1. Pojęcie socjologii/ funkcje socjologii

Socjologia( Szczepański)-nauka badająca zbiorowości społeczne, relacje zachodzące między nimi oraz zmiany i przekształcenia dokonujące się miedzy nimi

Socjologia( Szczurkiewicz)- nauka zajmująca się badaniem rozwoju współżycia społecznego, jego materialnych i niematerialnych wytworów, badająca formy współżycia społecznego oraz zmian zachodzących w tych wytworach i formach, a także badaniem jednostki ludzkiej zdeterminowanej przez współżycie

Funkcje socjologii:

a) Teoretyczne: opisuje badane przez siebie przedmioty zainteresowań- zaleca rozpatrywać procesy i zjawiska w aspekcie genetycznym, strukturalnym i funkcjonalnym, wskazuje na stosowane techniki i metody badawcze

- opisowo – poznawcza- ma za zadanie opisywać obszar zainteresowań nauki

- metodyczna - metody badawcze

b) Praktyczne: dostarcza wiedzy o społeczeństwie

- diagnostyczna – dostarcza praktykom pewnej wiedzy o pewnym wycinku rzeczywistości

- prognostyczna – dostarcza wiedzy o następstwach działań albo krzywdach i ułatwia podejmowanie pewnych decyzji

- socjotechniczna – zapewnia skuteczne działanie przez formułowanie zaleceń osobom zajmującym się kształtowaniem postaw ludzi

• Teoretyczna(opisowo-poznawcza- opisuje i wyjaśnia badany przez siebie przedmiot zainteresowań; metodologiczna- rozpatruje procesy i zjawiska w aspekcie genetycznym, strukturalnym i funkcjonalnym.Wskazuje na metody i techniki badawcze

• Praktyczna (diagnostyczna- dostarcza wiedzy dla praktyków o pewnym wycinku rzeczywistości społecznej; prognostyczna- dostarcza wiedzy o następstwach działan, ułatwia podejmowanie decyzji; socjotechniczna- badacz wykorzystuje tą wiedzę do formułowania zaleceń, reguł praktykom,politykom profesjonalnie zajmującym się kształtowaniem postaw i zachowań ludzi)

2. Okres naukowy socjologii

a) etap przednaukowy

b) etap naukowy

Etap naukowy A. Comte’a

Wkład jest bardzo szeroki, ale można go ująć w 3 tezach

1)nadanie tej nauce stosunkowo szybko uznanej nazwy w 1837roku

2) określenie przedmiotu badań socjologii – za przedmiot badań uznał on społeczeństwo stanowiące zharmonizowana całość, składajcie się z elementarnych cząstek zwanych rodzinami

3) zaoferowanie metod badania: badawcza, eksperyment, metoda porównawcza, analiza historyczna

3. Twórcy socjologii w Europie

• Le Pay-sytuacja życiowa klasy robotniczej

• H Spencer-twórca pierwszego podręcznika socjologicznego( opis, wyjaśnienie, zrozumienie i zbudowanie teoretycznego obrazu społeczeństwa)

• E. Durkheim- zadaniem socjologii jest badanie faktów społecznych: język, kultura, prawo, religia, patologie społeczne

• V. Pareto- teoria krążenia elit w społeczeństwie( proces dziejów jest ciagła zmiana elit rzadzacych, przechodzących z klas niższych,a po obaleniu wracają do nich

• Tonnies- dwa typy zbiorowości: wspólnota i społeczeństwo, w rozwiniętych społeczeństwach rozwinięte grupy społeczne: stowarzyszenia i organizacje

• Simmel- socjologia powinna badać formy życia społecznego niezależnie od epoki historycznej i kręgu kulturowego

• Weber – różne rodzaje władzy: władza charyzamatyczna( cechy osobowości) , tradycyjna, racjonalna. Eksponował teorie typu idealnego, rolę typu charyzmatycznego

4. Socjologia w Polsce

• J. Supiński- ojciec polskiej socjologii . Interesował się spłecznymi(obok przyrodniczych) uwarunkowaniami jednostki i ludzkiej natury. Uwazał prace i dążenie do wiedzy za główne normy życia społecznego

• L. Gumplowicz –problematyka narodu, konfliktu między narodami, rasowe oraz ich źródła

• L. Petrazewski- socjologia prawa: prawo powinno być proste i jasne dla wszystkich

• B. Malinowski- twórca kultury społeczeństw pierwotnych, twórca i główny przedstawiciel kierunku funkcjonalnego w socjologii: zwracał uwagę na role kultury w życiu społeczeństwa

• F. Zadaniecki- twórca socjologii jako dyscypliny akademickiej, nowa metoda analizy dokumentów osobistych

• Bujak- społeczności wiejskie, widział potrzebe badań panelowych: ta sama grupa badana co jakiś czas w ten sam sposób

• Grabski: problematyka wsi, potrzeba kształcenia wsi

5.Postawa praktyka i teoretyka

Praktyk:

• Subiektywnie ocenia rzeczywistość

• Zajmuje aktualistyczna perspektywę

• Przesadny optymizm

• Dążenie do mononizmu przyczynowo-skutkowego

• Posługiwanie się wieloznacznością terminów

• Rutyniarstwo w działaniu

Teoretyk

• Obiektywne poznanie

• Unikanie subiektywnych ocen

• Transaktualna postawa

• Posługiwanie się jednolita terminologia

• Powinien zmuszać się do obiektywnej oceny rzeczywistości

6.Pojęcie społeczeństwa i struktury społecznej

Społeczeństwo: konglomerat, kompleks współistniejących krzyżujących się, nakładających się, wykluczających się, podporządkowanych jednej grupie dominującej(naród). Jest zbiorowością terytorialną stanowiącą układ zamknięty , mający własne charakterystyczne cechy odrębności od innej społeczności, a tym samym jest dostępna badaniom historycznym i empirycznym. Społeczeństwa są zróżnicowane pod względem: ekonomicznym, kulturowym, demograficznym, zawodowym.

Struktura społeczna jest to układ jego części składowych, ich rozmieszczenie i powiązanie miedzy sobą oraz społeczeństwem jako całością.

7.Koncepcje struktury społeczeństwa:

1) 3 płaszczyzny zróżnicowania( Osowski)

• Podział dychotomiczny

• Gardacja prosta: ilościowe przedziały: wiek, zarobki, wykształcenie

• Gradacja syntetyczna: ilościowe i jakościowe np.:pochodzenie, przywileje, styl życia

2)Warner: badanie społeczności małomiasteczkowych

Podział na klasy

3)Mills

Zróżnicowanie społeczne oparte jest na :

Zawodzie

Bogactwie

Prestiżu

Władzy

Klasa/warstwa rozróżnia się tym ze osoby z danej klasy maja takie same szanse nabywania danych przedmiotów, wartości które są ocenione w społeczeństwie

8.Proste zbiory społeczne

• Zbiorowiska społeczne – zbiór ludzi przebywających mniej lub więcej stale w pewnych określonych ramach przestrzennych, tak że możliwa jest styczność bezpośrednia osobników tego zbioru ze sobą

• Kategorie społeczne – wyznaczają jednostkom określone obowiązki i uprawnienia społeczne; spoleczno-demograficzne(wydzielone ze względu na określone cechy demograficzne; płci, wieku, stanu cywilnego, pokrewieństwo) oraz społeczno zawodowe (ze względu na określone cechy zawodowe; zawodu(wartosciowanie fachowości i umiejętności w pracy), wykształcenia(kryterium ocenty praktycznego i teoretycznego przygotowania do pracy), dochodu)

• Typy psychospołeczne –wydzielone ze względu na wykazywane przez te osoby właściwości i dyspozycje psychiczne, które oceniane sa pozytywnie lub negatywnie w obrebie danej grupy; ludzie aktywni, bierni, tchórzliwi, odważni władczy;

- zbiorowiska społczne np. zbiorowiska terytorialne: mieszkańcy poznania

- kategorie społeczne np.: społeczno- demograficzne: wiek, płec, społeczno-zawodowe: zawód, dochód

- typy psychospołeczne: ludzie aktywni, bierni, odważni, tchórzliwi, władczy

9. Zbiorowości społeczne

Zbiorowości społeczne – wszelkie zbiory ludzi, w których pomiędzy poszczególnymi jednostkami zachodzą jakieś więzi społeczne, wzajemne oddziaływania chociażby przez krótki okres tworzące z nich względnie wydzieloną całość; duże zbiorowości sa zróżnicowane pod względem ekonomicznym itd. Zróżnicowanie ze względu na:

- grupy społeczne: formalna , nieformalna, pierwotna, wtórna, mała, duża

- zbiorowości o wspólnej kulturze: naród , plemię, grupy etniczne

- zbiorowości o wspólnych zachowaniach: zbiegowisko, tłum, publiczność

- rodzina( mała, duża, matriarchalna, patriarchalna )

10.Grupa społeczna i warunki istnienia grupy

Grupa społeczna: to wszelki zbiór ludzi, obejmujący co najmniej 3 osoby i swoimi postawami i zachowaniami i postępowaniu wykazuje organizacje społeczna

Organizacja społeczna ujawnia się w:

a) zróżnicowaniu działań ludzkich wg kategorii członkostwa

b) wzajemnym dopełnieniu tych zróżnicowanych działań

c) powtarzalności działań

d) względnej niezależności tych działań

e) działania kontrolowane podlegają sankcjonowaniu ( pozytywnemu lub negatywnemu)

Warunki istnienia grupy:

- co najmniej 3 osoby pełniących pewne role

-odrębność od innych grup

- ośrodki skupienia w postaci pewnych wartości materialnych jak lokal, symbol czy wartości duchowych- idee

- zadania i cele które chce osiągnąć

-organizacja utożsamiana z jej struktura

Rodzaje grup:

• Wielkość – małe(od kilku do kilkudziesięciu osób) i duże

• Pierwotne(małe zbiorowości ludzi których łączy więź społeczno-psychiczna, emocjonalna oparta na stycznościach bezpośrednich; silne zaangażowanie emocjonalne członków, prowadzą do integracji ich osobowości; poczucie jedności i wspólnoty) i wtórne( zbiorowości osób zaangażowanych do urzeczywistniania określonych celów przez styczności pośrednie rzeczowe; oparte na zinstytucjonalizowanych i uschematyzowanych systemach stosunków sankcjonowanych)

• Formalne(zorganizowane w sposób administracyjny na podstawie obowiązujących przepisów prawa, scgematów organizacyjnych ; tworzone w celu realizacji potrzeb czlonków) i nieformalne(spontanicznie powstają obok obowiązujących norm; tworzą je ludzie pod wpływem różnych motywów w celu zaspokojenia różnych potrzeb)

11. Rodzina jako grupa społeczna

Rodzina- gupa społeczna pierwotna, czyli taka która sama się reprodukuje i dostarcza członków do wszystkich innych grup. Jest to zbiorowość ludzi powiązanych ze sobą więzią małżeństwa, rodzicielstwa, pokrewieństwa , powinowactwa i adopcji oraz pełniąca określone funkcje. Złączona silną emocjonalna więzią, w której występuje częste i bezpośrednie kontakty oraz nieformalne wzory kontroli społecznej, grupa licząca od kilku do kilkunastu osób.

Podział rodziny:

• Polgamiczne: polandria( jedna kobieta, wielu meżczyn), poliginia( jeden meżczyna, wiele kobiet)

Monogamiczne: hetrogamiczna, homgamiczna

• Ze wzgl na pochodzenie: egzogamicza, endogamiczna( z tej samej grupy)

• Liczebność -> mała: matka i ojciec i dzieci,-> więcej pokoleń

• Zw wzgl na układ władzy-> pariarchalna, mariarchalna

• Ze wzgl na miejsce zamieszkania-> matrylokalna->patrylokalna

12.Rodzina jako instytucja-funkcje

• Materialno –ekonomiczna – polega na prowadzeniu gosp domowego, gromadzeniu majątku i dorobku rodziny, zabezpieczeniu bytu dzieci i starości

• Opiekuńczo-zabezpieczająca – materialne i fizyczne zaopatrzenie członków w środki niezbędne do życia

• Prokreacyjna- potrzeba utrzymania ciagłości biologicznej. Plodzenie, pielegnacja, kształcenie i wychowanie dzieci oraz zaspokajanie potrzeb seksualnych i rodzicielskich współmałżonków

• Seksualna-

• Legalizacyjno-kontrolna – sprawowanie kontroli postępowania jednych czlonków rodziny przez innych

• Socjalizacyjna – przygotowanie dzieci do samodzielnego pełnienia ról społecznych, urabianie osobowości dzieci i wprowadzanie ich w świat kultury społeczeństwa

• Stratyfikacyjna – zdeterminowanie pozycji spolecznej członków w strukturze społecznej;

• Kulturalna – wyraża się w przekazywaniu czlonkom rodziny treści, wzorów kulturowych, obyczajowych;

• Rekreacyjno-towarzyska – zaspokojenie potrzeby wypoczynku i towarzyskiebo obcowania

• Emocjonalno-ekspresyjna - zaspokajanie emocjonalnych potrzeb swoich członków, dązenie do oddźwięku społecznego; potrzeba wyrażania osobowości jednostek, ich intymnego współżycia i zwierzania się;

13. Naród i czynniki narodotwórcze

Naród –to grupa ludzi historycznie uformowanych na określonym etapie rozwoju elementów etnicznych posiadajaca zwarte terytorium, złączona mozliwoscią wspólnego porozumienia, z reguły wspólny jezyk. Wytworzająca na gruncie historycznie ustalonej wiezi ekonomicznej , swoistą kultura , gospodarke i organizacje polityczna. Charakteryzuje się odmiennym charakterem narodowym.

Czynniki narodotwórcze:

• Położenie geograficzne (wspólne terytorium)

• Język

• Kultura

• Państwo

• Religia

• Historyczna wspólnota losów dziejowych

• Warunki ekonomiczne

Czynniki narodowotwórcze:

• Język(oprocz narzędzia porozumiewawczego, ma wartość symbolu dla narodu)

• Państwo(istnieje jako oś koordynująca narodowe poczynania zbiorowości; chroni zbiorowość przed zagrozeniami zewnetrznymi, pełni funkcje wewnetrzne i zagraniczne)

• Gospodarka –sieć stosunków i współzależności ekonomicznych tworzy organizm gosp narodu i jego wewnętrzny rynek umożliwiajacy nawiązywanie kontaktow miedzy róznymi grupami z różnych regionow kraju)

• Elementy społeczno-kulturowe( uczestnictwo zbiorowości w wartościach kulturowych, systemach norm moralnych, obyczajowych, w stylu zycia)

• Świadomość narodowa – wyraza poczucie wspólnoty i solidarności z określonym narodem oraz towarzyszące mu poczucie obrębnosciwobec innych narodow

14.Mniejszości narodowe i polonia zagraniczna

Mniejszość narodowa: to taka grupa narodowa żyjaca w narodzie mającym większość etniczna. Przy czym owa mniejszość nie ma wyodrębnionego administracyjnie terytorium. Powstają w wyniku procesu historycznego na gruncie wiezi etnicznej. Mniejszosci zachowują odmienność obyczajów jezyka, dążeń. W sprzyjającym warunkach mogą przekształcić się w naród. Największe mniejszości w Polsce to: Ukraińcy(zachód), Białorusini( podlasie), Żydzi, Niemcy, Rosjanie.

Polonia Zagraniczna- termin określający Polaków mieszkających poza granicami Polski. Najwieksze polonie to: USA(2,5% mieszkańców USA), Brazylia, Kanada, Niemcy, Wielka Brytania

15.Socjologiczna koncepcja osobowości

Osobowość społeczna – ogół społecznych wzorów jakie realizuje i ról jakie pełni jednostka wobec innych ludzi jako członków społeczeństwa; elementy:

• Biogenne –te elementy które są przekazywanym dziedzicznie wyposażeniem biologicznym obejmującym własności anatomiczne, fizjologiczne, wzrost, budowę organizmu itd;

• Psychogenne – trzy podstwowe grupy : tmeperament (zespół cech wrodzonych tworzących psychiczną podbudowe osobowości; niezależne od warunków życia spolecznego, składa się z emocjonalności, aktywności-skłonność do spontanicznego dzialania, oddźwiekowość-szybsze lub powolniejsze reagowanie na podniety); charakter(ogól względnie trwałych cech psychicznych zależnych od warunkow społecznych;jest także wyrobem jednostki, która w sposób świadomy jest w stanie wyrobić sobie cechy społecznie wartościowe); intelekt(obejmuje dwa typy cech zdolności i zainteresowania –decydują o kierunkach działania; )

• Socjogenne – cztery elementy socjogenne: kulturowy ideał osobowości narzucony przez społeczeństwo, role społeczne pełnione w grupach społecznych,wyobrażenie o własnej osobie wytworzone pod wpływem innych ludzi, zespół wyobrażeń o sobie odczytanych z wyobrazeń innych ludzi o sobie samych;

Możemy też podzielić osobowości następująco:
Twórcy – wnoszą idee, pomysły wynalazki, rozwiązania organizacyjne
Przeciętni – solidnie pracujący, nie modernizują niczego, robią swoje, bardzo dobrze,
Aktywni niepraktycznie – wandale, złodzieje, 
Jednostki zdane na innych – starcy, inwalidzi, dzieci

Typy osobowości wg Hipokratesa
Sangwinik – żywe i zmienne usposobienie
Melancholik – mało uczuciowy i aktywny
Choleryk – pobudliwy, ale mało wytrwały w działaniu
Flegmatyk – mało pobudliwy, wytrwały i konsekwentny w działaniu

Typy osobowości wg Kretschmera ( związek budowy ciała z osobowością)
Pyknik – mały o okrągłych kształtach – łagodne usposobienie
Astenik – wysoki, wystające kości – mało życzliwy
Atletyk – dobrze zbudowany – zrównoważony psychicznie
Dysplastyk – nie kształtny, liczne anomalie w budowie wpływają na jego usposobienie

Typy osobowości wg Znanieckiego
Ludzie dobrze wychowani – kształtowani przez wychowawców z ideałami
Ludzie pracy – kształtowani przez warsztat pracy
Ludzie zabawy – kształtowani przez zabawę i grupę rówieśniczą
Ludzie zboczeńcy – kształtowani przez różne środowiska wychowawcze ( dewianci, margines społeczny, nonkonformiści)
Ludzie dobrzy i mądrzy – tworzący nowe systemy kulturowe

16.Metody badawcze socjologii

obserwacje (zewnętrzne i wewnętrzne) jakiegoś obiektu – polega na studiowaniu działania jednostek lub grup społecznych przez intensywne przyglądanie się im.
-Zewnętrzne polegają na nie wtapianiu się w określoną grupę społeczną, za pomocą obserwacji zewnętrznej można badać tylko to, co odbywa się na forum publicznym.
- wewnętrzne – polegają na staniu się częścią określonej grupy i byciu aktywnym uczestnikiem sytuacji zachodzących w badanych grupach. Negatywne skutki takich obserwacji to, to, że obserwator może w pewnym momencie stać się bardziej uczestnikiem niż obserwatorem i zatracić swoją neutralność.

eksperyment – zbieranie danych w kontrolowanych warunkach w celu stwierdzenia czy istnieje zależność przyczynowo – skutkowa między występującymi w danej sytuacji zmiennymi. Ta metoda wymaga istnienia grupy eksperymentalnej będącej przedmiotem badań i grupy kontrolnej niepoddanej badaniu.

wywiady – przeprowadzane są w celu uzyskania informacji na temat postaw społecznych, wartości, zachowań oraz na postrzeganiu sytuacji i wydarzeń lub badania między faktami 
Wyróżnia się wywiady – swobodny ( bez spisu pytań)
- kwestionariusz ( wybór spośród różnych odpowiedzi)
- wywiad zamknięty - wywiad o pytaniach zamkniętych)
- wywiad otwarty – (odpowiedzi respondentów własnymi słowami)
- ankieta

Socjometria jest to metoda badawcza w socjologii i psychologii społecznej polegająca na badaniu struktur władzy i komunikacji pomiędzy jednostkami w populacji. Przeważnie badane są relacjekomunikacji jednostek w grupie lub relacje władzy i współpracy. Podobną do socjometrii, lecz bardziej rozbudowaną metodą jest analiza sieciowa. 

17.Dokumenty urzędowe i osobiste

Analiza dokumentów urzędowych i osobistych:

• Dokumenty urzędowe – materiały o formalnym charakterze np. sprawozdania, spisy, zbiory danych, opinie, pisma.

• Dokumenty osobiste – są to listy, prywatne notatki, pamiętniki.