NAJWAŻNIEJSZE ODMIANY DRAMATU
1. Dramat symboliczny jest jedną z odmian tego rodzaju literackiego. Oprócz warstwy realiów i zwykłych wydarzeń, ogromną rolę odgrywa warstwa symboliczna. "Wesele" jest właśnie takim utworem realistyczno-symbolicznym, który stał się dramatem narodowym i wielkim wydarzeniem literackim. Punktem wyjścia jest wesele inteligenta poety z chłopką, które ma miejsce w chacie chłopskiej. Rozgrywają się tu jednak sceny inne, fantastyczne, wizyjne, wypełnione postaciami z zaświatów. Podjęte zostały tematy zrywu narodowego, niemocy społecznej, charakterystyka inteligencji, wsi, ludomania i dekadencja. Utwór ten jest pełen aluzji, niejednoznacznych obrazów, nie daje się do końca zinterpretować, jest bogaty w symbolikę. Tworzą ją sceny wizyjne, osoby dramatu i przedmioty-symbole.
Symbol - to pojedynczy motyw luz zespół motywów występujący w dziele, który jest znakiem treści głęboko ukrytych i niejasnych, mających za zadanie kierować ku nim myśl czytelnika. Warstwa symboliczna "Wesela" jest bardzo bogata. Oto przykłady symboli, które są główną cechą dramatu symbolicznego:
Złoty róg - jest symbolem wyzwolenia, sygnału wzywającego do powstania, budzącego w ludziach wolę walki;
Pawie pióra - symbol własności, prywaty, wartości pozornych;
Złota podkowa (schowana) - symbol szczęścia odłożonego na przyszłość, sukcesu, którego czas jeszcze nie nadszedł;
Dzwon Zygmunta - odlany z dział zdobytych na wrogu - symbol wielkości i chwały Polski: w "Weselu" ten dzwon "o pękniętym sercu" kojarzył się już tylko z uroczystościami pogrzebowymi, bo były to jedyne okazję, kiedy dawał się słyszeć jego dźwięk - "Kruczy ton";
Kaduceusz - symbol pokoju, jedności, przymierza;
Chochoł - ogólnie to słomiana otulina okrywająca krzak róży przed zimnem i mrozem; w "Weselu" symbolizuje trudne do rozwiązania problemy narodowe, lecz badacze nie...
2. DRAMAT POETYCKI
Gatunek dramatu, który rozwinął się w XX w. Charakteryzuje się swobodną kompozycją, różnorodnością odniesień stylizacyjnych i poetyckością języka. Zawiera elementy alegoryczne, metaforyczne przypowieściowe lub symboliczne. Nawiązuje do takich form dramatu jak tragedia antyczna, teatr średniowieczny, dramat romantyczny. Jego tematyka opiera się na motywach mitologicznych, biblijnych, legendowych lub historycznych.
3. DRAMAT REALISTYCZNO NATURALISTYCZNY TZW. MEININGSKI
Teatr meiningeński (1860-1918) - był imprezą dworską Jerzego II von Meiningena, władcy niewielkiego księstwa Sachsen - Meiningen w Turyngii. Koronowany miłośnik teatru występował nie tylko jako mecenas sztuki, ale zarazem jako jej znawca. Ponadto, będąc artystycznie uzdolniony, zajmował się w swoim teatrze inscenizacją i scenografią. Pod wpływem panującej wówczas w malarstwie szkoły, Jerzy dążył w swych projektach scenicznych do zachowania wierności historycznej przedstawianej epoki w dekoracjach, kostiumach, sprzętach i rekwizytach. Podobne próby wyeliminowania fantazji i dowolności w obrazie scenicznym podejmował już Talma w okresie rewolucji francuskiej. Próby te były kontynuowane, jednakże dopiero za czasów Jerzego sprawa wierności dojrzała w pełni, zaczęto ją traktować zasadniczo i drobiazgowo, właśnie w sposób realistyczny. Przy tym układ pojedynczych scen oraz sytuacji komponowano jako osobny obraz malarski. Ta kompozycja, szczególnie jeżeli chodzi o sceny zbiorowe, wiązała się z inną zdobyczą Meiningeńczyków - mianowicie z grą zespołową, z zarzuceniem eksponowania gwiazd, co wydaje się dziś osiągnięciem wartościowym i trwałym. W repertuarze górował Szekspir i klasycy. Realizatorem zamysłów księcia Jerzego stał się z czasem aktor zespołu, Ludwig Chronegk, pierwszy w dziejach teatru reżyser w dzisiejszym tego słowa znaczeniu. Sława teatru Meiningeńczków rosła, przekraczając granice księstwa i Niemiec. W szczytowym okresie rozwoju, w latach 1874-1890, odbyli triumfalne tournée, dając występy gościnne w znaczniejszych miastach, także zagranicą. Dotarli do Moskwy i Petersburga, w 1884 r. byli także w Warszawie. Teatr ten, reprezentujący autentyzm i eksponujący walory malarskie przedstawienia, zyskał sobie rangę teatru artystycznego, którego wpływ zaznaczył się u późniejszych reformatorów: Stanisławskiego i Reinhardta. Należy tu dodać, że hasło wierności historycznej wiodącej do naturalizmu zapoczątkował wcześniej od Meiningeńczyków - bo w latach trzydziestych - francuski teatr operowy. Skłonność do wielkich widowisk - parad z udziałem setek wykonawców łączyła się z dążnością do przepychu w wystawie, z zarazem do wiernej rekonstrukcji historycznej zarówno ubiorów, jak i wyglądu sceny. Odrabiano więc pracowicie i drobiazgowo stylowość kostiumów, broni, ozdób, tkanin wedle autentycznych wzorów. Oczywisty był zachwyt olśnionej widowni. Jednakże ten autentyzm historyczny nie dał się pogodzić z iluzyjnością dekoracji malowanej na chwiejących się płótnach. Nadto liczne ensemble1 aktorów kolidowały z tymi płaskimi malunkami, drażniąc poczucie rzeczywistości u widzów. Nie pomogły liczne chwyty realistyczne, np. wprowadzenie na scenę żywych zwierząt, palenie kadzideł w scenach kościelnych itd. Okazało się, że teatr jest swoistą rzeczywistością, odrębną od życiowej, że próby pojednania tych dwóch sfer nie mogą być udane.
4. DRAMAT HISTORYCZNY
W fabułach tych utworów występują historyczne zdarzenia oraz wątki z biografii znanych postaci historycznych. Dramaty historyczne posługują się materiałem zgromadzonym w opracowaniach historycznych i dokumentalnych, a także wykorzystują motywy z podań i legend. Panuje w nich tendencja do wiernej rekonstrukcji zdarzeń albo do aktualizacji fabuły tak, by płynęła z nich nauka dla współczesnych autora. Mamy wtedy do czynienia z techniką kostiumu historycznego. Wyróżniki dramatu historycznego mają głównie charakter tematyczny. Pod względem formalnym mogą to być tragedie, komedie, opery, operetki.
5. DRAMAT EKSPRESJONISTYCZNY
Odmiana dramatu ukształtowana na początku XX wieku w twórczości Franka Wedekinda (Puszka Pandory) i Augusta Strindberga (Taniec śmierci), rozpowszechniona głównie w Niemczech. Rezygnuje z prezentacji realiów obyczajowych na rzecz monumentalizacji, nie licząc się z przyjętymi zasadami teatralnymi sięga po silne środki wyrazu. Łączy elementy symboliczne i publicystyczne. W literaturze polskiej uprawiany przez Tadeusza Micińskiego (Kniaź Potiomkin) i Karola Huberta Rostworowskiego (Miłosierdzie), współcześnie nawiązuje do niego również Tadeusz Różewicz.
6. DRAMAT SYMBOLICZNO ALEGORYCZNY
Dramat wprowadza elementy symbolu< symbol jest wyjaśniony wyżej> i elementy alegorii< w literaturze i sztuce obraz mający, poza dosłownym, sens przenośny, jednoznacznie określony i ustalony konwencjonalnie. Zwykle występuje w formie personifikacji wyposażonej w określone atrybuty, np. alegoria sprawiedliwości - kobieta z przepaską na oczach, z mieczem i wagą>. Oba te elementy są ściśle powiązane w utworze i tworzą jedną całość. Dramat symboliczno alegoryczny jest odczytywany za pomocą symboli i przenośni.