SZTUKA RZYMSKA

Terminem sztuka starożytnego Rzymu określa się zazwyczaj sztukę tworzoną w Rzymie – mieście nad Tybrem oraz całym państwie złożonym z wielu prowincji, powstałą w okresie od VI w. p.n.e. do końca IV w., czyli momentu podziału cesarstwa na wschodnie i zachodnie.

Najstarszy okres rozwoju sztuki starożytnego Rzymu związany jest z panowaniem królów etruskich i trwał aż do najazdu Galów na Rzym w 390 p.n.e., czyli pierwszych dwóch stuleci republiki. Z tym okresem związane jest przekształcenie osady w miasto, budowa kanału odwadniającego Cloaca Maxima, wytyczenie ulic i placów (powstało Forum Romanum). Powstały najstarsze budowle, np. świątynia Jowisza Kapitolińskiego.

Po zniszczeniach spowodowanych najazdem Galów, miasto zaczęło się odbudowywać w połowie IV w. p.n.e. Rzymianie przejęli od Etrusków wiele umiejętności związanych z architekturą oraz technikę odlewania rzeźb w brązie. Posągi pochodzące z tego okresu to naturalnej wielkości statuy bohaterów, przywódców ubranych w togi lub zbroje. Posągi bogów wykonywane były w podobnym stylu ale jako materiału używano wypalanej gliny.

Bogactwo i monumentalizm sztuki rzymskiej miały za zadanie podkreślać wielkość i wspaniałość imperium. Cesarze przywiązywali wagę do „pomników władzy”, ale kładli też duzy nacisk na rozwój budownictwa publicznego (łaźnie, cyrki, amfiteatry) oraz, w mniejszym stopniu, sakralnego.

ARCHITEKTURA

Rzymskie miasta powstawały wedle konkretnego, przemyślanego projektu urbanistycznego. Centralnym miejscem był rynek – forum, na którym skupiały się najokazalsze obiekty architektoniczne. Ulice także konstruowano według pewnej zasady: prawie wszystkie przecinały się pod kątem prostym.

Patrząc na architekturę rzymską, można dojść do wniosku, że zdecydowaną przewagę nad obiektami sakralnymi mają budowle o charakterze świeckim. Wille patrycjuszy, bazyliki (gmachy służące do rozpraw sądowych i zawierania umów handlowych), amfiteatry, cyrki, teatry, łaźnie (termy), łuki triumfalne to najokazalsze dzieła imperium.

Rzym wniósł ogromny wkład w rozwój architektury. Rzymianie udoskonalili i zastosowali na wielką skalę konstrukcje łukowe oraz sklepienia. Wynaleźli także cement (wykonany z wapna, popiołów wulkanicznych, wody i drobnych kamieni), opanowali technikę wyrobu zapraw wodoodpornych i tynków, a potem wypalania cegły. To wszystko umożliwiło im budowanie wielkich kompleksów architektonicznych. Do największych osiągnięć doszli Rzymianie we wznoszeniu monumentalnych budowli użyteczności publicznej, takich jak akwedukty, mosty, łaźnie, fora (rynki), świątynie.

Architektura świecka i sakralna:

• Termy Karakalli

• Łuk Tytusa

• Colosseum

• Panteon

RZEŹBA

Najpopularniejszą rzymską formą rzeźbiarstwa było popiersie portretowe. Rzeźba figuralna zarezerwowana została dla mówców, władców i bogów. W tym nurcie wyraźnie zaznaczyły się wpływy greckie, z tym że postaci rzymskie były bardziej monumentalne. Ciekawy i oryginalny pomysł stanowił posąg konny (Marek Aureliusz) – poprzez umieszczenie cesarza na koniu twórca całkowicie zerwał z kompozycją statyczną. Obok rzeźby portretowej, figuralnej rozkwit przeżywało także rzeźbiarstwo reliefowe (Ołtarz Pokoju) i nagrobkowe. Najczęściej stosowanym przez Rzymian materiałem rzeźbiarskim był marmur.

Do najwspanialszych osiągnięć należą portrety:

• Cezara

• Cycerona

• Wespazjana

• Bankiera Cecyliusza Junkundusa

MALARSTWO

W Rzymie, podobnie jak w Grecji, można wyróżnić dwa typy malarstwa: sztalugowe i ścienne. To pierwsze korzysta z greckiej techniki enkaustycznej, polegającej na łączeniu na gorąco farby z woskiem pszczelim. W ten sposób malowano na kości czy desce drewnianej. Malowidła ścienne wykonywano na suchym, wygładzonym tynku (Rzymianie wynaleźli tynk składający się z dwóch warstw). Rzymskie malarstwo ścienne od samego początku próbowało stworzyć złudzenie trójwymiarowej przestrzeni.

Najlepiej zachowanymi przykładami malarstwa są freski zdobiące domy zasypanych popiołem po wybuchu Wezuwiusza w Pompejach. Pozwalają one na poznanie rozwoju tej gałęzi sztuki od połowy II w. p.n.e. do 79 r. Malarstwo okresu cesarstwa jest właściwie nieznane. Zachowały się nieliczne przykłady fresków z II w. wykonanych w grobowcach oraz kilka przykładów z III w. zdobień wnętrz mieszkalnych odnalezionych w Rzymie i Ostii. Na tej podstawie można wyrokować, że panowały w tym okresie dwa style: iluzjonistyczny i późnorzymski. Pierwszy to obrazy postaci z pejzażem lub elementami architektonicznymi w tle. Drugi styl reprezentowany jest przez malarstwo figuralne na neutralnym tle w obramowanych czerwonymi pasami polach.

Malarstwo to pejzaże przedstawiające podbite miasta malowane na planszach niesionych podczas pochodów triumfalnych. Duży skok w rozwoju sztuki rzymskiej nastąpił po podboju Grecji i napływie sporej ilości dzieł sztuki z tego obszaru. Sztuka rzymska narodziła się wtedy po raz drugi, tym razem pod wpływem zwyciężonych.

CERAMIKA

Rzemiosło rzymskie w dużej mierze rozwijało się pod wpływem wzorców greckich. Rozwijający się wyrób naczyń z gliny i srebra związany był przede wszystkim z zapotrzebowaniem dworu, szczególny rozkwit tych dziedzin sztuki nastąpił za czasów sprawowania rządów przez Augusta i Tyberiusza. Naczynia zdobiono reliefowym wzorem o motywach mitologicznych i historycznych. Naczynia ze srebra były wykonywane z podwójnej cienkiej blachy. Wewnętrzna część naczyń była gładka a zewnętrzną zdobił wzór wykonany przy pomocy wytłaczania na matrycach.

Z gliny produkowano już w III w. p.n.e. Były to wyroby z czarną polewą, wykonywane w północnej części Italii. Ich produkcja zanikła pod koniec II w. p.n.e., w połowie I w. p.n.e. pojawiły się naczynia z jasnoczerwonej gliny, również z błyszczącą polewą. Produkowane były przede wszystkim w południowej części półwyspu. Naczynia, kielichy, miski, talerze, zdobione były wypukłymi wzorami roślinnymi lub figuralnymi o tematyce mitologicznej. Wzory wyciskane były na matrycach o wklęsłych wzorach na kole garncarskim. Była to tzw. ceramika aretyńska (nazwa pochodzi od miasta Arezzo, jednego z ośrodków produkcji tej ceramiki). Również w prowincjonalnych ośrodkach produkowano wyroby ceramiczne. Różniły się one od ceramiki aretyńskiej rodzajem gliny i technologią wykonania. Wyroby te znane są jako terra sigillata, od stempli firmowych warsztatów, którymi były sygnowane.