24 Kategorie estetyczne piękno i wzniosłość

WŁ. TATARKIEWICZ: Rozdz. IV „Piękno: Dzieje pojęcia” (po 1)

Dwuznaczność pojęcia piękno: piękno jako prawda, piękno jako dobro

Grecy obejmowali tą nazwą nie tylko rzeczy piękne kształtu, formy, dźwięki, ale i piękne myśli i obyczaje. Klasyczni filozofowie greccy wyróżniali piękno myśli, duchowe, moralności

Sofiści – w V wieku zwęzili to pojęcie określając piękno jako to, co przyjemne dla wzroku i słuchu

Platon – krytykował definicję sofistów

TRZY POJĘCIA PIĘKNA W HISTORII:

  1. W najszerszym znaczeniu obejmowało piękno moralne, a więc nie tylko estetykę – GRECJA

  2. Piękno w znaczeniu wyłącznie estetycznym obejmowało tylko to, co wywołuje doznania estetyczne – barwy, dźwięki, myśli – to pojęcie stało się z czasem podstawowym pojęciem europejskiej kultury

  3. Piękno w znaczeniu estetycznym, zawężonym do zmysłu wzroku obejmowało tylko kształty i barwy – STOICY

Różne próby definiowania piękna m.in. Arystoteles, św. Tomasz z Akwenu

WNIOSKI, KTÓRE MOGĄ SIĘ PRZYDAĆ:

Piękno jest:

Ogólna teoria starożytnych: „Piękno polega na proporcji części” – JEST TO TZW WIELKA TEORIA

Wielką teorię zapoczątkowali pitagorejczycy. Uważali, że piękno rzeczy polega na doskonałej strukturze, czyli proporcji części. Konsekwencją było poszukiwanie doskonałej proporcji w każdej ze sztuk. Ich koncepcje przejął Platon i Arystoteles. Dopiero Plotyn temu zaprzeczył – twierdził, że piękno to nie tylko proporcja – teoria dualistyczna – weszła do średniowiecznej teorii sztuki (proporcja i blask)

Tak samo było w renesansie – ogólna teoria piękna była ta sama co w średniowieczu – Teoria dualistyczna była oparta na Wielkiej Teorii uzupełniając ją.

Prawdziwe piękno poznajemy przez rozum. Chrześcijańska koncepcja pojmowania piękna przejęła tę tezę „Bóg jest przyczyna wszystkiego, co piękne”

Wielka Teorię również krytykowano. Najpierw Sofiści i Sokrates (piękno polega nie na proporcji, ale na zgodności z celem i naturą przedmiotu. W efekcie subiektywizowano piękno (Petrarka)

INNE TEORIE:

„Piękno polega na jedności w wielości”

„Piękno polega na doskonałości”

„Odpowiedniość” (Tomasz z Akwenu)

„Objawienie natury” (neoplatończycy)

W XVIII wieku nastąpił kryzys Wielkiej Teorii, bo powstała sztuka i literatura różnorodna, później romantyczna a Wielka Teoria oparta była na klasycyzmie. Twierdzono, że piękno jest nieuchwytne, nie da się stworzyć definicji. Druga grupa mówiła, że piękno jest subiektywnym wyobrażeniem ludzi. W XIX wieku wróciły znane teorie piękna – „Sztuka i przeżycie estetyczne”

ROZDZ. V: „Dzieje kategorii”

- piękno jest różnorodne

- odmiany piękna: subtelność, wdzięk wytworność

- Goethe: głębia, pomysłowość, plastyczność, wzniosłość, indywidualność

- każda epoka ceniła inne kategorie piękna

  1. odpowiedniość (decorum)

  2. ozdoba

  3. uroda

  4. wdzięk

  5. subtelność

  6. wzniosłość

  7. piękno klasyczne

  8. piękno romantyczne

KATEGORIE ESTETYCZNE – zespól pojęć ogólnych, które służą do określenia podstawowych jakości i cech przedmiotów estetycznych, realizujące się w dziełach sztuki; określają również rodzaj wywołanych przez nich przeżyć estetycznych oraz przypisywanych im wartości estetycznych.

TEORIE OBIEKTYWNE – istota piękna w obiektywnych właściwościach przedmiotów realizujących określone reguły budowy (w których przejawia się ład, symetria, harmonia) – dostrzeżenie ich i ocena były możliwe dzięki idei doskonałego piękna właściwej zmysłowi ludzkiemu

TEORIE SUBIEKTYWNE – czynią jego warunkiem subiektywne dyspozycje tworzącego i poznającego umysłu, uparują piękno nie w realizowaniu reguł umożliwiających zbliżenie się do idealnego wzorca, ale dostrzeganie i odtwarzaniu naturalnych i indywidualnych właściwości przedmiotu

Hume, Burke - odróżniali piękno i wzniosłość, a odczucie piękna uzależniali od indywidualnego smaku

- obecnie mniej miejsca zajmuje rozważanie abstrakcyjne piękna, rozpatruje się preferowane w danym momencie wartości estetyczne; piękno staje się pojęciem względnym, obejmującym zjawiska odległe od tego, na co wskazywały teorie obiektywne, a nawet z nimi sprzeczne

WZNIOSŁOŚĆ – realizuje się przez prezentacje w dziele sztuki zjawisk i rzeczy wielkich, niezwykłych, budzących podziw, zdumienie, przerażenie,

- podstawowa kategoria opisu sztuki XX wieku, która dąży do ewokującego wzniosłość przedstawiania tego, co nieprzedstawialne.

Wzniosłość (słownik literatury polskiej XIX wieku)

Wzniosłość:


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
24 Kategorie estetyczne piekno Nieznany (2)
1. Podstawowe kategorie estetyczne (piękno, Licencjat kulturoznawstwo
Uroda i brzydota świata jako kategorie estetyczne w utworach Żeromskiego
Uroda i brzydota świata jako kategorie estetyczne w utworach
Groteska jako podstawowa kategoria estetyczna
25 Kategorie estetyczne tragizm i komizm
Kategorie estetyczne
Groteska jako podstawowa kategoria estetyczna
estetyczne kategorie literatury, Studia - polonistyka, egzamin z estetyki
piekno-tatarkiewicz, teoria estetyki
The?st of estetyczne kategorie literatury
~$e?st of estetyczne kategorie literatury
estetyczne kategorie literatury, Studia - polonistyka, egzamin z estetyki
Jacek Rogucki J F Lyotard Piękno w obliczu wzniosłości
estetyczne ztonowane tlo

więcej podobnych podstron