Zadanie 1. Reforma administracyjna w Polsce po 1989r.
1989r. – projekt ustawy, która weszła w życie 8 marca 1990 roku – ustawa o samorządzie terytorialnym.
1992r. – ustawa o terenowych organach administracji rządowej ogólnej.
Ustawa o pracownikach samorządowych, określająca tryb powoływania pracowników, z dnia 22 marca 1990r.
17 maj 1990r. – ustawa kompetencyjna o podziale zadań i kompetencji określonych w ustawach szczególnych.
Ustawa o mieście stołecznym Warszawa z 1990r.
Wszystkie powyższe ustawy stały się podstawą prawną o nowym samorządzie terytorialnym.
Nowy system administracyjny został oparty na dualizmie podziału administracyjnego.
Po 90r. wprowadzono Gminę jako najmniejsza jednostkę, a jej organy to : Rada gminy i Zarząd.
Wprowadzono komunalizacje mienia, czyli przekazanie mienia wspólnocie.
W 1990r. wprowadzono dwustopniowy podział na gminny i województwa.
27 maja 1990r. przeprowadzono pierwsze wybory do władz lokalnych.
Samorząd terytorialny został uznany ze jeden z najważniejszych elementów demokratyzacji.
1992r.- uchwalenie tzw. „małej konstytucji”- Ustawa konstytucyjna z dnia 17 października 1992r. o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą RP oraz o samorządzie terytorialnym.
Gwarantowała podmiotowość, prawo własności, samodzielną rolę w wykonywaniu władzy publicznej.
Gminę uznano za podstawowa jednostkę. Przekazano im mienie i zakres finansowy.
Po wprowadzeniu tej reformy samorządowej obywatele mogli sami wybierać ludzi, którzy będą nimi rządzić. Mogli również wywierać wpływ na rządzących, społeczeństwo nabyło prawo do decyzji.
Pod koniec lat 90-tych nastąpiła kolejna reforma.
Pod wpływem 4 reform wprowadzono gminy, powiaty i województwa oraz instytucje tych samorządów. Ten system obowiązuje do dziś. Samorząd funkcjonuje na każdym stopniu.
1 stycznia 1999r. wprowadzono dwie ustawy:
a) 05. 06. 1998r. o samorządzie powiatowym i wojewódzkim
b) 24.07. 1998r. o wprowadzeniu trójstopniowego podziału terytorialnego państwa
Zreformowano cały system administracji państwowej wprowadzając trójstopniowy podział.
W 1997r. Akcja Wyborcza Solidarność i Unia Wolności wypracowały nowy system, w którym:
-powiaty miały liczyć do 100 tys. mieszkańców
- powołano powiaty grodzkie
- miała to być koncepcja silnych regionów
Zmiany nastąpiły jeszcze na początku lat 2000.
Obecnie mamy:
- 379 powiatów( grodzkich- 65, ziemskich- 314)
- 2 479 gmin ( miejskich- 306, miejsko-wiejskich- 597, wiejskich- 1576)
Zadanie 2. Definicja samorządu
Wg. Z. Niewiadomskiego samorząd to – wyodrębniony w strukturze państwa, powstały z mocą prawa związek lokalnego społeczeństwa, który jest powołany do samodzielnego wykonywania administracji państwowej oraz wyposażony w materialne środki, za których pomocą realizuje zadania samorządu.
Samorząd- to forma organizacji publicznej, są to mieszkańcy, którzy mają potrzeby.
W znaczeniu prawnym samorząd terytorialny to – wykonywanie zadań administracji publicznej na własną odpowiedzialność.
Cechy samorządu lokalnego:
- prawny charakter wyodrębnienia społeczeństwa lokalnego
- powierzenie im przez prawo zasadniczych praw publicznych
- powierzenie samodzielnego zarządzania tymi sprawami
- działanie samorządu lokalnego w interesie społeczeństwa
Zalety istnienia samorządu lokalnego (wg. Eugeniusza Ochendowskiego) :
- zbliżenie podmiotu decydującego do załatwienia sprawy
- większa przejrzystość, która prowadzi do szybszego i lepszego poznawania wad i ich źródeł
- mniejsze obciążenie pionowego przepływu informacji
- zwiększenie poczucia odpowiedzialności
- zwiększenie potencjału wprowadzania nowości
Wady i niebezpieczeństwa wg. Z. Leońskiego:
- możliwość preferowania interesów lokalnych nad interesy lokalne państwa
- brak spójności aparatu państwowego
- nieefektywne wprowadzanie pewnych rozwiązań na niższych szczeblach
Podstawowe funkcje:
- funkcja planowania( w tym formułowanie celów i sposobów ich realizacji)
- policyjna( ochrona ogólnych wartości)
- świadcząca ( świadczenie usług)
- gospodarcza( bezpośrednie prowadzenie działalności gospodarczej, wspieranie przedsiębiorstw)
- fiskalna( wymierzanie i egzekwowanie podatków i opłat)
Podmiot samorządu tworzy społeczność lokalna zamieszkała na danym terenie, zorganizowana w terytorialny związek samorządowy (gminę). A zatem gmina jest traktowana jako związek mieszkańców danego obszaru — korporację terenową. Literatura przedmiotu, mówiąc o podmiocie samorządu, posługuje się pojęciem „terytorialna korporacja komunalna” . Oznacza ono, iż samorząd to sprawowanie administracji przez zbiorowość zainteresowanych osób. W przypadku samorządu terytorialnego chodzi o osoby zamieszkałe na danym terenie.
określenie podmiotu samorządu terytorialnego można przyjąć, iż jest nim jednostka o charakterze korporacyjnym wyposażona w osobowość prawną o charakterze publicznymi prywatnym, wypełniająca poprzez wyłonione w drodze wyborów organy zadania administracji publicznej na zasadach niezależności określonej prawnie i podlegająca przy tym nadzorowi państwowemu.
Przedmiot samorządu- Samorząd tworzony jest w celu sprawowania — w wyznaczonym zakresie — administracji publicznej. Toteż właśnie wykonywanie administracji publicznej należy uznać za przedmiot samorządu.
Zasada subsydiarności- posługuje się nią przy rozstrzyganiu problemu podziału władz. Jednym z podstawowych formalnych założeń systemu opartego na zasadzie subsydiarności jest samodzielność i podmiotowość jednostek oraz poszanowanie ich praw. Zgodnie z zasadą pomocniczości ani państwo, ani żadna szersza społeczność nie mogą zastępować inicjatywy i odpowiedzialności osób oraz instytucji pośrednich.
Decentralizacja polega — najogólniej rzecz biorąc — na prawnym zabezpieczeniu organom niższych stopni w strukturze organizacyjnej względnej samodzielności w stosunku do organów wyższych. Dokonuje się tego poprzez wyraźne określenie możliwości i sposobów ingerowania organów wyżej usytuowanych w działalność organów niżej stojących w strukturze organizacyjnej. Z zastosowania zasady decentralizacji w strukturze organów administracji państwowej i samorządu wynika ponadto reguła, iż nadzór nad organami zdecentralizowanymi odbywa się przy użyciu środków wyraźnie przez ustawę określonych i dozwolonych w danej, konkretnej sytuacji.
Uznanie samorządu terytorialnego za element struktury zdecentralizowanej oznacza, iż jednostka tego samorządu — gmina, została wydzielona z całości administracji państwowej.
Centralizacja- Zasada centralizacji oznacza podporządkowanie się organów niższego rzędu organom wyższego rzędu oraz skupianiu decyzji w organach centralnych i naczelnych. Centralizacja zakłada brak samodzielności organów niższego szczebla i ścisłe ich uzależnienie od struktur nadrzędnych, które kierują ich pracą. Zasada centralizacji stosowana była w absolutnych państwach policyjnych.
Organizacja samorządu terytorialnego
W Polsce samorządy zostały zorganizowane, zgodnie z podziałem terytorialnym państwa, trójszczeblowo i składają się z:
- gmin
-powiatów
-województw
Gmina – podstawowa jednostka organizacyjna, w której mieszkańcy podejmują decyzje za pośrednictwem organów gminy lub w drodze referendum . Organem kontrolnym i stanowiącym jest Rada Gminy, w której skład wchodzą radni. Rada Gminy wybiera Zarząd Gminy- organ wykonawczy. Na czele Zarządu stoi wójt/burmistrz/prezydent miasta.
Powiat- tworzy kila sąsiadujących ze sobą gmin. Organem uchwałodawczym jest Rada Powiatu wybierana przez ogół mieszkańców(w jej skład wchodzą radni). Rada Powiatu wybiera Starostę wraz z urzędem powiatowym(starostwem). Starosta i starostwo to organy wykonawcze.
Województwo- największe jednostki samorządu terytorialnego. Organy samorządowe województwa tworzą : sejmik wojewódzki- władza uchwałodawcza oraz marszałek województwa wraz z urzędem marszałkowskim - władza wykonawcza. Sejmik wybierany jest przez wszystkich uprawnionych do głosowania mieszkańców. To on powołuje marszałka.
W województwach obok administracji samorządowej funkcjonuje również administracja rządowa, której reprezentantem jest wojewoda.
Zadania samorządu terytorialnego
Zadania samorządu można podzielić na zadania własne i zlecone.
Zadania własne- to zadania publiczne służące zaspokajaniu potrzeb wspólnoty samorządowej. Realizowane są z własnych środków finansowych stanowiących dochody jednostek samorządu terytorialnego. Ustawy samorządowe gwarantują samodzielność w ich realizacji.
Ustawodawca wprowadza domniemanie wykonywania przez gminę wszystkich zadań samorządu terytorialnego niezastrzeżonych dla innych jednostek samorządu terytorialnego. Ustawy o samorządzie powiatowym i samorządzie województwa wyliczają zadania przekazane do realizacji przez te jednostki, co pozwala na wyłączenie tych zadań z kompetencji gminy.
Zadania zlecone- Zgodnie z treścią Konstytucji, jeżeli wynika to z uzasadnionych potrzeb państwa, ustawa może zlecić jednostkom samorządu terytorialnego wykonywanie innych zadań publicznych. Ustawy samorządowe określają tryb przekazywania i sposób wykonywania zadań zleconych. Zadania zlecone określane są jako zadania państwowe, gdyż są realizowane z uwagi na zaistniałe potrzeby państwa. Nie są to bezpośrednio zadania samorządu terytorialnego lecz są to zadania z zakresu administracji rządowej. Środki na ich realizacje zapewniane są przez organy administracji rządowej. Zadania zlecone dzielą się na:
- zadania przekazane z mocy ustawy,
- zadania przekazane w drodze porozumienia.
Nie wymieniam oddzielnie zadań gminy, powiatu i województwa, bo jest tego za dużo.
3. Nadzór nad samorządem terytorialnym reguluje Konstytucja RP i ustawy samorządowe.
Cele nadzoru:
-samodzielność samorządu
-konieczność utrzymania jedności działania wszystkich elementów administracji publicznej
-ochrona samorządu przez nadużyciami reprezentantów organów samorządu
-ochrona państwa oraz jednostek obywateli przed działaniami organów zdecentralizowanych
Funkcje nadzoru :
-strzeżenie prawa
-funkcja ochronna i wspierająca ma na celu realizację nadzoru prewencyjnego i ma charakter represyjny
Organy nadzoru:
-Prezes Rady Ministrów
-Wojewodowie
-Regionalne Izby Obrachunkowe; w zakresie spraw finansowych
Organ ma 7 dni na przedłożenie treści uchwały wojewodzie, natomiast uchwały budżetowe muszą być przedłożone RIO.
Organ nadzoru wszczynając postępowanie wstrzymuje wykonanie danej uchwały.
Środki nadzoru:
- informacyjno- doradcze
-korygujące
-wstrzymanie wykonania uchwał
-stwierdzenie nieważności
-zarządzenie zastępcze
-środki personalne