Hanna Dolna

www.moodle.econ.umk.pl

hasło dostępu: toruń

2ECTS

Zaliczenie na ocenę

http://hanna.dolna.wneiz.umk.pl

Katedra Gospodarowania Zasobami Pracy

Dyżury: środa 12:00-13:00 p.102

e-mail: dolna@ econ.umk.pl

wykład-zadania; punkty za nie, za odpowiednią liczbę punktów zwolnienie z testu

10pkt- b dobry

9pkt- dobry+

8pkt- dobry

7pkt- dostateczny+

6pkt- dostateczny

Test zaliczeniowy za prawidłową odpowiedź 1 pkt, a za złą -0.5pkt

Test na ostatnim wykładzie w czerwcu

• Psychologia- nauka o zachowaniu człowieka, procesach psychicznych warunkujących to zachowanie oraz zależności między stanem organizmu i środowiskiem zewnętrznym

• PSYCHOLOGIA obserwuje jak jednostka funkcjonuje w danym kontekście społecznym i sytuacji behawioralnej

• SOCJOLOGIA bada zachowania ludzi w grupach lub instytucjach

• ANTROPOLOGIA bada zachowania ludzi w kontekście kulturowym

Związki między ekonomią a psychologią?

• Psychologia jako nauka zajmująca się jednostką

• Makro-, mezo-, mikroekonomia a psychologia

• Anegdota Thomasa Schellinga

• Psychologia ekonomiczna(finansów) i ekonomia behawioralna(behawioralne finanse)

Ekonomia behawioralna:

Analizuje zachowanie człowieka w sprawach ekonomicznych. Przez analizę mechanizmów społeczno-psychologicznych leżących u podstaw zachowań ekonomicznych tworzy model „człowieka ekonomicznego” a nie model „ człowieka ”. Wzbogaca modele ekonomiczne nadając im bardziej realistyczny wymiar, przez co zwiększa ich trafność.(S.Maital)

Behawioralne finanse:

• Bada i opisuje rzeczywiste zachowania inwestora i wyjaśnia je w kontekście wiedzy psychologicznej, socjologicznej i antropologicznej

• Teoria finansów zakłada, że jest istotą racjonalną

• Behawioralne finanse spostrzegają inwestorów jako zwykłych ludzi, ulepszając emocjom, zniekształceniom poznawczym i posiadającym różne preferencje, w tym inwestycje.

Cele psychologii:

• opisuje zachowania

• Wyjaśnia zachowania

• Przewidywanie zachowania

• Kierowanie zachowaniem

• Polepszanie jakości życia

Opisywanie zachowania:

• Staranne opisywanie zachowania w kategoriach obiektywnych

• Dane behawioralne- sprawozdania z obserwacji

• Reakcja- zachowanie, które się obserwuje

• Bodziec- czynnik wywołujący reakcję

• Opis- dane na temat związków między bodźcami a reakcjami jednostki

• Psychologia poszukuje stałych związków między bodźcami i reakcjami

Wyjaśnianie zachowania

• Atrybutowanie- dlaczego on to zrobił?

• Jakie okoliczności mogły doprowadzić kogoś do podjęcia określonego zachowania?

• Ustalanie jak pewne bodźce powodują obserwowalne obserwacje

• Wykrywanie związków między wiązkami reakcji

Psychologowie wnioskują o stanach wewnętrznych mających leżeć u źródeł danego zachowania lub zespołu zachowań

Dlaczego sprzedał a nie poczekał aż portfel akcji X się odbuduje

Przewidywanie zachowania:

• Twierdzenia o prawdopodobieństwie, ze wystąpi jakieś zjawisko, zachowanie lub, że zostanie wykryty jakiś związek

• Oparte na analizie statystycznej

• Przewidywanie przyczynowe określa wpływ zmiennej bodźcowej na dane zachowanie

• Warunek bodźcowy- zmienna niezależna

• Zmienna zależna- zmienna, której wartości są rezultatem zmiennej niezależnej

• Zależność opisujemy przy pomocy współczynników korelacji

Osoby przyjmujące perspektywę zysku wykazującą większą awersję do ryzyka. Zatem sprzedają akta, żeby zachować ile się da.

Kierowanie zachowaniem:

• Spowodowanie zachowania lub zablokowanie zachowania

• Konieczna identyfikacja każdego czynnika determinującego zachowanie

• Zdolność kierowania zachowaniem daje potwierdzenie trafności przewidywań i wyjaśnień

• Pomaga w polepszeniu jakości życia

Wiedza może nas chronić(do pewnego stopnia) przed impulsywnymi zachowaniami. Dostarczenie rzetelnej informacji inwestorom na temat planów, przewidywań. Można wpływać na perspektywę oceny zjawisk przez inwestorów.

Polepszanie jakości życia:

• Odkrycia psychologii znajdują zastosowanie w rozwiązywaniu ludzkich problemów

• Ostatecznym celem psychologii jest polepszanie jakości życia i pomoc społeczeństwu w aktywniejszym funkcjonowaniu.

Możemy wpływać na wzrost lub zminimalizowanie paniki na rynkach finansowych. Zatem można minimalizować skutki kryzysu.

Dziedziny psychologii

Psychologia stosowana Psychologia teoretyczna

• Psychologia pracy

• Psychologia sportu

• Psychologia wychowania

• Psychologia

• Psychologia kliniczna

Współczesne kierunki psychologii:

23.02.2011

Percepcja działań ekonomicznych:

• Procesy psychofizyczne

• Procesy uwagi

• Procesy pamięci

• Schematy poznawcze

Spostrzeganie zmysłowe

• Spostrzeganie jest podstawą naszego kontaktu ze światem fizycznym i społecznym

Cele spostrzegania:

• Uzyskanie trafnego, stabilnego wizerunku świata

• Rozpoznawanie czy obiekt jest przyjazny czy zagrażający

• Podejmowanie trafnych decyzji

• Kierowanie zachowaniem( własnym i innych; wywieranie wpływu)

• Przetrwanie

Fazy spostrzegania:

Procesy umysłowe-wspomnienia, wiedza, wartości, poglądy, postawy

Rozpoznawanie obiektów- przypisywanie znaczeń

Percepcja- synteza wrażeń, wewnętrzna interpretacja obiektów( scalanie impulsów)

Wrażenia- zamiana energii fizycznej na impuls nerwowy

Stymulacja środowiska- energia fizyczna

Typy receptorów zmysłowych:

• Fotoreceptory światło, widzenie

• Chemoreceptory bodźce chemiczne, smak, węch

• Mechanoreceptory ruchy komórek, receptorów, wrażenie słuchowe, dotykowe, kinestetyczne

• Termoreceptory zmiany temperatury, wrażenie ciepła i zimna

Złudzenia zmysłowe

• Kiedy zmysłu oszukują nas (łac. Illudere- wykpiwać)

• Inni je podzielają( są funkcją zniekształceń informacji otrzymywanych z wzorca sensorycznego, tak nie jest w przypadku halucynacji, urojeń, samooszukiwania się

• Złudzenia powstają gdy:

• Brakuje kluczowych informacji [do identyfikacji]

• Składniki są w nieoczekiwanych relacjach

• Nie występują znane nam wzorce

• Wnioski

• Umysł odgrywa aktywną( znaczącą) rolę w tworzeniu obrazu świata (chimery, nastawienia)

• Kontekst wpływa na sposób, w jaki spostrzegamy pojawiające się na jego tle bodźce

Próg absolutny:

• Próg absolutny- minimalna energia fizyczna potrzebna do wytworzenia doznania sensorycznego( zmysłowego)

Spostrzeganie pozaprogowe:

Czy jest możliwe?

• Spostrzeganie podprogowe- „Nie widzę i nie wiem”

• Spostrzeganie nadprogowe-„ Widzę i nie wiem”

Percepcja podprogowa i nadprogowa:

Percepcja podprogowa „Nie widzę i nie wiem”	Percepcja nadprogowa „Widzę i nie wiem”
W pewnych okolicznościach ludzie zachowują się tak, jak gdybyśmy zobaczyli lub usłyszeli, choć próba detekcji i tego bodźca wskazywałaby, że jest on poniżej progu sensorycznego (zmysłowego) Przekazy podprogowe nie mają wyraźnego i bezpośredniego wpływu na zachowanie	Człowiek nie zdaje sobie sprawy z oddziaływania bodźca, gdy nie widzi powiązania, związku pomiędzy bodźcem nadprogowym (perswazyjnym) a sytuacja w jakiej się znajduje Przekazy nadprogowe opierają się a przekazie „nie wprost” co powoduje wyłączenie „filtru krytycznego myślenia” i dużą skuteczność perswazyjną

Spostrzeganie nadprogowe”

• Perswazja peryferyczna- na peryferiach pola widzenia, w tle, nasza świadoma uwaga go ignoruje( słońce, warzywny uśmiech, powiększone źrenice)

• Efekt substytucji logo- przenoszenie znaczeń w oparciu o markery tożsamościowe(prawie, Marek Konrat, kabaret Mumio, p.Pikuś itd.)

• Plasowanie produktu-(product placement) wplatanie produktów w fabułę lub scenografię produkcji filmowych lub telewizyjnych adresowanych do szerokiej widowni (Nokia o 50% wzrost rozpoznawalności marki, o 100% wzrost atrakcyjności marki; Warka Strong pita na środku pustyni)

• Plasowanie pośrednie- wykorzystywanie idei substytutu logo (lodówka w kształcie butelki, charakterystyczne nadgryzione jabłuszko itd.

[zadanie za każdy podpunkt 0.5pkt napisać inne przykłady]

Prawo Webera

• Ledwo dostrzegalna różnica- taka różnica między bodźcami, która może być dostrzeżona przez człowieka

• ΔI/ I=k

ΔI- przyrost wielkości bodźca wystarczający do stwierdzenia różnicy w spostrzeganej wielkości

I-wielkość bodźca

k- stała część początkowej wartości bodźca

Prawo Fechnera

• Siła wrażenia zmienia się wprost proporcjonalnie do logarytmu bodźca

• S=k logi + C

S- intensywność bodźca

k- współczynnik proporcjonalności

I-intensywność początkowa

C- różnica między kolejnymi bodźcami (ułamek Webera ΔI/ I)

Telekomunikacja- określenie intensywności bodźców słuchowych jednostką pomiaru

Lewdo dostrzegalne różnice dla niektórych modalności bodźca ( za Falkowskim):

• Ciężar I.d.r. wagi= 2%

• Światło I.d.r natężenia= 7,9%

• Dźwięk I.d.r. natężenia= 4,8%

• Smak I.d.r. natężenia=2%

• Pieniądze I.d.r.= 10%

Przykłady:

• Co jesteśmy w stanie szybciej zauważyć: zmianę ciężaru produktu czy zmianę natężenia światła?

[ciężar, bo I.d.r. wagi=2% < I.d.c. natężenia światła-7,9%]

• Zmiana natężenia hałasu:

Czy zauważalny będzie wzrost hałasu w hali fabrycznej o natężeniu hałasu 90db, gdy wstawimy tam jeszcze jedną maszynę emitującą 4db?

NIE

Granica normy= 90db ( może dojść do uszkodzenia słuchu przy chronicznym działaniu)

Aplikacje ledwo dostrzegalnej różnicy:

• Strategia zwiększania wymiaru produktu ( minimalizowanie wzrostu kosztów, np. coca-cola)

• Strategia zmniejszania wymiaru produktu ( zmniejszanie parametrów produktu, bez zmiany ceny, np. „United Airlines”)

• Opieranie się na względnych różnicach ( eksperyment R.Thalera, obniżki cen, wzrost wynagrodzeń)

PROCESY UWAGI:

Co to jest uwaga i do czego nam służy?

• Uwaga- zdolność organizmu do skupienia się na bodźcach istotnych dla zadań wynikających z bieżącej sytuacji

Świadome przypominanie sobie i rozpoznawanie przedmiotów wymaga uwagi

Rodzaje uwagi:

• Uwaga mimowolna( nieświadoma)-przetwarzanie informacji na progu naszej świadomości (na wejściu sensorycznym), pojawia się zanim skupimy uwagę, od razu po dostarczeniu sygnałów z receptorów do mózgu

• Uwaga dowolna( świadoma)- przetwarzanie informacji wymagające zaangażowania procesów umysłowych; skupienia uwagi

Funkcje uwagi:

• Filtr bodźców- kanał komunikacyjny przesyłający informacje; pojemność uwagi jest ograniczona [zbyt wiele informacji powoduje zakłócenia (eksperyment z samolotem)]

• Selektor reakcji- przetwarzanie opiera się na zdolności do właściwej selekcji i szybkiej selekcji bodźców i reakcji tylko na najistotniejsze bodźce( nie jesteśmy w stanie reagować na wiele bodźców)

• Wrota świadomości- ze wszystkiego co dzieje się wokół nas świadomi jesteśmy tylko tego, na czym skupimy uwagę (magazyn wspomnień)

Cechy bodźców zwracające uwagę:

• Intensywne

• Nieoczekiwane

• Nowe

• Zmienne

• Wyraziste

• Szczególne

• Powtarzalne

• Istotne dla nas

• Zgodne ze stanem fizjologicznym

• Zgodne z minionymi doświadczeniami

• Zgodne z naszymi emocjami

• Zgodne z naszymi zainteresowaniami i biegłością w danej dziedzinie

Automatyzmy:

• Przetwarzanie informacji odbywa się bez wysiłku

• Czynność może zostać uruchomiona, wykonywana i zakończona bez udziału świadomej uwagi

• Można wykonywać jednocześnie inne czynności bez zakłócenia podstawowej

Zadanie Stropa- przykład automatyzmu w czytaniu

Rola nastawień w spostrzeganiu:

• Nastawienie- gotowość do spostrzegania i reagowania na bodźce w określony sposób

Ludzie mogą odmiennie spostrzegać i reagować na te same przedmioty, wydarzenia, gdy wcześniej zostało wytworzone nastawienie

[zad. Wpływ nastawienia na dalsze decyzje w biznesie]

09.03.2011

Pamięć

• Pamięć jest procesem, dzięki któremu przechowujemy, a później odtwarzamy informacje.

Brak pamięci prowadzi do całkowitej utraty orientacji w świecie

STADIA AKTU PAMIĘTANIA

KODOWANIE

PRZECHWYTYWANIE

WYDOBYWANIE

• Kodowanie- stadium opracowania informacji. Informacja zostaje przekształcona w specyficzny kod neuronalny. Dobudowujemy nową informację do tego, co już wiemy- tworzymy sieć pojęć.

• Przechowywanie- magazynowanie, utrzymywanie informacji w pamięci przez pewien czas. Skuteczniej przechowujemy gdy:

• Wiążemy ze znanymi elementami

• Od czasu do czasu ją powtarzamy

• Od czasu do czasu z niej korzystamy

• Wydobywanie- uzyskiwanie dostępu do przechowywanej informacji

WYDOBYWANIE

Przypominanie	Rozpoznawanie
Odtwarzanie informacji, z którą zetknęliśmy się wcześniej Test pytań otwartych Test niedokończonych zdań	Uświadomienie sobie, ze pewna informacja jest tą, którą widzieliśmy lub usłyszeliśmy wcześniej. Test wyboru Test typu prawda-fałsz Łatwiejsza, przy działaniach marketingowych

MODEL PAMIĘCI:

Pamięć sensoryczna

Ulotne wrażenia bodźców

[mała trwałość]

PAMIĘĆ OPERACYJNA

(chwilowe wspomnienie)

18-20 sekund

Pamięć DŁUGOTRWAŁA

Przechowuje informacje, które można

Wydobywać w dowolnym czasie

PAMIĘĆ DEKLARATYWNA SEMANTYCZNA [system pojęć, definicje, znaczenia] EPRODYCZNA [własne przeżycia autobiograficzne]	PAMIĘĆ PROCEDURALNA [dotyczy schematów postępowania, Relacja zależności]

Zakres pamięci krótkotrwałej (operacyjnej)

Metody zwiększania pojemności pamięci operacyjnej

PORCJOWANIE (ograniczone zasoby) Porcja- jednostka informacji mająca pewne znaczenia	POWTARZANIE (ograniczony czas pamiętania) -podtrzymujące (zachowujące) -opracowujące( wiążące)

Pamięć długotrwała

• Pamięć długotrwała jest magazynem wszystkich doświadczeń, zdarzeń, informacji, emocji, umiejętności, słów, reguł, ocen, które zostały przeniesione z pamięci zmysłowej i krótkotrwałej.

Organizacja pamięci długotrwałej:

TYTUŁ	Organizacja według znaczeń, co zapewnia powiązania z przechowywanymi elementami
KATALOG	Wiedza jest przechowywana w dobrze zorganizowany, uporządkowany sposób
ODSYŁACZE	Wiele alternatywnych wskazówek pozwala na korzystanie ze zgromadzonych informacji

Mechanizmy zapominania:

• Zanikanie- rozpadanie się śladów pamięciowych, przechowywanie informacji zostaje z czasem utracona

• Interferencja- przechowywana informacja jest blokowana przez analogiczne informacje

• Nieskuteczne wydobywanie- pozorna utrata informacji jest skutkiem nieudanego wydobywania

• Motywowane zapominanie- wyparcie ze świadomości zdarzeń przerażających

16.03.2011

I.Wpływy procesów poznawczych na oceny:

Schematy poznawcze:

Wykorzystanie metod oszczędności poznawczej do interpretowania postrzeganych bodźców

[schematy poznawcze nie są patologią]

Istota postrzegania społecznego

• Poznając innych doświadczamy ich podobieństwa do samych siebie

• Spostrzegamy innych jako zdolnych do tego, aby w sposób zamierzony wpływać na przebieg zdarzeń [np. potrącenie kogoś rowerem]

• zarówno siebie jak i innych odbieramy jako zdolnych do zaplanowanego działania

Procesy poznawcze wpływające na oceny

KATEGORYZOWANIE (klasyfikowanie)	ATRYBUTACJE (przypisywanie przyczyn)

Kategoryzowanie według cech

Kategoryzowanie według stereotypów

Na podstawie stereotypów I skojarzeń	Interpersonalna Intelektualna merytoryczna

[Obcokrajowiec na wydziale WNEiZ zachowuje się inaczej niż inni i myślimy, że wszyscy jego mieszkańcy tak się zachowują]

Samospełniająca przepowiednia

Wejściowe oczekiwania programują nasze zachowanie, które prowokuje drugiego człowieka do określonego zachowania potwierdzającego nasze wejściowe oczekiwania względem niego

Przykłady:

• hossaa i bessa na giełdzie

• hiperinflacja

• upadłość banku

• błąd konfirmacji

• oczekiwania a oceny pracownicze

• oczekiwania a wynik w negocjacjach

Atrybucje- przypisywanie przyczyn zachowaniom, skutkom

Atrybucje wewnętrzne: [tkwiąca w podmiocie podejmujący działania, „jaka jest przyczyna, że ta firma tak długo utrzymuje się na rynku?”] Dyspozycje jednostek: wiedza umiejętności doświadczenie motywacja postawy system wartości itd.	Atrybucje zewnętrzne: Umiarkowania sytuacyjne: inni ludzie szczęście/ pech presja czasu złożoność, trudność działania normy grupy warunki życia autorytet, ekspertyza itd. [Postępowanie tak jak inni, „Straciłem, bo miałem pecha”

Podstawowy błąd atrybutacji:

Systematyczna tendencyjność, polegająca na nadmiernym wykorzystywaniu atrybucji wewnętrznych przy wyjaśnieniu przyczyn zachowań innych ludzi

Atrybucje „w służbie ego”

Atrybucje obronne

-chronią nasze poczucie wartości

Perspektywa/ Rodzaj sytuacji	Sukces	Porażka
Ja	Atrybucje wewnętrzne	Atrybucje zewnętrzne
Ty	Atrybucje zewnętrzne	Atrybucje wewnętrzne

Podstawowy styl atrybutacyjny

Nastawienie/Rodzaj efektu	Sukces	Porażka
Optymista	AW Stałe i globalne	AZ Zmienne i specyficzne
Pesymista	AZ Zmienne i specyficzne	AW Stałe i globalne

[lepiej być umiarkowanym optymistą]

23.03.2011

Teoria atrybucji Kelley’a

Jak na podstawie kilku obserwacji uprawdapadabniamy przyczyny zachowań?

• zgodność i powszechność zachowania

czy inni też się tak zachowali?

• wyjątkowość, wybiórczość zachowania

Czy ta osoba często się tak zachowuje wobec tego obiektu?

[czy kiedyś się to zdarzyło]

• stałość, spójność zachowania

Czy w podobnych okolicznościach zachowa się tak samo?

Czy zachowanie utrzymuje się w czasie?

[powtarzalne- spójność wysoka]

Macierz Kelley’a

Inne układy informacji o współzmienności, które decydują o atrybucji zachowania:

Rodzaj atrybucji Cecha zachowania	Atrybucja zewnętrzna (cechy obiektu)	Atrybucja wewnętrzna (cechy osoby)	Atrybucja mieszana (okoliczności- osoba + obiekt)
Zgodność zachowania
Wyjątkowość zachowania
Spójność zachowania

Ograniczenia:

• nie można tego zastosować gdy nie znamy osoby, nic o niej nie wiemy

• szeroka wiedza na temat rynku

Wnioski: Model współzmienności Kelley’a:

• Model współzmienności nie jest opisem codziennych, nieformalnych przypadków atrybucji

• wykorzystanie modelu wymaga:

• czasu

• motywacji

• sposobności, aby zbierać informacje dotyczące powszechności, wybiórczości i spójności zachowania

Koncepcje konfiguracyjne:

• zasada konfiguracji wyjaśnia nam sposób, w jaki ludzie dokonują atrybucji na podstawie pojedynczej obserwacji (gdy nie dysponujemy informacjami o współzmienności)

• konfiguracja dotyczy zakładanej obecności lub nieobecności skutków…. coś tam dalej

Schematy przyczynowe:

Są koncepcjami wyjaśniającymi jak dwie przyczyny (lub więcej) wywołują łącznie pewien skutek. Determinują atrybucje w przypadku pojedynczych obserwacji.

Schemat wielu przyczyn wystarczających

Schemat wielu przyczyn koniecznych

Opiera się na założeniu, że obecność jednej z dwóch przyczyn (np. przyczyny A lub przyczyny B) wystarczy do wywołania skutku Np.Osoba rozwiązująca łatwe zadanie albo ma duże zdolności ( przyczyna A) albo włożyła duży wysiłek (przyczyna B) Schemat wielu przyczyn wystarczających zakłada, że jedna przyczyna wystarczy do wywołania skutku Między przyczynami zachodzi relacja dysjunktywna („lub”, „albo”)

Opiera się na założeniu, że obydwie przyczyny są konieczne (zarówno przyczyna A i B) aby wywołać skutek Np. Osoba rozwiązuje trudne zadanie i jest zdolna (przyczyna A) i włożyła w to duży wysiłek (przyczyna B) Schemat wielu przyczyn koniecznych zakłada, że muszą zaistnieć obydwie przyczyny do wywołania skutku Między przyczynami zachodzi relacja koniunkcyjna („i”)

Schematy przyczynowe:

Przyczyna	A obecna	A nieobecna
B obecna	Skutek	Skutek
B nieobecna	Skutek	----------------------------

Przyczyna	A obecna	B nieobecna
B obecna
A nieobecna

Zasada pomniejszania:

• kiedy wzbudzamy schemat wielu przyczyn wystarczających, to pomniejszamy rolę drugiej przyczyny

• Rola danej przyczyny jest pomniejszana, gdy obecne są także inne możliwe przyczyny

• Ta zasada nie pojawia się w schemacie wielu przyczyn koniecznych

Korzyści ze stosowania schematów przyczynowych:

• kiedy jesteśmy poinformowani o wystąpieniu jakiegoś skutku, schematy przyczynowe pozwalają wnioskować o obecności lub nieobecności możliwych przyczyn

• Korzystanie ze schematów przyczynowych pomaga w przewidywaniu prawdopodobieństwa danego skutku na podstawie dostępnej wiedzy w obecności lub nieobecności tych dwóch przyczyn

• Schematy przyczynowe umożliwiają wnioskowanie na temat przypuszczeń co do obecności

Zasada powiększania

• Jest pewnym wariantem zasady pomniejszania

• Kiedy jakaś przyczyna wpływa hamująco na pojawienie się obserwowanego skutku, wówczas obecność tej przyczyny potęguje wrażenie, że druga przyczyna miała wartość facylitującą (ułatwiającą), czyli była szczególnie istotna

• Przykład

Dwie osoby zdały egzamin tak samo

Osoba X Całą noc czuwała A-przyczyna hamująca obecna	Osoba Y Całą noc dobrze spała BRAK przyczyny hamującej

Kto ma większe zdolności?

Polacy są przedsiębiorczy- mit czy prawda?

Racjonalność ludzkich zachowań

Czy wybierać mniejszy ale pewny zysk czy większy, ale niepewny?

Wybór racjonalny

• określenie wielkości zysku/straty każdej z opcji

• porównanie wielkości mniejszego i większego zysku/ straty

• oszacowanie szansy zysku

• redukowanie stopnia niepewności co do szans większego zysku

• zbadanie własnej motywacji i determinacji osiągnięcia celu

Wartość oczekiwana

OW=w₁*p₁+w₂*p₂+…+w_n*p_n

gdzie:

W- zysk/ strata

P- prawdopodobieństwo zysku/ straty

Oczekiwana wartość działania jest sumą wszystkich możliwych do uzyskania zysków/ strat pomnożonych przez prawdopodobieństwo ich uzyskania,np.

100*0,2=20

80*0,6=48

Zasada maksymalizacji oczekiwanej wartości:

Zaleca wybór działania o najwyższej oczekiwanej wartości

Zasada oczekiwanej użyteczności działania:

U podłoża tej zasady leży subiektywne spostrzeganie ryzyka, indywidualny stosunek do ryzyka

Jednostka kierująca się tą zasadą zachowuje się zgodnie z pewnymi….coś tam dalej

Ustalanie użyteczności wyniku

• postulat spójności (rozstrzygalności)

• postulat powszechności

• postulat zachłanności (dominacji)

Gdy mamy do wyboru dwie opcje A i B to woli jedną od drugiej lub obydwie są nam obojętne

A B A B A B	Decydent musi być w stanie klarownie określić swoje preferencje względem różnych opcji. Daje tą szansę dokonania konsekwentnych wyborów

30.03.2011

Postulat zachowania (dominacji)

Jeżeli alternatywa A zawiera jakiegoś dobra więcej niż B, a pozostałych dóbr nie mniej niż B, to A będzie przedkładane nad B

A	B

Postuluje się, aby przy niepewnych opcjach, gdzie jedna opcja daje większe szanse uzyskania korzystniejszego wyniku niż druga, wybierać opcję pierwszą pod każdym względem lepszą.

Postulat przechodniości:

Jeżeli A jest preferowane nad B, a B jest preferowane nad C, to A jest preferowane nad C

A > B > C          − →  A > C

Wymaga się, aby preferencje ujawniane przez decydenta były wewnętrznie zgodne, aby decydent przejawiał konsekwentną niechęć do pewnych opcji

Obiekcje dotyczące warunków maksymalizacji użyteczności:

• warunek spójności- bywa spełniony, gdy chodzi o dobra jednowymiarowe, jednorodne, porównywalne, wymierne

• warunek zachłanności- bywa spełniony, gdy zachowujemy dystans emocjonalny w sytuacji decyzyjnej: bywa to trudne przynajmniej z dwóch powodów

• motywacji altruizmu

• motywacji nasycenia dobrem

• warunek przechodniości- bywa spełniony, gdy przy porównywaniu opcji możemy posługiwać się tymi samymi kryteriami, czasami może dochodzić do nieprzechodniości preferencji

Teoria ograniczonej racjonalności:

Ani jednostki, ani organizacje nie dysponują nieograniczonymi możliwościami przetwarzania informacji, koniecznymi do osiągnięcia pełnej (nieograniczonej) racjonalności.

(H. Simon)

Decydenci nie są zdolni do wyborów optymalnych

Ograniczenia procesu racjonalnego podejmowania decyzji

• Racjonalizacja wielu celów

Jeden cel musiałby być realizowany kosztem innego, np. wzrost efektywności a utrzymanie zatrudnienia na dotychczasowym poziomie itp.

• brak pełnej informacji o alternatywach

Ktoś kto stracił pracę musi włożyć wiele wysiłku, by ustalić jakie ma możliwości. Trudno oszacować ten wysiłek

• ograniczone możliwości dokonywania obliczeń

decydent będzie się kierował raczej zasadą satysfakcji, a nie optymalizacji. Zasada satysfakcji pozwala dokonywać wyborów zadowalających- spełniających wiele kryteriów decydenta.

• ograniczone możliwości dokonywania porównań alternatyw

Podejmując decyzje zadowalające nie badamy wszystkich dostępnych alternatyw, lecz zatrzymujemy się na pierwszej, która w dostatecznym stopniu spełnia różne nasze wymagania

Decyzje kupna samochodu:

Model racjonalny: Ustalenie jakie marki są dostępne na rynku samochodowym Ustalenie liczby ważnych cech samochodów Ocena każdej marki ze względu	Model ograniczonej racjonalności: Kupujemy pierwsze oglądany przez nas samochód o ile ma wymagane przez nas kryteria Kierujemy się uproszczonymi metodami-heurystykami

Paradygmat ograniczonej racjonalności:

Zakłada, że istnieją proste reguły (heurystyki) pozwalające szybko i bez wysiłku znaleźć zbliżone do optymalnego rozwiązanie- rozwiązanie satysfakcjonujące podmiot decyzyjny

Przyczyny wykorzystywania heurystyk:

• Ograniczone zdolności umysłu w zakresie przetwarzania informacji

• Dążenie do zmniejszenia wysiłku poznawczego

• wpływ silnych emocji i presji czasu

• uproszczenie złożonych osądów w warunkach niepewności, które w większości przypadków nieźle się sprawdzają

Metody rozumowania:

• algorytm- racjonalna, metodyczna, wykonywana „krok po kroku” procedura umysłowa używana do formułowania ocen i poszukiwania rozwiązań

[ gwarantuje pewny wynik, dosyć czasochłonne]

• heurystyka intuicyjna, upraszczająca procedura umysłowa używana w formułowaniu sądów i poszukiwaniu rozwiązań

[brak pewności czy dobry wynik, pare minut do analizy, mniej czasochłonne]

Heurystyki poznawcze:

• Rozpoznania

Uproszczona reguła rozumowania polegająca na tym, że gdy rozpoznajemy jeden z obiektów i nie przypominamy sobie pozostałych, wyższą wartość przypisujemy obiektowi rozpoznawanemu

Np. wybór między produktem znanej marki i nieznanej

Wiedza ekspercka a heurystyka rozpoznania:

Osoby dysponujące wiedzą na jakiś temat nie mogą skorzystać z tej heurystyki, gdyż trafnie rozpoznają obydwie alternatywy

-większość zasobów może paradoksalnie doprowadzić do mniej trafnych decyzji, tzw. „przekleństwo wiedzy”

• wybierz najlepszy (Take the Best)

Stosujemy ją w sytuacji, gdy musimy dokonać wyboru między wieloma obiektami, a heurystyka rozpoznania nas zawodzi ( przypominamy sobie równie dobrze wszystkie obiekty)

Istnieją bierne kryteria pozwalające przypisać każdemu z rozpatrywanych obiektów pożądane lub nie danej właściwości (cechy)

W wielu sytuacjach jest równie skuteczne jak wyrafinowane modele matematyczne, a jednocześnie nieporównywalnie prostą

• reprezentatywność

06.04.2011

heurystyka reprezentatywności:

Upraszczająca strategia umysłowa polegająca na klasyfikowaniu jakiegoś zjawiska do danej kategorii na podstawie tego, jak bardzo przypomina ono typowy przykład z tej kategorii

Wnioskujemy o jakimś obiekcie na podstawie jego kilku atrybutów lub wyrywkowych obserwacji, ignorując jednocześnie dane statystyczne

Ilustracja reguły reprezentatywności

1. R-R-R-R-R-R

2. O-O-O-R-R-R

3. O-R-R-O-R-O

-stereo typizacja

-stereotypy( płeć, wiek, rasa, subkultura, narodowość, instytucja, zawód itp.)

-Rankingi, medale, dyplomy

-Certyfikaty, licencje

-„Złudzenie gracza”- mało prawdopodobne wydaje nam się, że zawsze będziemy przegrywać, gdyż nie pasuje nam to do schematu losowości

Błędy powstające w wyniku posługiwania się tą regułą:

• ignorowanie ogólnych prawidłowości

• nieuwzględnianie regresji o przewidywaniach

• błąd koniunkcji

• Zakotwiczenia

Reguła zakotwiczania:

Upraszczająca strategia umysłowa polegająca na tym, że ludzie najpierw ogólnie oceniają sytuację, opierając się na dostępnych danych a następnie dostosowuje tą ocenę, biorąc pod uwagę… coś tam dalej

Wpływ reguły zakotwiczania:

• efekt pierwszego wrażenia

• perspektywa (zysk/ strata)

• absurdalnie wysokie wartości nie likwidują „efekt zakotwiczania”

• brak wartości absolutnych na rynkach finansowych, odwoływanie się do wartości względnych

• szacowanie kosztów, ceny, szans

• Reguła dostępności psychicznej:

Upraszczająca strategia umysłowa polegająca na tym, że ludzie oceniają prawdopodobieństwo wystąpienia jakiegoś zdarzenia na podstawie tego, z jaką łatwością przychodzą im na myśl przykłady tego wydarzenia

Jako bardziej prawdopodobne oceniamy te zdarzenia, które są bardziej wyraziste i nasycone emocjami, niż te, które są po prosty częstsze.

Reguła dostępności, a praktyki:

• przecenianie informacji, które wydarzyły się niedawno, postarzają nas emocjonalne, są niezwykłe, które lepiej pamiętamy

• statystyczne zestawienie/ emocjonalny opis

• aktualność w wydarzeń

• obecność w mediach

• „przekleństwo wiedzy”

WNIOSKI:

• Proste heurystyki są tak skuteczne, dlatego że są dopasowane do konkretnej fizycznej społecznej rzeczywistości

• Ich wadą jest to, że ze względu na swoją specyficzność, nie zawsze podążają za szybko zmieniającą się rzeczywistością

• ze względu na uproszczenia, na których się opierają…

Racjonalność a emocje:

Emocje- stany umysłu i organizmu wynikające ze specyficznej relacji organizmu z otoczeniem.

W wyniku badań zaczęto dostrzegać pozytywną rolę emocji w procesie podejmowania decyzji

Wpływ emocji na proces podejmowania decyzji

Negatywny Pod wpływem emocji działamy impulsywnie, następuje zawężenie pola percepcji, zniekształcania informacji, niewłaściwa ocena sytuacji, poczucie nadmiernej pewności siebie, przecenianie roli intuicji	Pozytywny Satysfakcja jest wskaźnikiem do dokonywania wyborów, chroni przed nieskończonym procesem zastanawiania się są wskaźnikiem w odpowiednim momencie, są mechanizmami zapewniającymi optymalny czas poszukiwań

Samuel Johnson:

„Życie jest zbyt długie i nie można go spędzić na rozważaniu, jak powinno się je spędzić”

13.04.2011

Nadmierna pewność siebie:

Zwykle ludzie przeceniają zasób swojej wiedzy, co znaczy, że w rzeczywistości widzą mniej niż sądzą, że wiedzą. Nie doceniają ryzyka i nadmiernie ufają w możliwości własnej kontroli nad zachodzącymi zjawiskami. Ludzie stają się nadmiernie pewni siebie, gdy wcześniej osiągną sukces w nowej dla siebie dziedzinie.

Przyczyny nadmiernej pewności siebie:

• Ignorowanie danych z przeszłości

• Niedocenianie procesów losowych

• Zaniedbywanie analizy sytuacji

• Dążność do potwierdzania swego wizerunku osoby racjonalnej

• Atrybucje obronne

• Przeciążenie informacjami

• Ignorowanie elementarnej wiedzy na temat możliwości ludzkiego myślenia

• „Przekleństwo wiedzy”

• Przyczyny osobowościowe

Iluzje służące podtrzymaniu nadmiernej pewności siebie:

• Iluzja kontroli:

Subiektywne przeświadczenie jednostki, że szansa odniesienia przez nią sukcesu jest niewspółmiernie wysoka w stosunku do rzeczywistego prawdopodobieństwa.

(Ellen Langer)

Atrybuty wzmacniające iluzję kontroli:

• Wybór

• Sekwencja wyników

• Informacja

• Zaangażowanie

• Iluzja (złudzenie) przewagi:

Subiektywne przeświadczenie jednostki, że jest bardziej inteligentna, uczciwa, zdolna, uprzejma, wnikliwa itd. niż inni

Teoria atrybucji

• Iluzja (złudzenie) optymizmu:

Subiektywne przeświadczenie jednostki, iż w przyszłości spotykają ją „pozytywne” zdarzenia (przeszacowanie prawdopodobieństwa), natomiast „negatywne” ominą (zaniżanie prawdopodobieństwa)

Przykłady nadmiernej pewności siebie:

• „Promienie rentgenowskie są oczywistym oszustwem”

(W. Thomson- angielski fizyk i matematyk)

• „Z biologii molekularnej nie może wynikać nic, co miałoby jakąkolwiek wartość dla ludzkiego życia”

( T. MacFarlene)

• „Ktokolwiek spodziewa się uzyskania energii z atomu, opowiada głupstwa”

(E.Rutheford)

Skłonność mężczyzn i kobiet:

Mężczyźni samotni	Mężczyźni żonaci	Kobiety zamężne	Kobiety samotne
85%	73%	53%	51%

Bardziej podatni na nadmierną pewność siebie są mężczyźni (inwestorzy giełdowi) niż kobiety.

Pułapka zbyt częstych transakcji

Program zaradczy:

• opinie ekspertów, obserwatorów

• sięganie do wielu źródeł informacji

• analiza własnego działania

• uwzględnianie prawidłowości statystycznych

• postawianie się w sytuacji drugiej osoby

• wiedza, świadomość błędu

• wypracowanie sobie własnego stanowiska

• podjęcie wysiłku intelektualnego w poszukiwaniu argumentów „za i przeciw”

Percepcja ryzyka ekonomicznego.

Psychologiczne mechanizmy sterujące spostrzeganiem ryzyka.

Ilościowe parametry szacowania wielkości ryzyka:

• wielkość straty

• prawdopodobieństwo poniesienie straty

• wielkość zysku

• Prawdopodobieństwo poniesienia zysku

Kryteria oceny ryzykowności:

• prawdopodobieństwo straty

• oczekiwana wartość starty

• wariancja

Jakościowe parametry szacowania ryzyka:

• wiedza

• zaufanie

• poczucie wpływu

• dobrowolność działania

• natychmiastowość skutków

• nieodwracalność skutków

• katastrofalność skutków

• poczucie lęku

• koncentracja uwagi mediów

• utożsamianie się z sytuacją

• rozkład zysków i strat

20.04.2011

Podstawowe i szczegółowe czynniki ryzyka ekonomicznego

Ocena ryzyka:

Niepokój Katastrofalność Straty o dużej wartości Prawdopodobne straty Silny lęk przed stratą Niedobrowolność	Niewiedza Niewiedza ekspertów Niewiedza inwestorów Brak kontroli	Nowości nowe ryzyko straty natychmiastowe

Jak oceniają ryzyko fachowcy(analitycy finansiści)?

Czynniki percepcji ryzyka w tej grupie to:

• poczucie niepokoju

• ocena zmienności stopy zwrotu

• wiedza o inwestycji

Ocena związku między zyskownością a ryzykownością:

• Pozytywna korelacja- związek rzeczywisty (im wyższe ryzyko tym większego zysku możemy oczekiwać)

• Negatywna korelacja- związek percepcyjny (im wyższe ryzyko tym niższy zysk oczekiwany, branży wielkość zysku im niższe ryzyko, tym bardziej zawyżamy atrakcyjność zysku)

Złudzenie poznawcze- heurystyka afektu

Ludzie dokonują ocen ryzykownych obiektów i działań, opierając się na pobieżnych sądach emocjonalnych (afektywnych).

Gdy jakaś czynność wydaje nam się dobra, to uważamy, że musi być dobra we wszystkich wymiarach, tzn. powinna być mało ryzykowna i dochodowa równocześnie.

Najczęściej popełniane błędy przy podejmowaniu ryzykownych decyzji to:

• błędy oceny holistycznej

• koncentracja wyłącznie na zyskach

• koncentracja wyłącznie na stratach

• błąd ignorowania szansy

• błąd myślenia życzeniowego

• błędne strategie decyzyjne

Błędy oceny holistycznej:

Przy podejmowaniu decyzji nie należy opierać się na „ogólnym wrażeniu”

Czy na targach gospodarstw domowych mogą znaleźć się produkty ryzykowne?

- substancje chemiczne

- łatwopalne substancje

Racjonalne podejście do decydowania w warunkach ryzyka nakazuje, aby szczegółowy wyodrębniać wszystkie zyski i straty oraz prawdopodobieństwo wystąpienia owych zjawisk i strat

Koncentracja wyłącznie na zyskach:

Gdy ludzie angażują się w jakieś działanie mogą przejawiać skłonność do skupiania się tylko na zyskach, zaniedbując analizę strat

• gra w Toto-lotka

• zakładanie własnego interesu

• licytacja czeku 20 $

Koncentracja wyłącznie na stratach:

Ograniczenie analizy sytuacji wyłącznie do strat pomijając perspektywę zysków:

• zmiana pracy

• płacenie podatków

• branie kredytów

• ubezpieczanie się

Błąd ignorowania szansy:

W niektórych przedsięwzięciach zupełnie zaniedbujemy szacowanie prawdopodobieństwa osiągnięcia jakiegoś wyniku:

• loterie

• otwieranie własnego interesu

Błąd myślenia życzeniowego:

Zgodnie z wymaganiami racjonalności powinno się niezależnie oceniać atrakcyjność różnych skutków decyzji i szanse ich wystąpienia

Jednak ludzie w przeciwieństwie do tego postulatu dopasowują swoje przekonania do własnych pragnień:

• test pewności siebie (Weinstein ’80)

• szacowanie