Teoretyczne podstawy edukacji
elementarnej – kolokwium
1. Podstawa programowa wychowania przedszkolnego i edukacji wczesnoszkolnej:
Podstawa programowa opisuje proces wspomagania rozwoju i edukacji dzieci objętych wychowaniem przedszkolnym. Przedszkola oraz inne formy wychowania w równej mierze pełnią funkcje opiekuńcze, wychowawcze i kształcące. Zapewniają dzieciom możliwość wspólnej zabawy i nauki w warunkach bezpiecznych.
Celem wychowania przedszkolnego jest:
Wspomaganie dzieci w rozwijaniu uzdolnień do kształtowania czynności intelektualnych potrzebnych dzieciom w codziennych sytuacjach
Budowanie systemu wartości
Kształtowanie u dzieci odporności emocjonalnej koniecznej do radzenia sobie w nowych i trudnych sytuacjach
Rozwijanie umiejętności społecznych dzieci
Edukacja wczesnoszkolna to proces rozłożony na 3 lata, w czasie którego dziecko ma być stopniowo i możliwie łagodnie przeprowadzone z kształcenia zintegrowanego do nauczania przedmiotowego w klasach IV-VI szkoły podstawowej.
Celem edukacji wczesnoszkolnej jest wspomaganie dziecka w rozwoju intelektualnym, emocjonalnym, społecznym, fizycznym i etycznym. Ważne jest również takie wychowanie, aby dziecko, w miarę swoich możliwości, było przygotowane do życia w zgodzie z samym sobą.
Podstawa programowa wychowania przedszkolnego została opracowana dla zapewnienia właściwego poziomu wychowania przedszkolnego realizowanego w tak zróżnicowanych placówkach oświatowych
2. Geneza i istota kształcenia zintegrowanego. Psychopedagogiczne podstawy zintegrowanej edukacji wczesnoszkolnej.
Integracja – to zespolenie się scalenie, tworzenie całości z części, wytwarzanie całości z drobnych odpowiednio części. W przypadku edukacji- to sposób nauczania mający na celu pokazywanie związków między wszystkimi przedmiotami oraz ukazywanie nauki jako całości.
Integracja w nauczaniu początkowym może by różnie ujmowana. Może bowiem dotyczy zarówno treści, jak i metod nauczania.
Idea nauczania zintegrowanego najlepiej może by realizowana właśnie na szczeblu nauczania początkowego. Zamiast tradycyjnych programów wprowadza się tzw. podstawy programowe, lekcyjną formą organizacyjną nauczania zastępuje się inną formą zwaną dniem pracy i aktywności dzieci. Zajęcia edukacyjne prowadzi nauczyciel według ustalonego przez siebie planu, dostosowując czas zajęć i przerw do aktywności uczniów. Zajęcia nie mogą być prowadzone w sposób wyrywkowy lecz całościowo. Po wybraniu aktualnego tematu, np. Warszawa- nasza stolica, powitanie wiosny, trzeba zastanowi się nad jego realizacją, między innymi także nad doborem takich rodzajów zajęć które dostarcza dzieciom przeżyć i wiadomości na określony temat, pobudzą ich zainteresowania, stworzą okazje do rozwijania sprawności, umiejętności, oraz będą kształtowały właściwy stosunek dzieci do ludzi i przyrody.
3. Metody kształcenia i wspierania aktywności edukacyjnej dzieci, kryteria ich doboru. Polimeryczność w edukacji elementarnej.
Metoda – sposób stosowany systematycznie, świadomie i mogący być wielokrotnie, a nie jednostkowo, wykorzystany w działaniu.
Klasyfikacja metod:
I. Metody informacyjne – zwięzły sposób przekazania uczniom określonej wiedzy rzeczowej z myślą o stopniowym wychodzeniu dzieci „poza dostarczone informacje”. Przekaz informacji może się odbywać za pomocą:
Wyjaśniania – to przekazywanie określonych faktów czy informacji o zjawiskach oraz wskazywanie ich wielorakich uwarunkowań, w kontekście m.in. sformułowanych pytań.
Narracja – przedstawienie danego tematu w sposób żywy i barwny wykorzystując związki frazeologiczne. Narracja może być prowadzona przy wykorzystaniu możliwie „barwnego i poglądowego” słowa( narracja werbalna)
Opis – zapoznanie uczniów z nie znanymi im osobami, rzeczami, zjawiskami przyrody itp. Opis jako metoda informowania ma charakter statyczny- zawiera suche fakty o obiektach i zjawiskach.
II. Metody heurystyczne – wspierające aktywność edukacyjną uczniów tworzą swoiste sytuacje nieokreślone, nieznane uczniom, budzą swoisty niepokój poznawczy. Metody heurystyczne mają na względzie przede wszystkim inspirowanie twórczych i niekonwencjonalnych działań edukacyjnych uczniów. Do metod należą:
Metoda problemowa – uczniowie znajdują się w pewnej sytuacji, która jest nieokreślona. Ten fakt jest źródłem inspiracji poznawczej, a więc nieokreśloność danej sytuacji stymuluje i wspiera aktywność edukacyjną uczniów. Istota metod problemowych sprowadza się sposobu kontaktu uczniów z określonymi treściami.
Metoda dyskusji – polega na wzajemnej wymianie myśli między poszczególnymi uczniami, zmierzającej do odkrycia jakiejś prawdy lub prawideł działania w danym zakresie. Dyskusje inicjuje nauczyciel, formułując określony problem, który wymaga rozwiązania.
Metoda dialogu – to rozmowa, co najmniej dwojga osób. Nie ma osoby kierującej rozmową, wszyscy uczestnicy rozmowy czy uczestniczący w dialogu są równoprawnymi partnerami.
Polimetodyczność – stosowanie wielu metod kształcenia w ciągu dnia. Celem jest wszechstronny rozwój osobowości dziecka.
4. Formy organizacyjne aktywności dzieci i pracy uczniów. Nauczanie wielopoziomowe, istota, sposoby zastosowania. Środki dydaktyczne w wychowaniu przedszkolnym i w edukacji wczesnoszkolnej – klasyfikacja, rola, funkcje, zasady wykorzystania.
Klasyfikacja form organizacyjnych nauczania i aktywności dzieci
Nauczanie jest czynnością zorganizowaną. Czynność ta w zależności od potrzeb dydaktyczno-wychowawczych jest różnie zorganizowana, albo inaczej – przejawia się w postaci różnych form organizacyjnych.
Formy organizacyjne nauczania:
Praca szkolna – ma miejsce, gdy nauczyciel organizuje aktywność na terenie szkoły. Ze względu na typ pracę szkolną można podzielić na: pracę klasowo-lekcyjną, laboratoryjną i w zespołach zainteresowań.
Praca pozaszkolna – występuje, gdy czynności poznawcze organizowane są poza terenem szkoły. Ze względu na typ pracę pozaszkolną można podzielić na: pracę domową, wycieczki i prace społecznie użyteczne.
Podstawowymi formami organizacyjnymi aktywności w procesie edukacji są:
aktywność zbiorowa – występuje ona wtedy, kiedy wszystkie dzieci uczestniczą wspólnie z nauczycielem w procesie edukacyjnym(procesie rozwiązywania problemów czy zamierzeń poznawczych).
aktywność indywidualna – występuje jeżeli poszczególne dzieci, niezależnie jedno od drugiego, na podstawie lektury określonych tekstów bądź innych sposobów dążenia do osiągnięcia zakładanych oczekiwań poznawczych i do zdobycia tym samym odpowiedniej wiedzy. W stwierdzeniu tym ważny jest zwrot „niezależnie jeden od drugiego”, który odróżnia tę formę organizacyjną aktywności dzieci od aktywności zbiorowej.
Kryterium podziału dla pojęcia organizacji aktywności dzieci jest sposób zdobywania przez nich wiedzy.
Zewnętrznym wskaźnikiem tej formy edukacji jest fakt występowania „głośnych” wypowiedzi dzieci, adresowanych do nauczyciela, jak i innych dzieci. Jeżeli natomiast poszczególni uczniowie, niezależnie jeden od drugiego „po cichu”, będąca podstawie lektury określonych tekstów bądź w inny sposób dążyli do samodzielnego osiągnięcia określonej wiedzy, wówczas powiemy, że ich czynność przejawiała się w formie aktywności indywidualnej.
Rejestr proponowanych form organizacyjnych aktywności dzieci w edukacji wczesnoszkolne przedstawia ten rysunek
Klasyfikację form organizacyjnych aktywności opieram na następującym kryterium podziału. I tak: ogólne pojęcie „organizacja aktywności dziecka" dzielę na dwa pojęcia podrzędne: „aktywność indywidualna" i „aktywność zbiorowa".
Pojęcie aktywność indywidualna dzielę z kolei na dwa pojęcia podrzędne: „indywidualna aktywność jednolita" i „indywidualna aktywność zróżnicowana".
Pojęcie aktywność zbiorowa dzielę również na dwa pojęcia podrzędne, na „aktywność zbiorową jednolitą" i „aktywność zbiorową zróżnicowaną". Kryterium podziału zarówno pojęcia „aktywność indywidualna", jak i „aktywność zbiorowa" na określone pojęcia podrzędne jest treść problemów przewidzianych do rozwiązania. Jeżeli więc treść problemów lub zamierzeń poznawczych jest jednakowa dla wszystkich dzieci, wówczas wystąpi aktywność indywidualna lub zbiorowa jednolita, jeżeli natomiast treść tychże problemów i zamierzeń jest zróżnicowana pod względem stopnia trudności, wówczas wystąpi aktywność indywidualna lub zbiorowa zróżnicowana.
W dalszej kolejności istnieje potrzeba podziału pojęcia aktywność zbiorowa jednolita na aktywność grupową i aktywność z całą klasą (aktywność niegrupowa). Zarówno aktywność grupowa, jak i aktywność z całą klasą są aktywnością jednolitą. Wskazuje, bowiem na to treść pojęcia nadrzędnego, które jest dzielone na dwa pojęcia podrzędne. Kryterium podziału w tym przypadku jest liczba dzieci biorących udział w aktywności zbiorowej. Jeżeli nauczyciel organizuje aktywność równolegle z całą klasą, wówczas powiemy, że wystąpiła aktywność zbiorowa z całą klasą, jeżeli natomiast nauczyciel organizuje aktywność zbiorową z całą klasą za pośrednictwem istniejących w niej grup, wówczas powiemy, że wystąpiła aktywność grupowa.
Miejsce aktywności grupowej wymaga jeszcze dodatkowego wyjaśnienia. Aktywność grupowa powstaje z podziału pojęcia aktywność zbiorowa jednolita, a więc przyjęto w opracowaniu, że aktywność grupowa ma charakter jednolity i równocześnie zbiorowy. Zapewne aktywność grupowa może mieć nie tylko charakter wyłącznie lub prawie wyłącznie jednolity i zbiorowy. Rzecz wymaga dalszych studiów i badań. W opracowaniu wykorzystano tylko ten wariant aktywności grupowej. Z tego też względu podana klasyfikacja form organizacyjnych aktywności dzieci precyzuje określone miejsce dla aktywności grupowej, aczkolwiek problem sam w sobie wydaje się być bardziej złożony.
Nauczanie wielopoziomowe
nauczanie wielopoziomowe, forma organizacyjna nauczania, przy której nauczyciel dostosowuje zadania, a zwłaszcza stopień ich trudności i czas pracy, do możliwości 2-3 grup uczniów, wyodrębnionych ze względu na osiągany przez nich poziom wyników nauczania. W niektórych krajach nauczanie wielopoziomowe stosuje się w toku całego procesu dydaktycznego; w Polsce ma ono zastosowanie niekiedy w czasie opracowania nowych tematów, bądź ich utrwalania, jak również w czasie przeznaczonym na wyrównanie braków. R. Więckowski określa nauczanie wielopoziomowe jako "jedną z form organizacyjnych procesu nauczania, polegającą na zróżnicowaniu przez nauczyciela stopnia trudności problemów bądź różnych poleceń i dostosowaniu ich do odpowiedniej liczby (najmniej dwóch) poziomów wyodrębnionych w klasie dla określonych celów dydaktycznych".
Nauczanie wielopoziomowe polega na kierowaniu do niektórych uczniów dodatkowych treści i zdań. Uczniowie sami decydują, czy mają podjąć się wykonania dodatkowych zadań, czy skupić tylko na materiale podstawowym. Nauczanie to ma na względzie przede wszystkim uczniów uzdolnionych, jak i uczniów mających trudności w opanowaniu materiału.
Środki dydaktyczne
Środki dydaktyczne w kształceniu ogólnym (F. Bereźnicki)
Środki dydaktyczne – są to przedmioty, które dostarczają uczniom określonych bodźców sensorycznych oddziaływujących na ich wzrok, słuch, dotyk itp. (ławki, ksiązki, mapy, TV) ułatwiają im bezpośrednie i pośrednie poznawanie rzeczywistości. Najogólniej ujmując, można przyjąć, że środkami dydaktycznymi nazywamy zarówno przedmioty dostarczające bodźców zmysłowych, jak i urządzenia techniczne. Środki dydaktyczne służą wzbogaceniu czynności nauczyciela ale i ucznia. Środki dydaktyczne pełnią ważną rolę w rozwoju wyobrażani, myślenia, spostrzegania, wpływają na lepsze i szybsze opanowanie wiadomości i umiejętności.
Klasyfikacja środków dydaktycznych. (Cz. Kupisiewicz)
♦ Kryterium – sposób eksponowania bodźców.
Wyróżnia on następujące rodzaje środków:
1) wzrokowe – przedmioty naturalne, modele, obrazy, schematy, symbole itp.;
2) słuchowe – płyty CD, taśmy magnetofonowe, instrumenty muzyczne itp.;
3) wzrokowo-słuchowe – film dźwiękowy, telewizja;
4) częściowo automatyzujące proces nauczania-uczenia się – laboratoria językowe, komputery, maszyny dydaktyczne.
♦ Kryterium złożoności środków oceny szkolnej.
Środki proste
1) środki słowne – podręczniki, teksty drukowane
2) środki wzrokowe – mapy, modele, obrazy, wykresy
Środki złożone
3) mechaniczne środki wzrokowe – przekazywanie obrazów za pomocą urządzeń technicznych, aparat fotograficzny, mikroskop, teleskop
4) środki słuchowe – magnetofon, radio
5) środki słuchowo-wzrokowe – audiowizualne, film, telewizja
6) środki automatyzujące proces uczenia się, maszyny dydaktyczne., laboratoria językowe, komputery
♦ Klasyfikacja środków dydaktycznych:
środki wzrokowe: proste, złożone
środki słuchowe
środki wzrokowo-słuchowe (audiowizualne)
środki automatyzujące proces kształcenia.
(To było w naszej notatce) Środki techniczne
słuchowe
audycje radiowe
nagrania magnetofonowe
płyty gramofonowe
wzrokowe
przezrocza
film niemy
programy komputerowe
słuchowo-wzrokowe
film dźwiękowy
audycje telewizyjne
nagrania magnetofonowe.
Rola środków:
Środki słuchowe pozwalają przekazywać dźwięk.
Środki wzrokowe pozwalają na bezpośredni kontakt z przedmiotem.
Środki wzrokowo-słuchowa (audiowizualne) łączą obraz z dźwiękiem.
Funkcje środków dydaktycznych:
funkcja motywacyjna – wywołaniu pozytywnego nastawienia do uczenia się poprzez budzenie zaciekawienia i zainteresowania dla przedmiotu poznania. Środki dydaktyczne, szczególnie audiowizualne oddziaływają na strefę emocjonalna, wyzwalają i wzmacniają motywy ucznia się.
funkcja poznawcza - dzięki środkom uczący się poznaje bezpośrednio określoną rzeczywistość.
funkcja kształcąca sprowadza się do rozwijania zdolności poznawczych (wyobrażni, myślenia, pamięci) oraz kształtowania umiejętności i sprawności.
funkcja dydaktyczna – jest źródłem wiadomości dla uczniów, ułatwia ich zrozumienie, utrwalenie i sprawdzenie stopnia opanowania. Służy jako ilustracja wybranego zagadnienia, pomaga uczniowi w tworzeniu uogólnień.
Funkcja wychowawcza – pobudzenie strefy emocjonalnej, wywołanie przeżyć i kształtowanie postaw uczniów.
Stosowanie środków dydaktycznych:
Nie można nadużyć środków dydaktycznych
Stosujemy odpowiednie środki dydaktyczne do odpowiednich przedmiotów, wieku, celów, miejsca wiedzy i umiejętności uczniów.
Środki powinny być wyraziste, po to aby pobudzały przez zmysły, powinny być estetyczne
Poprzez środki dydaktyczne mamy uwrażliwić dzieci.
środki nie powinny być stosowane tam gdzie jest możliwość bezpośredniego poznania rzeczywistości.
5. Ocenianie wspierające rozwój jednostki.
Każdy uczeń jest oceniany na co dzień, w trakcie całego roku szkolnego przez swoich nauczycieli. Właściwie stosowana bieżąca ocena uzyskiwanych postępów pomaga uczniowi się uczyć, gdyż jest formą informacji zwrotnej przekazywanej mu przez nauczyciela. Powinna ona informować ucznia o tym, co zrobił dobrze, co i w jaki sposób powinien jeszcze poprawić oraz jak ma dalej pracować. Taka informacja zwrotna daje uczniom możliwość racjonalnego kształtowania własnej strategii uczenia się, a zatem także poczucie odpowiedzialności za swoje osiągnięcia. Ocenianie bieżące powinno być poprzedzone przekazaniem uczniowi kryteriów oceniania, czyli informacji, co będzie podlegało ocenie i w jaki sposób ocenianie będzie prowadzone. Ponadto nauczyciele powinni ustalić kryteria, na podstawie których będą oceniać uczniów na koniec roku szkolnego. Muszą to robić zgodnie z obowiązującymi przepisami.
Walory oceny opisowej.
Celem pierwszego etapu edukacyjnego jest kształtowanie umiejętności dziecka służącego zdobywaniu wiedzy na dalszych szczeblach edukacji. Oprócz zdobywania wiedzy i umiejętności dzieci powinny nauczyć się samokontroli i samooceny wykonywanej pracy.
Dzięki ocenie opisowej:
uczeń otrzymuje od nauczyciela dokładne informacje o swoim rozwoju
dla nauczyciela jest to natomiast sygnał dotyczący skuteczności stosowanych metod nauczania, strategii wychowawczych, organizacji pracy.
Dzięki ocenie uczeń może wyrównać dostrzeżone przez nauczyciela braki, a nauczyciel dostrzec ujawniające się talenty i indywidualne predyspozycje uczniów.
Wdrażanie dzieci do samokontroli i samooceny.
Na etapie edukacji wczesnoszkolnej dzieci nie tylko zaczynają lepiej rozumieć same siebie ale także zaczynają oceniać informacje o sobie. Samoocena rozwija się w miarę, jak dziecko rośnie i zależy od czynników poznawczych i społecznych.
W jaki sposób na co dzień wdrażać uczniów do samokontroli a w efekcie do samooceny?
Przede wszystkim próby samokontroli i samooceny pracy ucznia powinny pojawiać się często, ponieważ z natury do nauczyciel kojarzony jest z ocenianiem.
Wdrażanie do tych czynności powinno być zaplanowanym i rozwijającym się procesem w trzyletnim okresie pierwszego etapu kształcenia. Należy zróżnicować zakres i sposób samokontroli w klasie pierwszej, drugiej i trzeciej. Dzieci muszą dorosnąć, czyli różne formy samokontroli i samooceny powinny być dostosowane swoją formą i stopniem trudności do ich możliwości.
We wdrażaniu uczniów do czynności samokontrolujących i samooceniających pomagają nam, nauczycielom autorzy podręczników do nauczania zintegrowanego.
Samoocenie powinny podlegać nie tylko osiągnięcia dydaktyczne, ale również społeczne. Zachowanie na zajęciach lub w czasie przerwy można odnieść do obowiązujących norm i zasad. Samoocena bowiem to również krytyczny stosunek do swojego zachowania lub postępowania.
W edukacji wczesnoszkolnej stosowanie samokontroli i samooceny przynosi pożądane efekty, gdyż:
wyzwala ona motywację wewnętrzną
pozwala dostrzec słabe i mocne strony swojej pracy
pomaga samodzielnie dostrzegać i poprawiać błędy
zwiększa samodzielność i odpowiedzialność
umacnia poczucie własnej wartości.
Prawo dziecka do błędu.
Nadanie błędom waloru poznawczego i kształcącego.
6. Warunki zapewniające młodszym uczniom pełne powodzenie w szkole.
Czynniki decydujące o powodzeniu w nauce
Wewnętrzne – związane z rozwojem fizycznym i psychicznym dziecka, z jego indywidualnymi właściwościami;
Zewnętrzne – na które składają się warunki życia dziecka, oddziaływanie otoczenia, także opieka i praca wychowawcza, jaką zapewniają dom i szkoła.
Na powodzenie szkolne dziecka maja wpływ:
Rozwijanie samodzielności, zainteresowań poznawczych, chęci do pracy
Jego zainteresowania,
Życzliwa, spokojna atmosfera panująca w rodzinie, zaspokojenie potrzeb emocjonalnych, poczucie bezpieczeństwa.
Stawianie wymagań dostosowanych do jego możliwości
Współpraca rodziców z nauczycielami i wychowawcą,
Organizacja codziennych zajęć dziecka, w tym przygotowanie zadań domowych,
Odpowiednie miejsce do odrabiania zadań domowych i nauki,
Orientacja w osiągnięciach, kłopotach i porażkach,
Dbanie o zdrowie fizyczne i psychiczne dziecka.
Trudności i niepowodzenia szkolne: przyczyny, profilaktyka i terapia.
Niepowodzenia szkolne uczniów są wynikiem długofalowego procesu, którego początek jest trudno wykrywalny. Objawia się on spadkiem przystosowania szkolnego dziecka wskutek narastania jego niewydolności szkolnej.
Według J. Konopnickiego jest to stan, w jakim znalazło się dziecko na skutek niemożności sprostania wymaganiom szkolnym.
Do najbardziej ewidentnych niepowodzeń należy zaliczyć, jak twierdzi A. Karpińska:
♦ drugoroczność ♦ wieloroczność ♦ odpad ♦ odsiew szkolny
Czesław Kupisiewicz podzielił niepowodzenia w nauce szkolnej na ukryte, lub jawne.
Niepowodzenia ukryte występują wówczas, gdy nie zostają dostrzegane braki w wiadomościach, umiejętnościach lub nawykach uczniów, mimo że braki tego rodzaju rzeczywiście istnieją.
Niepowodzenia ukryte prowadzą zazwyczaj do niepowodzeń jawnych. Ten rodzaj niepowodzeń szkolnych wystąpi wówczas, gdy nauczyciel stwierdza określone braki w opanowywanej przez ucznia wiedzy i w rezultacie ocenia wyniki jego pracy jako „niedostateczne”.
Czesław Kupisiewicz w swej książce pt.: "Podstawy dydaktyki ogólnej" wymienia trzy rodzaje przyczyn niepowodzeń szkolnych:
Efekty pracy i uzyskane wyniki nie zależą tylko od ucznia, składa się na to kilka czynników, takich jak: płeć, inteligencja, zdolności, zainteresowania, nastawienie, motywacja i osoba nauczyciela.
Do zasadniczych przyczyn niepowodzeń szkolnych zaliczyć należy:
1) Przyczyny ekonomiczno-społeczne – to całokształt tych względnie trwały warunków materialnych, społecznych i kulturalnych, które powodują niekorzystną sytuację życiową dziecka w środowisku rodzinnym, szkolnym i pozaszkolnym.
Bardzo złe warunki materialne i mieszkaniowe, rozpad struktury rodziny i zakłócenia jej wewnętrznej atmosfery, niski poziom intelektualny i kulturalny rodziców, niewłaściwa postawa rodziców wobec dziecka, poziom świadomości wychowawczej rodziców, współpraca rodziców lub opiekunów dziecka ze szkołą itd.
Nieprawidłową postawą jest również postawa nadopiekuńcza wyrażająca się w wyręczaniu dziecka, usuwaniu wszystkich przeszkód, nie wymaganiu wysiłku od dziecka.
Rodzice mogą także mieć niewłaściwy stosunek do samej nauki, lekceważąco odnoszą się do szkoły, nauczyciela.
W mniejszych miastach i na wsiach istnieją bariery edukacyjne. Tworzą je m.in.: mniejsza liczba szkół, niższy poziom pracy tych szkół, niższy poziom wykształcenia rodziców i ich małe możliwości finansowe, a za tym idzie mniejsza możliwość wysłania dzieci do szkół ponadgimnazjalnych. W dużych miastach, dzięki większemu zróżnicowaniu kulturowemu dzieci mają większe możliwości rozwoju i przejmowania różnych wzorców. Mają też lepszy i częstszy dostęp do kina, teatru, biblioteki innych instytucji kulturalnych.
2) Przyczyny dydaktyczne
a) nieodpowiednie zewnętrzne warunki pracy dydaktycznej nauczyciela:
różnorodne braki istniejącego systemu szkolnego, nieprzystosowanie szkoły do wymagań współczesnej nauki i techniki,
nieprzystosowanie programów nauczania do możliwości intelektualnych oraz społecznie uwarunkowanych zainteresowań oraz potrzeb uczniów,
nieodpowiedni poziom podręczników pod względem merytorycznym i metodycznym,
niedostateczne wyposażenie szkół i pracowni przedmiotowych w niezbędny sprzęt i pomoce naukowe,
trudne warunki organizacyjne pracy szkół, nadmierna liczba uczniów w klasie, nieracjonalna organizacja zajęć szkolnych,
b) działalność dydaktyczna nauczyciela:
błędy metodyczne i wychowawcze wynikające z niedostatecznej znajomości współczesnej teorii pedagogicznej oraz posługiwania się teoria w praktyce,
błędy oraz usterki metodyczne i wychowawcze wynikające z niedostatecznej znajomości uczniów,
niedostateczna opieka nad uczniami opóźnionymi w nauce,
nieprzygotowywanie się do lekcji, zaniedbywanie samokształcenia i podnoszenia kwalifikacji,
c) wadliwa praca ucznia:
brak odpowiednich warunków do odrabiania pracy w domu,
niechętny stosunek do nauki, niesystematyczność, lekceważenie obowiązków szkolnych, wagary.
Po rodzinie szkoła i wraz z nią nauczyciele pełnią bardzo ważną rolę w życiu ucznia. Praca nauczyciela w szkole to nie tylko nauczanie, ale i wychowanie.
Przeciętnie zdolny uczeń, pozbawiony w domu podstawowej opieki i jednocześnie nie znajduje zrozumienia w szkole, będzie napotykał na coraz większe trudności w nauce i sprawiał kłopoty wychowawcze.
3) Czynniki biopsychiczne – to przyczyny tkwiące w dziecku:
Zaburzenia rozwoju dziecka, np. słaby rozwój umysłowy, wady słuchu, wzroku, wymowy.
Zły stan zdrowia - zły stan zdrowia odbija się niekorzystnie na jego układzie nerwowym, a tym samym na jego rozwoju umysłowym. Chore dziecko opuszcza lekcje, nie nadąża za programem, co ma wpływ na wyniki nauczania.
Nadpobudliwość psychoruchowa - dziecko nie potrafi się skupić.
Różne zakłócenia w rozwoju uczuciowości, motywacji i postaw, a także związane z nimi zaburzenia funkcjonowania społecznego.
Zaburzona lateralizacja - przewaga jednej ze stron czynnościowych ciała. Może być wczesna - wcześniej się zaczyna, usprawnia się jedna ze stron, silna - zdecydowanie lepiej wykonywać lewą niż prawą, jednostronna - wszystko po jednej stronie.
Dysfunkcje analizatora słuchowego, wzrokowego i ruchowego - dzieci z zaburzoną analizą i syntezą słuchową słyszą prawidłowo poszczególne dźwięki, ale nie potrafią ich wyróżnić z potoku słów..
Obniżenie sprawności manualnych - dzieci niezręczne.
Obniżona sprawność intelektualna dziecka, obniżony poziom inteligencji.
Istotną rolę w wypełnianiu obowiązku szkolnego pełni stan zdrowia, rozumiany jako brak choroby, bycie wypoczętym, niegłodnym.
Do podstawowych dydaktycznych środków zapobiegania i zwalczania niepowodzeń szkolnych należy zaliczyć następujące:
a) profilaktykę pedagogiczną (czynności nie dopuszczające do powstawania błędów i usterek metodycznych, czynności zmierzające do zapobiegania powstawaniu luk i zaległości w opanowywanej przez uczniów wiedzy i umiejętnościach);
b) diagnozę pedagogiczną (czynności zapobiegające powstawaniu błędów wynikających z nieznajomości uczniów przez nauczyciela, postępowania zmierzające do jak najwcześniejszego wykrywania luk i zaległości tworzących się dopiero w wiadomościach uczniów);
c) terapię pedagogiczną (czynności zapewniające odpowiednią opiekę uczniom opóźnionym, którzy nie potrafią bez pomocy nauczycieli przezwyciężyć napotykanych w nauce trudności, czynności mające na celu likwidowanie wykrytych luk i braków w wiadomościach i umiejętnościach uczniów za pomocą różnorodnych środków i czynności dydaktyczno - wychowawczych.).
Wszystkie te działania – profilaktyka - diagnoza - terapia są ze sobą ściśle powiązane i warunkują się wzajemnie, a ich skuteczność jest tym większa, im ściślejsza i bardziej systematyczna jest współpraca nauczyciela nie tylko z samym uczniem, ale przede wszystkim z jego domem rodzinnym.
Przezwyciężanie niechęci uczniów do szkoły.
Ważna jest postawa samego nauczyciela.
Uczniowie zafascynowani osobowością dobrego nauczyciela widzą w nim godny naśladowania wzór i przejmują wiele jego pozytywnych cech. Łatwo przystosowują się do życia szkolnego, rozkwitają w klasie, a ich trudności w nauce znikają.
Nauczyciel mało ambitny, niepodatny na innowacje, hołdujący rutynie, nie pobudzi uczniów do intensywnego wysiłku, nie zachęci ich do wyjścia poza przeciętność oraz nie pomoże pokonać trudności szkolnych, które przyczyniają się do niepowodzeń szkolnych.
Nauczyciel powinien tworzyć klimat w klasie, który pobudza i podtrzymuje motywuje młodego człowieka poprzez:
Rodzaje stosowanych ćwiczeń,
Sposób kontaktowania się z uczniami,
Sposób prezentowania materiału,
Stosowania różnych form pracy: samodzielnej lub grupowej,
Samopoczucie samych uczniów w klasie,
Postawa nauczyciela – co robi i kim jest.
7. Nauczyciel – osobą znaczącą w kształtowaniu osobowości dziecka. Kwalifikacje i kompetencje zawodowe nauczyciela. Potrzeba ich doskonalenia.
Osoby znaczące – są to zazwyczaj ludzie, z którymi przebywamy przez dłuższy czas, którzy są dla nas szczególnie ważni i często decydują o naszym postępowaniu Osoby znaczące są wzorami do naśladowania. Takimi osobami są przede wszystkim rodzice, rodzeństwo, a niekiedy członkowie dalszej rodziny, wychowawcy, przyjaciele. Często dla dzieci i młodzieży osobami znaczącymi są postacie literackie.
Kompetencje – To precyzyjne i przemyślane wykorzystanie posiadanej wiedzy w praktyce; to uprawnienia do podejmowania odpowiedzialnych decyzji i czynności.
Kompetencje prakseologiczne – wyrażające się skutecznością nauczyciela w planowaniu, organizowaniu, kontroli i ocenie procesów edukacyjnych;
Kompetencje komunikacyjne – stosunki społeczne to zjawisko bardzo złożone, uzależnione od wielu czynników. Warunkiem do porozumiewania się pomiędzy grupami społecznymi jest umiejętność wzajemnego porozumiewania się, oddziaływania. Warunkiem skutecznej komunikacji jest odbieranie i przesyłanie informacji w języku werbalnym i niewerbalnym. Ważną rolę odgrywa mimika ciała, ton głosu itp. Wiedza na temat, a także sprawne posługiwanie się określonymi technikami. Każdy pedagog powinien posiadać umiejętność:
Językową( sprawność społeczna, sytuacyjna)
Dialogu( słuchanie i używanie zwrotów podtrzymujących rozmowę)
Adekwatnego słuchania i empatii( obiektywność, otwartość, cierpliwość, wrażliwość)
Asertywności( obrona indywidualnych swoich praw, pełne wyrażanie siebie)
Negocjacji i mediacji( współdziałanie, otwartość w poszukiwaniu nowych rozwiązań, udzielanie informacji zwrotnych)
(wyrażające się w skuteczności zachowań językowych w sytuacjach edukacyjnych)
Kompetencje kreatywne – we współczesnej szkole pracować powinien nauczyciel legitymujący się pomysłowością i innowacyjnością. Wiele zależy od jego cech charakteru determinujący jego dynamizm, otwartość i przebojowość. Nauczycie kreatywny to osoba zdolna do generowania pomysłów, które czynią nasz świat lepszym. Tylko kreatywny nauczyciel może wyzwolić w uczniach aktywność twórczą.
(objawiające się w innowacyjności i niestandardowości działań nauczycielskich)
Kompetencje informatyczne – nauczyciel powinien znać „język komputera” oraz sprawnie wykorzystywać technologię informatyczną do wspomagania własnych i uczniowski procesów uczenia się. Kompetencje dotyczą nie tylko umiejętności posługiwania się komputerem, lecz też sprawne korzystanie z poczty elektronicznej oraz znajomość dostępnych na rynku programów multimedialnych.
(uwidaczniające się w sprawnym korzystaniu z nowoczesnych źródeł informacji)
Kompetencje autoedukacyjne – tylko nauczyciel, który nieustająco doskonali się zarówno w systemie formalnym, jak i nieformalnym ma świadomość konieczności uczenia się przez całe życie i potrafi przekazać to swoim wychowanką. Pogłębianie własnych możliwości jest nieustającym procesem „stawania się” pedagogiem, który posiada umiejętności gromadzenia nowych informacji oraz podejmowania decyzji w skutecznym działaniu.
8. Trójpodmiotowość w praktyce edukacyjnej.
Współpraca i współdziałanie szkoły z rodzicami muszą być:
planowane,
systematyczne,
partnerskie,
wielostronnie stymulowanie,
oraz oparte na przepływie informacji różnymi kanałami porozumienia, między wychowawcą klasy a rodzicami.
Przejawem humanizacji może być współdziałanie nauczyciela, ucznia i rodziców, jako trzech podmiotów:
Współdziałanie tych trzech podmiotów oznacza taką sytuację, w której partnerzy realizują wspólny cel, wspólne zadanie, przyjmują wspólny program działania, będący pewnym systemem reguł, mający w przeszłości umożliwić osiąganie określonych wartości.
Współpraca przedszkola i szkoły ze środowiskiem rodzinnym ucznia.
Zasady współpracy szkoły i rodziny:
Zasada partnerstwa (równorzędne prawa i obowiązki)
Zasada wielostronnego przepływu informacji (współdziałanie na płaszczyźnie rodzice – nauczyciele)
Zasada jedności oddziaływań (konieczność realizowania zgodnych ze sobą celów wychowania)
Zasada pozytywnej motywacji (dobrowolny, chętny udział we współdziałaniu obu grup)
Zasada aktywnej i systematycznej współpracy (czynne i stałe zaangażowanie w wykonywaniu działań).
Formy współdziałania
Współpracy nauczyciela z rodzicami powinny przyświecać następujące cele:
Poznanie uczniów przez wychowawcę i rodziców,
Wzajemne poznanie i rozumienie się wychowawcy klasy i rodziców,
Zjednywanie rodziców na rzecz usprawnienia i urozmaicenia życia klasowego,
Podpowiadanie rodzicom skutecznych form oddziaływań wychowawczych,
Umożliwianie nauczycielom rozumienia atmosfery domowej ucznia.
Formy:
1) Wywiadówka – w całokształcie stosowanych przez szkołę form współpracy z rodzicami na pierwsze miejsce zdecydowanie wysuwają się okresowe spotkania zwane "wywiadówkami".
Wywiadówka albo zebranie rodzicielskie lub spotkanie wychowawcze – zebranie informacyjne w szkole dla opiekunów ucznia, dotyczące go postępów.
Spotkania te mają pełnić podstawowe funkcje: pedagogiczne, psychologiczne i społeczne.
2) Zebranie – adresowane do liczniejszego zespołu odbiorców.
Zebranie jest formą pracy kolegialnej, w znaczeniu potocznym synonimiczne określenie wszelkich organizacji spotkań, takich jak konferencja, narady, odprawy, posiedzenia. W teorii organizacji terminem tym określa się grupę osób, która skupiła (spotkała) się w celu wypowiedzenia się, naradzenia, podjęcia uchwał lub decyzji w określonych sprawach.
3) Konsultacja – w niektórych sytuacjach rodzice (opiekunowie) oczekują pomocy w pokonywaniu konkretnej trudności i zwracają się o nią do wychowawcy klasy. Pomoc w postaci porady ustnej ma tę wartość, że występuje w toku kontaktu bezpośredniego i indywidualnego, że jest związana z konkretną sytuacją, że dotyczy potrzeb ujawnionych w toku rozmowy.
Tę formę pomocy możemy nazwać poradnictwem pedagogicznym lub konsultacją.
Formy kontaktów z rodzicami (Łobocki):
A. ZBIOROWE
1) Robocze
Udostępnienie rodzicom osiągnięć szkolnych uczniów
Zapoznanie rodziców z treściami programu nauczania i wychowania oraz metodami jego realizacji
Informowanie rodziców o sprawach wychowawczych
2) Towarzyskie
Okolicznościowe
Z okazji uroczystości i imprez klasowych i ogólnoszkolnych
3) Z ekspertem
Dotyczące trudności wychowawczych, dydaktycznych
Poświęcone pedagogizacji rodziców
B. INDYWIDULANE
1) Konsultacje pedagogiczne i ich przebieg
2) Wizyty domowe
3) Kontakty korespondencyjne
Dzienniczek ucznia
Listy do rodziców
Pisemne relacje o wynikach w nauce i zachowaniu ucznia (kartki ocen)
Rozmowy telefoniczne