SZTUKA GRECKA

Nazwa sztuka grecka obejmuje twórczość artystyczną społeczeństwa greckiego w okresie od 1150 r. p.n.e. do 30 r. n.e. Sztuka wcześniejsza, z lat 3000-1100 p.n.e. nosi nazwę egejskiej.

ROZWÓJ SZTUKI GRECJIEJ MOŻNA PODZIELIĆ NA:

• Okres archaiczny (1150-900 p.n.e)

• Okres klasyczny (480-330 p.n.e.)

• Okres hellenistyczny (330 p.n.e.-30 n.e.)

OKRES ARCHAICZNY

O pierwszym etapie okresu archaicznego, tzw. okresie ciemnym (1150-900 p.n.e.), wiemy stosunkowo niewiele. Jedyne zachowane zabytki z tego okresu to zdobnictwo ceramiczne.

Sztuka WCZESNOARCHAICZNA (900-720 p.n.e.) to głównie świątynie predoryckie, wybudowane z kamienia, jeszcze bez kolumnady, z wykształconym w tym czasie fryzem zwanym tryglifem. Rzeźba tego okresu to głównie małe figurki o charakterze wotywnym lub kultowym, wykonane z gliny lub brązu. Ceramika wczesnoarchaiczna stosuje ornamenty geometryczne, wizerunki zwierząt i ludzi. Styl geometryczny znalazł najpełniejszy wyraz w tzw. wazach dipylońskich – naczynia nagrobne, znalezione w pobliżu bramy Dipylon w Atenach.

Sztuka DOJRZAŁEGO ARCHAIZMU (720-620 p.n.e.) kształtuje się pod wpływem twórczości starożytnego Wschodu, głównie Egiptu i Mezopotamii. Świątynie tego okresu posiadają już zewnętrzną kolumnadę (tzw. perystazę), która była najprawdopodobniej wzorowana na kolumnadzie ze świątyń egipskich. W tym czasie wykształcają się dwa porządki architektoniczne: dorycki i joński.

Cechy porządku doryckiego:

• kolumna bez bazy, pokryta ostro ściętymi żłobkami,

• kapitel (zwieńczenie kolumny) składający się z poduszki i czworokątnej płyty,

• belkowanie (elementy nad kolumną) składa się z części gładkiej oraz z powtarzających się tryglifów i metop

Cechy porządku jońskiego:

• kolumna smuklejsza od doryckiej,

• baza trójczłonowa,

• kapitel składa się z dwóch wywiniętych ku dołowi wolut (tzw. ślimacznice),

• belkowanie złożone z trójczłonowego architrawu i fryzu wypełnionego ciągłą dekoracją figuralną

Rzeźba okresu dojrzałego archaizmu podobna jest do rzeźb egipskich – ciała są wyprostowane, ręce sztywne, ułożone wzdłuż tułowia. Postaci są statyczne, zawsze portretowane od przodu. Do najsłynniejszych rzeźb z tego okresu należy wielki posąg Posejdona.

W okresie PÓŹNOARCHAICZNYM (620-480 p.n.e.) powstały budowle uznawane za największe osiągnięcia architektury starożytnej Grecji. Wtedy to powstała słynna świątynia Artemidy w Efezie. W rzeźbie powstały dwa kierunki rozwoju: dorcki (z dominacją surowości) i joński (z dominacją zdobności), z połączenia których powstała tzw. szkoła attycka. W ceramice wykształciły się dwa style: czarnofigurowy (czarne postaci na czerwonym tle) oraz czerwonofigutorowy (czerwone postaci na czarnym tle).

OKRES KLASYCZNY

Okres klasyczny to czas największej świetności kultury greckiej, w tym sztuki. Datą rozpoczynającą go jest data bitwy pod Salaminą. Okres WCZESNOKLASYCZNY przyniósł zmiany w sposobie tworzenia rzeźb. Postaci zaczęto przedstawiać w ruchu (np. brązowy posąg woźnicy z Delf) oraz stosować marmur. Od pierwszej połowy V wieku rozwijało się malarstwo monumentalne. Sztuka w okresie KLASYCZNYM DOBY PERYKLESA przeżywała swoją świetność. Naczelnymi zasadami tej sztuki, do dziś określanymi jako klasyczne są:

• symetria (równomierne rozłożenie elementów po obu stronach osi kompozycji),

• rytm szeregowanie obok siebie elementów podobnych, ale nie identycznych),

• harmonia (całkowita równowaga wszystkich elementów kompozycyjnych).

Głównym ośrodkiem artystycznym tego czasu były Ateny, gdzie tworzył najbardziej znany rzeźbiarz grecki, Fidiasz, autor monumentalnego posągu Zeusa (zaliczanego do jednego z siedmiu cudów świata) i posągu Ateny Partenos. Innymi bardzo znanymi rzeźbiarzami tego okresu byli: Poliklet z Argos, twórca matematycznego kanonu ciała ludzkiego oraz Myron, twórca słynnej rzeźby Dyskobol. W tym czasie wspaniale rozwijała się także architektura: w Atenach zbudowano Partenon (świątynię ku czci Ateny), Erechtejon, świątynię Hefajstosa (Tezejon). W okresie PÓŹNOKLASYCZNYM (404-330 p.n.e.) załamała się potęga Aten, a zwiększyła aktywność artystyczna innych miast greckich – Efezu (świątynia Artemidy), Miletu (świątynia Apollina) i innych. Rozwijała się sztuka użytkowa – tworzono teatry, gmachy posiedzeń władz, magazyny.

OKRES HELLENISTYCZNY

W tym okresie, na skutek militarnej ekspansji Aleksandra Wielkiego i jego następców, sztuka grecka została przeszczepiona na tereny Egiptu, Syrii, Mezopotamii i Iranu, w związku z czym nastąpiło połączenie jej elementów z elementami obcymi – zwłaszcza orientalnymi i italskimi. W rzeźbie zaczęły panować tendencje naturalistyczne, Grecy odeszli od idealizacji. Rzeźby tworzone w tym okresie mają charakter dynamiczny, często stosowano kompozycję stożkową. Z tego okresu pochodzą słynne rzeźby: Grupa Laokoona, Nike z Samotraki, Wenus z Milo. Architekturę tworzono głównie użytkową. W tym czasie wykształcił się nowy porządek architektoniczny, koryncki.

Cechy porządku korynckiego:

• smukła głowica,

• baza – jak w porządku jońskim,

• głowica w kształcie koszyka uformowanego z dwóch rzędów liści akantu mocno rozchylonych na zewnątrz (najbardziej charakterystyczna cecha tego porządku),

• belkowanie – podobnie jak w stylu jońskim.

ARCHITEKTURA

Architektura grecka wykształciła trzy style:

1. Dorycki (powstaje w okresie archaicznym) – Świątynia dorycka charakteryzuje się surowością i prostotą. Kolumny w tym stylu kształtem przypominają kolumny egipskie. Nie maja bazy (podstawa kolumny dźwigająca trzon), ich trzon jest ostro żłobkowany, a głowica składa się z poduszki i płyty, we fryzach zaś na przemian z metopami (pole wypełnione rzeźbą) występuje tryglif, czyli prostokątna płyta z dwoma pionowymi żłobkami i z dwoma narożnymi półżłobkami. Zabytki w stylu doryckim: Partenon, Świątynia Posejdona w Paestum.

2. Joński (powstaje w okresie archaicznym) –Budowle w tym stylu są zdecydowanie smuklejsze i lżejsze niż doryckie. Styl joński jest dekoracyjny i elegancki, kolumny mają bazę, ich trzon jest tępo żłobkowany, głowica natomiast przybiera kształt ślimacznic lub zwojów (wolut). Fryz jest ciągły. Zabytki w stylu jońskim: Erechtejon na Akropolu, Świątynia Nike na Akropolu.

3. Korycki (powstaje w okresie hellenistycznym) – Obiekty architektoniczne w stylu korynckim przypominają budowle jońskie. Są może bardziej reprezentacyjne i bogatsze w zdobienia. Głowice kolumn Koryckich uformowane są na kształt stylizowanych liści akantu. Zabytki w stylu korynckim: Olimpejon w Atenach z II wieku p.n.e., Pomnik wotywny Lizykratesa.

RZEŹBA

Najczęściej stosowanymi materiałami rzeźbiarskimi w starożytnej Grecji były początkowo drewno i wapień, później brąz i marmur. Niestety, niewiele oryginalnych rzeźb greckich zachowało się do naszych czasów. Przeważnie mamy do czynienia z rzymskimi kopiami greckich posągów.

1. Okres archaiczny – Grecka rzeźba archaiczna to przede wszystkim posągi bogów, którzy zgodnie z wyobrażeniami Greków przypominają ludzi doskonale pięknych. Rzeźby figuralne eksponują budową ciała, są idealne w proporcjach. Przeważnie są to postaci pięknych młodzieńców stojących w pozie wykrocznej. Ustawienie rzeźb zazwyczaj jest frontalne, a kompozycja statyczna. Rzeźby z okresu archaicznego: Hera z Samos, Woźnica z Delf, Apollo z Tenei.

2. Okres klasyczny – Obraz klasyczny w rzeźbie był w znacznej mierze kontynuacją okresu poprzedniego, choć pojawiły się także nowe elementy. Przede wszystkim twórcy rezygnowali z kompozycji statycznej, koncentrując się na uchwyceniu ruchu. Przykładem takich rozwiązań jest Dyskobol Myrona czy Doryfornos Polikleta. Ten ostatni wprowadził do swoich dzieł pozę kontrapostu, czyli takie przedstawienie postaci, w którym ciężar ciała spoczywa na jednej nodze, a tułów i ramię wygięte są w stronę przeciwną. Posągi klasyczne, podobnie jak te z okresu archaicznego, przedstawiają postaci modelowe, czyli absolutnie piękne pod każdym względem, których próżno szukać w rzeczywistym świecie, ale pozostające w zgodzie z platońską filozofią dążenia do ideału. Rzeźby z okresu klasycznego:, Myron – Dyskobol, Atena i Marsjasz; Fidiasz – Zeus Olimpijski, Atena Partenos, Atena Promachos; Poliklet – Doryforos, Amazonka.

3. Okres hellenistyczny – Twórcy okresu hellenistycznego pozostali wierni klasycznemu kanonowi piękna, lecz w inny sposób traktowali zagadnienie ruchu – bardziej interesowała ich ekspresja postaci. Ruch ciała służył wyrażenia bólu, rozpaczy i cierpienia. Rzeźby okresu hellenistycznego: Nike z Samotraki, Grupa Laokoona, Umierający Gall, Chłopiec z gęsią. Płaskorzeźby Ołtarza Pergamońskiego.

MALARSTWO I CERAMIKA

Niestety, malarstwo grecki znamy tylko z opisów. Przeważnie są to malowidła ścienne, wykonane techniką enkaustyczną, polegającą na łączeniu w wysokiej temperaturze farb i wosku pszczelego. Obowiązujące w Grecji konwencją malarską był realizm, a więc wierne przedstawianie natury.

Do popularnych gałęzi sztuki należała także ceramika (sztuka użytkowa). Silna konkurencja spowodowała, że wyroby garncarskie osiągnęły niezwykły poziom artystyczny. Każdy z nich, niezależnie od przeznaczenia, cechuję dbałość o idealną, zharmonizowaną w proporcjach formę, a także staranność doboru motywu zdobniczego oraz odpowiedzialnej techniki.