Molier – „Świętoszek”

PLAN WYDARZEŃ:

1.Pani Pernelle planuje wyprowadzkę z domu.

2.Walery pragnie ożenić się z Marianną

3.Orgon oświadcza córce, iż chce by poślubiła Tartuffe'a

4.Doryna przekonuje Mariannę, by sprzeciwiła się woli ojca

5.Sprzeczka między Walerym, a Marianną

6.Świętoszek usiłuje uwodzić Elmirę

7.Damis opowiada ojcu o zalecaniu się Tartuffe do Elmiry

8.Orgon wypędza syna z domu

9.Orgon postanawia zapisać Świętoszkowi cały swój majątek

10.Kleant usiłuje przekonać Świętoszka do zwrócenia pieniędzy

11.Marianna prosi ojca, aby nie zmuszał jej do małżeństwa z Tartuffe

12.Elmira ukrywa męża pod stołem, by ten mógł się przekonać o prawdziwym obliczu Świętoszka podczas ich rozmowy.

13.Orgon przekonuje się o winie Tartuffe, wypędza go z domu

14.Damis dowiedziawszy się o tym, co zaszło wraca do domu

15.Pani Pernelle nie wierzy w nieuczciwość Świętoszka

16.Do domu przybywa Pan Zgoda z nakazem opuszczenia go przez Orgona z rodziną

17.Walery radzi Orgonowi, by opuścił miasto

18.Próbę ucieczki Orgona udaremnia Tartuffe, który przybywa wraz z żołnierzami

19.Świętoszek zostaje aresztowany, gdyż rozpoznano w nim od dawna poszukiwanego przestępcę

20.Oficer unieważnia akt darowizny i uwalnia od zarzutu zdrady Orgona

21.Domownicy cieszą się ze szczęśliwego zakończenia sprawy

22.Orgon zapowiada oddanie Marianny za żonę Waleremu

BOHATEROWIE:

Tartuffe

Tytułowy Świętoszek to religijny hipokryta, który swoją fałszywą pobożnością mami Orgona, aby położyć rękę na jego majątku. Wywodzi się ze szlachty, ale stracił cały swój dobytek i szuka sposobu, aby ponownie się wzbogacić. Zwrócił na siebie uwagę Orgona, poprzez swoją przesadną pobożność. Dzięki temu wkupił się w łaski zamożnego szlachcica, który przyjął go do swojego domu. O tym, że tytułowy bohater nie jest świętym, świadczy fakt, iż próbuje on romansować z Elmirą – żoną swojego wybawcy. Komizm tej postaci widać najlepiej, gdy nalega, by Doryna, rozmawiając z nim, zakryła chustą swoje piersi, ponieważ widok ten przywodzi mu na myśl grzeszne wyobrażenia. Nie jest jednak prostym naciągaczem czy szarlatanem, ale wykwintnym aktorem, wypowiadającym się zawsze w elokwentny sposób. Mężczyzna zdaje sobie sprawę, że nie wszyscy nabierają się na jego sztuczki, ale nic sobie z tego nie robi, ponieważ pan domu jest jego protektorem. Do tego stopnia potrafi zawładnąć Orgonem, że ten przepisał na niego cały swój majątek. Bohater jest jednak postacią dwulicową i bezczelną. Wykorzystuje naiwność swojego wybawcy, drwi sobie z niego. Po zdemaskowaniu jego prawdziwych zamiarów okazało się, że jest nie tylko dwulicowy, ale i bezwzględny. Bez skrupułów rozkazał przeprowadzenie eksmisji całej rodziny Orgona z mieszkania, które w świetle prawa należało teraz do niego. Postać ta jednak zostaje ukarana. Oficer gwardii zaaresztował go, ponieważ książę rozpoznał w nim od dawna poszukiwanego oszusta.

Orgon

Orgon jest postacią złożoną. Z treści dramatu wynika, że za młodu był walczącym u boku króla człowiekiem. Przed rozpoczęciem akcji Świętoszka był człowiekiem racjonalnym i szanowanym przez rodzinę. Można przypuszczać, że z wiekiem zapragnął zbliżyć się do Boga i poszukiwał osoby, która mu to ułatwi. Na swoje nieszczęście poznał Tartuffe’a. Orgon bardzo długo pozostawał pod wpływem swojego przyjaciela. Mężczyzna dawał się manipulować Świętoszkowi, który skłócił go z rodziną. Doszło nawet do tego, że Orgon postanowił złamać wcześniej dane słowo Waleremu i ofiarować Tartuffe’owi rękę swojej córki Marianny. Naiwnie zaślepiony powierzchowną pobożnością swojego gościa zwierzył mu się ze swoich największych tajemnic, a w akcie złości na swojego syna uczynił ze Świętoszka jedynego spadkobiercę swojego majątku. Jako głowa rodziny jest bardzo stanowczy, a wręcz uparty. W jego sposobie kierowania domem można dopatrzyć się elementów tyranii. Narzucił swoją wolę Mariannie, każąc jej wyjść za Tartuffe’a i pozostał nieubłagany w tej kwestii, co świadczyło także o jego egoizmie. W kontaktach z synem był bardzo wybuchowy. Po jednej z kłótni (o Świętoszka, oczywiście), przepędza Damisa z domu i wydziedzicza go.Jego zaślepienie Tartuffe’em trwało do momentu, gdy sam, na własne oczy przekonał się, kim naprawdę był Świętoszek. Jego przeszłość uratowała go przed teraźniejszością. Za zasługi wobec króla wszelkie umowy i dokumenty działające na jego niekorzyść zostały unieważnione przez księcia.

Elmira

Druga żona Orgona. Młoda kobieta nie jest matką Damisa i Marianny, ale przyjaźni się z nimi. Od początku poznała się na Tartuffe’ie, ale nie potrafiła przekonać męża, że to oszust. Bohaterka jest piękną kobietą, która przywykła do adorowania. Cechuje się zdrowym rozsądkiem i tym, że twardo stąpa po ziemi. Zdaje sobie sprawę, że nie nakłoni Orgona do zamiany zdania, co do ślubu Marianny i postanawia wziąć sprawy w swoje ręce. Swoją kokieterią i szantażem próbuje nakłonić Tartuffe’a, by sam wycofał się z zamiaru poślubienia córki Orgona. Elmira nie jest lubiana przez swoją teściową. Podjęła ostateczne środki by zdemaskować Tartuffe’a. Uwiodła Świętoszka na oczach swojego męża. Po utracie całego majątku nie robi wyrzutów Orgonowi, co świadczy o jej wyrozumiałości.

Kleant

Brat Elmiry. Można nazwać go „głosem zdrowego rozsądku rodziny”. Bohater ten w żadnej sytuacji nie daje ponieść się emocjom i wszystkie swoje działania poprzedza chwilą zadumy. W racjonalny i klarowny sposób próbuje przekonać Panią Pernelle i Orgona o oszustwie Tartuffe’a. Starsza kobieta jednak nie słucha jego argumentów. Jedną z cech bohatera jest przenikliwość jego sądów. Wszystkim dookoła stara się dawać dobre rady.

Marianna

Córka Orgona z pierwszego małżeństwa. Jest spokojną i skromną dziewczyną. Zakochana w Walerym, z którym chciała się pobrać, z pokorą przyjmuje nakaz ojca o poślubieniu Tartuffe’a. Jej karność wobec Orgona wynika ze strachu, jaki czuje przed nim. Pomimo, że kocha Walerego, to nie potrafi podjąć jakichkolwiek działań, żeby przeciwstawić się woli opiekuna. Próbuje namówić ojca, by pozwolił jej odejść do zakonu, jeśli nie może patrzyć na jej szczęście, ale na mężczyźnie ta deklaracja nie zrobiła większego wrażenia.

Damis

Syn Orgona z pierwszego małżeństwa, brat Marianny. Młodzieniec jest bardzo porywczy i nie może znieść Tartuffe’a. Jego awanturniczy charakter powoduje, że często jest nazywany głupcem. Jest postacią bardzo prostolinijną i nie podobają mu się wszelkie spiski i intrygi. Najchętniej rozwiązałby problem ze Świętoszkiem za pomocą siły. Kocha swojego ojca. Po tym, jak dowiaduje się o kłopotach Orgona, wraca do domu, nie wspominając nawet o wielkiej awanturze, przez którą został wydziedziczony i przegnany.

Doryna

Panna respektowa (czyli służąca) Marianny. Najzabawniejsza postać w komedii. Bohaterka ta jest typową dla tego gatunku literackiego, w rzeczywistości służące nie mogły sobie pozwalać na tak wiele.

Rezolutna kobieta często wykazuje się swoim złośliwym poczuciem humoru, przez co ożywia akcję. Zachowuje się jak członkini rodziny Orgona. Jawnie przeciwstawia się Pani Pernelle, kpi z pana domu i buntuje Mariannę przeciwko niemu. Nie znosi Tartuffe’a i jako jedyna mówi mu to wprost. Dobry humor nigdy jej nie opuszcza.

Pani Pernelle

Matka Orgona. Wydaje się być bardziej zauroczona Tartuffe’em niż jej syn. Poznajemy ją, gdy oburzona i zezłoszczona próbuje ostentacyjnie wyjść z mieszkania Orgona, po tym, jak jego mieszkańcy krytycznie wypowiadali się o Świętoszku. To po niej syn odziedziczył apodyktyczność. Jej krytyczne wypowiedzi na temat wszystkich członków rodziny stanowią ekspozycję utworu. Pomimo tego, że uważa się za osobę pobożną, to nie szanuje innych ludzi i bez powodu policzkuje i obraża swoją służącą – Flipotę. Do końca uparcie wierzyła, że cała rodzina przeciwstawiała się Tartuffe’owi, ponieważ nie mogli znieść jego dobroć.

PROBLEMATYKA:

Świętoszek jest dziełem piętnującym często spotykane w siedemnastowiecznej Francji zjawiska, takie jak fałszywa, powierzchowna pobożność, obłuda czy interesowanie się życiem innych. Nie przymykał oczu na obserwowane negatywne zjawiska, przez co przysporzył sobie wielu wrogów, ludzi, którzy zajmowali się tylko przyziemnymi korzyściami. Gdy ten główny bohater Świętoszka został pozbawiony maski fałszywej pobożności i ukazał swoje prawdziwe oblicze - doszło do konfrontacji pozorów z rzeczywistością, co stanowiło punkt kulminacyjny komedii. Orgon i Pani Pernelle do ostatniej chwili bronili się przed kolącą ich w oczy prawdą, czyli faktem, że Świętoszek okazał się oszustem. Poprzez tę konfrontację poruszony został problem łatwowierności. Takie cechy jak bezkrytycyzm i zaślepienie zostały w Świętoszku skarcone i ośmieszone. Molier pokazał, że tacy ludzie jak Orgon, czy jego matka, są pożywką dla czyhających oszustów. Ta oświeceniowa komedia jest również satyrą na stosunki służby i jej pracodawców. Ciekawą postacią z tego punktu widzenia jest Doryna, panna respektowa (czyli służąca) Marianny. Rezolutna kobieta często wykazuje się swoim złośliwym poczuciem humoru, przez co ożywia akcję. Zachowuje się jak członkini rodziny Orgona. Jawnie przeciwstawia się Pani Pernelle, kpi z pana domu i buntuje Mariannę przeciwko niemu. Nie znosi Tartuffe’a i jako jedyna mówi mu to wprost. Dobry humor nigdy jej nie opuszcza. Można powiedzieć, że postać ta jest ustami Moliera, wypowiada jego poglądy na zastaną, zakłamaną i obłudną rzeczywistość. Świętoszek to zatem utwór, który nadal w XXI wieku bawi nie tylko swym humorem, lecz i poruszaną problematyka, aktualną od czasów najstarszych.