Pojęcie i przedmiot prawa pracy

 

•€€€€€€€ PRAWO PRACY jest to gałąź prawa obejmująca ogół norm regulujących stosunki pracy oraz stosunki społeczne prawnie związane ze stosunkami pracy. [T. Liszcz, Prawo pracy, 3. wyd., Warszawa 2006, s. 19. Podobnie: L. Florek, T. Zieliński, Prawo pracy, 9. wyd., Warszawa 2007, s. 6; Z.Radwański, Prawo cywilne – część ogólna, 6. wyd., Warszawa 2003, s. 8; W. Szubert, Zarys prawa pracy, Warszawa 1976].

•€€€€€€€ Podstawą wyodrębnienia prawa pracy w samodzielną gałąź prawa jest kryterium przedmiotu regulacji, czyli rodzaj stosunków społecznych regulowanych przez normy prawne.

•€€€€€€€ Za autonomicznością prawa pracy przemawiają następujące argumenty:

- ,,wyodrębnienie kodyfikacyjne”

- ,,samodzielność zasad i przyjmowanych założeń kierunkowych”

- ,,zasady i podstawowe założenia konstrukcyjne prawa pracy (…) są nacechowane swoistością podejścia nakierowanego na realizację funkcji ochronnych wobec pracownika”. [M. Safjan, [w:] System prawa prywatnego, T. 1. Prawo cywilne – część ogólna, pod red. M. Safjana, Warszawa 2007, s. 65-66]

•€€€€€€€ ,,W ramach prawa pracy występują zespoły regulacji opartych na regułach prawa prywatnego i z niego się wywodzących, jak i prawa publicznego. (…) Prawo pracy jest zarówno prawem prywatnym, jak i prawem publicznym”. [M. Safjan, [w:] System prawa prywatnego, T. 1. Prawo cywilne – część ogólna, pod red. M. Safjana, Warszawa 2007, s. 65]

 

PRZEDMIOT prawa pracy

•€€€€€€€ ,,Przedmiotem prawa pracy w najszerszym tego słowa znaczeniu są stosunki społeczne związane z pracą podporządkowaną”. [L. Florek, T. Zieliński, Prawo pracy, 9. wyd., Warszawa 2007, s. 4. Podobnie: T. Liszcz, Prawo pracy, 3. wyd., Warszawa 2006, s. 17].

•€€€€€€€ Stosunki społeczne towarzyszące stosunkom pracy [ściśle związane ze stosunkami pracy]

- ,,Poza stosunkiem pracy, który jest głównym stosunkiem regulowanym przez prawo pracy, do przedmiotu tej gałęzi prawa należą niektóre stosunki społeczne, ściśle związane ze stosunkami pracy”. [T. Liszcz, Prawo pracy, 3. wyd., Warszawa 2006, s. 21]

•€€€€€€€ Stosunki społeczne towarzyszące stosunkom pracy [ściśle związane ze stosunkami pracy]

Należą do nich w szczególności:

•         Procesowe stosunki pracy (stosunki związane z rozstrzyganiem sporów o roszczenia ze stosunku pracy);

•         Stosunki organizacyjne (stosunki związane z prowadzeniem polityki w dziedzinie zatrudnienia, w szczególności związane z promocją zatrudnienia i przeciwdziałaniem bezrobociu);

•         Stosunki ochrony pracy (stosunki związane ze sprawowaniem przez właściwe organy nadzoru nad warunkami pracy);

•         Zbiorowe stosunki pracy (stosunki zbiorowego prawa pracy).

Europejskie prawo pracy

 

Europejskie prawo pracy sensu largo

•€€€€€€€ Europejskie prawo pracy sensu largo oznacza ogół norm odnoszących się do stosunków pracy, tworzonych w ramach działalności organizacji zachodnioeuropejskich, a w szczególności UE i Rady Europy.

•€€€€€€€ Europejskie prawo pracy sensu largo

1. normy tworzone w ramach działalności Unii Europejskiej

2. normy tworzone w ramach działalności Rady Europy

2.1. Europejska Konwencja Praw Człowieka (1950 r.)

2.2. Europejska Karta Społeczna (1961 r.)

2.3. Zrewidowana Europejska Karta Społeczna (1996 r.)

 

Europejskie prawo pracy sensu stricte

•€€€€€€€ normy tworzone w ramach działalności Unii Europejskiej

•€€€€€€€ Kompetencje ustawodawcze UE w zakresie prawa pracy opierają się na art. 153 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej

•€€€€€€€ PIERWOTNE prawo UE

- Traktat o UE

- Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej

- Karta praw podstawowych UE

•€€€€€€€ II. Pochodne (wtórne) prawo UE – akty prawne tworzone przez instytucje UE

- art. 288 TfUE

Rozporządzenia

Dyrektywy

Decyzje

Zalecenia i opinie

Funkcje prawa pracy

 

 

1. OCHRONNA

   • za pomocą norm prawa pracy dąży się do ,,wyrównania” sytuacji pracownika (słabszej ekonomicznie strony stosunku pracy) wobec pracodawcy

   • normy prawa pracy (co do zasady) określają minimalne standardy, które mogą być rozszerzane na korzyść pracownika

   • w związku z powyższym dla prawa pracy typowe są normy semiimperatywne (jednostronnie bezwzględnie obowiązujące)

 

2. PORZĄDKOWA (ORGANIZACYJNA)

• jest uzupełnieniem funkcji ochronnej

 

Funkcja ochronna oraz funkcja porządkowa (organizacyjna) prawa pracy wzajemnie się przenikają. Uwidacznia się to chociażby na przykładzie norm regulujących czas pracy. Normy te chronią pracownika przed wyzyskiem, zatem pełnią funkcję ochronną, ale jednocześnie wpływają na organizację pracy u danego pracodawcy, więc należy im przypisać funkcję porządkową (organizacyjną).

 

*** W okresie Polski Ludowej wyróżniano ponadto funkcję wychowawczą prawa pracy.

Szczególne właściwości norm prawa pracy

NORMY PRAWA PRACY
Normy BEZWZGLĘNIE obowiązujące [ius cogens]
zwane także : bezwzględnie wiążącymi bezwzględnie stosowanymi imperatywnymi kategorycznymi
Ich zastosowanie nie może być wyłączone lub ograniczone wolą (decyzją) stron, jak również odmiennym zwyczajem.
Np. art. 291 § 4 k. p. : Terminy przedawnienia nie mogą być skracane ani przedłużane przez czynność prawną.

 

!!! Dla prawa pracy charakterystyczne są normy semiimperatywne (jednostronnie bezwzględnie obowiązujące).

Indywidualne a zbiorowe prawo pracy

 

•€€€€€€€ Indywidualne i zbiorowe prawo pracy stanowią dwa działy tej samej dziedziny prawa.

•€€€€€€€€ W założeniu indywidualne prawo pracy normuje stosunki pomiędzy pracodawcami a pracownikami, zbiorowe natomiast – pomiędzy pracodawcami a przedstawicielstwem pracowników. W pierwszym przypadku są to jednolite stosunki pracy, w drugim natomiast zróżnicowane stosunki prawne – określane mianem zbiorowych stosunków pracy. (L. Florek, Indywidualne a zbiorowe prawo pracy – związki i podziały, [w:] Indywidualne a zbiorowe prawo pracy, pod red. L. Florka, Warszawa – Kraków 2007, s. 13)

•€€€€€€€€ ,,Indywidualne i zbiorowe prawo pracy nie dają się od siebie całkowicie oddzielić. PRZENIKANIE SIĘ ich instytucji widać zwłaszcza wyraźnie w zakresie kształtowania warunków pracy i płacy”. (L. Florek, Indywidualne a zbiorowe prawo pracy – związki i podziały, [w:] Indywidualne a zbiorowe prawo pracy, pod red. L. Florka, Warszawa – Kraków 2007, s. 16. Podobnie: G. Goździewicz, Przenikanie się instytucji prawnych w indywidualnym i zbiorowym prawie pracy, [w:] Indywidualne a zbiorowe prawo pracy, pod red. L. Florka, Warszawa – Kraków 2007, s. 44)

 

INDYWIDUALNE prawo pracy (prawo stosunku pracy)

 

•€€€€€€€ PRZEDMIOT indywidualnego praw pracy: stosunki pracy w rozumieniu art. 22 § 1 k.p.

•€€€€€€€ Przedmiotem regulacji tego działu jest pozycja prawna stron stosunku pracy, w ramach którego pracownik (w rozumieniu art. 2 k. p.: osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę) świadczy pracę w zamian za wynagrodzenie wypłacane przez pracodawcę.

• Indywidualne prawo pracy nie reguluje więc sytuacji prawnej osób niebędących pracownikami.

• Przedmiotem regulacji indywidualnego prawa pracy nie jest ani sytuacja prawna osób wykonujących pracę w ramach umów cywilnoprawnych, ani osób pozostających w stosunkach służbowych z instytucjami militarnymi lub paramilitarnymi.

ZBIOROWE prawo pracy

 

• ,,Zbiorowe prawo pracy” jest to zwrot używany wyłącznie w języku prawniczym, jest to dosłowne tłumaczenie niemieckiego zwrotu: kollektives Arbeitsrecht lub francuskiego: droit collectif travail.

• Przedmiot zbiorowego prawa pracy stanowią stosunki prawne, których treścią są grupowe prawa i interesy.

• Zbiorowe prawo pracy reguluje stosunki prawne między organizacjami pracowników a pracodawcami lub ich organizacjami, noszące niekiedy nazwę zbiorowych stosunków pracy [por. m.in.: L. Florek, A. Świątkowski]

• Zbiorowe prawo pracy obejmuje także stosunki między pracodawcą a pozazwiązkowymi przedstawicielami pracowników.

• Niekiedy do zbiorowego prawa pracy zalicza się też prawną regulację udziału pracowników w zarządzaniu zakładami pracy (tzw. partycypację pracowniczą).

• Zbiorowe stosunki pracy stanowią bardzo niejednorodną grupę stosunków prawnych.

• ZASADY PRAWA PRACY

•  

• 1.    Pojęcie zasad prawa

• ZASADY PRAWA to:

• •€€€€€€€ ,,szczególnego rodzaju normy systemu prawnego”

• •€€€€€€€ ,,normy o wysokiej pozycji hierarchicznej w systemie prawa” [S. Wronkowska, [w:] S. Wronkowska, Z. Zieliński, Zarys teorii prawa, Poznań 1997, s. 187 ]

•  

• ,,Szczególna rola zasad prawa w systemie prawnym polega na tym, że:

• a)     wyznaczają one kierunki działań prawodawczych (…),

• b)     ukierunkowują proces interpretacji przepisów prawnych,

• c)     wskazują kierunki stanowienia prawa, a w szczególności sposoby czynienia użytku z tzw. luzów decyzyjnych, i nadto

• d)     ukierunkowują sposób czynienia użytku z różnych, przysługujących różnym podmiotom praw”. [S. Wronkowska, [w:] op.cit., s. 188 ]

•  

• ,,Zasady prawne mogą być wprawdzie bezpośrednio sformułowane w tekście, znacznie częściej jednak zasady te trzeba na podstawie tekstu prawnego dopiero odtwarzać, najpierw rekonstruując wzorzec, według którego prawodawca ukształtował jakąś instytucję prawną lub ich zespół, a następnie, formułując normę – zasadę, nakazującą w określony sposób interpretować wydawane przepisy i stosować wyinterpretowane normy”. [S. Wronkowska, [w:] op.cit., s. 188 ]

•  

• 2.    Pojęcie zasad prawa pracy

• •€€€€€€ są to normy o dużym stopniu ogólności, które wyrażają ogólne założenia i idee przewodnie całego systemu prawa pracy oraz prawnie wiążące dyrektywy o dużym stopniu ogólności, oddziałujące na kształt rozwiązań szczegółowych (dyrektywy skierowane do ustawodawcy oraz do partnerów społecznych, którzy uczestniczą w tworzeniu norm prawa pracy)

•  

• 3.    FUNKCJE zasad prawa pracy

• •€€€€€€ Zasadom można przypisać funkcję wytycznych kierunkowych dla działań prawotwórczych.

• •€€€€€€ Zasady pełnią funkcję wskazówek interpretacyjnych.

• •€€€€€€ Na szczególne traktowanie zasad prawa pracy rzutują reguły stosowania przepisów kodeksu cywilnego do stosunków pracy, określone przez ustawodawcę w art. 300 k.p. (zgodnie z art. 300 k.p. stosowanie przepisów kodeksu cywilnego do stosunków pracy jest dopuszczalne tylko wówczas, gdy nie są one sprzeczne z zasadami prawa pracy). Kryterium niesprzeczności z zasadami prawa pracy decyduje o możliwości zastosowania przepisów kodeksu cywilnego do stosunków pracy.

•  

• 4.    PODSTAWOWE i ,,POZAPODSTAWOWE” zasady prawa pracy

• •€€€€€€€ W rozdziale drugim działu pierwszego kodeksu pracy zostały sformułowane podstawowe zasady prawa pracy [art. 10-18² k.p.].

• •€€€€€€€ ,,W orzecznictwie i piśmiennictwie wyróżnia się dalsze zasady ,,pozapodstawowe”, jak zwłaszcza podporządkowania pracownika, ryzyka pracodawcy czy osobistego świadczenia pracy”. [L. Florek, T. Zieliński, Prawo pracy, 9. wyd., Warszawa 2007, s. 9]

• Zasada równego traktowania w zatrudnieniu

•  

• Źródła prawa:

• •€€€€€€€ Europejska Karta Społeczna: art. 4 ust. 3

• •€€€€€€€ Zrewidowana Europejska Karta Społeczna: art. 4 ust. 3, art. 20, art. 27

• •€€€€€€€ Karta praw podstawowych UE: art. 21

• •€€€€€€€ TUE: art. 2, art. 3 ust. 3 zd. 2, art. 6

• •€€€€€€€ TfUE: art. 8, art. 153 ust. 1 pkt i, art. 157

• •€€€€€€€ Dyrektywa 2000/43 z 29 V 2000 r. w sprawie wdrożenia zasady równego traktowania osób bez względu na pochodzenie rasowe i etniczne

• •€€€€€€€ Dyrektywa 2000/78 z 27 XI 2000 r. w sprawie ogólnych ram równego traktowania w zakresie zatrudnienia i wykonywania zawodu

• •€€€€€€€ Dyrektywa 2006/54 z 5 V 2006 r. w sprawie wprowadzenia w życie zasady równości szans oraz równego traktowania kobiet i mężczyzn w dziedzinie zatrudnienia (wersja przeredagowana)

• •€€€€€€€ Konstytucja RP z 2 IV 1997 r.: art. 32 ust. 2, art. 33

• •€€€€€€€ Ustawa z 3 XII 2010 r. o wdrożeniu niektórych przepisów Unii Europejskiej w zakresie równego traktowania

• •€€€€€€€ Art. 9 § 4 k.p.

• •€€€€€€€ Art. 11² – 11³ k.p.

• •€€€€€€€ Art. 18 § 3 k.p.

• •€€€€€€€ Art. 18^3a – 18^3e k.p.

• •€€€€€€€ Art. 94 pkt 2b k.p.

• •€€€€€€€ Art. 94¹ k.p.

• •€€€€€€€ Ustawa z 20 IV 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy: art. 2a, art. 2b, art. 123

• Zasada równego traktowania w zatrudnieniu

•  

• 1.    DYFERENCJACJA w stosunkach pracy

• 1.1.

• Dyferencjacja to uzasadnione i zgodne z prawem odmienne traktowanie pewnych kategorii pracowników.

• 1.2. PRZYCZYNY dyferencjacji w stosunkach pracy

• Odmienne traktowanie pewnych kategorii pracowników ze względu na:

• 1) CECHY OSOBISTE (w szczególności: wiek, sytuacja rodzinna, przynależność do związku zawodowego, kwalifikacje pracownika)

• 2) RÓŻNICE W WYKONYWANIU PRACY (w szczególności: rodzaj pracy, podstawa nawiązania stosunku pracy, wymiar czasu pracy)

•  

• 2.    DYSKRYMINACJA polega na gorszym traktowaniu pewnych kategorii pracowników ze względu na określone odrębności.

•  

• 3.    Zasada równego traktowania w zatrudnieniu w świetle dokumentów RADY EUROPY

• 3.1.

• -Europejska Karta Społeczna, art. 4 ust. 3

• -Zrewidowana Europejska Karta Społeczna, art. 4 ust. 3, art. 20, art. 27

• 3.2.

• Art. 20 ZEKS

• Prawo pracowników do równych szans i do równego traktowania w sprawach zatrudnienia i wykonywania zawodu, bez dyskryminacji ze względu na płeć, powinno zostać zagwarantowane w następujących sferach:

• 1- dostęp do zatrudnienia, ochrona przed zwolnieniem i reintegracją zawodową;

• 2- poradnictwo i szkolenia zawodowe, przekwalifikowanie i readaptacja zawodowa;

• 3- warunki zatrudnienia i pracy, w tym wynagradzania;

• 4- przebieg kariery zawodowej, włączając w to awansowanie.

• 3.3.

• WYŁĄCZENIA

• 3.3.1.

• Z zakresu stosowania art. 20 ZEKS mogą być WYŁĄCZONE kwestie dotyczące:

• 1- zabezpieczenia społecznego;

• 2- świadczeń dla bezrobotnych;

• 3- świadczeń emerytalnych;

• 4- świadczeń należnych po śmierci żywiciela.

• [ZAŁĄCZNIK do ZEKS, art. 20]

• 3.3.2.

• Z zakresu stosowania art. 20 ZEKS mogą być ponadto WYŁĄCZONE zawody, które ze względu na charakter lub warunki wykonywania, mogą być powierzane jedynie osobom określonej płci.

• [ZAŁĄCZNIK do ZEKS, art. 20]

• 3.4.

• -Zdaniem Komitetu Ekspertów, ,,zasada równego traktowania pracowników oznacza brak jakiejkolwiek dyskryminacji, zarówno BEZPOŚREDNIEJ, jak i POŚREDNIEJ”.

• [cyt. za: A.M. Świątkowski, Prawo socjalne Rady Europy, Kraków 2006, s. 82]

• -Nie sprzeciwiają się jej jednak szczególne środki prawne mające zaradzić faktycznym nierównościom. [ZAŁĄCZNIK do ZEKS, art. 20]

• -Nie mają charakteru dyskryminującego przepisy mające na celu ochronę pracy kobiet [w szczególności w okresie ciąży oraz w okresie sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem]

• [ZAŁĄCZNIK do ZEKS, art. 20]

•  

• 3.5.

• ,,Państwa członkowskie są obowiązane zagwarantować właściwe (materialnoprawne i proceduralne) środki ochrony prawnej pracownikom – ofiarom dyskryminacji ze względu na płeć”, w szczególności:

• -         UŁATWIENIA DOWODOWE w sprawach dotyczących dyskryminowania pracowników;

• -         Roszczenie o należne świadczenie;

• -         Roszczenie o reaktywowanie bezprawnie rozwiązanego stosunku pracy oraz wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy.

• Zob. szerzej: A. M. Świątkowski, Prawo socjalne Rady Europy, Kraków 2006, s. 80-81

•  

•  

•  

•  

• 4.    Zasada równego traktowania w zatrudnieniu w świetle prawa UE

• 4.1.

• Karta praw podstawowych UE

• -Karta praw podstawowych UE posiada taką samą moc prawną jak Traktaty [art. 6 ust. 1 zd. 1 TUE]

• -roz. III Równość, art. 21 – zakaz dyskryminacji

• 4.2.

• TfUE

• -Art. 8 – We wszystkich swoich działaniach Unia zmierza do zniesienia nierówności oraz wspierania równości mężczyzn i kobiet.

• -Art. 153 ust. 1 pkt i – równość kobiet i mężczyzn w odniesieniu do ich szans na rynku pracy i traktowania w pracy

• -Art. 157 ust. 1 – Każde państwo członkowskie zapewnia stosowanie zasady równości wynagrodzeń dla pracowników płci męskiej i żeńskiej za taką samą pracę lub pracę tej samej wartości.

• 4.3.

• DYREKTYWY

• *Dyrektywa 2000/43 z 29 VI 2000 r. w sprawie wdrożenia zasady równego traktowania osób bez względu na pochodzenie rasowej i etniczne

• *Dyrektywa 2000/78 z 27 XI 2000 r. w sprawie ogólnych ram równego traktowania w zakresie zatrudnienia i wykonywania zawodu

• *Dyrektywa 2006/54 z 5 V 2006 r. w sprawie wprowadzenia w życie zasady równości szans oraz równego traktowania kobiet i mężczyzn w dziedzinie zatrudnienia i pracy (wersja przeredagowana)

•  

• 4.4.

• 1. Obowiązki pracodawcy w zakresie urzeczywistniania zasady równego traktowania w zatrudnieniu (niedyskryminowanie + przeciwdziałanie dyskryminacji).

• 2. Odpowiedzialność odszkodowawcza pracodawcy

• 3. Ciężar dowodu w sprawach o naruszenie zasady równego traktowania w zatrudnieniu

•  

• 5.    Zasada równego traktowania w zatrudnieniu w świetle polskiego prawa pracy

•  

• 5.1.           Konstytucja RP z 2 IV 1997 r.

• -art. 32 ust. 2: Nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny.

• -Kobieta i mężczyzna mają równe prawa w życiu społecznym , a w szczególności równe prawo do zatrudnienia i awansów, do jednakowego wynagrodzenia za pracę jednakowej wartości (art. 33)

•  

• 5.2.           Ustawa z dnia 3 grudnia 2010 r. o wdrożeniu niektórych przepisów Unii Europejskiej w zakresie równego traktowania

•  

• 5.3.           Zasada równego traktowania w zatrudnieniu jako podstawowa zasada prawa pracy

• -art. 11² k.p.:

• Pracownicy mają równe prawa z tytułu wypełniania takich samych obowiązków; dotyczy to w szczególności równego traktowania kobiet i mężczyzn w zatrudnieniu.

• -art. 11³ k.p.:

• Jakakolwiek dyskryminacja w zatrudnieniu, w szczególności ze względu na płeć, wiek, niepełnosprawność, rasę, religię, narodowość, przekonania polityczne, przynależność związkową, pochodzenie etniczne, wyznanie, orientację seksualną, a także ze względu na zatrudnienie na czas nieokreślony lub nieokreślony albo w pełnym lub w niepełnym wymiarze czasu pracy - jest niedopuszczalna.

•  

• 5.4.           FUNKCJE zasada równego traktowania w zatrudnieniu

• 1)     Funkcja wytycznej kierunkowej dla działań prawotwórczych.

• Zasada równego traktowania w zatrudnieniu jako wytyczna kierunkowa dla działań partnerów społecznych w zakresie tworzenia autonomicznych źródeł prawa pracy

• -Art. 9 § 4 k.p.:

• Postanowienia układów zbiorowych pracy i innych porozumień zbiorowych, regulaminów oraz statutów określających prawa i obowiązki stron stosunku pracy, naruszające zasadę równego traktowania w zatrudnieniu, nie obowiązują.

•  

• 2)     Funkcja wskazówki interpretacyjnej.

•  

• 3)     Kryterium niesprzeczności z zasadami prawa pracy (w tym z zasadą równego traktowania w zatrudnieniu) decyduje o możliwości zastosowania przepisów kodeksu cywilnego do stosunków pracy. Por. art. 300 k.p.

•  

• 5.5.           Obowiązki pracodawcy w zakresie przeciwdziałania dyskryminacji w zatrudnieniu

• -Art. 94 pkt 2 b k.p.

• -Art. 94 ¹ k.p.

•  

• 5.6.           ODPOWIEDZIALNOŚĆ pracodawcy za naruszenie zasady równego traktowania w zatrudnieniu

• -art. 18 ^3d k.p.

• Osoba, wobec której pracodawca naruszył zasadę równego traktowania w zatrudnieniu, ma prawo do odszkodowania w wysokości nie niższej niż minimalne wynagrodzenie za pracę, ustalane na podstawie odrębnych przepisów.

•  

• 5.7.           UŁATWIENIA DOWODOWE

• -Art. 18 ^3b k.p.

• -,,… chyba że pracodawca udowodni, że kierował się obiektywnymi powodami”.

Ćwiczenia ostatnie