Wielkie Dionizje – Odbywały się wiosną (marzec/kwiecień). Pierwotnie był to rozpasany, szalony korowód. Później przybrały formę obrzędu zakończonego ofiarą, śpiewano dytyramby – pieśni pochwalne ku czci Dionizosa i pieśni falliczne związane z rytuałem płodności.

Małe Dionizje – obchodzone jesienią święto winobrania, z tańcami śpiewem i maskami.

Ewolucja teatru

- Spontaniczny obrzęd religijny- w centrum znajdowało się miejsce składania ofiary, kapłan i uczestnicy otaczali to miejsce i tańczyli

- Obrzęd zorganizowany – podział uczestników kultu na tych, którzy biorą w nim czynny udział i tych, którzy się przyglądali.

- Teatr – podział na aktorów, chór i widownię, obrzęd stał się spektaklem. Z grona śpiewaków wyłonił się przewodnik chóru, intonujący pieśń – koryfeusz. Pojawili się aktorzy – pierwszy protagonista prowadzący dialog z chórem (wprowadził go Tespis), drugi wprowadzony przez Ajschylosa i trzeci wprowadzony przez Sofoklesa

Budowla teatralna theatron wznosiła się na obrzeżach miasta, na skraju góry. W stoku wykuwane były siedzenia. Na środku była orchestra – miejsce dla chóru. Za nią – proskenion, scena dla aktorów i skene – budynek z którego aktorzy wychodzili. Po obu stronach był parodos – droga którą chór wchodził na orchestrę.

Zasady w teatrze:
- Aktorami mogli być tylko mężczyźni
- Aktorzy nosili maski, koturny i on kosy (wysoko upięte, ozdobne fryzury)
- Symbolika barw (biel – niewinność, purpura – władza)
- deus ex machina („bóg z maszyny”, nieuzasadnione rozwiązanie akcji)

Gatunki dramatyczne
Tragedia – gatunek oparty na wątku mitologicznym, ukazujący nierozwiązalny konflikt równorzędnych akcji zakończony klęską bohatera.
Komedia – utwór śpiewany podczas ludowych zabaw, utrzymany w pogodnym tonie, o szczęśliwym zakończeniu, często podejmujący aktualną problematykę.

Dramat satyrowy – gatunek dramatyczny rozwijający wątek mitologiczny, utrzymany w poważnym tonie, aktorzy przebrani byli za satyrów, czyli towarzyszy Dionizosa. Celem dramatu satyrowego było rozładowanie napięcia po tragedii.

Agony - turnieje dramaturgów, lub zawody rozgrywane w ramach świąt religijnych.

Tragicy – Ajschylos, Sofokles, Eurypides

Komediopisarz – Arystofanes.

Ajschylos – Uważany za właściwego twórcę dramatu, wprowadził drugiego aktora na scenę i ograniczył rolę chóru. Jest autorem tragedii: „Siedmiu przeciw Tebom”, „Prometeusz w okowach”

Sofokles – żył od ok. 496 do 406 pne. Z jego 120 utworów ocalało 7, autot m.in. „Króla Edypa” i „Antygony”. Wprowadził trzeciego aktora, rozbudował dialogi i akcję, wprowadził element dekoracji.

Eurypides – Autor 90 sztuk, z których zachowało się 17 – m. in. „Andromachy”, „Medei”, „Trojanek”. Traktował scenę jak trybunę, z której mógł wychowywać społeczeństwo, dlatego starał się łączyć tematykę mitologiczną z aktualnymi problemami. Był wybitnym reformatorem teatru.

Arystofanes – najwybitniejszy komediopisarz grecki, autor 40 komedii, zachowało się 11 np. „Ptaki”, „Żaby”. Jego utwory podejmowały aktualne problemy, miały charakter ostrej satyry.

Król Edyp – rodzaj literacki Dramat, gatunek – Tragedia, czas akcji – 1 doba, miejsce akcji – pałac Edypa, Teby. Bohaterowie – Edyp, Jokasta, Kreon.

Tematyka - tragedia odwołuje się do mitu o Labdakidach, do momentu gdy na Teby zaczynają spadać klęski. Edyp dowiaduje się, że spowodowane jest to gniewem bogów na mordercę Lajosa. Przysięga śmierć osobie która to uczyniła nie wiedząc, że był to on sam. Pod koniec utworu Edyp dowiaduje się prawdy i uświadamia sobie, że żyje w kazirodczym związku z matką, Jokastą, która popełnia samobójstwo. Edyp oślepia się i udaje na wygnanie, prosząc Kreona o opiekę nad jego dziećmi.

Starożytny Rzym – kultura była inspirowana wpływami Greckimi, ale literatura łacińska tworzyła dzieła oryginalne. Rzym stał się kolebką chrześcijaństwa. Kultura rzymska rozwijała się równolegle do greckiej. Można wyróżnić kilka jej okresów:

- okres archaiczny III – I w. pne. – tłumaczenia z greki na łacinę (eposy Homera), komedie Plauta i Terencjusza, proza historyczna

- okres cyceroński I w pne. – Poezja miłosna – Katulus, Poezja filozoficzna – Lukrecjusz, Proza retoryczna – Cyceron, Juliusz Cezar, Katon Młodszy, Pamiętniki - Juliusz Cezar.

- Okres augustowski I w. pne. /I w ne. – twórczość Horacego, twórczość Wergiliusza – sielanki, epos „Eneida”, Owidiusz – autor elegii miłosnych, utworów „sztuka kochania”, „Przemiany”.

- Okres cesarski I –V w ne – Rozwój satyrycznej literatury – Marcjalis, Juwenalis, Romans przygodowo – obyczajowy – Petroniusz, Romans fantastyczno – satyryczny – Apulejusz, Proza filozoficzna Marka Aureliusza, Proza historyczna Tacyta.

Światopogląd – w Rzymie rozwijała się filozofia hellenistyczna, a także stoicyzm i epikureizm. Powstał neoplatonizm – jego twórcą był grecki filozof Plotyn. Głosił on, że wszelki byt wywodzi się z jedni, która jest samym dobrem. Najpierw powstaje świat idei, dopiero później świat materii. Człowiek może osiągnąć jednię, odrywając się od spraw przyziemnych przez kontemplację, filozofię i sztukę.

Wierzenia Rzymian – Panował politeizm, czczono greckich bogów nadając im rzymskie imiona. Za opiekuńcze bóstwa Rzymu uważano Jowisza z przydomkiem Największy i Najlepszy, Junonę i Minerwę. Rzymianie byli otwarci i tolerancyjni – do panteonu licznie włączano nowe bóstwa

Bogowie:

-Jowisz – bóg bogów i ludzi

-Junona – patronka kobiet, opiekunka małżeństw

-Minerwa – bogini mądrości i sprawiedliwej wojny

-Apollo – najpiękniejszy z bogów, bóg sztuki, przewodnik muz

- Merkury – bóg złodziei, posłaniec bogów

-Wenus – bogini piękności

-Mars – bóg wojny

- Westa – bogini ogniska domowego

- Neptun – władca oceanów

- Pluton – Władca podziemi

Osiągnięcia – Rzymianie wprowadzili nowe materiały budowlane – cegłę, beton, zaprawę murarską. Konstruowali dachy w kształcie kopuły, budowali akwedukty, wprowadzili kanalizację. Skodyfikowali prawo, które stało się podstawą przepisów aż do XIX w.

POJĘCIA

Arkadia – mityczna kraina szczęśliwości, ładu i spokoju

Horacjonizm – postawa charakterystyczna dla twórczości Horacego, łącząca w sobie elementy stoicyzmu i epikureizmu, podejmująca problemy poezji i budowania własnej sławy, a także cnoty i obowiązków obywatelskich.

Literatura Rzymska

Najwybitniejsi poeci – Horacy, Wergiliusz, Owidiusz. Literatura rzymska była bardzo często inspirowana dorobkiem innych narodów.

Wergiliusz – autor łacińskiego eposu „Eneida” opowiadającego o początkach Rzymu. Ważne miejsce w jego twórczości zajmują Bukoliki – arkadyjskie sielanki, opisujące idylliczne życie pasterzy w krainie Arkadii.

Owidiusz – Autor miłosnych elegii i poematu – „Sztuka Kochania”, oraz utworu „Metamorfozy” – epickiego dzieła przedstawiającego motywy mitologiczne, historyczne i legendarne.

Horacy – najwybitniejszy poeta łaciński. Żył w latach 65 – 8 pne, był synem wyzwoleńca, ukończył szkołę w Rzymie i studia w Atenach. W liryce wzorował się na poetach greckich (Alkajosie, Safonie). Przyswoił liryce rzymskiej wiele miar wierszowych. Zebrał je wszystkie tworząc zbiór zasad obowiązujących w liryce. Jest autorem sentencji – „carpe diem” (używaj dnia), „non omnis moria” (nie wszystek umrę), „sapere aude” (odważ się być mądrym)

Cechy charakterystyczne poezji Horacego:

- łączy liryzm z filozoficzną refleksją

- spaja epikureizm ze stoicyzmem

- prezentuje prawdy uniwersalne

- Osiąga doskonałość formy poetyckiej

- poezję cechuje ład, harmonia, spokój – podstawowe zasady klasycyzmu.

„Wybudowałem Pomnik”, Horacy – Oda ma charakter autotematyczny, podejmuje problem nieśmiertelności poety i poezji. Rozpoczyna się słowami „wybudowałem pomnik trwalszy niż ze spiżu” – tym pomnikiem jest twórczość. Horacy twierdzi, że własną twórczością zapewnił sobie wieczną sławę, że jego dzieło przetrwa inne pomniki. Zwraca uwagę na dwie natury poety - cząstkę śmiertelną, ziemską i nieśmiertelną. Mówi „nie wszystek umrę”. Uważa, że poeta jest podobny do ptaka – marzy o podniebnym locie, wzbija się nad poziomy.

„O co poeta prosi Apollina”, Horacy – Liryka inwokacyjna. Podmiot liryczny zwraca się do Apollina, opiekuna sztuki z pytaniem retorycznym, o co poeta może go poprosić. Okazuje się, że nie pragnie bogactwa, lecz jedynie zdrowia, spokojnej starości i weny poetyckiej.