Najważniejsze zabytki Polski

Ponad 100 najważniejszych obiektów architektury zabytkowej w Polsce. Lista została sporządzona na podstawie opracowania Ośrodka Dokumentacji Zabytków.

Kraków Wawel - zespół Zamku Królewskiego i Katedry


Zamek Królewski

od zewnątrz: elewacja pałacu gotyckiego z Kurzą Stopką, dziedziniec - krużganki

wnętrze podziemia: rotunda Najświętszej Marii Panny, krypta kościoła św. Gereona

wnętrza przyziemia: Sala Kazimierzowska (skarbiec), wnętrze Kurzej Stopki

wnętrza piętra: Sala Senatorska, Sala Tronowa („Pod Głowami”), Sala pod Zodiakiem, Sypialnia Królewska, Sala Wazowska

Katedra

od zewnątrz: kaplice Zygmuntowska (złota kopuła) i Wazowska

podziemie: krypta św. Leonarda, wnętrze katedry - gotyckie prezbiterium, konfesja św. Stanisława, grobowce królewskie, kaplica Zygmuntowska (wystrój rzeźbiarski), kaplica Świętokrzyska (polichromia), kaplica Potockich, wieża: dzwon Zygmunt

Warszawa - zespół Zamku Królewskiego

od zewnątrz: fasada od Placu Zamkowego, fasada Skrzydła Saskiego od Wisły, Arkady Kubickiego, wnętrza podziemia: „piwnica gotycka”, wnętrza przyziemia” sala sejmowa „Na Dwóch Słupach”, Biblioteka Stanisławowska, wnętrza piętra: Sale Apartamentu Wielkiego , Apartament, Sala Sejmowa, Sala Canaletta, sala z „Hołdem Carów Szujskich” Jana Matejki, sala muzealna Galerii Lanckorońskich

Malbork - zespół Zamku Krzyżackiego

od zewnątrz: fasada od strony Nogatu, dziedzińce zamków Wysokiego i Średniego

wnętrza Zamku Wysokiego wnętrza Pałacu Wielkiego Mistrza, wnętrza Zamku Średniego

ZESPOŁY MIEJSKIE

Chełmno - Stare Miasto. Kościół Farny Najświętszej Marii Panny, Kościół Franciszkanów, Kościół Dominikanów, klasztor cysterek, Obwarowania (m. in. Brama Grudziądzka). Ratusz.

Gdańsk - Zespół Głównego i Starego Miasta oraz Starego Przedmieścia. Kościół Mariacki Kościoły: św. Jana, św. Katarzyny, św. Brygidy, Dominikanów, Franciszkanów z kaplicą św. Anny i domem szachulcowym. Żuraw, obwarowania:, bramy od strony Motławy, arsenał, bramy Zielona i Złota, Ratusz Głównego Miasta, Dwór Artusa, Wielki Młyn. Kamienice, m.in. przy ul. Długiej i Długim Targu (Dom Uphagena).

Kazimierz Dolny - Miasto wraz z zamkiem i spichlerzami, rynek z kamienicami Przybyłów, kościół farny - wnętrze, klasztor franciszkanów.

Kraków - Wzgórze Wawelu. Stare Miasto i Kazimierz. Zabudowa mieszczańska Starego Miasta (wnętrza Kamienicy Hetmańskiej), Sukiennice, mury obronne, Barbakan, Uniwersytet - Collegium Maius. liczne kościoły, w tym Kościół Mariacki z Ołtarzem Mariackim, Kościół św. Andrzeja (klarysek), Kościół Franciszkanów, Kościół Dominikanów, Kościół Uniwersytecki św. Anny, Kościół św. Krzyża, Kościół Jezuitów, Teatr im. Słowackiego Kazimierz: ratusz, liczne kościoły, w tym Kościół św. Katarzyny z klasztorem augustianów, Kościół Bożego Ciała, Skałka z Kryptą Zasłużonych, kościół misjonarzy,

Synagoga Stara, cmentarz żydowski

Lublin - Zespół zamku królewskiego i Starego Miasta w obrębie murów (zabudowa mieszczańska, obwarowania z murami i bramami, Katedra - wnętrze, Kościół Dominikanów - wnętrze, kaplica zamkowa Św. Trójcy - wnętrze górnej kondygnacji z polichromiami.

Łowicz - Zespół miejski z dwoma rynkami i ich zabudową, ratuszem, pocztą oraz licznymi kościołami. Wnętrze Katedry (nagrobki biskupów) oraz Kościoła Pijarów.

Paczków - Miasteczko w obrębie murów z ratuszem i kościołem parafialnym.

Poznań - Zespół Rynku Staromiejskiego z ratuszem i zabudową rynkową oraz otaczające kamienice, „Oś jezuicka” od Rynku z kościołem, kolegium i szkołami barokowymi.

Pułtusk - Wyspa Staromiejska. Zamek, ratusz, kolegiata. Klasycystyczna zabudowa.

Rydzyna - Zespół miasteczka z barokowymi domami, dwoma kościołami. Pałac z parkiem.

Sandomierz - Miasto w obrębie dawnych murów. Rynek z kamienicami i ratuszem, katedrą, domem Długosza i innymi. Zamek i dwa zespoły klasztorne za Bramą Opatowską (benedyktynki i reformaci), zespół klasztoru dominikańskiego z Kościołem św. Jakuba.

Toruń - Stare i Nowe Miasto. Kościół św. Janów, Kościół św. Jakuba, Kościół Franciszkanów. Obwarowania: bramy od strony Wisły, relikty zamku. Kamienice gotyckie (wnętrza domu Kopernika) i barokowe (Pod Gwiazdą). Ratusz.

Tykocin - Zespół Rynku z kościołem misjonarzy, pomnikiem Stefana Czarnieckiego i zabudową miasteczka. Kwartał żydowski z bożnicą.

Warszawa - Zespół Starego i Nowego Miasta z zabudową mieszczańską, obwarowaniami, kościołami i klasztorami: Katedra, Kościół Dominikanów i Kościół Sakramentek). Zasięg od zachodu do pałacu Krasińskich, od północy z twierdzą Cytadeli, pod południa do zespołu Bernardynów. Zamek królewski z Pałacem pod Blachą. Krakowskie Przedmieście z pałacami i kościołami (Wizytek, pałac Tyszkiewiczów) z aneksem Placu Teatralnego.

Zamość - Miasto w obrębie fortyfikacji bastionowych, zabudowa mieszczańska, ratusz, pałac, świątynie - wnętrza kolegiaty i bóżnicy, fortyfikacje z XVI w. z bramami i z XIX w.

ZESPOŁY SAKRALNE

Częstochowa - Jasna Góra: zespół Kościoła, Kaplicy Najświętszej Marii Panny i klasztoru z Wielkim Refektarzem i Biblioteką w obrębie obwarowań bastionowych.

Frombork - Wzgórze katedralne. Katedra z zewnątrz i wewnątrz, obwód obronny, wieża Kopernika, Pałac Biskupi.

Gdańsk-Oliwa - Zespół opactwa cysterskiego: kościół (stalle i organy), klasztor, pałac opacki z ogrodem francuskim i parkiem.

Gniezno - Zespół katedralny wraz z kuriami kolegiackimi: katedra (drzwi gnieźnieńskie, płyty biskupów Oleśnickiego, Gruszczyńskiego, Łaskiego, konfesja św. Wojciecha, kaplice).

Henryków - Zespół klasztoru cystersów z kościołem (wnętrze, zwłaszcza stalle), klasztorem ogrodem z pawilonami oraz zabudową gospodarczą.

Kielce - Zespół kolegiaty (obecnie katedry) i pałacu biskupiego z ogrodem.

Kraków-Bielany - Zespół klasztorny kamedułów.

Kraków-Tyniec - Zespół klasztorny benedyktynów z otoczeniem (skały).

Krzeszów - Zespół klasztoru cystersów. Kościół z mauzoleum Piastów Śląskich, klasztor, Kościół św. Józefa i pawilony.

Kwidzyń - Zespół katedry i zamku kapituły pomezańskiej.

Leżajsk - Zespół klasztorny bernardynów z kościołem, klasztorem, dziedzińcami pątniczymi i obwarowaniami.

Lubiąż - Zespół opactwa cystersów. Kościół i klasztor (Sala Książęca), kaplice.

Pelplin - Zespół opactwa cystersów (ob. katedra). Kościół i klasztor (krużganki, kapitularz).

Płock - Zespół Wzgórza Tumskiego z katedrą, zamkiem i kanoniami.

Poznań - Zespół Ostrowia Tumskiego. Katedra z kaplicą Złotą, kolegiata Najświętszej Marii Panny, psałteria, zaznaczone relikty budowli przedromańskich.

Strzelno - Zespół klasztoru norbertanek (wnętrze - kolumny) oraz Kościoła św. Prokopa.

Sulejów - Opactwo cystersów. Zespół klasztorny wraz z obwodem obronnym, wnętrza kościoła i kapitularza.

Święta Lipka - Zespół klasztoru jezuitów i założenie pielgrzymkowe.

Wambierzyce - Zespół pielgrzymkowy.

Wąchock - Opactwo cystersów. Kościół, klasztor z kapitularzem, fraternią i refektarzem,.

Wigry - Zespół klasztoru kamedułów.

Wrocław - Zespół Ostrowia Tumskiego i wyspy Piasek. Katedra, kolegiata św. Krzyża - wnętrza na obu poziomach; Kościół św. Idziego i dom kapituły, Kościół św. Piotra i Pawła. Pałac biskupi, domy kanoników. Kościół NMP na Piasku wraz z barokowym klasztorem.

KOŚCIOŁY I KAPLICE

Białystok - Modernistyczny Kościół św. Rocha.

Brochów - Renesansowy kościół obronny wraz z obwodem bastionowym.

Chwarszczany - Wczesnogotycka kaplica templariuszy.

Cieszyn - Rotunda romańska.

Czerwińsk - Romański kościół i klasztor kanoników regularnych (portal romański).

Gostyń - Kościół i klasztor filipinów .

Inowłódz - Romański Kościół św. Idziego.

Kruszwica - Kolegiata św. Piotra i Pawła.

Krzeszowice - Neogotycki Kościół św. Marcina.

Legnickie Pole - Kościół i klasztor benedyktynów.

Łęczyca-Tum - Kolegiata Najświętszej Marii Panny.

Nysa - Kolegiata św. Jakuba.

Olsztyn - Kościół farny św. Jakuba.

Opatów - Kolegiata z renesansowymi nagrobkami Szydłowieckich („Lament Opatowski”), ołtarz z „Madonną” Łukasza Cranacha.

Stargard Szczeciński - Kościół Najświętszej Marii Panny.

Strzegom - Kościół joannitów.

Świerzawa-Sędziszowa - Kościół romański - wnętrze z malowidłami romańskimi.

Wiślica - Kolegiata Najświętszej Marii Panny (relikty podziemnych kościołów, romańskiej posadzki figuralnej w krypcie) wraz z reliktami Kościoła św. Mikołaja.

Wrocław - Kościół farny św. Elżbiety z dawnym cmentarzem i kamieniczkami k/ Rynku, kościół i klasztor bernardynów (Muzeum Architektury) z krużgankami.

PAŁACE I DWORY

Baranów Sandomierski - Zamek Leszczyńskich (dziedziniec).

Białystok - Zespół pałacowy Branickich z ogrodem.

Gołuchów - Zamek-pałac Działyńskich wraz z parkiem, dziedziniec i wnętrza zamku.

Kamieniec Ząbkowicki - Neogotycki pałac królewski z parkiem.

Kozłówka - Zespół pałacowy Zamoyskich - pałac z oficynami.

Książ Wielki - Założenie pałacowe na Mirowie z pawilonami.

Lubostroń - Klasycystyczny pałac Skórzewskich z oficynami.

Łańcut - Zespół rezydencjonalny Lubomirskich (pałac - wnętrza).

Nieborów - Pałac Radziwiłłów z otaczającym parkiem.

Opinogóra - Zamek neogotycki Krasińskich.

Poddębice - Późnorenesansowy dwór obronny Grudzińskich.

Pszczyna - Zespół pałacu z parkiem oraz ratuszem i kościołem.

Sorkwity - Pałac neogotycki.

Śmiełów - Pałac klasycystyczny.

Tułowice k/Sochaczewa - Dwór klasycystyczny proj. Hilarego Szpilowskiego

Warszawa - Zespół parkowo-pałacowy Łazienki z Pałacem na Wodzie z pawilonami i Belwederem.

Warszawa-Wilanów - Pałac z oficynami, podjazdem i parkiem.

Żagań - Barokowy pałac z parkiem krajobrazowym.

ZAMKI I TWIERDZE

Brzeg - Zamek renesansowy książąt brzeskich (budynek bramny, dziedziniec krużgankowy).

Giżycko - Twierdza Boyen.

Golub-Dobrzyń - Zamek krzyżacki.

Krasiczyn - Renesansowy zamek Krasickich wraz z parkiem.

Lidzbark Warmiński - Zamek biskupów warmińskich wraz z przedzamczem (gotyk).

Niedzica - Zamek Dunajec.

Nowy Wiśnicz - barokowy Zamek Lubomirskich w obrębie fortyfikacji.

Pieskowa Skała - Zamek Szafrańców (dziedziniec) z przedzamczem.

Ujazd (pow. opatowski) - Zamek Ossolińskich „Krzyżtopór”.

Wałbrzych-Książ - Zamek Hochbergów.

ARCHITEKTURA DREWNIANA

Biskupin - Osiedle kultury łużyckiej (rezerwat archeologiczny).

Chotyniec (pow. Jarosław) - Cerkiew drewniana z 1619 r. z polichromią

Dębno k. Nowego Targu - Drewniany kościół gotycki.

Haczów k. Krosna - Drewniany kościół gotycki.

Hel - Domy rybackie.

Hrebenne - Cerkiew drewniana z dzwonnicą.


Karpacz - Romański kościół drewniany Wang.

Łopuszna k/Nowego Targu - Barokowy dwór drewniany.

Ożarów (pow. Wieluń) - Drewniany dwór barokowy z połowy XVIII w.

Świdnica - Szachulcowy dom podcieniowy.

INNE

Arkadia - Zespół parku romantycznego z pawilonami parkowymi.

Chojna (pow. Gryfino) - Ratusz gotycki, obecnie siedziba Centrum Kultury

Łódź - Pałac i zespół fabryczny Poznańskiego przy ul. Ogrodowej.

Wieliczka - Wnętrza kopalni soli.

Wrocław - Ratusz Staromiejski (tzw. Stary) - elewacje z detalami rzeźbiarskimi, wnętrza

▪ Zespół uniwersytecki z wnętrzami Aula Leopoldina, Sali Muzycznej i głównej klatki schodowej wraz z kościołem jezuitów i dawnym budynkiem kolegium.
▪ Hala Ludowa z pawilonami wystawowymi.

Lubostroń (pow. Żnin) - klasycystyczny pałac z lat 1795-1800 na planie kwadratu z rotundą pośrodku i czterema kolumnowymi portykami, zbudowany przez Stanisława Zawadzkiego dla Fryderyka Skórzewskiego na wzór Villa Rotonda pod Vicenzą

Sorkwity (pow. Mrągowo)- zespół pałacowo-parkowy
- neogotycki pałac
- wozownia przypominająca wieżę zamkową
- ogród w stylu parku krajobrazowego

Śmiełów (pow. Jarocin) -  klasycystyczny pałac Gorzeńskich z 1797 r., połączony galeriami z pawilonami bocznymi, mieszczący Muzeum im. Adama Mickiewicza (oddział Muzeum Narodowego w Poznaniu) z ekspozycjami sztuki i rzemiosła okresu romantyzmu

 zespół zabudowań folwarcznych

 park krajobrazowy z początku XIX w. z przepływającą przezeń Starą

Pszczyna - zespół pałacowy:
- zamek książęcy - trójskrzydłowy pałac renesansowy z XVI w. powstały w czasie panowania Promnitzów (1548-1765) z przekształcenia gotyckiego zamku Heleny Korybutówny sprzed 1433 r., a następnie przebudowany w stylu barokowym w latach 1734-1768 za czasów księcia Henryka XI Hochberg von Pless
- mieści się tu Państwowe Muzeum Zamkowe (ul. Brama Wybrańców 1, tel. [phone], fax [phone]) z rokokową salą lustrzaną, gdzie organizowane są koncerty m.in. festiwalu "Wieczory u Telemanna" oraz gabinetem miniatur
- neoklasycystyczny dwór "Ludwikówka" z około 1800 r.
- oficyna zamkowa oraz stajnie z powozownią
- park pałacowy
- późnorenesansowy budynek "Warty" z Bramą Wybrańców z 1686 r.
- coroczny festiwal "Wieczory u Telemanna" na pamiątkę wielkiego niemieckiego kompozytora baroku, który przebywał tu jako nadworny kapelmistrz w latach 1704-08

Żagań - pałac, trzyskrzydłowy, zbudowany w stylu barokowym w latach 1670-1700 przez włoskiego architekta Antonio della Porta na miejscu dawnego zamku piastowskiego
- w pałacu mieści się centrum kultury regionu
- park wokół pałacu

Brzeg - miasto powiatowe, NW od Opola i SE od Wrocławia, nad Odrą

zamek książąt brzesko-legnickich, dzieło włoskich mistrzów renesansu z XVI w.:
- krużgankowy dziedziniec
- wspaniały budynek bramy wjazdowej z bogato rzeźbioną elewacją.
- w kaplicy zamkowej z XIV w. mauzoleum Piastów Brzeskich
- w zamku mieści się Muzeum Piastów śląskich

Giżycko - dawna twierdza Boyen z lat 1844 - 1857 na planie wieloboku zbliżonego do sześcioramiennej gwiazdy z sześcioma frontami obronnymi, zbudowana na rozkaz króla Fryderyka Wilhelma IV, nazwana od imienia Hermana von Boyen (pruski minister wojny)
- bramy główne: Giżycka i Kętrzyńska oraz pomocnicze: Wodna i Prochowa
- mur o długości 2 km
- schrony i budynki
- wały, skarpy, pochylnie i place ćwiczeń
- trasy turystyczne
- schronisko młodzieżowe w dawnym budynku koszarowym

Golub-Dobrzyń, nad Drwęcą - gotycki zamek krzyżacki z lat 1293-1306, przebudowany w stylu renesansowym, z arkadowym dziedzińcem, w XVII w. był rezydencją siostry Zygmunta III Wazy, szwedzkiej królewny Anny
- końskie schody z początku XVII w.
- Muzeum Regionalne PTTK
- turnieje rycerskie

Krasiczyn (pow. Przemyśl) - zamek czteroskrzydłowy z czterema basztami - wspaniały zabytek polskiego manieryzmu, wzniesiony w latach 1580 - 1614 r. przez syna Stanisława Krasickiego, kasztelana przemyskiego, a następnie przez Marcina Krasickiego, wojewodę podolskiego

Lidzbark Warmiński, nad Łyną - gotycki zespół zamkowy biskupów warmińskich zbudowany w latach 1348-1400, przebywał tutaj Mikołaj Kopernik
- gotycki zamek biskupów warmińskich z XIV-XV w., zbudowany na planie kwadratu z narożnymi wieżyczkami i dwukondygnacyjnym dziedzińcem arkadowym, o pięknych wnętrzach z gotycką polichromią z 1380 r. (refektarz, kapitularz, wielki refektarz - sala sądowa, sala audiencjonalna)
- zbrojownia
- kaplica o wystroju rokokowym
- skrzydło wschodnie przebudowane w stylu późnobarokowym z XVIII w. na pałac biskupa A. Grabowskiego
- w zamku Muzeum Warmińskie - Oddział Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie

Niedzica, nad Dunajcem - zamek wzniesiony przez landgrafów spiskich Berzewiczów w latach 1381-1404 na szlaku z Polski do Węgier - obecnie Muzeum Ziemi Spiskiej
- zamek górny z XIV w.
- zamek dolny z XV w., przebudowany na przełomie XVI i XVII w., obecnie dom pracy twórczej historyków sztuki
- loch straceń, w którym znaleziono ludzkie kości

Nowy Wiśnicz (pow. Bochnia) - zamek barokowy z XVII w. z arkadową galerią i z bastionowymi fortyfikacjami - jeden z najokazalszych pomników polskiej architektury obronnej, obecnie oddział Muzeum Narodowego w Krakowie

Pieskowa Skała, w dolinie Prądnika - piękny obwarowany zamek z połowy XIV w., zbudowany przez Kazimierza III Wielkiego, pierwotnie gotycki, rozbudowany w stylu późnogotyckim i renesansowym, z manierystycznymi krużgankami i bramą, obecnie oddział Państwowych Zbiorów Sztuki na Wawelu

Ujazd - ruiny manierystyczno-barokowego zamku Krzyżtopór z XVII w., zbudowanego dla wojewody sandomierskiego K. Ossolińskiego, otoczonego pięciobastionową fortecą, jeden z bastionów odbudowany

Książ k/Wałbrzycha -  zamek Hochbergów, powstały w połowie XVI w. na cyplu skalnym z rozbudowania gotyckiego zamku księcia Bolka I; w czasie II wojny światowej wydrążono tu podziemne pomieszczenia na kwaterę Hitlera; obecnie w zamku mieści się m.in. muzeum porcelany stołowej

 Książański Park Krajobrazowy z rododendronami, stajniami i palmiarnią

 stadnina koni i ośrodek jeździecki

Dębno k/Nowego Targu

Drewniany kościół św. Michała Archanioła z 2. połowy XV w., konstrukcji zrębowej, częściowo obity gontem, cenny zabytek budownictwa drewnianego:
- polichromia na ścianach i stropach z około 1500 r.
- w ołtarzu głównym tryptyk późnogotycki z Matką Boską z Dzieciątkiem oraz postaciami św. Michała i św. Katarzyny, na skrzydłach święci i sceny Męki Pańskiej
- rzeźby świętych niewiast w bocznych ołtarzach
- gotycka ambona

Haczów (pow. Brzozów) - późnogotycki kościół Wniebowzięcia NMP z XV w., jeden z najstarszych drewnianych kościołów w Polsce
- podcienia z XVII w.
- fragmenty polichromii gotyckiej
- mieści się tu filia Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku

Hrebenne, niedaleko przejścia granicznego- cerkiew

Karpacz - kościółek Wang z XIII w., kupiony przez króla Fryderyka Wilhelma IV i przeniesiony tu z miejscowości Vang w Norwegii w latach 1842-54, częściowo przebudowany, z drugą ścianą, oddzielającą wnętrze świątyni od otaczającego ją przedsionka, można tu podziwiać oryginalne fragmenty z wyrzeźbionymi w norweskiej sośnie motywami ozdobnymi z czasów Wikingów.

Arkadia - romantyczny park krajobrazowy z klasycystycznymi pawilonami i licznymi rzeźbami, utworzony przez H. Radziwiłłową

Łódź

 pałace rodziny Poznańskich:
- neobarokowy pałac Izraela Poznańskiego z końca XIX w. , obecnie Muzeum Historii Miasta Łodzi
- neorenesansowy pałac Poznańskich z początku XX w. przy ul. Gdańskiej, obecnie Akademia Muzyczna
- pałac Poznańskich przy ul. Więckowskiego, obecnie Muzeum Sztuki

 pałac F. W. Schweikerta przy ul. Piotrkowskiej 262, mieści się tu Ośrodek Studiów Europejskich Uniwersytetu Łódzkiego

 pałac Scheiblera z 1866 r., obecnie Muzeum Kinematografii

 osiedle robotnicze i pałac "Księży Młyn", zbudowany w latach 1875-1879 dla Matyldy i Edwarda Herbstów, obecnie oddział Muzeum Sztuki, prezentujący wyposażenie pałaców fabrykanckich przełomu stuleci

 klasycystyczna fabryka z 1835 r., mieści się tu Centralne Muzeum Włókiennictwa

---