARBIŃSKI - prace jego o charakterze naukoznawczym od 1915r. potem 1929 - 1933

- najwięcej o naukoznawstwie zawarł w 1919 r. „Elementy teorii poznania, logiki formalnej i metodologii nauki”

MARIA I STANISŁAW OSSOWSCY - działalność w Kole Naukoznawczym, zainspirowała ich do ogłoszenia 1 1935r. 20t. „Nauki Polskiej” artykuł „Nauka o nauce”.

Po II WŚ w POLSCE

Ruch naukoznawczy odżył w PL bardzo szybko.

MIECZYSŁAW CHYNOWSKI - z jego inicjatywy 20 marca 1945r. założono przy Towarzystwie Asystentów UJ Konwersatorium naukoznawcze,

• którego celem było zbliżenia nauki do społ. I społ. do nauki

• regularne spotkania , co tydzień od 18 maja 1845r.

• odczyty, dyskusje na różne tematy

• większość odczytów później opublikowano w „Życiu nauki”

• Od stycznia 1946r. zorganizowano przy Konserwatorium kursy bibliotekarskie dl członków i prac. Uczelni

• W ramach wymiany zagranicznej za „Życie Nauki” otrzymano 30 tys. Zagranicznych

Przy Uniwersytecie Poznańskim Im. A. Mickiewicza powstało 23 lutego 1946r. Koło Naukowoznawcze (pod opieką Poznańskiego Tow. Przyjaciół Nauk)

- przewodniczący: Jan Rutkowski

- w marcu 1946r. Kazimierz Ajdukiewicz - ref. Pt. „Co t jest wolność nauki”

- po śmierci przewodniczącego w 1946r. koło „zamarło”

Związek Asystentów UW - utworzył w paź. 1946r. SEKCJE NAUKOZNAWCZĄ - przewodniczącym był Stefan Ziemski.

4 maja 1948r. powołano Komisję naukoznawczą przy Komitecie Kasy im. Mianowskiego

• Przygotowano 25t. „nauki Polskiej”, który został oceniony UJEMNIE przez czynniki polityczne

• Ocenę poprał Stefan Żółkiewski (w czasopiśmie „Kuźnica” z 1948r.) co przesądziło o losach naukoznawstwa Pol. Na wiele lat

• -w 1949r. zaprzestano działań naukoznawczych

Pomimo tego problemy naukoznawstwa pozostały, zajął się tym Kotarbiński.

T. KOTARBIŃSKI - wiele prac dot. problemów naukoznawstwa

• W 1950r. - publik. „Z dziejów klasyfikacji nauk”

• W 1958r. - „Myśli o nauce”

• W 1965r. - „Przegląd problemów o nauce”

• W 1969r. - „zagadnienia metodologii nauk praktycznych”

Kotarbiński do naukoznawstwa zaliczał:

• Filozofie nauki

• Logika i metodologię nauki

• Psychologię i socjologię

• Historię nauki

• Ekonomikę nauki

• Politykę nauki

• Prakseologia nauki

Ruch naukoznawczy w PL odrodził się po kilkunastu latach

Uchwalą z 16 lipca 1965r. sekretariat naukowy PAN powołał KOMISJE NAUKOZNAWSTWA (od 1967 to Komitet naukoznawstwa PAN)

• Zainicjowano wyd. swojego czasopisma jako podstawowego środka informacji o naukoznawstwie

• Powołano radę Redakcyjną

• Przewodniczący: T. Kotarbiński

• Czasopismo „Zagadnienia naukoznawstwa” red. Ignacy Malecki

• 1 zeszyt w marcu 1965r.

• Wyd. ciągłe

• Od 1968r.kwartalnik

• Około 300 osób współpracowało z różnych dziedzin

• W 20 tomach było około 520 art. (380 krajowych i 140 zagranicznych)

• Zakres tematyczny zaprezentowanego materiału:

• Podstawy naukoznawstwa

• Struktura i klasyfikacja nauk

• Terminologia i zasady rozumowania naukowego

• Szkolenia kadr naukowych

• Mikro- i makro- socjologii nauki

• Zasady organizacji zespołów naukowych

• Technikę dokumentacji i inf. Naukowej oraz wyd.naukowych

• Dynamika oraz prognozowanie nauki

• Rola nauki

• Polityka naukowa

• Ekonomikę nauki

• Metodologie działalności naukowej

• Własności nauk

• Psychologie myślenia naukowego

Dużo rozważań nad naukoznawstwem jako odrębną nauką empiryczną.

JADWIGA MAJEWSKA - na postawie analizy wydawniczej w PL bibliografii naukoznawstwa i techno znawstwa w 1984r. przedstawiła gł. tendencję rozwoju poszczególnych dziedzin i dyscyplin naukowych w PL w l.1971 - 1982r.

Najczęstszymi autorami w bibliografii byli:

Józef bańka (30 razy)

Jan Kaczmarek (51)

Jerzy Kmita (67)

Jerzy Topolski (52)

Jan Szczepański (36)

Ignacy Malecki (47) i inni.

Losy polskiego naukoznawstwa odzwierciedlają sytuację w kraju.

- Z jednej strony:

Wkład naukoznawstwa polskiego do nauki opisuje dzieło zb. Z 1982r. pod red. Bohdana Walentynowicza „Polish contribution to the science of science” - autorzy rodz.:

• Florian Znaniecki

• T. Kotarbiński

• Marian Mazur

• J. Kaczmarek

• I. malecki

• M. I S. Ossowcy I inni.

• Z drugiej strony:

W zbiorowym radzieckim opracowaniu z 1985r. poświęconym naukoznawstwie w którym udział wzięli polscy uczeni nie wspomina się naszego kraju jako kolebki tej dziedziny.

Wg T. Kuhna naukoznawstwa jeszcze nie istnieje.

W PL w 1974r. twierdzono że naukoznawstwo nie zostało dokł. Zdefiniowane przez polska naukę

- nawoływano do lepszej organizacji badań nauk. W tej dyscyplinie w ramach Komitetu Naukoznawczego PAN.

I.Malecki - uzasadnił taki stan interdyscyplinarnością naukoznawstwa, trudnościami kształcenia w 1 dziedzinie specjalistów

- nawoływał do skipienia wysiłków nad wypracowaniem b.optymalnych warunków i form pracy zespołów badawczych w naukoznawstwie.

Derek John de Solla Price (zm. 1982r.)

• Odegrał dużą rolę w badaniach nauko metrycznych I rozwoju naukoznawstwa

• Am. Historyk nauki i naukoznawstwa

• Uważał że koncepcje istoty naukoznawstwa nie są dokładnie określone

• Ale cele są wyraźne - teoretyczna analiza struktur i zachowań

Istnieją dwie koncepcje przedmiotu i zasięgu badawczego:

1. Koncepcja analityczna - zakłada badanie wszelkich faktów i zjawisk w nauce i w badaniach nad nauka i technika, faktów i zjawisk niekoniecznie wzajemnie powiązanych. Naukoznawstwo - jako pewnego nie dokładnie określonego zbioru nauk o nauce.

2. Koncepcja syntetyczna - wg niej naukoznawstwo - jako określona wiedza o nauce i technice, uzyskiwano w wyniku zastosowania badań systemowych, traktujących naukę jako pewien określony system społeczny, jednolity w swoistych cechach. T koncepcja ma duże uznanie współczesngo naukoznawstwa, bo przedmiot tej dyscypliny ma charakter jednolity.

M. i S. Ossowscy, w 1935r:

- powiedzieli że ośrodkiem zainteresowań jest nauka (obojętnie czy nauka jako wytwór czy zespół czynności) wszelkie przedmioty, które wchodzą w zakres badań nad nauka pozostają w pewnym stosunku do niej i ze wzgl. na ten stosunek są przedmiotem badań

- gł. Zdania naukoznawstwa:

• Lepsze poznanie nauki jako zjawiska społecznego, czyli swoistej działalności społecznej i wyników jej działalności

• Sprzyjanie, pobudzanie i intensyfikowanie działalności naukowej, zwiększanie jej sprawności i efektywności metodologicznej, profilaktycznej oraz polepszanie i poprawianie jej warunków działania i istnienia w określonym społ.

- wg. Ossowskich badacza nauki może ona interesować z 2 pkt widzenia:

1) jako sposób poznania świata

2) jako określona sfera szeroko pojętej kultury

- wg Ossowskich uczony interesujący się problemami nauki powinien zająć się:

• Filozofii nauki, która próbuje wyjaśnić pojęcia związane z nauką, sklasyfikować nauki oraz podejmuje problemy ogólnej metodologii nauk

• Psychologia nauki - tzn. twórczością naukową, czynnościami badawczymi poszczególnych uczonych oraz stopniem świadomości uczonych w procesie badawczym

• Socjologia nauki, ustalającą zw. Nauki z życiem i praktyka ekonomiczną oraz życiem społ. , kulturowym i innymi sferami dział.społ.

• Zagadnieniami praktyczno - org. Zw. Z powstaniem, istnienia org. Ist. Nauk.; zw. Nauki z praktyką

• Historia nauki - oceniającą umieszczającą problemy nauki i kek rozwój w czasie i przestrzeni

W 1939r. w ks. „Społeczna funkcja nauki” John D. Bernal określa przedmiot nauki o nauce:

• Organizacja nauki i pracownie naukowo - badawcze

• - środki finansowania nauki

• - efektywność badań nauk w różnych dziadzinach życia

• Ocena i analiza społ. Fuksji nauki

• Analiz powiązań nauki i jej rozwoju z innymi procesami społ.

GENNADIJ M. DOBROW - w dziale „Wstęp do naukoznawstwa” def. Naukoznawstwa

Naukoznawstwo - to kompleksowe badanie działań syst. naukowych w celu opracowania metod zw. potencjału nauki i zwiększania efektywności procesu naukowego droga oddziaływania organizacyjnego.

A.M. RUMIANCEW , w 1969r:

Gł. Zad. Naukoznawstwa - podwyższenie efektywności pracy naukowo badawczej w warunkach rewolucji naukowo - technicznej, to ważne zadanie bo dużo finansów idzie na naukę, a kadra naukowa się szybko zwiększa.

• autor def. Naukoznawstwo z „Wielkiej Encykopedii Powszechnej PWN” z 1966r:

Naukoznawstwo - zespół różnych nauk o nauce, należą tu: teoria i historia nauk, metodologia nauk, psychologia i socjologii nauk, planowanie, kształtowanie, finansowanie…

• def. Naukoznawstwa w pracy ”Wybrane problemy ekonomiki nauki” z 1980r:

naukoznawstwo - w szerokim ujęciu stanowi grupę nauk obejmująca wszystkie dyscypliny dla których obiektem badań jest nauka.

STANISŁAW KAMIŃSKI - prof. KUL-u

- naukoznawstwo w literaturze jest nazywane:

• metanuka

• epistemologia

• filozofia nauk

• metodologia nauki

• scjentologią i inne…

- na całość nauki i nauce składa się:

1. Historia nauki - obejmująca głównie rozwój myśli naukowej w czasie i przestrzeni

2. Filozofia nauki - ustala teorie nauki jej istote istnienie i właściwości

3. Logika nauki - przedstawiająca system nauki od strony formalnej

4. Metodologia nauki - analizująca procesy badawcze w nauce

5. Psychologii nauki - zajmująca się twórczością naukową uczonych

6. Socjologia nauki - - badająca i ustalająca współzależności między rozwojem nauki a rozwojem społeczeństwa

7. - ekonomika nauki - badająca uwarunkowania gospodarcze i finansowe nauk

8. Polityka nauki - umożliwiająca praktyczne wprowadzenie nauki do działalności społ. (przez prognozowanie, planowanie i kierowanie działalnością)

Ostatnio naukoznawstwo uznawane jest jako odrębna dyscyplina.

SREGIUSZ R. MIKUINSKI

w 1975r:

Naukoznawstwo - samodzielna i kompleksowa dyscyplina naukowa, której przedmiot stanowi nauka.

W 1983r:

• Naukoznawstwo nauka o ogólnych prawidłowościach

• Rozwój nauki jako instytucji społecznej i inst. społecznych doskonalenia jej funkcji w interesach społ.

• Przedmiotem naukoznawstwa jest działalność naukowa

• Struktura naukoznawstwa może się zmieniać w zależności od warunków społ. - gospodarczo też w wyniku rozwoju nauki jako zjawisko społ.

Uczony wyróżnił 5 gł. kierunków badań w naukoznawstwie (stanowią one dyscypliny naukoznawcze) :

1. Naukoznawstwo ogólne - zajmuje się opracowaniem ogólnej teorii rozwoju nauki , teoret. I metoedol. Postaw sterowania rozw. Nauki

2. Socjologia nauki - Bada stosunek naukoznawstwa jako składnika systemy społ. Do całego syst. Społ. Oraz stosunki międzyludzki w sferze nauki

3. Psychologi nauki - analizuje psychologię twórczości naukowej, społeczno - psychol., problemy w zespołach naukowych i nauce

4. Ekonomik nauki - zajmuje się badaniem 3 podstawowych grup zagadnień:

1. powiązania między nauką a gospodarką, stosowane osiągnięć naukowych w gospodarce bądź zwięszanie efektywnośći społ. - ekonomicznej nauki

2. finansowanie oraz materialno - techniczne i kadrowe problemy nauki

3. ekonomiczne i racjonalne wykorzystanie zasobów społ. Na rozwój nauki

5. Organizacja działalności naukowej - badane i tworzenie konkretnych form i metod organizacji i planowana pracy badawczej i sterowania nią w zespole naukowym.

W dziele radzieckim „Podstawy naukoznawstwa” z 1985r. w sumie to powtórzył to co mówił Mikuliński.

W ostatnich latach kierunki badań naukowo znawczych rozszerzały się o zagadnienia etyczne w nauce (odpowiedzialność uczonych przed moralnością, zespołem ; jego obowiązków etycznych …) tym właśnie miałby się zająć nowa specjalizacja naukoznawstwa - ETYKA NAUKI

Pojawiły się plany wprowadzenia specjalizacji zajmującej się zadnieniami prawnymi, osobna teologicznymi autorem tej koncepcji jest ksiądz Józef Życiński - Teologi anauli łączyłaby rzeczywiste i obiektywne wartości nauki z religią.

Reasumując:

Naukoznawstwo - to samodzielna dyscyplina naukowa, której przedmiotem badania jest nauka jako specyficzna, samoistna działalność człowieka oraz wyniki tej działalności tworząc pewną całość, całość złożóną z elementów sptzeżonych takich jak: ludzie, rzeczy,procesy tam zachodzące. Możemy powiedzieć, że nauka to określony system i tylko jako system może podlegać racjonalnemu badaniu.

Części składowe (struktura) naukoznawstwa

1. Filozofia nauki

- traktuje o strukturze nauki czyli logiczno - poznawczym aparacie nauki wyrażanym przez język nauki

- interesuje ją pytanie o ogólnonaukowy charakter języka nauki i czy możliwe jest stworzenie jednolitego języka naukowego, oddający go w sposób ścisły i jednoznaczny obraz świata badanego przez naukę

- bada stosunek nauki do systemu wartości istniejący w danym społeczeństwie i danym czasie, do religii, mistycyzmu i sztuki

- odwołuje się przede wszystkim do ludzkiego doświadczenia i obserwacji

- korzysta z osiągnięć innych nauk

2. Metodologia nauki - gałąź naukoznawstwa, której przedmiotem badań są metody naukowe.

- analizuje i ustala w sposób logiczny zasady postępowania badawczego, uczonych bądź grup uczonych.

- „metodologia nauki to nauka o poprawnych sposobach postępowania w toku całego procesu badawczego” (Stefan Nowak)

- zadaniem jej jest „opis i analiza reguł postępowania jak też opis i analiza i schematów wytworów różnych czynności badawczych” (Stefan Nowak)

- podział metodologii nauki

☻metodologia ogólna

☻ metodologia szczegółowa

-metodologią można zajmować się jako

☻nauką opisową (nauka traktowana jako element ludzkiej kultury)

☻nauką normatywną (metody i reguły badawcze jako kryteria oceny nauki lub normy własnego postępowania badawczego)

3. Psychologia i socjologia nauki (problemy badawcze)

- prawda w nauce oraz warunki, w których dążenie do prawdy można realizować

- kariera uczonego oraz kryteria moralne decydujące o rodzaju kariery

- podświadome i świadome wartościowanie przez uczonego zagadnień naukowych

• Psychologia nauki

- centralne problemy

☻poznanie i opis wiedzy różnego typu

☻sposoby i formy przyswajania nowej wiedzy

☻aktualizacja wiedzy w różnych warunkach i dla różnych zadań

☻zmienianie się wiedzy w procesie jej wykorzystywania

☻uzyskiwanie wiedzy do modelowania systemów intelektualnych i systemów uczenia

- szczegółowe badania nad

☻rolą myślenia i pracy świadomej

☻rolą podświadomości i działalności twórczej

☻rolą przypadku w tej twórczości

☻rolą fantazji i wyobraźni

☻rolą pamięci i jej odmian (świeżej lub trwałej)

- do odkryć naukowych uczeni dochodzą przez

☻myślenie analityczne czyli ciąg operacji myślowych nakierowanych na uzyskanie

odpowiedzi na postawione pytanie

☻myślenie intuicyjne czyli nagłe olśnienie, nagłe i niespodziewane rozwiązanie

postawionego przedtem problemu niezależnie od miejsca i czasu

- etapy myślenia naukowego wg tak zwanej teorii inkubacji

☻faza przygotowawcza - postawienie pytania, gromadzenie informacji i ich

uporządkowanie ( myślenie świadome i systematyczne )

☻faza właściwej inkubacji - rodzenie się odpowiedzi na postawione pytanie ( myślenie

często podświadome )

☻faza olśnienia, iluminacji - uświadomienie sobie rozwiązania problemu

☻faza weryfikacji - sprawdzenie nowych pomysłów bądź hipotez

- proces tworzenia się nowej myśli składa się z kilku etapów:

☻ sformułowanie problemu

☻ opracowanie nowej koncepcji poprzez selekcję i eliminację

☻ wykonanie i sprawdzanie modeli i prototypów

☻ badanie rozwojowe i eksploatacyjne

☻ wdrożenie nowego pomysłu, wytworu

- cechy charakteru potrzebne dla efektywnej działalności twórczej (Józef Śmigalski):

☻ wyobraźnia

☻ szerokie zainteresowania

☻ wytrwałość

☻ dociekliwość

☻ krytycyzm

- na działalność twórczą zasadniczy wpływ mają:

☻ pasja poznawcza

☻ ambicje

☻ pobudki materialne

- uczonych można podzielić na (A. N. Katz, psycholog z Uniwersytetu Zachodniego w Ontario):

☻ adaptatorów (powaga, refleksyjność, intelektualizm, giętkość, cynizm, czasem wyniosłość)

☻ nowatorów (samodzielność, skłonność do zmian, krytyczny stosunek do zastanej rzeczywistości, giętkość myślenia)

☻ logików (obowiązkowość, skłonność do rutyny, solidność, skrupulatność, biurokratyzm)

☻ artystów (negowanie zastanej rzeczywistości, niezadowolenie ze środowiska, niestałość emocjonalna, niedowiarstwo, cynizm, wyniosłość, obcość)

- M. Kirton (Politechnika w Hatfield, Wlk. Bryt.)- badał dwie podstawowe grupy uczonych:

☻ adaptatorów: - nawiązywanie swojej metodologii do tradycji

- zgodność z poglądami grupy, do której należą

- dążenie, jako kierowników problemów badawczych do ulepszenia tego, co już istnieje

- systematyczni

- skrupulatni

- ich badania naukowe- wysoka wiarygodność, ścisłość wyników

☻ nowatorów: - nie są tak metodyczni i sumienni

- ich myślenie jest mniej uporządkowane

- działają intuicyjnie

- patrzą na problem z innego punktu widzenia

- próbują robić coś inaczej niż inni

Socjologia nauki

- interesuje się licznymi problemami dot. licznych grup uczonych i ich roli w społeczeństwie

- jest to dyscyplina z zakresu nauk o społeczeństwie i nauce równocześnie

- do socjologa nauki należy zanalizowanie i zbadanie:

☻ procesów kształcenia i wychowywania uczonych

☻ norm i reguł komunikowania się naukowego

☻ stanu kultury filozoficznej, teoretycznej i metodologicznej ogółu ludzi nauki

☻ warunków istnienia i rozwoju życia naukowego na zasadzie „jedności w różnorodności”

- socjologia nauki pozwala wyjaśnić warunki, w których wiedza naukowa w pełni zależy od obiektywnej prawdy i obiektywności grupy uczonych

- „socjologia nauki winna stać się socjologią obiektywności” (S. Restivo)

- ważne są problemy autorytetów w nauce bądź zależność nauki od ośrodków władzy

- jednym z ważnych zadań jest tutaj również badanie statusu społecznego i naukowego młodych pracowników nauki

- uczeni w swojej społecznej roli zorientowani są bądź na proces badawczy, bądź na rezultaty (wytwory) tego procesu (T. Airaksinen, fiński badacz, socjolog nauki)

4. Etyka nauki

- społeczno-etyczne i humanistyczne problemy poznania i działania naukowego

- kwestia wzajemnych stosunków i zależności między etyką w ogóle a nauką, ideałami a normami nauki realizowanymi przez uczonych w codziennej pracy

- stosunek nauki do ogólnoludzkich systemów wartości

- główne zadanie etyki nauki: „ ujawnianie i dokładne przedstawianie problemów etycznych i ich przeciwieństw wynikających z działalności naukowej (…), nie tylko zalecanie uczonym takich bądź innych norm zachowania się, ale krytyczna analiza i uzasadnienie norm etycznych, którymi rzeczywiście kierują uczeni”

- 1975- XXII Konferencja Ruchu Pugwash (Dubrownik)- dyskusja o nauce i etyce; utworzono wniosek o społecznej odpowiedzialności każdego uczonego za badania naukowe prowadzone przez niego

- 1978- Pugwash w Warnie (Bułgaria)- te same problemy

- 1983- VII Międzynarodowy Kongres Logiki, Metodologii i Filozofii Nauki (Salzburg, Austria)- pracowała już specjalna sekcja poświęcona etyce nauki

- 1982- raport dla Klubu Rzymskiego, Mikroelektronika i społeczeństwo. Na dobre czy na złe - o narastaniu problemów etycznych

- Wzorami etycznego postępowania w nauce polskiej byli m.in. T. Kotarbiński, czy Maria i Stanisław Ossowscy

- Mario Bunge zaproponował w swoim czasie, aby zuo w nauce było usuwane za pomocą tzw. TECHNOETYKI, czyli systemu opartego na metodach i wynikach samej nauki

5. Ekonomika nauki: gałąź naukoznawstwa, która zajmuje się ekonomicznymi problemami nauki jako zasobu wiedzy, jako instytucji oraz ekonomicznymi problemami nauki w sensie czynnościowym, czyli działalności badawczej.

- Cele bardziej szczegółowe ekonomiki nauki to badania w zakresie:

☻ efektywności nauki na szczeblu gospodarki narodowej

☻efektywności poszczególnych przedsięwzięć badawczych

☻efektywności działania placówek i zespołów badawczych

- Ekonomikę nauki interesują szeroko pojmowane sprawy finansowe. Badać więc można:

☻ źródła finansowe badań

☻ formy finansowania

☻ tryb planowania środków finansowych na badania

☻ tryb finansowania badań

☻ założenia i realizację systemu finansowania nauki

6. Potencjał nauki to zespół wzajemnie powiązanych elementów umożliwiających realizację celów nauki, a więc kadry, informacja naukowo-badawcza, środki rzeczowe oraz organizacja kadry

- Do głównych elementów potencjału badawczego danego kraju należą:

☻ kadra badawcza

☻ aparatura naukowa

☻ informacja naukowa

☻ technologia badań

- Na potencjał kadrowy składa się:

☻ ogólna liczba kadr naukowych i pomocniczych

☻ struktura kadr według kwalifikacji

☻ rozmiar rezerw kadrowych

☻ struktura organizacyjna zespołów naukowych

☻ aktywność twórcza kadr naukowych

- Potencjał informacyjny obejmuje:

☻ ilość idei naukowych

☻ liczbę i wielkość bibliotek

☻ pracowników służb informacji, bibliotek, archiwów

☻ banki i bazy danych

- Potencjał rzeczowy, czyli energia techniczna nauki:

☻ środki trwałe czyli budynki, aparatura

☻ inwestycje naukowe

☻ środki nietrwałe czyli papierzyska

- Potencjał organizacyjny obejmuje:

☻ jednostki organizacyjne nauki czyli np. akademie szkoły wyższe

☻ powiązania między jednostkami np. regionalne, gałęziowe

☻ rozmieszczenie geograficzne jednostek naukowych

☻ wewnętrzne organizacje jednostek

☻ kwalifikacje kierownictwa

☻ powiązania z gospodarką czyli np. współpraca

- Naukoznawcy zajmujący się ekonomiką nauki próbują ustalić mierniki tempa rozwoju naukowego. Według Jean Kinga istnieją trzy metody oceny wartości projektów naukowych:

☻ opinie i wnioski ekspertów

☻ analiza wskaźników publikowania

☻ analiza wskaźników cytowań

- We współczesnym społeczeństwie przeróżne czynniki wywierają wpływ na kierunki badań naukowych. Należą do nich:

☻ zasoby materialne

☻ wartości istniejące w społeczeństwie

☻ decyzje różnych czynników (WTF?)

☻ społeczne oczekiwania i potrzeby

7. Polityka naukowa to działania skierowane na osiągnięcie w najbardziej efektywny sposób określonego celu.

- Do głównych zadań polityki naukowej należą:

☻ ustalenie kierunków i celów rozwoju nauki i techniki

☻ stwarzanie warunków zapewniających osiąganie wyznaczonych celów

☻ wykorzystanie wyników działalności badawczo-rozwojowej dla zaspokajania potrzeb społecznych

- Planowanie nauki przez programy i cele.

- Etapy sterowania nauką za pomocą programów i celów to:

☻ prognozowanie nauki i techniki

☻ określanie problemu, czyli wybór celu

☻ stworzenie programu

☻ zaplanowanie poszczególnych badań i opracowań

☻ realizacja planu

- Bernard Nixon pado, że planowanie i rozwój nauki muszą być:

☻ pod kontrolą społeczną, ponieważ w nauce nie zawsze da się przewidzieć skutków jej działań

☻ szersze rozpowszechnianie przez rzetelną i szybką informację o pracach naukowych, ich celach i skutkach

- Problemy i zadania nauki należy ciągle propagować i rozpowszechniać. Przemawiają za tym następne względy:

☻ praktyczny, czyli techniczny, ważny dla gospodarki

☻ dydaktyczny, ważny dla szkół

☻ światopoglądowy, czyli wychowawczy

☻ kulturoznawczy

- Polityka naukowa świadczy o pozycji danego kraju w nauce światowej. Kryteria takiej pozycji to:

☻ wkład do nauki światowej

☻ wystąpienia na forum międzynarodowym

☻ udział w organizacjach międzynarodowych

☻ zaproszenia na wykłady

☻ publikacje w czasopismach zagranicznych

8. Historia nauki:

- Jedna z najstarszych i najlepiej rozwiniętych gałęzi naukoznawstwa. Słuszność mieli starożytni, którzy ukuli aforyzm „nie znać historii, to znaczy zawsze być dzieckiem”

- Historii nauki stanowi:

☻ wiedzę o sposobie racjonalnego działania

☻ sposób poznawania układu poszczególnych nauk

☻ zbiór wzorów osobowych

☻ zbiór wiedzy o współdziałaniu i organizacji pracy zespołowej

- Głównym zadaniem historii nauki ma być ukazanie dziejów intelektualnego doskonalenia się ludzkości oraz przedstawienie dziejów umysłu ludzkiego dążącego do odkrywania prawdy, która winna służyć doskonaleniu świata ludzi i rzeczy.

- Większość naukoznawców włącza historię nauki i jej przedmiot badań do naukoznawstwa.

- Historię nauki można rozpatrywać z dwóch punktów widzenia, jej rozwoju zewnętrznego i wewnętrznego:

☻ wewnętrzna historia nauki to rozwój naukowego poznania rzeczywistości przez człowieka w sposób ścisły i logiczny; historia wewnętrzna nauki to patrzenie na naukę jako swoistą widzę, zadaniem historyków nauki byłoby wtedy badanie rozwoju historycznego treści tej wiedzy.

☻ zewnętrzna historia nauki to przebieg społecznych warunków, warunków jakich rozwija się nauka, jej funkcję oraz konsekwencje nauki dla poszczególnych grup w ciągu dziejów społeczeństw ludzkich. Jest to również próba zbadania miejsca i roli nauki w szeroko pojętej kulturze.

- Czynniki wpływające na rozwój historii nauki:

☻ rozwój historii filozofii

☻ potraktowanie nauki średniowiecznej jako źródła nauki nowożytnej

☻ próby zrozumienia rozwoju nauki

☻ wzrastające zainteresowanie wpływem na rozwój nauki innych czynników, np. instytucjonalnych.

- Cztery okresy rozwoju nauki:

☻ nauka starożytna, czyli nauka jako praktyka bądź praktyczny humanizm. Głosił, że uczeni winni byli zdobycze nauki wykorzystywać na rzecz wszystkich ludzi

☻ nauka średniowieczna, czyli nauka czysta. Wiedza była wtedy dostępna tylko uprzywilejowanym

☻ nauka nowożytna, rozumiana jako narzędzie panowania człowieka nad przyrodą. W tym czasie odkrycia w dziedzinie fizyki i matematyki doprowadziły do rozbicia więzi łączących moralność i wiarę

☻ nauka współczesna, nie zajmująca się wartościami, odrzucająca programowo wszelkie chrześcijańskie i inne ideologie

- Naukoznawstwo stosuje różne metody i techniki badawcze do rozwiązywania swoich problemów:

☻ metodę historyczną,

☻ socjologiczną

☻ pedagogiczną.

- Kwestia stosowania tych metod stała się źródłem powstania kolejnego działu naukoznawstwa - naukometrii.

9. Naukometria

- S.D. Chajtun pisze, że naukometria to dyscyplina naukoznawcza mająca za przedmiot badań obiektywne, ilościowe prawidłowości działającej nauki.

- Naukometria umożliwia mierzenie zjawisk i procesów naukowych oraz przedstawianie ich pod postacią liczb i prawidłowości statystycznych.

Naukometria ma swoje mierniki:

☻ liczba publikacji wydanych w ciągu rok przez grupy uczonych

☻ miernik jakości publikacji

☻ analiza odsyłaczy bibliograficznych

☻ dynamika odkryć naukowych i wynalazków

☻ dynamika nakładów finansowych na naukę łożonych przez instytucje naukowe

Rozwój klasyfikacji nauk

s. 61 - 74

W celu uporządkowania nauk oraz ich uszeregowania wg pewnych kryteriów organizowano badania naukowe, nauczanie szkolne różnych stopni, prace bibliograficzne i biblioteczne. Doprowadziło to do stworzenia klasyfikacji nauk, która jest aktualnie częścią ogólnej metodologii nauki jako dziedziny naukowoznawczej.

Klasyfikacja wiedzy różni się od klasyfikacji dokumentów.

• Klasyfikacja wiedzy: Systematyzuje samą wiedzę, jest abstrakcyjna, logiczna próba porządkowania i szeregowania wiedzy naukowej

• Klasyfikacja dokumentów (książek, czasopism): Odzwierciedla i utrwala wiedzę w różnej formie, w różnego typu dokumentach, jest konkretem, podziałem u szeregowaniem rzeczowym

Nauka zajmuje się właściwościami rzeczywistości, która otacza człowieka. Bada je w różnorodny sposób, różnymi technikami, metodami, za pomocą różnych narzędzi i środków wspomagających. Powstają różne kierunki i specjalizacje zajmujące się fragmentami rzeczywistości.

Na rozwój dyscyplin naukowych wg Józefa Niżnika ma wpływ:

• wzrost liczby wartościowych rezultatów

• powstanie nowej specjalności

• zwiększająca się instytucjonalizacja dyscypliny

• postęp w opanowywaniu rzeczywistości

• ogólny wzrost wiedzy ludzkiej

Zwykłe dyscypliny naukowe dzieli się na:

• nauki formalne (dedukcyjne) które opierają się na aksjomatach, twierdzeniach formalnych i logicznych np. matematyka

• nauki empiryczne (indukcyjne) ich wyniki muszą być potwierdzone obserwacją, doświadczeniem eksperymentem, interpretacją. Nie są całkowicie pewne, bywają zawodne. Np. psychologia, fizyka, biologia

Naukowcy dzielą naukę na pojedyncze gałęzie wg określonych kryteriów:

• przedmiot badań fragment lub cecha rzeczywistości badana przez poszczególne nauki np. nauki humanistyczne, przyrodnicze

• metoda badań np. nauki dedukcyjne: matematyka, logika, nauki indukcyjne (empiryczne): nauki przyrodnicze i humanistyczne

• rodzaj stawianych problemów np. w naukach normatywnych próbuje ustalić się zasady działania czy postępowania człowieka i społeczeństw ludzkich

• zadanie i cel jakie poszczególne nauki stawiają np. celem i zadaniem nauk technicznych jest uzasadnianie, tłumaczenie, opisywanie i posuwanie naprzód techniki

• stopień ogólności, abstrakcji, prostoty czy złożoności danej dyscypliny naukowej np. filozofii, termodynamiki, językoznawstwa

Dodatkowymi kategoriami wg Tadeusza Kotarbińskiego są:

• wielkość i wartość nakładów oraz środków materialno - finansowych potrzebnych do uprawiania danej dyscypliny

• przydatność i użyteczność danej dyscypliny dla społeczeństwa

• celowość kierowana i niekierowana (wolne) badania kierowane mają z góry określony cel, badania wolne zapowiadają poznawczą lub praktyczną przydatność, ale nie określają jej szczegółowo

Wszystkie kryteria zazębiają się, najważniejsze jest kryterium przedmiotu badań. Wynika ono z większej specjalizacji badań, nasilenia integracji w nauce, tworzenia nowych dyscyplin naukowych z połączenia pogranicza przedmiotu, metod badawczych (np. biofizyka, biosocjologia). Ogół wiedzy naukowej stanowi hierarchiczny, wielopoziomowy system składających się z różnych jednostek strukturalnych. Nauka jest zbiorem powiązanych ze sobą dyscyplin.

Badania podstawowe (termin stworzył Charles Babage w Xix, upowszechnił go Vannevara Busch w 1945) mają za zadanie poszerzyć wiedzę, umożliwić poznanie zjawisk otaczającego nas rzeczywistego świata, ustalić wzajemne związki między zjawiskami i przebiegającymi procesami w tym świecie. Odpowiadają na pytania: co jest jakie? Dlaczego jest takie a nie inne?

Badania stosowane to inaczej prace naukowe podporządkowane jakiemuś celowi praktycznemu, służące zaspokojeniu określonych potrzeb społecznych oraz osiągnięciu wyższego poziomu technicznego wytwarzania lub eksploatacji. Badania odpowiadają na pytania: jakie coś ma być?, jak to zrobić?, do czego coś może służyć?

HISTORIA KLASYFIKACJI

W starożytnej Grecji Demokryt (460 - 370 p.n.e.) twórca filozoficznej teorii materializmu atomistycznego, podzielił cała wiedzę ludzką wg kryterium:

1. Przedmiotu poznania i działania

• Kosmos, czyli całość otaczającej człowieka przyrody

• Człowiek jako istota rozumna

• Myślenie jako najwyższy przejaw rozumu ludzkiego

Dodatkowo wyróżnił: Metodologię - działanie człowieka zmierzające do poznania świata i podporządkowania go sobie

Platon (427 - 347 p.n.e.) twórca filozofii idealistycznej: tłumaczy w niej etapy kształtowania się świata od idei przez przyrodę do człowieka. Podzielił wiedzę wg właściwości i możliwości ducha. Powstała triada:

• dialektyka, czyli wiedza o pojęciach, poznaniu świata idei za pomocą świata rozumnego,

• fizyka, bada zmysłowe poznanie otaczającej nas przyrody

• etyka, wyjaśnia działanie woli i potrzeb człowieka, czyli wiedza o działalności człowieka.

Arystoteles (384 - 322 p.n.e.) wprowadził jako pierwszy podział wg dwóch czynników:

1. Cele poznania

• poznanie teoretyczne dotyczące istoty badanych rzeczy i zjawisk

• poznanie praktyczne dotyczy działania ludzkiego w otaczającym człowieka świecie

• poznanie wytwórcze, którego wynikiem są rzeczy piękne lub użyteczne

2. Przedmiot badań

• filozofia (nauka - cała wiedza ogólna)

• filozofia teoretyczna przedmiotem badań jest istniejący, obiektywny byt, czyli istota czegoś co istnieje (fizyka, biologia, matematyka, metafizyka)

• filozofia praktyczna bada działalność człowieka i jej wyniki (etyka, ekonomika, polityka)

• filozofia twórcza przedmiotem badań jest sztuka i działalność artystyczna (poetyka, retoryka, sztuka, technologia, rzemiosło)

Logika nie stanowiła oddzielnej nauki była instrumentem filozofii, metodą ułatwiającą badania naukowe.

Stoicy na czele z Epikurem (341 - 270 p.n.e.) uznali, że logika to jedna z nauk samodzielnych. Stoicy stworzyli długo naśladowaną triadę:

• nauki przyrodnicze

• nauki o społeczeństwie

• nauki o myśleniu

Uczony arabski Abu Ali Ibn Sina, zwany Awicenną (980 - 1037) Wszystkie nauki tworzą hierarchiczne szeregi. Podzielił nauki następująco:

1. nauki teoretyczne badają rzeczy i zjawiska niezależne od działalności ludzkiej.

• nauki czyste badają samą istotę rzeczy (fizyka, matematyka, arytmetyka, geometria, astronomia, muzyka)

• nauki rozwojowe niektóre działy fizyki tj. medycyna, astrologia, nauki o snach i talizmanach

1. nauki praktyczne skupiają się na właściwej działalności pojedynczego człowieka lub grupy. Celem badań jest dobro i pomyślność ludzi, jakie z tej działalności wynikają.

W okresie średniowiecza przejęto tradycje antyczne, dzielono nauki na:

• samą naukę (filozofia)

• sztukę (umiejętności artystyczne)

• rzemiosło (umiejętności praktyczne)

Wraz z kontaktem z nauką arabska ok. XII w. prace nad klasyfikacją rozwijały się najlepiej.

Dla celów szkolnych wyróżniono układ tzw. siedmiu sztuk wyzwolonych (septem artes liberale) Wyobrażaną ją jako „wieżę nauki”.

1. Teologia

2. Metafizyka

3. Fizyka


Quadrivium:

4. Muzyka

5. Astronomia

6. Geometria Kultura matematyczno - przyrodnicza

7. Arytmetyka


Trivium:

8. Dialektyka

9. Retoryka Kultura językowa, humanistyczna

10. Gramatyka

W XII w. Roger Bacon (ok. 1214 - 1292) opierając się na triadzie nauk, za kryterium klasyfikacji uznał przedmiot badania i wyróżnił:

1. logikę jako naukę o myśleniu i racjonalnym rozumowaniu

2. fizykę jako naukę o przyrodzie - najważniejsza kategoria, posiada największy zakres badań i znaczenie

• matematyka

• optyka

• alchemia

• rolnictwo

• medycyna

• technika

3. etykę jako naukę o postępowaniu człowieka

Klasyfikacja naukowa w okresie średniowiecza była zgodna z istniejącymi na uniwersytetach fakultetami. Całość nauki dzielono głównie na:

• teologiczne

• prawne

• medyczne

• sztuki, czyli gramatykę, retorykę, dialektykę, arytmetykę, muzykę, geometrię, astronomię - siedem sztuk wyzwolonych jako podstawa nauki.

Francis Bacon (1561 - 1621) w XVI w. uważał, że nauka ma duże znaczenie, jest narzędziem człowieka w opanowaniu przyrody. Podstawą wiedzy jest doświadczenie, zadaniem uczonego jest uogólnianie wyników doświadczeń na zasadzie indukcji. Triada:

1. Historia czyli produkt, wynik działania pamięci ludzkiej

• H. naturalna

• H. objaśniająca fakty przyrodnicze

• H. społeczna, która ujmuje fakty działalności ludzkiej

2. Poezja stanowi produkt wyobraźni ludzkiej, nie zawsze jest podporządkowana rozumowi

• Sztuka

• Literatura

1. Filozofia to nauka będąca produktem myślenia roumowego, czyli rozumu

• Filozofia przyrody: nauka o nauce

• Teologia

• Nauki przyrodnicze: fizyka, chemia, matematyka

• Filozofia człowieka

Klasyfikacja F. Bacona miała wpływ na twórczość encyklopedystów: J. d'Alemberta,
D. Diderota, M. Dewey.

W wieku XVII anglik Thomas Hobbes (1588 - 1679) uznał, że postawą poznania są zmysły (czucia), klasyfikację oparł na przedmiocie badań. Triada:

1. nauka o ciałach, czyli filozofia przyrody

2. nauka o człowieku, czyli filozofia moralna

3. nauka o obywatelu, czyli filozofia społeczna

Rene Descartes (1596 - 1650) stworzył filozofię w której traktował świat jako układ dwóch zasadniczych substancji: duchowej (Bóg) i materialnej (świat). Triada:

1. metafizyka, zajmująca się tym co duchowe, myślowe

2. fizyka, czyli nauka o ciałach

3. praktyka, czyli wiedza powstała w wyniku praktycznej działalności człowieka

Encyklopedyści francuscy (Jean d'ALEMBERT 1717-1783)

→ W Wielka Encyklopedia zastosowali zasadę, że nauka rozwija się indukcyjnie, od szczegółu do ogółu, czyli w porządku narastającej abstrakcyjności.

→ Podstawą klasyfikacji nauk został podział Bacona -- możliwości i zdolności człowieka

1. historia - nauki oparte na pamięci ludzkiej

2. filozofia - nauki właściwe, oparte na rozumie

3. literatura i sztuka - podstawą są wyobrażenia, fantazja

Rewolucjoniści francuscy koniec XVIII w

→ 1795 r. utworzenie Narodowego Instytutu Nauki

→ Powołanie przez Konwent Republikański zespołu uczonych (w tym J. Langrange'a i P. Laplace'a) , którzy mieli dla Instytutu opracować podział nauki

→ Podział na podstawie problematyki poszczególnych nauk i związków przedmiotowych

1. Nauki fizyko-matematyczne

(matematyka, fizyka, astronomia, medycyna, botanika, rolnictwo,...)

2. Nauki etyczne i polityczne

(psychologia, socjologia, prawo, ekonomia, historia, geografia,...)

3. Literatura i sztuka

(gramatyka, języki, poezja, archeologia, malarstwo, rzeźba, architektura, muzyka,...)

Immanuel KANT z Królewca (1724-1804) → filozofia krytyczna

→ Podział nauk wg zdolności poznawczych człowieka : zmysłu, intelektu i rozumu

1. Nauki teoretyczne - poznawanie istoty rzeczy, w akcie czystego rozumowania

2. Nauki praktyczne - dziedziny działalności człowieka poznawana przez codzienne doświadczenie

3. Estetyka - całość teorii sztuki

Georg Wilhelm HEGEL (1770-1831) → filozof niemiecki

→ rozwój naturalny świata to dialektyczny proces rozwoju pojęć

→ świat materialny to wytwór rozumu lub ducha

→ cały byt to jedność myśli i ducha

→ Wiedza to proces ludzkiego myślenia → na pierwszym m-cu jest logika

→ Podział:

1. Logika - nauka o formach czystej myśli

2. Filozofia przyrody - zajmuje się wszelkim istnieniem poza rozumem, czyli przyrodoznawstwo

3. Filozofia ducha - nauka o duchowej formie istnienia; dzieli się na:

a) wiedzę o subiekcie, czyli o życiu poszczególnych indywiduów (antropologia, fenomenologia)

b) wiedzę o obiektywnym, czyli o społecznym życiu ludzi (etyka, prawo, socjologia)

c) wiedzę o absolutnym, czyli o wyobrażeniach i pojęciach dotyczących religii, sztuki i filozofii

Claude Henri SAINT - SIMON (1760-1825) --> myśliciel francuski ; socjalizm utopijny

→ Nauka to jedność (nie suma pojedynczych elementów)

→ Różnorodność nauki odzwierciedla różnorodność przedmiotów poznania ludzkiego

→ Rzeczywistość jest poznawalna

• zaczynając od prostego, a kończąc na złożonym

• zaczynając od złożonego, aż do prostego, np. zaczynając od człowieka, a kończąc na organizmach prostszych

→ Podział nauk wg przedmioty badań naukowych

1. nauki o wszechświecie

2. nauki o przyrodzie nieożywionej

3. nauki o przyrodzie

4. nauki o społeczeństwie

Auguste COMTE (1798-1857) → filozofia pozytywistyczna

→ Nauka to nie jedność i całość

→ Teoria i praktyka jest czymś innym tak jak poznanie i badanie jakiegoś konkretu

→ Dowodził poznawania dedukcyjnego (od ogółu do szczegółu)

→ Podział nauk na 2 grupy

1. Nauki abstrakcyjne (ogólne, teoretyczne)

- badają ogólne prawa przyrody ; podział wg stopnia ogólności : matematyka → astronomia → fizyka → chemia → biologia

2. Nauki konkretne (opisujące, szczegółowe)

- badają zastosowanie praw przyrody, odkrytych przez nauki ogólne ; są wtórne wobec nauk abstrakcyjnych ; zoologia, mineralogia, botanika

Fryderyk ENGELS (1820-1895) → filozofia marksistowska

→ Dzieła : Anty-Duhring i Dialektyka przyrody

→ Podstawa klasyfikacji - teoria form ruchu materii

• Każda z nauk bada inną formę lub zespół form ruchu materii.

• Tak jak są uporządkowane te różne formy, tak samo poszczególne nauki tworzą określoną naturalną hierarchę.

• Łączność między formami ruchu materii umożliwia wykrywanie wzajemnych związków między poszczególnymi naukami

• Najprostszą formą jest ruch mechaniczny w przestrzeni

FORMY RUCHU MATERII	NAUKI
1. Ruch mechaniczny (ciepło, elektryczność,...)	→ mechanika, astronomia
2. Ruch fizyczny	→ fizyka
3. Ruch chemiczny	→ chemia, geologia
4. Ruch biologiczny	→ biologia i inne nauki przyrodnicze
5. Ruch psychiczny	→ filozofia, psychologia, inne nauki społeczne

→ Inna próba systematyzacji nauki → kryterium była struktura świata otaczającego człowieka

Nauki o przyrodzie nieożywionej

(matematyka, astronomia, mechanika, fizyka, chemia)

Nauki o organizmach żywych

(biologia, psychologia,...)

Nauki humanistyczne in historyczne - badają warunki życiowe człowieka, stosunki społeczne, formy prawne i państwowe, ideologię państwową (filozofia, religia, sztuka,..)

Wilhelm OSTWALD (1853-1932) → energetyzm, chemia fizyczna

→ klasyfikacja nauk z 1929 r.

→ Kluczem do poznania świata jest energia, która jest jedyną realnością warunkującą świat

→ Model piramidy → nauki najniżej (są najszersze i rozległe), należy je poznać aby móc

poznawać nauki wyżej położone.

Życie →	socjologia psychologia fizjologia
Energia →	matematyka fizyka chemia
Porządek →	logika matematyka geometria kinetyka

→ 1912 r. założenie międzynarodowego stowarzyszenia organizacji nauki „Die Drucke”

[Most], w celu jednoczenia organizatorów nauki.

• językiem nauki miało być zmodyfikowane esperanto

• postulował wprowadzenie jednolitej formy dla publikacji naukowych

ROZWÓJ NAUKI XIX / XX w.

• przyspieszony rozwój na początku XX w. oraz specjalizacja nie sprzyjał rozwijaniu się wielkich systemów klasyfikacyjnych

• powstawanie nauk „pogranicznych” stwarzało potrzebę integracji różnych nauk

• konieczność organizacji nauki w poszczególnych krajach oraz wynikająca z tego różnorodność w jej porządkowaniu

Narodowa Fundacja Nauk (National Science Foundation) → USA po II WŚ

→ Klasyfikacja nauk wg głównych działów gospodarki narodowej, została przyjęta na

potrzeby zarządzania, planowania i kierowania sprawami nauki

1. Nauki przyrodnicze

(matematyka, fizyka z astronomią, chemia, biologia, geologia, …)

2. Nauki techniczne in. inżynieryjne

(hutnictwo i górnictwo, mechanika, budownictwo, elektrotechnika, lotnictwo, włókiennictwo, …)

3. Nauki rolnicze

(rolnictwo, leśnictwo, ogrodnictwo, mleczarstwo, hodowla, …)

4. Nauki humanistyczne i sztuka

(humanistyka, sztuka i oświata)

→ w USA najbardziej popularny podział nauk na 2 grupy

1. Nauki teoretyczne discipline oriented - ukierunkowane na rozwój dziedziny lub samej specjalizacji

2. Nauki praktyczne in społeczne mission oriented - mają służyć określonym celom praktycznym, handlowym i politycznym, społeczeństwu.

Polska Akademia Nauk 1986 → III Kongres Nauki Polskiej

→ Podział całej wiedzy na grupy dyscyplin:

1. Nauki społeczne

2. Nauki biologiczne, rolne i leśne

3. Nauki medyczne

4. Nauki ścisłe

5. Nauki techniczne

6. Nauki o Ziemi i nauki górnicze

7. Nauki wojskowe

Bonifatij Michaiłowicz KIEDROW (1903-1985)

→ Przedstawienie prób systematyzacji nauki w 1951 r. na Międzynarodowym Kongresie

filozofów w Zurichu

→ Główne dzieło „Klasssifikacija nauk”, wydawane w Moskwie 1961-1965,

Powoływał się na klasyfikację Engelsa - istnieją nauki mieszczące się w jego podziale

→ Zasada przechodzenia od ogólnych praw przyrody do bardziej szczegółowych

→ Wszystkie nauki tworzą jednolity system, pewną całość

→ Podział nauk:

1. Nauki filozoficzne

(dialektyka i logika)

2. Nauki matematyczne

(logika matematyczna, matematyka i matematyka stosowana)

3. Nauki przyrodniczo-techniczne

(mechanika, astronomia, fizyka, chemia, biologia, nauki fizyko-chemiczne, rolnictwo, nauki medyczne, antropologia, ...)

4. Nauki społeczne

(historia, ekonomia polityczna, nauki prawo-ustrojowe, historia i teoria literatury, sztuki, językoznawstwa i psychologii, nauki pedagogiczne,...)

Duże poruszenie wśród uczonych, czego przyczyną był fakt, że była to kolejna próba klasyfikacji podjęta przez uczonego marksistowskiego oraz po bardzo długim czasie była to pierwsza klasyfikacja bardzo wyraźnie oparta na konkretnym światopoglądzie.

→ W roku 1971 na międzynarodowej konferencji w Ottawie wystąpił z kolejnym referatem

na temat swojej klasyfikacji

→ Prace : „Klasssifikacija nauk”, wydawane w Moskwie 1961-1965, 1981

„O współczesnej klasyfikacji nauk”, następne prace w latach 1984 i 1985

→ Wg niego klasyfikacje ewoluują od analizy (analitycznego podziału nauk) do syntezy

(grupowanie syntetyczne nauk oraz ich powiązania)

Współczesna systematyka wiedzy rozwija się przez stałe rozwijanie nowych właściwości poszczególnych nauk

• od samoistności do współzależności nauk

• od jednoaspektowości do kompleksowości

• od separatyzmu poszczególnych nauk do ich charakteru całościowego

• od funkcjonalności do ich istotności (od podziału wg form działania do wydzielania ich wg obiektów lub nośników)

• od wielu nauk do jednej nauki

• od jednowymiarowości (jednego kryterium czy wskaźnika) do wielowymiarowości (wielu kryteriów)

→ Wszystkie klasyfikacje czy systemy tworzy się poprzez odpowiadanie na 3 pytania:

1. Co się poznaje? → pytanie o przedmiot, jego właściwości i charakter

2. Jak się poznaje, czyli jak przebiega proces poznania? → pytanie o zasady, metody, reguły i środki poznania

3. Dla jakich celów? →odpowiedz daje możliwość podziału wg cech subiektywnych, związanych z każdym działaniem: celowe, praktyczne, efektywne

Nauki odpowiadające na 1 i 2 pytanie to NAUKI FUNDAMENTALNE (podstawowe), nauki odpowiadające na 3 pytanie to NAUKI STOSOWANE.

Zastosowanie metody 3 pytań np. do nauk humanistycznych pozwala stwierdzić, że to nauki fundamentalne, pn dają odpowiedz na 1 i 2 pytanie.

→ 1985r. - na tle rozwoju historycznego analiza wzajemnych (logicznych, metodologicznych i praktycznych) związków nauki ; badania miejsca poszczególnych nauk w ciągłym procesie poznania ; badania roli nauk w rozwoju ogólnej metody dialektyki materialistycznej

W analizie poszczególnych dziedzin wyróżnił NAUKI LIDERSKIE (przodujące), do których zaliczał głównie nauki przyrodnicze

Ukazał zbliżanie się do siebie nauk przyrodniczych i społecznych oraz stosowanych i podstawowych

Międzynarodowe Towarzystwo Klasyfikacji → Frankfurt nad Menem 12. 02. 1977 r.

• Miało popierać teoretyczne i stosowane systemy podziału nauk i wiedzy.

• Powstało w odpowiedzi na problemy systematyzacji nauk oraz innych dziedzin wiedzy i działalności ludzi, a także wielość i mnogość różnych modeli filozoficznego opisywania świata i wiedzy.

Pocz. XX w. - dalsza specjalizacja dyscyplin w obrębie dziedzin wiedzy połączona z integracją tychże

W naukach matematycznych królują metody matematyczne a sama matma „królową nauk”

Ważniejsze odkrycia w matematyce:

Bertrand Rusell (matematyk, filozof i logik)- odkrył paradoks fryzjera

Stefan Banach (rozwój analizy funkcjonalnej)

David Hilbert (przedmiot matematyki to tylko symbole i operacje na nich)

John Neumann (matematyczna podstawa teorii kwantowej)

Bartel Waarden (rozwój teorii algebry)

Inni sławni matematycy: Kurt Godl, Andrij Kolmorgow, Alan Turing, John Atanasof, Konrad Zuse (twórca cyfrowych maszyn liczących)

Po II wojnie następuje coraz to szybszy rozwój cybernetyki i informatyki; pojawia się pierwszy komputer ENIAC w 1946, tranzystor w 1955; liczne prace teoretyczne nad sztuczną inteligencją

Również zacieśnia się związek matematyki z fizyką w pierwszej poł. XX w.

Osiągnięcia fizyki:

Albert Einstein - Nobel '21 za teorie krzywizny promienia świetlnego

Ernest Rutherford - przeprowadził pierwszą sztuczna reakcję jądrową

Niels Bohr - budowa atomów, Nobel `21

i mnóstwo innych fizyków, którzy zajmowali się Bóg wie czym np. wynaleźli mikroskop elektronowy

Rozwój mechaniki kwantowej, fizyki ciał stałych (związana z rozszczepianiem jąder pierwiastków promieniotwórczych), astronomii (prace Edwina Hubble'a)

Chemia w pierwszej poł. XX w.

Wynaleziono nylon, sztuczny kauczuk, pierwsze obrazy wirusów dzięki mikroskopowi elektronowemu, środek DDT (owadobójczy)

• Nauki przyrodnicze i medyczne

Co odkryto?

rozwój genetyki, lekarstwo na śpiączkę germanin, rentgenoskopia w medycynie, insulina elektrokardiografia, pojęcie „biosfery”, penicylina, odkrycie witamin, encefalograf (badanie mózgu), syntetyczna teoria ewolucji (darwinizm + teorie współczesne), neurofizjologia, pojęcie stresu, kwas DNA, chromatografia

• Filozofia

Marksizm w ZSRR - Lenin, Lukacs, Gramsci

Fenomenologia - E. Husserl, M. Heidegger - filozofia uprawiana jako nauka ścisła

Egzystencjalizm - też Heidegger, K.Jaspers, J.P. Sartre - odrębność i swoistość istoty ludzkiej i jej egzystencji od wszystkich rzeczy

Neotomizm- kierunek filozofii katolickiej, człowiek i jego miejsce w świecie oraz problem kultury - przedstawiciel J. Maritain

Duże zainteresowanie problemem filozofii nauki i jej miejscem w kulturze wśród wszystkich kierunków filozoficznych:

neopozywistyczna teoria filozofii nauki - nauka to jedność oparta na fizyce

neokantyzm

Ekonomia:

Prace J.M. Keynesa nad poprawa ustroju kapitalistycznego przez interwencjonizm państwa, matematyczne teorie ekonomii Kantorowicza i Koopmanna: pojawia się ekonometria

• Historiografia

Pogłębienie podziałów specjalizacyjnych: historia powszechna, starożytna, średniowieczna, historia Rewolucji Francuskiej, historia gospodarcza i społeczna

We Francji historia jako nauka bardziej mierzalna niż opisowa, badanie faktów historycznych w ich społecznych uwarunkowaniach

Postulaty odnowy współpracy historii z socjologią, ekonomią, statystyka czy psychologią

Różne szkoły historyczne: radziecka (na historię wpływ ,mają przede wszystkim prawa rozwoju gosp. i społ.), amerykańska (umacnianie american dream), szkoła prezentyzmu (historia to zbiór jednostkowych faktów)

• Literaturoznawstwo

Hermeneutyka literatury - metoda wnikania i wyjaśniania w indywidualne dzieła artystyczne w celu ich interpretacji

Marksistyczna teoria literatury - związana z ruchami społecznymi, utwór lit. to składnik procesów hist.-społ.

Psychologizm - dzieło literackie to wyraz życia psych. autora i klucz do zrozumienia jego postawy, uczuć, charakteru

Formalizm - przedmiot badań to literackość przekazów językowych tzw. sztuka słowa

Fenomenologia - problem istnienia i powstawania dzieła literackiego; przedstawiciel R.Ingarden

Utrwala się pogląd zainicjowany w XIX w. by do nauk humanistycznych przenieść metody badań przyrodniczych

Status nauk akademickich (odrębnych) otrzymują w XIX w. nauka o prawie i państwie, historiografia, ekonomia, historia i teoria literatury, archeologia, psychologia, socjologia - pierwsza poł. XX w. to utrwalenie i scementowanie tych dyscyplin na uniwersytetach/jednostkach badawczych

• Aha, nazwisk i dat podobno mamy się nie uczyć, ale można sypnąć kilkoma

Rewolucja naukowa w Europie--- XVII w. (s. 86 - 146)

Rewolucja naukowa rozpoczęła się w Europie i trwała w ciągu XVII wieku. Głównymi ośrodkami myśli naukowej były pomocne Włochy, Francja, Anglia, później Niemcy, Polska.

Charakterystyczne cechy nauki XVII wieku to:

• odrzucenie myślenia naukowego według kategorii moralnych na rzecz kategorii naukowych, rozumowych, opartych głównie na matematyce i fizyce;

• rozgraniczenie nauki i religii jako dwóch różnych sfer świadomości i działalności ludzkiej;

• wysunięcie na czoło myślenia rozumowego jako siły kierującej człowiekiem i weryfikującej ludzkie poznanie;

• dążenie do uporządkowania i klasyfikacji zgromadzonych faktów nauko­wych i próby tworzenia pewnych syntez (systemów naukowych);

• dążenie do stworzenia jednolitej, uniwersalnej matematycznej metody naukowej i jednolitego języka naukowego;

• w badaniach naukowych dominacja doświadczenia (eksperymentu, obser­wacji) oraz metody myślenia indukcyjnego;

• szersze stosowanie instrumentów i aparatury badawczej, specjalnie tworzo­nych dla celów naukowych, np. zegary, termometry, komory próżniowe, mikroskopy, teleskopy;

• tworzenie się ściślejszych więzów nauki i techniki przez stosowanie coraz

• bardziej złożonej aparatury naukowej; współzależność nauki i techniki;

• zastój i zacofanie większości uniwersytetów; oryginalna i twórcza nauka

• powstaje w kręgu towarzystw i akademii naukowych;

• wykorzystywanie dorobku i osiągnięć nauki średniowiecznej i okresu Odrodzenia.

Już od Arystotelesa kształtowało się przekonanie, iż celem nauki jest uczynie­nie faktów i zjawisk przyrodniczych zrozumiałymi dla ludzi Aby coś powstało, muszą wystąpić jako pewna całość cztery zasadnicze przyczyny: sprawcza, materialna, przyczyna formalna i celowa. Musi być coś, co przekształca, co powstaje zawsze z innego, z innej materii i przybiera nową formę (kształt, układ) w jakimś celu. Galileusz, uczony Odrodzenia, uznał, iż celem nauki jest nie tylko wyjaśnianie, ale i przewidywanie zjawisk. Za datę przełomową przyjmuje się rok 1636, kiedy Galileusz ogłosił swoje Rozmowy i dowodzenia matematyczne w za­kresie dwóch nowych umiejętności dotyczących mechaniki i ruchów miejscowych,

Cała przyroda jest, według Galileusza, matematyczną jednością. Wszystko w przyrodzie podlega uniwersalnej (ogólnej) przyczynowości, regularności, ścisłości szczególnie zaś zjawiska fizyczne. Tak powstała idea, iż cała przyroda podlega powszechnym i ścisłym prawom przyczynowym. Zrozumienie zaś tych praw umożliwia poznanie nieskończonej przyrody w sposób obiektywny, niezależny od subiektywnego poznania, względnego i zmiennego, i od prawd objawionych oraz dogmatów. Kto pozna język matematyki i metodę jego stosowania, oprze się na doświadczeniu, uzyska zawsze i wszędzie prawdy takie same, niezależne od własnych sądów.;

W ten sposób rodziła się nowa nauka, w której przyjęto, iż:

— przedmiotem nauki jest to, co ogólne (uniwersalne),

— za ogólne należy uważać to, co obowiązuje zawsze i wszędzie i we wszystkim, czyli wszystko to, co jest „konieczne", rozumowo oczywiste,

— w naukach przyrodniczych to, co ogólne, przybiera postać praw (prawi­dłowości) dających się przedstawić językiem matematycznym,

— metody naukowe są jednakowe we wszystkich dyscyplinach uprawianych rozumowo i doświadczalnie

Do utrwalenia i rozszerzenia się tych idei przyczyniło się w XVII wieku wielu znakomitych uczonych.

W naukach ścisłych i przyrodniczych byli to przede wszystkim:

1. Renę Descartes (Kartezjusz — 1596—1650), filozof i mate­matyk, autor Rozprawy o metodzie (l wyd. 1637, l wyd. w języku polskim w 1878), twórca geometrii analitycznej;

2. Izaak Newton (1643—1727), astronom, matematyk i fizyk, odkrywca praw ciążenia (grawitacji), dynamicznej i mecha­nicznej budowy wszechświata, badacz zjawisk optycznych i elektrycznych (korpuskularna teoria Newtona), wynalazca rachunku różniczkowego

3. Robert Boyle (1627—1691), twórca pojęcia pierwiastka w chemii jako ciała jednorodnego, nierozkładalnego na inne ciała;

4. Jan Heweliusz (1611—1687), znany astronom, twórca nauki o Księżycu — selenografii, badacz komet;

5. Jan Brożek (1585—1652), doktor filozofii i teologii Akademii Krakowskiej, medycyny w Padwie, pierwszy historyk nauki polskiej, zbieracz pamiątek po Koperniku, sławny matematyk, nazwany „ozdobą matematyków europejskich" (decus mathematiconm europeorum); William Harvey (1578—1657), odkrywca zasady krwiobiegu, wyznawca mechanistycznej koncepcji człowieka i zjawisk życio­wych;

6. Bernard Yaren (Yarenius — 1622—1650), jeden z autorów naukowej geografii odrzucającej legendy i przesądy;

7. Hugo Grotius (de Groot 1583—1645), wyznawca i propagator tzw. prawa naturalnego człowieka, ojciec prawa międzynarodowego;

8. Thomas Hobbes (1588—1679), filozof, uwa­żał, że „walka wszystkich przeciw wszystkim" jest prawem naturalnym, państwo zaś tworzy prawa dla obywateli;

9. Baruch Spinoza (1632—1677), filozof, wolnomyśliciel, twierdził, że człowiek i cała natura podlegają przy-czynowości i rzeczą człowieka jest zrozumieć ją jako konieczność;

10. Jan Amos Komensky (1592—1670), ojciec nowożytnej pedagogiki, zwalczał w nauczaniu metodę pamięciowo-słowną, popierał i rozwijał metody poglądowe i zajęcia praktyczne, propagator 6-letniej szkoły powszechnej;

11. Kazimierz Siemienowicz (? — po 1651), teoretyk nauk wojskowych, wynalazca, m.in. pomysł rakiety dwustopniowej i wielostopniowej, skrzydeł typu delta i in.

XVII- ZMIANY W ORGANIZACJI NAUKI:

Oprócz uniwersytetów, po­wstają:

- nowe centra nauki grupujące zespoły uczonych

-różnego rodzaju towarzystwa

-akademie naukowo-kulturalne

Przodują w tym względzie w dalszym ciągu Włochy, ale podobne ośrodki naukowe powstają też we Francji i Anglii

XVII- wieczne AKADEMIE:

1. Jedną z pierwszy była Accademia dei Lincei (w tłumaczeniu na język polski dosłownie Akademia Rysiów, czyli, według przekonań ówczesnych ludzi, „widzących w ciemności", podobnie jak widzą rysie;

2. Akademia Ostrowidzów, założona w Rzymie przez 18-letniego (tak!) Federico Cesi w 1603 roku. Członkowie akademii zbierali się na dysputy naukowe, a sprawozdania ze swoich zebrań, prace i wyniki swych badań wydawali od 1609 roku w formie biuletynu naukowego pt „Gęsta Linceorum". Akademia wydała również m.in. rozprawy Galileusza o dynamice. Przetrwała ona do 1630 roku.

3. We Florencji w 1657 roku uczniowie Galileusza i Ewangelisty Torricellego (1608—1647), znanego fizyka, założyli Accademia del Cimento (Akademia Doświadczeń), pod opieką księcia Toskanii Ferdynanda II Medyceusza. Głównym kierunkiem zainteresowań członków akademii były eksperymenty z zakresu fizyki oraz badania matematyczne.(Przeprowadzali doświadczenia z powietrzem, na zamarzanie wody, sprawdzali właściwości magnesów czy bursztynu. Odżeg­nywali się od jakiejkolwiek interpretacji badań). Akademia została zlikwidowa­na przez jej ostatniego kierownika i opiekuna księcia Leopolda Medyceusza w 1667 roku, kiedy został kardynałem.

4. We Francji kardynał Richelieu (Armand Jean Duplessis) utworzył w 1635 roku Akademię Francuską (Academie Francaise), której celem miało być czuwanie nad poprawnością i pięknością języka francuskiego. Członkowie akademii dokonywali ekspertyz językowych oraz prowadzili prace nad słownikiem języka francuskiego, wydanym po raz pierwszy w 1694 roku.

5. Dla nauk ścisłych i techniki została powołana przez Jean Babtiste Colberta, ministra i doradcy króla Ludwika XIV, Akademia Nauk (Academie des Sciences), której zadaniem z kolei było wspieranie rządu w uprzemysłowieniu kraju. Akademia Nauk pomagała rządowi w budowie Wersalu, prowadziła prace miernicze, projektowała wodociągi, mosty, regula­cję rzek itp.

6. W Anglii część uczonych związanych z ówczesnymi uniwersytetami w Oxfordzie i Cambridge zaczęła zbierać się w celach naukowych w murach Kolegium Greshama w Londynie od 1645 roku. Zebrania te przeniesiono następnie do Oxfordu.(Udział w tych spotkaniach takich uczonych, jak: John Wallis, matematyk; Robert Boyle, fizyk i filozof; William Petty, ekonomista i lekarz; Christopher Wren, matematyk, astrolog, architekt (twórca Katedry św. Pawła w Londynie);

7. Robert Hooke, fizyk, matematyk i biolog, oraz innych, doprowadził do zawiązania się Królewskiego Towarzystwa w Londynie do Posuwania Naprzód Wiedzy o Przyrodzie (The Royal Society of London for Improving Natural Knowledge). Oficjalnie Towarzystwo powstało w 1660 roku, od 1662 roku objęte opieką (początkowo formalną) króla.(Na czele stał zarząd złożony z prezesa, sekretarza i skarbnika. Członków początkowo było dwunastu. Towarzystwo samofinaansowało się, składki wynosiły l szylinga tygodniowo. W latach 1703—1727 prezesem był I. Newton). Towarzystwo istnieje do dzisiaj jako jedna z poważnych instytucji naukowych o charakterze międzynarodowym.

Ożywienie życia naukowego w XVII wieku, czynniki:

- zwiększająca się liczba uczonych w różnych krajach Europy,

- częstsze publikowanie prac naukowych w językach narodowych,

- konieczność dowiadywania się o badaniach naukowych, planowanych, prowadzonych bądź zakończonych przez poszczególnych uczonych lub w ramach coraz liczniejszych towarzystw naukowych i filozoficz­nych,

- wzrost znaczenia doświadczeń naukowych wymagały obiektywnych ocen. Charakter prowadzonych etapowo badań i doświadczeń dyktował:

- konieczność regularnej, periodycznej informacji w komunikacji naukowej. * Dotychczasowe formy komunikowania się za pośrednictwem książek czy rękopiśmiennej korespondencji między uczonymi obejmowały niewielki krąg zainteresowanych, co opóźniało rozpowszechnianie informacji o osiągnięciach nauki.

Wszystkie te czynniki powodowały, że potrzebę szybkiej i szerszej informacji mogły zaspokoić ukazujące się regularnie czasopisma naukowe i popularnonaukowe w dostępnych dla ówczesnych uczonych na­kładach^.

CZASOPISMA NAUKOWE:

1. Francja:

z inicjatywą powołania specjalnego czasopisma naukowego wystąpił Markiz de Sallo, członek sądu parlamentu francuskiego. Pierwszy numer nowego czasopisma pt. „Journal des scavans" ukazał się 5 stycznia 1665 roku w Paryżu. Zawierał 20 stron druku, na których pomieszczono 10 artykułów, kilka listów i notatek. Zgodnie z intencją twórcy czasopismo miało przynosić informacje o książkach naukowych publikowanych w Europie, przedstawiać doświadczenia z zakresu fizyki, chemii i anatomii, info o nowych wynalazkach itd. Celem zasadniczym czasopisma miało być, według jego twórcy: „Przyjść z pomocą tym wszystkim, którzy, czy to zbyt opieszali bądź zbyt zajęci, nie mają czasu na czytanie wszystkich książek." W czasopiś­mie zatem umieszczane były streszczenia i wyciągi z ciekawych książek i prac naukowych.”

2. Anglia:

grupa założycieli Towarzystwa Naukowego, przede wszystkim zaś pierwszy sekretarz Towarzystwa Henry Oldenburg (1618—1677), fizyk i działacz społeczny, wystąpili z inicjatywą wydawania własnego czasopisma naukowego, informującego o badaniach i zamiesz­czającego korespondencje członków Towarzystwa z innymi uczonymi w Euro­pie. Pierwszy numer pL „Philosophical Transaction" ukazał się 6 maja 1665 roku, przygotowany i zredagowany w całości przez Oldenburga. Zawierał 16 stron, z dedykacją dla Towarzystwa, 9 artykułów, wykaz wybranych bieżących książek filozoficznych oraz wyciąg z kopiarza listów zagranicznych nade-słanych na ręce sekretarza Towarzystwa. Redakcja zapowiadała, że czasopismo drukować będzie jedynie artykuły i doniesienia z zakresu nauk przyrodniczych, z wyłączeniem kwestii prawnych i teologicznych.(*rzetelnie przestrzegali: Spośród wszystkich artykułów 39,8% poświęconych było naukom fizycznym (astronomii, fizyce, chemii, technologii), 18% naukom biologicznym (biologii, botanice, zoologii); 12,6% naukom medycznym (wraz z farmacją i farmakologią), 11,1% antropologii fizycznej (anatomii i fizjologii), 9,2% naukom o Ziemi (geodezji, geografii, oceanografii, geologii, mineralogii, paleontologii, meteorologii, klimatologii), 4,1% naukom o kulturze, czyli antropologii kulturalnej (historii, archeologii, ekonomii, filologii, arytmetyce, statystyce politycznej) oraz 0,9% filozofii⁾

3. Niemcy:

Ukazuję się: czasopismo naukowe pod łacińskim tytułem „Miscellanea Curiosa" istniejące od 1670 roku do 1705, jako organ jednego ż najstarszych niemieckich towarzystw naukowych „Collegium Natu-rae Curiosorum", istniejącego od 1652 roku.

Najbardziej jednak znane czasopismo "niemieckie w języku łacińskim pt. „Acta Eruditorum", wydawane w Lipsku w latach 1682—1731, poświęcone było głównie medycynie, ale publikowało również prace z zakresu botaniki, zoologii i mineralogu.

4. Włochy:

czasopismo pt „Giornale dei Letterati dltalia" od 1680 roku, wzorując się na francuskim „Journal des scavans",

5. duńscy uczeni zaś czasopismo w języku łacińskim, poświęcone głównie medycynie — „Acta Medica et Philosophia Hafniensis", ukazujące się w latach 1673—1680.

Do końca XVII wieku wydrukowano ogółem 30 tytułów czasopism naukowych. Szybko zaczęto zdawać sobie sprawę, jak ważne i doniosłe były odkrycia naukowe uczonych XVII wieku. Zmieniał się zasadniczo pogląd na otaczającą rzeczywistość; stawała się ona wielkim mechanizmem działającym według określonych praw przyrody, które z kolei człowiek dzięki rozumowi może odkryć i wykorzystać dla swoich celów. „Jako wielkie w naturze rewolucje odmieniają całą postać rzeczy, jej prawom i rządom podległych, tak wynalazki Descartes'a i Newtona odmieniły cały sposób i układ matematycz­nych nauk" — powiedział 9 listopada 1781 roku Jan Śniadecki w Akademii Krakowskiej na otwarciu Katedry Matematyki Wyższej.

Równocześnie jednak już wtedy odezwały się też głosy, iż kształtujący się w wyniku odkryć matematycznych i fizycznych nowy obraz świata nie w pełni odzwierciedla prawdziwy stan otaczającej człowieka natury. (cytat J. W. Goethe, s.92)

Nauka europejska epoki Oświecenia

Rozwój oświecenia:

Początki prądów oświeceniowych były różne w poszczególnych regionach Europy:

- w ostatnim dwudziestoleciu XVII wieku rozpoczęło się Oświecenie w Niderlandach, Anglii;

- na początku XVIII wieku — we Francji;

- w latach dwudziestych XVIII wieku — w Polsce;

- w latach sześćdziesiątych XVIII wieku— w Rosji.

Głównymi ośrodkami myśli naukowej były Niderlandy, Francja, Anglia, w mniejszym stopniu Włochy.

Charakterystyczne cechy nauki Oświecenia:

• w kulturze i nauce wzrost znaczenia mieszczaństwa europejskiego;

• w życiu codziennym, kulturze, nauce oraz produkcji początki utylitaryzmu, czyli przeświadczenia, że człowiek powinien robić przede wszystkim to, co użyteczne dla niego;

• w wychowaniu, oświacie i nauce rozszerzanie się idei powszechnego oświecenia, stąd często dydaktyczny charakter kultury i nauki;

• przeprowadzenie w wielu krajach reformy w oświacie i szkolnictwie, przede wszystkim w szkolnictwie wyższym; powstanie pierwszych wyspecjalizowa­nych szkół technicznych; kształtowanie przez reformy organizacyjne i kadrowe nowego oblicza wielu uniwersytetów; .

• wzrost popularności nauki dzięki coraz liczniejszym książkom i czasopis­mom; rosnące znaczenie kulturalne i naukowe książek i czasopism; coraz częstsze pojawianie się opracowań popularnonaukowych, nawet dla dzieci;

• powstanie wielkich, naukowych wydawnictw encyklopedycznych;

• rosnące -znaczenie mecenatu państwowego; powstawanie akademii państ­wowych;

• udoskonalanie aparatury umożliwiającej lepsze poznanie naukowe;

• początki współdziałania nauki i techniki; era ważnych wynalazków technicznych.

Różne nurty..:

Wykorzystując osiągnięcia nauki XVII-wiecznej, uczeni epoki Oświecenia rozwijają dalej systemy naukowego poznania:

1. EMPIRYZM:

Główny przedstawiciel szkoły (systemu) empirycznej John Locke (1632—1704) próbował w swoich dziełach określić źródła i granice rozumu ludzkiego; doświadczenie (empirię) cenił najwyżej.

2. racjonalizm reprezentował Voltaire (Francois Marie Arouet — 1694—1778), głosząc, że rozum ludzki stanowi miarę wszelkiej prawdy i może wszystko pojąć i osiągnąć, ponieważ świat jest naturalny (przyrodzony) i nie istnieją zjawiska nadprzyrodzone

3. sensualizm, rozwijany przez Etienne de Condillaca (1715—1780), który dowodził, że wszelka wiedza człowieka wynika z doświadczenia zmys­łowego, rozwój zaś i postęp człowieka zależą od posługiwania się znakami (wyrazami mowy, pojęciami, symbolami), przede wszystkim znakami umow­nymi.

4. Rezultatem poprzednich szkół (systemów, kierunków) był materializm; jego

główny przedstawiciel Julien Offray de La Metrie (1709—1751) twierdził, że wszystko, włącznie z człowiekiem, jest materialne, materia zaś działa mechani­cznie wedle-stałych praw ruchu.

Ukoronowaniem wszystkich szkół była tzw. filozofia krytyczna stworzona przez Immanuela Kanta (1724—1804), niemiec­kiego filozofa z Królewca. Kant głosił, iż rozum ludzki ma swoje granice poznania; nie wszystko można poznać rozumowo, np. pojęcie Boga, nieśmier­telnej duszy, wolnej woli. Wiara tłumaczy to, czego rozum nie może pojąć — stąd sławne powiedzenie Kanta: „Musiałem obalić wiedzę, by zrobić miejsce dla wiary."

--- Nauki ścisłe:

rozwija się dalej matematyka (równania różniczkowe, algebra, początki topologii), fizyka i astronomia (nauka o cieple, o elektryczno­ści, mechanika, fizyczne teorie początków świata, odkrywanie nowych planet, m.in. Urana, badania nad kometami), chemia (odkrycie tlenu, wyjaśnienia zjawisk spalania, ciepło właściwe ciał), nauki przyrodnicze (systematyzacja świata przyrody, fizjologia, obalenie teorii samorództwa), nauki medyczne (wynalezienie szczepień ochronnych, rozwój teorii nieracjonalnych, np. gal-wanizm, mesmeryzm).

--- nauki humanistyczne:

ciągle pojawiają się jeszcze trudności w rozgraniczaniu poszczególnych dziedzin powiązanych z myślą filozoficzną, historiozoficzną, polityczną i ekonomiczną. Równocześnie jednak

powstaje w tym czasie racjonalistyczna i świecka historiografia oraz rodzi się ekonomia polityczna, głównie dzięki dziełom angielskiego uczonego Adama Smitha (1733—1774).

Oświecenie przypada na okres, gdy państwa europejskie dążyły do pokoju po niszczących wojnach XVII wieku, do osiągnięcia równowagi ekonomicznej i dobrobytu. Na tym podłożu rozwinął się utylitaryzm, czyli pragnienie użyteczności wszelkich działań ludzkich, w tym i nauki. Początków tej myśli możemy doszukać się już w wieku XVII. To właśnie wtedy, za panowania króla Ludwika XIV. „Przez badania użyteczne rozumiem to, co może służyć królowi i państwu." Z takich idei rodziły się inicjatywy propagowania osiągnięć nauki nie tylko wśród dorosłych. W Anglii, w XVIII wieku, zaczęto popularyzować naukę wśród dzieci. Londyński wydawca i popularyzator nauki John Newberry opracował i wydał w 1761 roku książeczkę pt Newtona system filozofii przysposobiony dla młodych dżentelmenów i pań... pod pseudonimem Toma Telescope'a (tytuł oryginalny bardzo ciekawy: The Newtonian system ofphilosophy adapted to the capacities ofyoung gentlemen and ladies and familiarized and madę entertaining by objects with which' they arę intimately acąuainted. Being the Substance ofsix lectures read to the lilliputtian Society. London 1761,140 s.).,

(* Autor przedstawił w popularnej formie dialogów astronomię, fizykę i chemię I. Newtona. Poprzedził te wywody gólną charakterystyką ówczesnej nauki Oświecenia, pisał o materii, ruchu, kosmosie, systemie słonecznym, atmosferze i meteory­tach, górach, rzekach i morzu, minerałach, roślinach i zwierzętach, o zmysłach człowieka i jego rozumie. Zasadniczą treść przedstawił interesująco: w formie żywych dialogów, w których biorą udział dzieci i dorośli. Wywody poparte są rysunkami, a pojęcia abstrakcyjne szeroko i poglądowo tłumaczone (wyjaś­niane) za pomocą różnego rodzaju obrazków w postaci bączków, piłek bądź świeczek. Nie stronił autor również od treści wychowawczych i umoralniających: jak się dobrze zachowywać, jak bogata jest przyroda, jakie powinno być idealne społeczeństwo na wzór spartański. Książka miała w ciągu 80 lat kilka wydań, była poprawiana i uzupełniana).

Informować o osiągnięciach nauki i popularyzować znaczenie nauki miały również wydawnictwa encyklopedyczne:

1. Najpopularniejsza o największym znaczeniu była francuska Encyklopedia, czyli slownik rozumowany nauk, sztuk i rzemiosł z lat 1751—1780. Ogółem ukazało się 35 tomów (28 tomów to opisy i hasła, 5 tomów uzupełnień i poprawek, 2 tomy to wykazy i indeksy do całości). Główną rolę w redagowaniu encyklopedii odegrali dwaj redakto­rzy: Denis Diderot i Jean d'Alembert To właśnie J. d'Alembert zapowiadał we wstępie do dzieła, iż nadchodzi nowa „era nauki".

2. W Anglii w tym czasie rozpoczęto również wydawanie znakomitego, wznawianego do dziś dzieła — Encydopaedia Britannica (Encyklopedia brytyjska], której pierwsze wydanie w 3 tomach ukazało się w latach 1768—1771. Kolejne, drugie wy­danie obejmowało już tomów 10.

3. Najobszerniejsza okazała się jednak en­cyklopedia niemiecka Heinricha Zedlera wydawana w latach 1732—1752 w 64 tomach pt Grosses vollstandiges Universal-Lexicon aller Wissenschaft-en und Kunste (Wielki kompletny leksykon uniwersalny wszystkich nauk

i sztuk).

Zmiany w organizacji nauki:

- poza uniwersytetami są:

---- niewielkie szkoły wyższe specjalistyczne, nastawione na kształcenie w jednej dziedzinie:

1. (Do najbardziej znanych, utworzonych w tym wieku we Francji, należała pierwsza uczel­nia politechniczna w Paryżu — Ecole Polytechniąue, kształcąca w zakre­sie nauk ścisłych i technicznych (od 1794 roku), wzór dla XIX-wiecznych politechnik.)

2. W Anglii pierwsze specjalne szkoły techniczne, oparte na za­sadach fundacji, powstały w Warrington i Daventry.

3. ogród królów Francji przekształcił w instytut naukowo-badawczy, obecny „Jardin des Plantes", zoolog i botanik francuski George Louis Buffon (1707—1788). Instytut ten wykształcił wielu biologów i chemików.

4. W Getyndze, w Niemczech, założono w 1737 roku uniwersytet nowego typu współpracujący z kilkoma specjalistycznymi instytutami. Na wykła­dowców dobierano najlepszych nauczycieli, pobierających stałe uposaże­nie. Był to pierwszy uniwersytet nakładający na profesorów obowiązek uprawiania zarówno nauki, jak i dydaktyki. To stało się wzorem dla póź­niejszych, XIX-wiecznych profesorów, zawodowo trudniących się nauką i dydaktyką. Do programu wprowadzono nowe metody nauczania i studiowa­nia, na potrzeby uczących oddano laboratoria oraz dobrze wyposażone biblioteki.

Na przełomie wieków XVIII i XIX zaczęto coraz śmielej wykorzystywać osiągnięcia nauki w technice i gospodarce:

-Wynalazek maszyny parowej był świadomym zastosowaniem myśli naukowej do celów praktycznych.

Wielu uczonych zaczęło wykorzystywać badania naukowe w praktyce. Szczególną rolę odegrał wtedy uczony amerykański Benjamin Franklin (1706—1790)( w jednej osobie uczony fizyk (opracował podstawy teorii elektryczności), wynalazca (wynalezienie piorunochronu, pieca żelaznego, fotelu na biegunach i in.) oraz polityk (jeden z autorów Deklaracji niepodległości USA) i twórca pierwszej w USA publicznej biblioteki w Filadelfii.)

Uczeni XVIII wieku na trwałe włączyli naukę do praktyki produkcyjnej.(Osiągając wyższe zyski w wyniku współpracy z uczonymi, wielu bogatych fabrykantów tego czasu popierało rozwój nauki i techniki, rozumiejąc ich znaczenie dla gospodarki)

Nauka europejska XIX i I-sza połowa XXw.

• Dzieli się na 2 fazy: lata 1815-1914 oraz lata 1914 do połowy XXw.

• Główne ośrodki naukowe: Niemcy, Anglia, Francja, potem USA

• Różnice między tymi fazami:

• różne tempo zachodzących zmian polityczno- społecznych

• różny zasięg i rodzaj nauki i techniki

• różnice w podst. założeniach nauk matem.-przyrodn. i humanistycznych

• zmiany kierunków prądów społecznych, ideologicznych i politycznych

• Charakterystyka nauki i techniki w fazie 1815-1914:

• narodziny cywilizacji przemysłowej jako siły przekształcającej przyrodę i społeczeństwo

• unaukowienie techniki

• zalążki państwowej polityki naukowej (Francja, Niemcy)

• wzrost znaczenia zreformowanych środowisk uniwersyteckich- wykszt. się uniwersytetu liberalnego propagujący hasła wolności uczenia się i nauczania ( na początku w Niemczech), samorządność uczelni

• zalążki międzynarodowej organizacji nauki przez organizowanie spotkań, zjazdów, kongresów uczonych: ufundowanie nagrody Nobla

• rozwój specjalistycznych towarzystw naukowych, poj. Się 1-szych federacji narodowych towarzystw naukowych

• wzrost liczby, znaczenia czasopism naukowych, 1-sze służby informacji naukowej + periodyki referujące, 1-sze międzynarodowe instytucje dokumentacji i informacji bibliotecznej/ bibliograficznej/ informacji naukowej

• XIX w. wyodrębnia się filozofia, opisująca i wyjaśniająca podstawy poznania naukowego.

• Początek XIX w. - rozwija się idealistyczna filozofia niemiecka (Johann G. Fichte, Friedrich W. Schelling, Georg Wilhelm Hegel- głoszono w poznaniu prymat intuicji i ducha nad materią i rozumowaniem . Świat rzeczywisty stanowi odwzorowanie świata ducha.

• Francja- pozytywizm (twórca A. Comte) Nauka powinna badać przedmioty rzeczywiste, dostępne umysłowi, wiedza ma być pewna

• Anglia- empiryzm ( przedstawiciel - John Stuart Mill) Głoszono historyczność i zmienność prawd zdobytych dzięki doświadczeniu

• K. Marks, Fryderyk Engels- materializm dialektyczny. Świat jest materialny, dostrzegalny przez zmysły, o wszystkim decydują prawa dialektyki ( tzn. ruchu)

• H. Spencer- ewolucjonizm, świat rozwija się niezmiennie i stale w jednym kierunku

• Po 1880: pragmatyzm (William James)- prawdziwe jest tylko to co pożyteczne dla człowieka

• Nietzsche- hasła kultu życia, woli i mocy, władzy i panowania

• Henri Bergson- poznanie doświadczalne i rozumowanie wszystkiego nie tłumaczy

• XIX i XX- czas rozwoju nauk matematyczno-fizycznych i przyrodniczych. Matematyka (Karl Friedrich Gauss, Niels Abel, Nikołaj Łobaczewski, Bernhard Riemann) Dążenie do unifikacji- Giuseppe Peano, Favid Hilbert, George Cantor

• Astronomia- rozwój znajomości Układu Słonecznego. Odkryto Neptun w 1846, stosowanie do badań analizy widmowej i fotografii

• Fizyka- rozwój termodynamiki (Carnot, Joule), kinetyczna teoria gazów (Faraday, Wróblewski Zygmunt, Olszewski Karol), badania elektryczności (Ohm)

• Odkrycia w dziedzinie promieniotwórczości (H.A.Becquerel, M. Curie-Skłodowska)

• XXw. Einstein i jego teoria względności, dał początek fizyce relatywistycznej

• XIX- usamodzielniła się chemia; powstanie teorii atomowej Daltona, Avogardo wprowadza pojęcie cząsteczki, Liebig- laboratoryjna produkcja nawozów sztucznych, Mendelejew

• Teoria ewolucji- przełom w naukach przyrodniczych XIX w.

• Nauki humanistyczne i społeczne w XIX- dążenie do upodobnienia ich do nauk ścisłych i przyrodniczych, dzięki temu miały być „unaukowione”. Koniec XIXw i XXw- koncepcję tą zastępowano stwierdzeniami filozoficznymi uznającymi odrębność nauk humanistycznych i ich naukowy charakter (Wilhelm Dilthey- wystąpił przeciw pozytywistycznemu rozumieniu nauki)

• Psychologia głębi Freuda i jego ucznia Adlera- dochodzono początków kultury ludzkiej, jej rozwoju i zróżnicowaniu

• Socjologia- rozwój w XIX jako samodzielnej dyscypliny naukowej (A. Comte)- opis społeczeństwa, wyjaśnianie praw następstwa i kolejności zdarzeń. Potem Durkheim i Cooley

• Języki starożytne (sankrytyzm): Bockha, Mommsen, filologowie renesansu - powstanie nowożytnego językoznawstwa. Wykształcały się szkoły: Szkoła młodogramatyczna (Burgman, Hermann Paul, Jan Rozwadowski)- należy badać realne języki jednostkowe. Szkoła etnopsychologiczna (Niemc; Heymann Steinthal, Wilhelm Wundt)- język to przejaw psychologii zbiorowej, odzwierciedla duszę zbiorową. Szkoła socjologiczna (F. Saussure)- język to fakt społeczny, trwała norma społeczna

• Literaturoznawstwo- obejmuje historię, teorię i metodologię badań literackich; Szkoła w Niemczech (J.G. Herder)- dla badacza ma znaczenie sztuka realistyczna, ludowa. Utwór literacki przez twórcę wyraża ducha narodu. Szkoła francuska: Steal-Holstein, Saint-Beuve, Abel Francois Villemain- zwracanie uwagi na rolę środowiska w rozwoju literatury, instytucji moralności i psychologii społecznej. Szkoła pozytywistycznej historii literatury- hasła podporządkowania nauk humanistycznych metodom nauk przyrodniczych (Hipoli Taine- na lit. wpływa rasa, chwila dziejowa i środowisko; Wilhelm Scherer)

• Historiografia europejska- 2 okresy (romantyczny, scjen tyczny). Herder, Friedrich Schiller, B.G. Niebuhr, Fichte, Hegel. Szkoła pruska: problemy dziejów państw i ich polityki, gratyfikacja roli państwa w historii (Ranke, Mommsen, Droysen, Giesebrecht)

• Historiografia we Francji- zwracanie dużej uwagi na sprawy społeczne w dziejach. Chateaubriand uważał religię za istotny czynnik rozwoju życia ludzkiego. Guizot- stosunki społeczne to klucz do zrozumienia historii; Michelet; Hipolit taine- historia to przejaw stałych praw społecznych

• Historiografia w Anglii- Macaulay, Carlyle- opisywali przeszłość jako życie wybitnych jednostek nadających bieg dziejom. Zadania historyka: stosowanie metod indukcji przyrodniczej i metod statystycznych.

• Ekonomia- usamodzielniła się w XIX wieku (Malthus, David Ricardo)- prawem natury jest wolna konkurencja i stałość praw ekonomicznych, więc ekonomia dba o równowagę między pracą a płacą. Marks- pracował nad „Kapitałem”- analizował prawa ekonomii liberalnej, wolnokonkurencyjnej i stwierdził że są to prawa gospodarki kapitalistycznej

• Ogólnie wiek XIX (podsumowanie)- wiek scjentyzmu, ideałem był uczony zajmujący się bezinteresownie nauką; zaczęto tworzyć towarzystwa grupujące uczonych poszczególnych dziedzin i specjalności (Niemcy- Zjednoczenie Niemieckich Badaczy Przyrody przez Lorenz Oken; Anglia- Brytyjskie Towarzystwo Popierania Nauki przez K.Babbage)

• FAZA 1914- POŁOWA XX w:

Charakteryzują ją:

• wzrost nakładów finansowych i materialnych na prace naukowe

• szybki wzrost liczby pracowników naukowych

• częstsze prace zespołowe w naukach ścisłych, przyrodniczych i technicznych

• większy udział badań specjalistycznych i rozwój badań interdyscyplinarnych

• skrócenie czasu dzielącego odkrycie naukowe od jego zastosowania w technice i gospodarce

• wykształcenie się języka porozumiewania się uczonych (dążenie do jednoznaczności, prostoty)

• powstawanie narodowych szkół badawczych w różnych dziedzinach nauki i techniki

• wzrost liczby publikacji naukowych

• rozwój czasopiśmiennictwa naukowego

• stopniowe dopuszczanie kobiet do nauki i wyższego wykształcenia

• przechodzenie od małej do wielkiej nauki zw. z gospodarką kraju czyli początek ery „wielkiej nauki”

Ogólne cechy rozwoju nauki- Jurek Ratajewski

Rozwój nauki można traktować jako:
* wzrost zasobów wiedzy i ulepszanie metod badawczych
*doskonalenie i rozszerzanie działalności badawczej i rozwojowej
*kształtowanie się i rozwój warunków niezbędnych do prowadzenia działalności badawczej i rozwojowej warunków rzeczowych, kadrowych, organizac. i instytucjon.
*osiąganie zamierzonych celów, skutków i efektów w sferze zastosowania nauki, świadomości społecznej, gospodarce, polityce
*rozwój strefy obsługi
*rozwój form, metod, zakresu kształcenia kadr naukowych

Czynniki warunkujące postęp nauki dzieli się zwykle na:

--> czynniki endogeniczne: kumulowanie wiedzy, rozwój metodologii, sprzężenia zwrotne między badaniami podstawowymi a rozwojowymi, swoistość grup naukowych i szkół naukowych
--> czynniki egzogeniczne wynikające z otoczenia środowiska np. wpływ stosunków społecznych, poziom techniki, polityka naukowa, wielkość, poziom dochodu narodowego, stan kultury, oświaty itd.

Rozwój nauki nie jest jednolity i ciągły, ale SKOKOWY <-- ma charakter okresowych rewolucji
na rewolucję składają się różne czynniki, np.
a) odnalezienie nowych materiałów naukowych
b) dostrzeżenie nowych faktów
c) zmiana sposobu myślenia naukowego

Ludwik Fleck - 1935, pojęcie: STYL MYŚLOWY, KOLEKTYW MYŚLOWY
Przejął jego rozważania THOMAS KUHN (amer.) - pojęcie PARADYGMATU (1962r.)

PARADYGMAT - określa podst. zasady na jakich opiera się nauka
wzorzec myślenia i działania nauk., przyjęty i stosowany w obrębie społeczności specjalistów danej dziedziny [np. parad. struturalistyczny - wszystko jest częścią większej całości)

STEFAN AMSTERDAMSKI - w posłowiu do książki KUHNA: " Par. to zespół charakterystycznych i uprzedzeń wspólnoty badaczy"

J. BARMARK, G. WALLEN - Par. obejmuje zarówno założenia filozoficzne dotyczące obrazu świata jak i ideały nauki, rolę badaczy

Zmiany paradygmatu --> wielkie rewolucje:
* Kopernik
*Darwin
*Genetyzm Mendla, itd.

Rozwój nauki to proces przemian wielodyscyplin., teorie naukowe się przenikają, rozwój jednej nauki wpływa na rozwój drugiej
W nauce zmieniają się ogólne dążenia badawcze założenia, metody, techniki

Do Oświecenia -> dążenia do odkrycia istoty rzeczy
Od XVIII w -> badanie zjawisk i zależności między nimi

Gnoseologia - co jakie jest -> stąd charakter opisowy nauki
--->Wykorzystuje się wciąż nowe techniki stąd stosowanie np. modeli matematycznych, dążenia do pomiaru wszystkiego co się da
---> Nauka dąży do ujednolicenia i porządkowania (Newton, strukturalizm C. Levi-Straussa)

Rozwój nauki: wskazuje na jej kumulatywny charakter, jednak kumulowanie jest selektywne, nie zapamiętujemy ani uznajemy wszystkiego --> w tym duża rola Bibliotekarzy i Bibliotekarek :P


Zdobyczne nauki szybko uniezależniają się od jej twórców, stają się własnością świata nauki

* Nauka europ. zawdzięcza wiele Arabom, ale się o tym raczej nie pamięta, duża w tym rola ksiązki naukowej

Zacieranie się granic nauki i techniki -> wg Thomasa Kuhna wzajemne stosunki nauki, techniki miały 3 etapy:

I - starożytność - 2 poł. XVIII w. <-- technika nie wpływa na naukę
II - od poł. XVIII w. do końca XIX - coraz częstsze zastosowanie w praktyce naukowej (Kelwin i Edison)
III - od ok.1870 -> nauka = napęd dla techniki

W nauce coraz częściej przekracza się granice eksperymentu i obserwacji
XX wiek <-- udoskonalanie narzędzi i instrument. służących badaniom

Zmienia się pojmowanie i traktowanie działalności naukowej następuje ogromne zróżnicowanie naukowe badaczy
Szara literatura <- niekiedy ujawnia drogę dochodzenia nauk.
Charakterystyczne dla rozwoju nauki jest dążenie integracji nauk. w 1 nauce
Współcześnie: Problem integracji nauk narodowych w system nauk światowych

1. Roman Jakobson, Jan Mukarovsky, Petr Bogatyriew, Feliks Vodicka, Włądimir Propp byli członkami praskiej szkoły językoznawczej w ZSRR. Wystosowali założenia strukturalizmu, który ukształtował sie po roku 1930 a rozpowszechnił po II WŚ. Głoszono, że każde dzieło literackie powinno spełniać funkcję estetyczną, każdy element jest istotny, struktura ma charakter dynamiczny, zaś badacz ma opisać dzieło, jako zależne od sytuacji autora i przyczyn zewnętrznych. Czerpały z tego: teoria języka literackiego, wersologii i stylistyki, procesy historycznoliterackie, socjologia literatury.

2. Eduard Sapira, Beniamin L. Whorf (amerykańscy lingwiści) głosili, że wspólnota językowa grupy ludzi tworzy obraz świata, czyli istnieje związek między strukturą języka a postrzeganiem.

3. Behawioryzm - (ang. behavior - zachowanie) - zapoczątkowany w 1913 przez am. Johna Broadusa Watsona (praca Behaviourism z 1925 r.); przedmiotem psychologii nie jest dusza, ani świadomość tylko zachowanie regulowane przez bodziec i reakcję, które mają charakter fizyczny, obiektywny i wyuczony, więc mogą być badane (w opozycji psychologia introspekcyjna).

Przedstawiciele: Burrhus Skinner, Clark L. Hull, Edward C. Tolman.

Socjobehawioryzm: George Herber Mead - zachowanie się jednostki w społeczeństwie, jej wiedza o rzeczywistości i samej sobie, dzieli się na sfery: społeczną i jednostkową; Lew S. Wygotski - ewolucja psychiki ludzkiej ma dwie sfery: biologiczną i kulturową.

Iwan P. Pawłow (Nobel 1904 r.) - teoria fizjologii wyższych czynności życiowych - na zachowanie się zwierząt i ludzi wpływają procesy nerwowe zachodzące w mózgu (odruchy bezwarunkowe, stałe, wrodzone i odruchy warunkowe, czasowe, nabyte w wyniku doświadczenia). Czerpała z tego psychiatria doświadczalna (eksperymentalna).

Jean Piaget - proces poznania ludzkiego odbywa się w toku wzajemnego współdziałania jednostki ze środowiskiem przed adaptację.

4. Instytucje:

• Zarząd Badań Naukowych i Technicznych - Wielka Brytania 1916 r.

• Fundacja Oerstedta - Dania 1919 r.

• Towarzystwo Pomocy Niemieckiej Nauce - Niemcy 1920 r.

• Narodowy Komitet Badań Naukowych - Włochy 1923 r.

• brak nazwy - Szwecja 1927 r.

• Francja:

1933 r. - Komitet do Badań Naukowych (założony przez fizyka i członka Paryskiej Akademii Nauk Jeana B. Perrina);

1938 r. - Narodowe Centrum Stosowanych Badań Naukowych (od 1939 - Narodowe Centrum Badań Naukowych)

• USA:

1941 r. - Biuro Badań Naukowych i Rozwoju

1959 r. - Narodowy Fundusz Nauki

5. Instytuty, ośrodki, komitety dla poszczególnych dziedzin:

• Instytut Fizyki Biologicznej - ZSRR 1919 r.

• Ośrodek Radiotechniczny - Rzym 1923 r.

• Polska:

1918 r. - Państwowy Instytut Naukowy Gospodarstwa Wiejskiego

1923 r. - Państwowy Zakład Higieny

6. Zakładanie przez firmy prywatne własnych komórek naukowych (np. British Petroleum Company - 1917 r.)

NAUKA WSPÓŁCZESNA (datowana od połowy XX w.; ośrodki: Stany Zjednoczone, ZSRR, Japonia)

Zmiany wpływające na rozwój nauki i techniki:

• straty ludzkie i materialne w okresie wojny

• podział świata na obozy gospodarcze, polityczne i ideologiczne

• utworzenie ONZ, problem zachowania pokoju, Deklaracja Praw Człowieka (1948)

• zwiększenie współpracy międzynarodowej

• światowa eksplozja demograficzna

• wzrastające zagrożenie dla środowiska

• nierówność klas społecznych

• rozpad dotychczasowych wartości i systemów moralnych

• problemy kierowania państwami w obliczu szybkich zmian

• rewolucja informacyjna.

W połowie XX w. nastąpiło połączenie nauki i techniki, rozpoczęła się rewolucja naukowo-techniczna o ogromnych następstwach, pociągająca za sobą rozwój sił produkcyjnych i społeczno-duchowych ludzi.

Cechy nauki (1978 r., autor: Jean Ladrierie):

• używanie pojęcia struktury (zgodność porządku przyrody z konstrukcją ludzkiego umysłu)

• stosowanie redukcjonizmu (wzajemne oddziaływania w badanych przedmiotach nie są tylko fizyczne)

• duże znaczenie organizacji i złożoności badanej rzeczywistości

• dążenie do ustalenia praw uniwersalnych

• wzrastające znaczenia pojęcia procesu

• stwierdzenie: „oprócz klasy zjawisk podlegających pewnym prawom, istnieją czyste fakty nie podlegające tym prawom”

• ewolucyjność przyrody

1. Wzrost możliwości ludzkości: rozwój przemysłu chemicznego, ciężkiego przemysłu, transportu, budowy maszyn, zmiana warunków pracy i życia, wykorzystywanie energii atomowej, laserów itp.

2. Wzrost nakładów finansowych i materialnych na badania naukowe (USA).

3. Nauka jako „maszyna”. Położenie nacisku na organizację nauki.

4. Przemysł wiedzy - F. Machlup - wydzielone dziedziny gospodarki; wzajemność zjawisk występujących w rzeczywistości przyczyniła się do powstania: fizykochemii, biochemii, ekologii.; powstała teoria systemów, dostarczająca terminologii oraz koncepcji ujęć w modelach: przepływów, regulacji, sprzężenia zwrotnego.

5. Powstaje „nauka biurokratyczna” - przejście uczonych pod kontrolę czynników pozanaukowych np. administracyjnych.

6. Grupy uczonych wg R. Clarke'a:

• „niewidzialne kolegia” - porozumiewają się prywatnymi kanałami informacyjnymi, np. poprzez preprinty

• „widzialne bądź formalne kolegia” - systemy towarzystw naukowych, związków, czasopism, klubów; porozumiewają się formalnymi kanałami: czasopisma, sympozja, konferencje

• „polityczne kolegia” - grupy uczonych włączonych do organizacji państwowych, które naukę finansują i zarządzają nią.

7. Wzmocnienie się pozycji szkół wyższych. „Uniwersytety-fabryki” w USA - laboratoria naukowe zajmują miejsce fabryk. Uniwersytety w USA budują budynki-inkubatory, które wynajmują firmom.

8. Ponownie pojawiają się uczeni prywatni, którzy zrzeszają się w grupy i ewentualnie tworzą własne przedsiębiorstwa (głównie Francja w dziedzinie biotechnologii, informatyki).

9. Zróżnicowanie etyki uczonych. Obniżenie poczucia odpowiedzialności za rozwój i odpowiedni poziom nauki (kryteria polityczne i ideologiczne). Odejście od wartości humanistycznych na rzecz specjalizacji i technicyzacji nauki.

10. Rozpowszechniają się indoktrynacje, naciski, przekupstwa. Coraz częstszy jest związek nauki z polityką. Tworzone są grupy „wojskowo-naukowe”. Podporządkowuje się działalność naukową instytucjom państwowym

BARIERY HAMUJĄCE ROZWÓJ I POSTĘP NAUKI
WEWNĘTRZNE - związane z samą nauką, wynikające z jej złożoności	ZEWNĘTRZNE
bariera informacyjna - nadmiar informacji, nieumiejętność ich opracowania bariera organizacyjna - brak pogodzenia integracji i specjalizacji nauki, nieumiejętność integracji nauki z gospodarką i polityką bariera kadrowa - brak samodzielnych i twórczych pracowników bariera strukturalna - niejasne i nieostre podziały w nauce	bariera finansowa bariera techniczna - nierównomierny poziom techniki bariera rynkowa - brak presji rynku na innowacje bariera ekologiczna bariera psychologiczna - społeczne rozczarowanie rezultatami nauki, obawa wobec nowości i ich wykorzystaniu przeciwko człowiekowi bariera polityczno-ustrojowa - hamowanie rozwoju nauki przez ustrój

Akcje społecznej odpowiedzialności uczonych:

Antywojenna Grupa Uczonych z Cambridge - Wielka Brytania - badanie przyczyn wojen, możliwości zapobiegania

• Comite de Vigilance - Francja - działania antywojenne

• John Bernal - Społeczna funkcja nauki - książka opublikowana w 1939 r.

• bez nazwy - fizycy po zrzuceniu bomby atomowej na Hiroszimę w 1945 r.

• Towarzystwo Społecznej Odpowiedzialności Nauki - USA 1949 r.

• Towarzystwo Społecznej Odpowiedzialności w Nauce - Wielka Brytania 1969 r.

• Ruch Pugwash - założony w 1957 r. w Pugwash w Kanadzie, grupa uczonych wspieranych przez am. Przemysłowca Cyrusa Eatona postanowiła spotykać się w różnych miejscach na świecie i analizować rolę nauki, ukazał się manifest Bertranda Russela (sygnowany przez Einsteina) ostrzegajacy świat przed zagrożeniem atomowym

CASUS: Rada Miejska w Oxfordzie (lata 70.) wystąpiła przeciwko badaniom biologów, gdyż uważano, że eksperymenty mogą doprowadzić do stworzenia „wirusa” zagrażającemu ludzkości.

11

---