_____________________________________ _____Jana Bąkowská (I wet.stac. 2014 -1a)_____

ANATOMIA wykład 8.

UKŁAD NERWOWY (systema nervosum)

podział:

1) pod względem anatomicznym:

a. centralny układ nerwowy - mózgowie (cerebrum/encephalon)
- rdzeń kręgowy (medulla spinalis)

b. obwodowy układ nerwowy - zwoje nerwowe (ganglia)
- sploty nerwowe (plexuses)
- splotozwoje
- nerwy (nervi)


2) pod względem fizjologicznym (czynnościowym):

a. cz. ruchowa - elementy nerwowe związane z unerwieniem mm. poprzecznie
prążkowanych
- neurony, włókna ruchowe
- nerwy ruchowe (nervi motorici)
- elementy nerwowe w jądrach motorycznych (nuclei motorici)


b. cz. czuciowe - włókna nerwowe czuciowe
- nerwy czuciowe (nervi sensitivi)
- jądra czuciowe (nuclei sensitivi)


c. elementy parasympatyczne - neurony parasympatyczne
- nerwy parasympatyczne (nervi parasymphatci)
- włókna parasympatyczne
- jądra parasympatyczne


d. elementy sympatyczne - neurony sympatyczne
- nerwy sympatyczne (nervi sympatici)
- włókna sympatyczne
- jądra sympatyczne





e. elementy nerwowe związane ze zmysłami - wzrok, węch, smak, słuch,
równowaga
- np. nerwy wzrokowe: n. opticus
- nerwy węchowe: nn. sensori
(olphactori)
- z punktu widzenia organizacji
budowy anatomicznej zaliczane
często są do nerwów czuciowych
- zaliczamy tu niezrozumiałe dla nas
zmysły zwierząt - np. w jaki sposób
szukają legowiska, pszczoły czują
pożytek na kwiatkach



ważne:
- nerwy są częścią prawie każdego narządu w ciele
- w każdym narządzie są tkanki unerwiane przez różne nerwy układu nerwowego (np.
w mięśniach - zakończenia nerwowe, receptory czuciowe a jeżeli są w nich
naczynia, to te naczynia (ich ściany) unerwiane są przez nerwy sympatyczne)
- zrozumienie tego faktu jest bardzo ważne
- pamiętać o tym , że np. kiedy pytają jakie ma neurony gruczoł ślinowy -
produkuje ślinę - musi mieć nerwy, które kontrolują wydzielanie, receptory itp..


główne dwa elementy układu nerwowego:
a. komórki nerwowe - neurony/neurocyty
b. komórki glejowe - jest ich znacznie więcej niż neuronów





















NEURONY - komórki nerwowe/neurocyty

elementy budowy neuronu:

1. Ciało komórki nerwowej (perikarion)

- znajduje się w nim jądro, jąderka, cytoplazma (neuroplazma)
- w cytoplazmie ziarnistości (tigroid)

2. Wypustki

- są 2 rodzaje wypustek

a. dendryty - może być tylko jeden, ale może ich być też wiele
- te doprowadzające impuls do perikarionu tworzą włókna
nerwowe/nerwy afferentne

b. akson (neuryt)/ wypustka osiowa - jest tylko jeden
- odprowadza impuls od perikarionu
- pęczek takich włókien - włókna efferente

- wypustki posiadają osłonki:

a. mielinowa - włókna posiadające taką osłonkę to włókna zmielinizowane
- bez osłonki mielinowej - włókna bezmielinowe
- głównym budulcem są substancje pochodzenia tłuszczowego (np.
sfingomieliny), nadające im biały kolor -> istota biała (substantia alba)
widoczna na przekroju rdzenia

- zanik mielinowej osłonki powoduje tzw. choroby demielinizacyjne (np.
choroba Parkinsona)

b. osłonka Shwanna - leży na zewnątrz włókna
- zbudowana z charakterystycznych łuskowatopodobnych
komórek
- komórki te mają na swoich biegunach charakterystyczne
przewężenia - przewężenia Ranviera

rodzaje włókien ze względu na posiadane osłonki:

a. włókna mielinowe z osłonką Shwanna

b. włókna mielinowe bez osłonki Shwanna

c. włókna bezmielinowe z osłonką Shwanna

d. włókna bezmielinowe bez osłonki Shwanna (włókna nagie)

KOMÓRKI GLEJOWE

- astrocyty, oligodendrocyty, komórki mikrogleju (mezoglei), komórki wyściółkowe
(ependymalne), lemmocyty

1. Astrocyty

a. włókniste

b. protoplazmatyczne

- ich wypustki z jednej strony oblepiają powierzchnie błon komórkowych neuronów
łącząc się z nimi
- inne wypustki przylegają w podobny sposób do naczyń włosowatych
(tzw. stopki/nóżki ssące)
- w ten sposób tworzą rodzaj pomostu łączącego neurony z naczyniami
krwionośnymi
- poprzez ten pomost astrocyty dostarczają z naczyń krwionośnych wszystkie
niezbędne dla życia neuronów substancje
- jednocześnie odprowadzają produkty przemiany materii

- astrocyty w procesach chorobowych tworzą tzw. blizny glejowe, będące
odpowiednikami blizn łącznotkankowych (niezwykle istotna rola naprawcza w
stanach patologicznych)

- potrafią się przekształcać w różne formy, które mają zdolność np. do usuwania
resztek rozpadłych komórek do krwi
- astrocyty pełnią wiele funkcji

2. Oligodendrocyty

- posiadają zdolność mielinotwórczą (wytwarzają mielinę/osłonkę mielinową)
- ich upośledzenie czynnościowe (np. nowotwór) wiąże się z rozpadem mieliny
- inaczej nazywają się komórkami skąpowypustkowymi (ich wypustki są słabo
rozgałęzione)

3. Mezoglej (kom. mikrogleju)

- bardzo malutkie
- prawie nie mają wypustek
- są porozrzucane w centralnym układzie nerwowym
- żyją w „uśpieniu” i czekają na okazję, żeby się uaktywnić (stany patologiczne)
- ich uaktywnienie polega na tym, że powiększają znacznie swoje wymiary i stają się
makrofagami
- te makrofagi posiadają zdolność pożerania, wchłaniania rozpadłych elementów
tkanek, przenikają przez naczynia krwionośne transportując w sobie uprzednio
pochłonięte resztki

4. Komórki ependymalne/wyściółkowe (ependymocyty)

- wyścielają 4 komory mózgowia i kanał centralny rdzenia nerwowego
- z reguły tworzą jedną warstwę ependymy
- stanowią bardzo istotny filtr biologiczny w tzw. barierze mózg-płyn
mózgowordzeniowy
- przez tę barierę mogą się przedostać pewne substancje dobre lub szkodliwe

- w niektórych miejscach tworzą się zgrupowania komórek ependymalnych,
posiadających zdolność produkcji hormonów, np.: ciało podsklepieniowe
(corpora/organon subfornicalis), ciało podspoidłowe (organon subcornisuralis?)

5. Lemnocyty

- na terenie OUN znajdują się komórki, które nie nazywamy komórkami glejowymi, ale
np. lemnocytami, do których należy np.: osłonka Shwanna a także (w obrębie
zwojów) tzw. komórki satelitarne































jądra: - oprócz jądra neuronu istnieje też pojęcie jądra nerwowego

JĄDRA NERWOWE (nucleus nervosus)

- są to skupiska perikarionów wraz z początkowymi odcinkami ich wypustek,
zgrupowanych na terenie centralnego układu nerwowego
- neurony te posiadają identyczne cechy fizjologiczne


-wyróżnia się kilka rodzajów jąder:

a. jądra ruchowe (nuclei motorici) - występują w niektórych obszarach rdzenia
kręgowego i mózgowia
- od nich odchodzą aksony unerwiające mięśnie
poprzecznie prążkowane

b. jądra czuciowe (nuclei sensitivi) - na terenie rdzenia kręgowego oraz mózgowia
- do nich dochodzą dendryty

c. jądra parasympatyczne (nuclei parasympatici) - występują tylko na terenie istoty
szarej odcinka krzyżowego
rdzenia kręgowego oraz w
niektórych obszarach mózgowia

d. jądra sympatyczne (nuclei sympatici) - nie występują na terenie mózgowia
- tylko na terenie istoty szarej odcinka
piersiowego i lędźwiowego rdzenia
kręgowego

- oprócz tych 4 rodzajów jąder znajdują się też jądra związane z narządami zmysłów:
jądro przedsionkowe (nucleus vestibularis) - związane z narządem równowagi
jądro ślimakowe (nucleus cochlearis) - związane z narządem słuchu
itd.















ZWOJE NERWOWE (ganglia)

- są to skupiska perikarionów wraz z początkowymi odcinkami ich wypustek
zlokalizowane w obwodowym układzie nerwowym

- brak zwojów ruchowych!

a. zwoje czuciowe (ganglia sensitivi) - np. na terenie korzonków grzbietowych
rdzenia kręgowego
b. zwoje sympatyczne (ganglia sympatici) - wśród nich wyróżnia się:
- zwoje sympatyczne przykręgowe (ganglia sympatici paravertebrales)
- zwoje sympatyczne leżące blisko kręgosłupa
- zwoje sympatyczne przedkręgowe (ganglia sympatici prevertebrales)
- zwoje leżące w dalszej odległości od kręgosłupa

c. zwoje parasympatyczne (ganglia parasympatici)


istnieją też zwoje związane z narządami zmysłów - w niektórych książkach ku naszemu zaskoczeniu znajdziemy, że jądra nerwowe nie są nazywane jądrami na terenie mózgowia, tylko zwojami - to błąd! ( są JĄDRA podkorowe, podstawne itd.)


SPLOT (plexus)

- twór zbudowany wyłącznie z włókien nerwowych (ze skupisk włókien nerwowych),
które na określonym obszarze łączą się ze sobą, wymieniając włókna nerwowe
- np.: splot lędźwiowy, splot krzyżowy, splot ramienny..
- istnieją sploty okołonaczyniowe (nie wszystkie mają indywidualne nazwy)
wmontowane w przydankę naczyń krwionośnych

zapamiętać:

SPLOTOZWOJE

- znajdują się w ścianach narządów rurowatych układu pokarmowego (np. w
ścianie żołądka lub jelit)
- zlokalizowane są pomiędzy poszczególnymi warstwami ściany np. jelita
- kiedyś nazywane błędnie splotami, np.: splot Meissnera, splot Auerbacha, splot
Szabadasza
- nazywane są splotozwojami, ponieważ oprócz włókien nerwowych w skład ich
wchodzi mnóstwo perikarionów
- jest to więc mieszanka perikarionów i ich wypustek
- są zasadniczą częścią systemu autonomicznego, tzw. jelitowego układu
nerwowego („mózg jelitowy”)


SYNAPSY

synapsa - miejsce połączenia dwóch pochodzących z dwóch różnych źródeł
elementów nerwowych
- w takiej synapsie wyróżniamy część presynaptyczna i postsynaptyczna
- między nimi znajduje się szczelina synaptyczna

- zarówno dendryty jak i aksony posiadają rozgałęzienia
- telodendrion (drzewko dendrytowe)

zakończenia włókien nerwowych:

1. Synapsy aksonów

- odprowadzają impuls od komórki
- rozgałęzienie takiego aksonu kończy się na mięśniu poprzecznie prążkowanym (na
błonach komórkowych miocytów)

a. synapsa nerwowo-mięśniowa - połączenie (w tym przypadku) aksonu z włóknami
mięśniowymi (komórkami mięśni poprzecznie
prążkowanych
- aksony należące do części ruchowej układu
nerwowego unerwiają wyłącznie mięśnie
poprzecznie prążkowane
- mięśnie gładkie unerwiane są przez układ
autonomiczny (ważne żeby tego nie pomylić na
egzaminie!)

b. synapsa asosomatyczna - połączenie między aksonem a błoną komórkową
neuronu (perikarionu)
- perykariony za pomocą aksonów przekazują
bezpośrednio informację do komórek nerwowych za
pomocą impulsu

c. sypansa aksodendrytyczna - między zakończeniem aksonu i dendrytu


2. Synapsy dendrytów

a. synapsy dnedrosomatyczne - między dendrytami a błoną komórkową neuronu

b. synapsy dendroaksonalne - między zakończeniem dendrytu i aksonu






3. Receptory

- olbrzymia grupa należąca do zakończeń dendrytycznych
- zakończenia dendrytów w różnych tkankach w różnych narządach
- zakończenia te zróżnicowane są pod względem budowy morfologicznej a także
wyspecjalizowane są jeśli chodzi o odbiór specyficznych ściśle określonych
bodźców

- dzieli się je na trzy grupy:

a. eksteroreceptory - zlokalizowane w skórze, w tkance podskórnej
b. proprioreceptory - zlokalizowane w mięśniach poprzecznie prążkowanych, w
torebkach stawowych, ścięgnach, więzadłach i w okostnej
c. interoreceptory - np. w ścianach naczyń krwionośnych, ścianach układu moczo-
płciowego, oddechowego, pokarmowego oraz w praktycznie
wszystkich narządach

istnieje jeszcze inne pojęcie receptorów!

- zagęszczenia, skupiska specyficznych substancji białkowych, które mają
właściwości reagowania na substancje biologicznie aktywne noszące nazwę
neurotransmiterów
- takie receptory znajdują się w błonie postsynaptycznej
- te substancje są zgrupowane w pęcherzykach synaptycznych, z których są
uwalniane, znajdują się w szczelinie synaptycznej i oddziaływają na wspomniane
zagęszczenia substancji białkowych zwanych receptorami

w 1976 roku obowiązywało przekonanie że w jednym neuronie nie może być więcej niż jedna substancja pełniąca funkcję neurotransmitera
tymi głównymi substancjami są:
- noradrenalina
- acetylocholina
- serotonina
- dopamina
- kw. gammaaminokwasowy (gabba)

neurony nazywane były odpowiednio według substancji, które zawierały: neurony adrenergiczne, serotoninergiczne, cholinergiczne, dopaminergiczne, gabbaergiczne

wkrótce odkryto, że w jednym neuronie nie mieszczą się wyłącznie pojedyncze substancje, ale także mogą istnieć oprócz tych zasadniczych inne substancje pełniące jedną z 3 rodzajów funkcji:
a. neurotransmiter
b. neuromodulator - takie substancje, których działanie polega na przyspieszaniu
bądź opóźnianiu uwalniania neurotransmiterów (modulują
działanie neurotransmiterów)
c. kotransmiter - substancje biologicznie aktywne, których istnienie warunkuje
możliwość funkcjonowania właściwych neurotransmiterów

- to jest bardzo ogólny podział
- istnieją laboratoria zajmujące się główną grupą tych pomocniczych substancji

do pomocniczych substancji należą m. in.:

a. neuropeptydy - peptydy odkrywane wciąż w układzie nerwowym
- na dzień dzisiejszy znamy około 80 różnych neuropeptydów
- substancja P, VIP, NPY, CCA, NPYY, bombezyna
- niektóre substancje neuropeptydowe mają właściwości
przeciwzapalne
- są też substancje pro-zapalne

b. aminokwasy - mniej liczna grupa

c. opioidy - wewnętrzne opiaty produkowane przez organizm na terenie układu
nerwowego, do których należą : endorfiny, enkefaliny,

w związku z odkryciem tylu różnorodnych substancji pełniących te trzy różne role zaczęły być one teraz bardziej badane

- dzięki badaniom odkryto, że te substancje odgrywają też ważne role w
patologicznych zjawiskach, np. w stanach zapalenia jelit ilość tych substancji
wzrasta stu lub dwustukrotnie

- w takim perykarionie może znajdować się jedna główna substancja i 3-4
substancje poboczne
- wzajemne oddziaływanie tych substancji dla siebie stanowi wielką zagadkę

- dzięki tym badaniom w lekach stosowane są domieszki tych substancji aktywnych

- te substancje aktywnie biologicznie znajdują się w szczątkowych ilościach na
terenie układu nerwowego unerwiającego jakiekolwiek narządy i są trudno
wykrywalne
- tymczasem jeżeli chodzi o różne stany fizjologiczne i patologiczne nagle ich ilość
staje się stukrotnie większa
- do dnia dzisiejszego próbuje wytłumaczyć się ich znaczenie w chorobach
psychicznych

akupunktura - te substancje odgrywają ważną rolę
- udział niektórych neuropeptydów
- drażnienie receptorów








RDZEŃ KRĘGOWY (medulla spinalis)


- granicą między rdzeniem kręgowym a przedłużonym (medulla oblongata) jest
komora 4. (komora otworta), która przechodzi w kanał centralny rdzenia
kręgowego

odcinki: - pars cervicalis medullae spinalis
- pars thoracica medullae spinalis
- pars lumbalis medullae spinalis
- pars sacralis medullae spinalis

- w pewnych miejscach rdzeń kręgowy jest „grubszy”
- są to miejsca, zwane zgrubieniami (intumescentio) , od których odchodzą nerwy,
tworzące sploty
- od tych splotów odchodzą poszczególne nerwy unerwiające przednią kończynę
lewą i prawą (splot ramienny)
- sploty lędźwiowy i krzyżowy - od nich odchodzą nerwy unerwiające kończynę
miedniczną

- koniec rdzenia kręgowego, wykształcony jest w postaci stożka rdzeniowego (conus
medullaris) przechodzącego we włókno końcowe (fillum terminale) pozbawione
neuronów (są to tylko pęczki włókien łącznotkankowych)























przekrój poprzeczny rdzenia kręgowego:

1. Istota szara (substantia grisea medullae spinalis)

- wykształcona w postaci „skrzydeł motyla”
- znajdują się w niej czworakiego rodzaju jądra nerwowe (skupiska perykarionów
wraz z początkowymi odcinkami ich wypustek, spełniających podobną, bądź
identyczną rolę; skupione w centralnym układzie nerwowym)

a. rogi grzbietowe (cornua dorsalis sinister et dexter)
- jądra czuciowe (nuclei sensitivi) - znajdują się we wszystkich odcinkach istoty
szarej rdzenia kręgowego
b. rogi brzuszne (cornua ventralis sinister et dexter)
- jądra ruchowe (nuclei motorici) - znajdują się we wszystkich odcinkach istoty
szarej rdzeniach kręgowego

- posiada słupy pośrednie pomiędzy rogami grzbietowymi i brzusznymi

jądra parasympatyczne (nuclei parasympathici) - tylko w odcinku krzyżowym istoty
szarej rdzenia kręgowego
- są też jądra parasympatyczne
znajdujące się w mózgowiu
- ten układ parasympatyczny
zwany jest też układem
czaszkowo-krzyżowym

jądra sympatyczne - zlokalizowane tylko w odcinku piersiowym i lędźwiowym istoty
szarej rdzenia kręgowego

2. Istota biała (substantia alba)

- znajduje się wokół istoty szarej
- zbudowania głównie z włókien zmienilizowanych (mielina posiada białe
zabarwienie - dlatego istota biała)
- składa się z włókien przewodzących impulsy czuciowe i ruchowe

- część grzbietowa istoty białej - część czuciowa
- przebiegają tu szlaki przewodzące czucie
domózgowiowe i odmózgowiowe - zwane sznurami
albo powrózkami grzbietowymi
- powrózki boczne

- na dole znajdują się szlaki nerwowe ruchowe (w postaci powrózków lub sznurów)
- przechodzą one do mięśni poprzecznie prążkowanych

szczelina grzbietowa pośrodkowa (fissura medialis dorsalis) - bardzo głęboka
szczelina brzuszna pośrodkowa (fissura medialis ventralis)

- gdybyśmy dokonali przekroju poprzeczny na jakiejkolwiek wysokości rdzenia
kręgowego, to w każdym preparacie znajdziemy perykariony zarówno jądra
czuciowego jak i jądra ruchowego


neuromer - odcinek rdzenia kręgowego, od którego odchodzi jedna para nerwów
rdzeniowych (pni nerwów rdzeniowych - trunci nervi spinalis)
- jest ich tyle ile kręgów

korzeń (korzonek) grzbietowy (radics dorsalis) - specyficzna budowa
- na jego terenie jeden neuron
(perykarion) reprezentuje
komórkę pseudojednobiegunową
- tysiące takich perykarionów
pseudojednobiegunowych tworzy
twór zwany zwojem rdzeniowym
(ganglion spinale)

zwój rdzeniowy - skupisko perykarionów z początkowymi odcinkami ich wypustek
na terenie obwodowego UN

komórka pseudojednobiegunowa - z jednego bieguna odchodzi jedna wypustka, w
której znajdują się dwa różne elementy - dendryt
i neuryt
- dendryt idzie na obwód (dendryty- przewodzą
dokomórkowo - włókna afferentne)
- dendryt kończy się receptorem
- czasem są to nagie zakończenia (to też są
receptory) a czasem są to zakończenia
dendrytów obudowane innym rodzajem tkanki
(w tym przypadku nazywamy je ciałkami)

- te zakończenia dendrytów kom. pseudojednobiegunowych zlokalizowanych w
zwojach rdzeniowych przeznaczone są do odbioru sygnałów zarówno ze świata
zewnętrznego jak i wewnętrznego
- w związku tym, rozmieszczone są one praktycznie we wszystkich tkankach
organizmu (receptory czuciowe)
- tymi receptorami są także receptory związane z narządami zmysłów - odbierające
bodźce świetlne, receptory specyficzne, odbierające dźwięki z zewnątrz, receptory
węchowe i receptory smakowe









właściwe receptory czuciowe:

a. eksteroreceptory - zlokalizowane w skórze (tkance podskórnej)
- są reprezentowane przez ciałka albo zakończenia nagie

b. proprioreceptory - receptory czucia głębokiego
- znajdują się w okostnej, mięśniach poprzecznie prążkowanych,
w ścięgnach, więzadłach i torebkach stawowych
- są uwrażliwione i odbierają bodźce informujące centralny
układ nerwowy o położeniu naszego ciała bądź położeniu
poszczególnych części ciała

c. interoreceptory - zlokalizowane w ścianach naczyń krwionośnych oraz w ścianach
narządów rurowatych różnych układów (pokarmowego,
oddechowego, moczopłciowego)
- baroreceptory - są podrażniane przez sygnały świadczące o
zwiększeniu ciśnienia krwi
- chemoreceptory - wrażliwe na sygnały świadczące o poziomie
CO2 lub O2
- osmoreceptory i inne

- wszystkie receptory wykazują niezwykłą różnorodność cech morfologicznych
- reagują wyłącznie na ściśle określone sygnały, posiadające różny charakter

d. telereceptory - związane z narządami zmysłów

e. nocyceptory (bólowe)




















częste pytanie na egzaminie: co to jest nerw rdzeniowy?

NERW RDZENIOWY

budowa korzenia grzbietowego - na jego terenie znajduje się zwój czuciowy
zbudowany z kom. pseudojednobiegunowych
- pomiędzy tym zwojem a częścią obwodową
znajdują się dendryty komórek
pseudojednobiegunowych
- obwodowo od tego zwoju w skład korzonka
grzbietowego wchodzą dendryty (kończące się
receptorami)
- od kom. pseudojednobiegunowej odchodzi do
rdzenia kręgowego druga część, złożona z
aksonów komórek pseudojednobiegunowych
odprowadzająca impuls od komórki
pseudojednobiegunowej do jądra czuciowego
zlokalizowanego w rogu grzbietowym istoty szarej
(tam tworzy synapsę z dendrytem komórek
pseudojednobiegunowych)

korzeń brzuszny (radics ventralis) - aksony perykarionów tworzących jądra ruchowe,
dochodzące do jądra czuciowego
- wyróżnia się wiązkę aksonów odchodzących od
poszczególnych perykarionów jądra ruchowego

- korzenie (grzbietowy i brzuszny) łączą się w pień nerwu rdzeniowego (nerw
rdzeniowy)

pień dzieli się na:

a. ramus dorsalis - dendryty czuciowe i aksony ruchowe
- taka gałąź (która zawiera oba te elementy) nazywana jest
nerwem mieszanym (czuciowo-ruchowym)

- gałązki przyśrodkowe i boczne (unerwiają tkanki nadosiowe -
czuciowo skórę a ruchowo mięśnie)

b. ramus ventralis - w okolicy przejścia rdzenia części szyjnej w piersiową znajdują się
neuromery, od których odchodzą włókna tworzące pni nerwów
rdzeniowych a ich gałęzie dobrzuszne tworzą sploty (barkowy,
lędźwiowy i krzyżowy)
- te nerwy odchodzące od splotów mogą mieć charakter czysto
ruchowy lub czuciowy, albo charakter mieszany
- gałęzie dobrzuszne w odcinku piersiowym tworzą nn.
międzyżebrowe (unerwiają one ściany klatki piersiowej czuciowo i
ruchowo)

UNERWIENIE CZĘŚCI GŁOWOWEJ

- nie ma rdzenia kręgowego
- znajduje się za to mózgowie
- na terenie mózgowia znajdują się także jądra czuciowe, ruchowe i zwoje
parasympatyczne
- brak jąder sympatycznych

- cały układ obwodowy czaszki reprezentowany jest przez 12 par nerwów
czaszkowych

I - n. węchowy (n. olphactorius) - czysto zmysłowy

II - n. wzrokowy (n. opticus) - czysto zmysłowy

III - n. okoruchowy (n. oculomotorius) - zawiera włókna parasympatyczne i ruchowe
- przeznaczony do unerwienia niektórych mięśni
poruszających gałką oczną

IV - n. bloczkowy (n. trochlearis) - czysto ruchowy
- przeznaczony do unerwienia niektórych mięśni
gałki ocznej

V - n. trójdzielny (m. trigeminus) - zawiera część czuciową i ruchową
- jego częścią jest n. ophtalnicus (n. oczny)

VI - n. odwodzący (n. abducens) - czysto ruchowy
- przeznaczony do unerwienia niektórych mięśni
gałki ocznej

VII - n. twarzowy (n. facialis) - włókna parasympatyczne, część ruchowa i czuciowa

VIII - n. statyczno-słuchowy (n. statoacusticus) - czysto zmysłowy

IX - n. językowo-gardłowy (n. glossopharyngeus) - włókna parasympatyczne,
czuciowe i ruchowe

X - n. błędny (n. vagus) - potężny nerw przebiegający od głowy do jamy brzusznej
- głównie parasympatyczny, ma też włókna czuciowe i
ruchowe

XI - n. dodatkowy (n. accesorius) - czysto ruchowy

XII - n. podjęzykowy (n. hypoglossus) - czysto ruchowy




ŁUK ODRUCHOWY

1. impuls biegnie z receptora dendrytem do perykarionu komórki
psudojednobiegunowej

2. dalej aksonem komórki pseudojednobiegunowej biegnie do synapsy

3. synapsa pomiędzy aksonem tej komórki pseudojednobiegunowej a dendrytem
komórki czuciowej

4. impuls idzie do jądra czuciowego

5. z jądra czuciowego do kolejnej synapsy

6. synapsa między aksonem komórki czuciowej a dendrytem komórki ruchowej

7. impuls biegnie aksonem komórek ruchowych już do mięśni poprzecznie
prążkowanych

8. następuje reakcja z układu mięśniowego




























kolejny wykład:

OPIS NERWÓW CZASZKOWYCH

I nerw węchowy - nervus olphactorius

- czuciowy (zmysłowy)
- prezentowany przez włókna/nici węchowe (fila olphactoria)
- ich receptory węchowe i zakończenia nerwowe znajdują się w jamie nosowej
- te zakończenia lekko wystają poza powierzchnię nabłonka błony śluzowej, tak
jakby kąpiąc się w płynie śluzowo-surowiczym pokrywającym błoną śluzową jamy
nosowej
- nici przebiegają ku tyłowi poprzez pole sitowe (aera cribrosa) i poprzez te otwory w
blaszce dochodzą do opuszki węchowej (bulbus oplhactorius)
- opuszka ta jest częścią węchomózgowia (rhinencephalon)
- węchomózgowie jest częścią kresomózgowia (telencephalon)
- kresomózgowie jest największą częścią mózgowia

II nerw wzrokowy - nervus opticus

- czuciowy (zmysłowy)
- wychodzi w postaci szlaków wzrokowych z międzymózgowia (diencephalon)
- z miedzy mózgowia wychodzą szlaki wzrokowe (tracti optici) i zbliżają się do siebie u
podstawy mózgowia i jak gdyby krzyżują się ze sobą tworząc skrzyżowanie nerwów
wzrokowych (chiasma nervorum opticorum/chiasma opticum)
- idąc dalej ku przodowi od tego skrzyżowania wychodzi lewy i prawy nerw wzrokowy
który dochodzi do siatkówki oka (retina bulbi oculi)

III nerw okoruchowy - nervus oculomotorius

- opuszcza mózgowie na dolnej powierzchni konarów mózgu (konary mózgu są
częścią śródmózgowia - mezencephalon)
- część ruchowa przeznaczona do unerwienia większości zewnętrznych mięśni gałki
ocznej (m. prosty grzbietowy gałki ocznej, m. prosty boczny g. ocznej, m. prosty
przyśrodkowy g. ocznej)
- część parasympatyczna - włókna parasympatyczne w postaci włókien
zazwojowych odchodzących od zwoju parasympatycznego , który zwany jest
zwojem rzęskowym (ganglion ciliare)


IV nerw bloczkowy - nervus trochlearis

- czysto ruchowy
- bierze początek ze śródmózgowia
- unerwia mięsień skośny dogrzbietowy gałki ocznej




V nerw trójdzielny - nervus trigeminus

- największy nerw czaszkowy
- nerw czuciowy i ruchowy
- odchodzi od mostu (pons), który stanowi część tyłomózgowia wtórnego
(metencephalon)

- posiada 2 gałęzie czuciowe i jedną czuciowo-ruchową

a. nerw oczny - unerwia i zbiera bodźce z: - powiek
- gałki ocznej
- jamy nosowej
- opony twardej mózgowia

b. nerw szczękowy - unerwia: - sklepienie górne jamy ustnej
- dno jamy nosowej
- ściany boczne jamy nosowej
- skórę większej części twarzy

c. nerw żuchwowy - unerwia ruchowo: - mięśnie żuciowe (m. masseter,
m. pterygoideus, m. temporalis)
- unerwia czuciowo: - zęby żuchwy
- część błony śluzowej jamy ustnej i języka
- skórę okolicy brody oraz okolicy ucha
- zwój czuciowy - zwój półksiężycowaty

nie ma na terenie głowy zwojów sympatycznych a także nie ma na terenie całego ciała zwojów ruchowych


VI nerw odwodzący - nervus abducens

- czysto ruchowy
- odchodzi od rdzenia przedłużonego (medulla oblongata/rdzeniomózgowie -
miencephalon)
- unerwia: - m. prosty gałki ocznej brzuszny
- cofacz gałki ocznej (jego część)











VII nerw twarzowy (pośredniotwarzowy) - nervus intermediofacialis

- bierze początek w rdzeniu przedłużonym
- część ruchowa unerwia mięśnie mimiczne twarzy (głowy)związane z okiem,
umieszczone w policzkach, wargach i uszach
- mięśnie mimiczne twarzy gdy zwierzę odczuwa strach i niebezpieczeństwo pełnią
też rolę ochrony (pokazywanie zębów, układ uszu)
- często dochodzi do porażenia tego nerwu
- przy porażeniu części ruchowej mięśnie mimiczne przestają pracować

- włókna czuciowe biegną jako włókna smakowe do 2/3 przednich części języka
- zwoje czuciowe : zwój kolankowaty/kolankowy (ganglium geniculatum)

- najważniejszą częścią są włókna parasympatyczne
- występują jako włókna zazwojowe odchodzące od dwóch zwojów:
- zwój skrzydłowo-podniebienny (ganglion pterygopalatinus)
- zwój językowy (ganglion lingualis, czasem zwany podjęzykowym)
- włókna zazwojowe parasympatyczne unerwiają wydzielniczo wszystkie gruczoły
głowy z wyjątkiem ślinianki przyusznej (glandula parotidea)


VIII nerw statyczno-słuchowy - nervus statoacusticus

- klasyczny n. zmysłowy
- związany ze zmysłem słuchu i równowagi


IX nerw językowo-gardłowy - nervus glossopharyngeus

- posiada część czuciową, unerwiającą podstawę języka, gardło i jamę bębenkową
(cavum tympani) będącą częścią ucha środkowego
- posiada zwój czuciowy skalisty (ganglion petrosum)

- część parasymatyczna związana ze zwojem usznym (ganglion oticum)
- włókna zazwojowe odchodzące od tego zwoju unerwiają śliniankę przyuszną













X nerw błędny - nervus vagus

- najdłuższy nerw
- posiada 3 rodzaje włókien - ruchowe, czuciowe, parasympatyczne
- jądra nerwu X znajdują się w rdzeniu przedłużonym

- część parasympatyczna:
- włókna parasympatyczne unerwiają narządy głowy, ale także narządy szyi, klatki
piersiowej, jamy brzusznej z wyjątkiem narządów jamy miednicznej (narządy
moczopłciowe)
- brak jest zdefiniowanych ściśle anatomicznie zwojów nerwu błędnego
- odpowiednikami zwojów parasympatycznych tego nerwu są rozproszone
komórki (pojedyncze perykariony) znajdujące się najczęściej w ścianach
narządów (najczęściej jelita)
- włókna zazwojowe są bardzo króciutkie a przedzwojowe bardzo długie (od jąder
przez szyję, klatkę, jamę brzuszną

- zwoje czuciowe - bliższy i dalszy

XI nerw dodatkowy - nervus accesorius

- utworzony przez dwie odrębne części:
- część mózgowa (wychodzi od rdzenia przedłużonego) i część rdzeniowa (wychodzi
z rdzenia kręgowego)
- włókna części obu łączą się ze sobą i unerwiają ruchowo m. trapezius,
m. sternocephalicus i m. cleidocephalicus


XII nerw podjęzykowy - nervus hypoglossus

- czysto ruchowy
- unerwia mięśnie języka















UKŁAD AUTONOMICZNY - zwany inaczej wegetatywnym

- układ sympatyczny i parasympatyczny
- oba układy są przeznaczone do unerwienia określonych ściśle tkanek i narządów
- mięśnie gładkie (nie mięśnie poprzecznie prążkowane!!)
- mięsień sercowy
- drugim obszarem tkankowym który jest unerwiany autonomicznie są to komórki,
tkanki i narządy wydzielnicze

gdzie są mięśnie gładkie?
- we wszystkich układach, w ścianach większości narządów UP (np. w żołądku,
jelitach - ruch perystaltyczny, skurcz żołądka)
- odbyt posiada 2 zwieracze - m. wewnętrzny zwieracz odbytu jest mięśniem
gładkim
- są w przełyku w zależności od gatunków
- w układzie moczowo-płciowym - jajowody, macica, częściowo pochwa,
nasieniowody, przewody wyprowadzające wydzielinę gruczołów płciowych
dodatkowych , moczowody, pęcherz moczowy, cewka moczowa
- układ oddechowy - tchawica, oskrzela; układ krwionośny - naczynia krwionośne i
ich ściany
- narządy zmysłów - wewnątrz gałki ocznej są mięśnie gładkie - m. zwieracz źrenicy
(sphincter pupillae), m. rozwieracz źrenicy (dilatator pupillae), m. rzęskowy (ciliaris)

gruczoły wydzielania wewnętrznego, tkanki wydzielnicze i ich komórki
- to że one wydzielają coś szybciej, bardziej intensywnie, bądź odwrotnie, zależy od
układu autonomicznego (np. ślinianki)

serce
- m. sercowy unerwiony jest przez układ sympatyczny reprezentowany przez nerwy
przyspieszające akcję serca (nervi accelerantes) i pod wpływem unerwienia
układu parasympatycznego (spowalnia pracę serca - nervi retardantes)
- włókna parasympatyczne pochodzą od n. błędnego
- wypadkową oddziaływania tych dwóch różnych układów jest liczba skurczów
mięśnia sercowego na minutę

równowaga:
- występuje np. w sercu, oku (zwieracz i rozwieracz)
- niektóre narządy/tkanki lub np. m. sercowy są unerwione przez oba układy, których
przeciwne oddziaływanie wpływa na pracę danego narządu/tkanki
- jeśli dotyczy układu sympatycznego to będzie ona dominować nad działaniem
układu parasympatycznego
- w odniesieniu do jelit: jeżeli dominantą jest rola układu parasympatycznego to
efektem jest fizjologiczna zbyt częsta praca jelit
- nerwica wegetatywna - stan, który nie jest klasycznym stanem patologicznym (cos
pomiędzy normalnym a patologicznym, świadczący o przewadze np. nadmierne
pocenie się dłoni; blada twarz czy czerwona - włókna nerwowe unerwiające ściany
naczyń krwionośnych powodują skurcz mięśniówki gładkiej naczyń krwionośnych
(bladość) lub rozkurcz (czerwony)


- układ sympatyczny inaczej zachowuje się w stosunku do ściany naczyń
znajdujących się na policzkach/twarzy a inaczej w odniesieniu do naczyń
znajdujących się na terenie m. poprzecznie prążkowanych
- w przypadku twarzy skurcz - blednięcie ale w stosunku do innych naczyń zachowuje
się zupełnie odwrotnie
- tłumaczenie : skoro krew odpływa z twarzy to po to żeby nie było nadciśnienia
tętniczego - ta ilość krwi odpływająca z twarzy mieści się w naczyniach które są
rozszerzone

- dlaczego w tej samej sytuacji niektórzy się czerwienieją a inni bledną? to przykład
na to że jeżeli chodzi o układ autonomiczny może być u każdego różny

- w międzymózgowiu jest tzw. mózg autonomiczny - cz. parasympatyczna i
sympatyczna

SYMPATYCZNY (WSPÓŁCZULNY)	PARASYMPATYCZNY (PRZYWSPÓŁCZULNY)
hamuje wydzielanie śliny ślina mniej rozwodniona	zwiększona produkcja śliny bardziej rozwodniona
	zwiększona perystaltyka jelit i wpływ na produkcją HCl
przyspieszenie częstotliwości skurczu serca	spowolnienie częstotliwości skurczu serca
zwiotczenie ciała rzęskowego w oku	skurcz ciała rzęskowego
rozszerzenie źrenicy	zwężenie źrenicy
rozszerzenie oskrzeli	zwężanie oskrzeli
rozszerzenie naczyń krwionośnych w mięśniach poprzecznie prążkowanych w narządach UP i narządach płciowych

Budowa układu autonomicznego

tzw. mózg autonomiczny - na terenie międzymózgowia
- część przednia = cz. parasympatyczna
- cz. tylna = sympatyczna
- to nie jest pojęcie precyzyjne, dlatego że mówiąc o
istnieniu tego „mózgu” nie możemy pokazać go (nie ma
takich jąder)
- część parasympatyczna i sympatyczna są w identyczny
sposób zorganizowane na terenie centralnego i
obwodowego układu nerwowego

- istnienie dwuneuronowości
- i w jednym i drugim układzie mówimy że ten układ jest reprezentowany przez dwa
neurony
- pierwszy zawsze jest w centralnym układzie nerwowym i są jądra parasympatyczne i
jądra sympatyczne, na terenie mózgowia i na terenie rdzenia kręgowego

UKŁAD SYMPATYCZNY

jądra sympatyczne:

- pomiędzy podstawą rogu brzusznego istoty szarej a podstawą rogu grzbietowego
znajdują się nuclei intermediomediales (jądra pośrednioprzyśrodkowe)
- znajdują się one tylko na terenie istoty szarej w odcinku lędźwiowym i piersiowym
- dlatego też jądra sympatyczne znajdują się w dwóch odcinkach
- stąd też cały układ sympatyczny zwany jest piersiowo-lędźwiowym układem
(thoracolumbalis)

- w jądrze sympatycznym (pośrednio-przyśrodkowym) znajdują się perykariony
- od nich odchodzi akson, który zwany jest włóknem przedzwojowym
- włókno to ma także inne dwie nazwy (włókno presynaptyczne, gałąź łącząca
biała - bo jest zmielinizowana)
- czyli te aksony perykarionów jąder sympatycznych przebiegają przez rdzeń
kręgowy i wchodzą w obręb korzonka brzusznego dalej jako te włókna
przedzwojowe
- odłączają się od pnia nerwu rdzeniowego i biegną do perykarionu tkwiącego w
zwoju (ganglion)
- w zwoju sympatycznym znajduje się ten drugi neuron, czyli neuron zwojowy








zwoje:

- tych zwojów jest dużo
- w odcinku piersiowym i lędźwiowym jest tyle par zwojów sympatycznych
przykręgowych, ile jest neuromerów
a. zwoje przykręgowe (ganglia paravertebralia)
- te, które są zlokalizowane blisko rdzenia kręgowego
- pary zwojów paravertebralnych połączone są gałązkami łączącymi
poprzecznymi (ramus communicans transversus)
- sąsiadujące jednostronne zwoje sympatyczne przykręgowe także są połączone
gałązkami łączącymi podłużnymi (ramus communicans longitudinalis)

- tym samym w odcinku piersiowo-lędźwiowym powstaje twór porównywany do
drabiny (ramię lewe i prawe zbudowane z gałązek podłużnych, a oczka w tych
ramionach to zwoje, a szczeble to poprzeczne gałązki)

- układ sympatyczny zbudowany jak drabina = pień sympatyczny podkręgowy
(truncus sypaticus subvertebralis)

b. zwoje przedkręgowe (ganglia prevertebralia)
- zwoje umieszczone w dalszej odległości od rdzenia
- zwojów przedkręgowych jest kilka-kilkanaście

- trzy najważniejsze, znajdujące się na terenie jamy brzusznej:
zwój trzewny (ganglian cevialis)
zwój krezkowy przedni (ganglion mezentericus cranialis)
zwój krezkowy tylny (ganglion mezentericus caudalis)

- oprócz nich są mniejsze:
zwój jajnikowy (ganglion ovarius?)
zwój nerkowy


- gałązka przedzowojowa (gąłązka łącząca biała) odłącza się od pnia nerwu
rdzeniowego i biegnie albo do zwoju przykręgowego i tworzy tam synapsę i od
zwoju przykręgowego odchodzi włókno zazwojowe (gałązka łącząca szara) -
przeznaczone do unerwienia efektorów (mm. gładkie, tkanki wydzielnicze)

- niektóre włókna przedzwojowe po odłączeniu się od pnia nerwu rdzeniowego nie
nawiązują kontaktu synaptycznego z neuronami zwojowymi przykręgowymi, ale
biegną niejako tranzytem przez zwój przykręgowy, wychodzą poza jego obręb w
dalszym ciągu jako włókna przedzwojowe do jednego ze zwojów przedkręgowych,
w zwoju przedkręgowym, znajduje się synapsa i od tego zwoju przedkręgowego
odchodzą znów włókna zazwojowe które unerwiają narządy docelowe




UNERWIENIE NARZĄDÓW

a. narządy na terenie odcinków gdzie nie ma układu (jąder) sympatycznego:
- narządy jamy miednicznej i kończyny miedniczne unerwione sympatyczne są
unerwione przez włókna zazwojowe odchodzące od zwojów przykręgowych albo
zw. przedkręgowych, które w towarzystwie nerwów docierają do swoich narządów

b. narządy w odcinku szyjnym:
- 3 zwoje przedkręgowe: - zwój szyjny przedni (ganglion cervicale craniale)
- zwój szyjny pośrodkowy (ganglion cervicalis medialis)
- zwój szyjno-piersiowy(ganglioncervicothoracicus)/zwój
gwiaździwty (ganglion stellatum)


- od zwoju środkowego odchodzą włókna zazwojowe unerwiające niektóre narządy
leżące na terenie szyi
- od zwoju gwiaździstego odchodzą dwa najważniejsze nerwy:
- n. poprzeczny, który przebiega w otworach poprzecznych kręgów szyjnych i na
wysokości każdej przestrzeni międzykręgowej odchodzą włókna unerwiające
narządy leżące na szyi
- nn. accelerantes, czyli włókna docierające do serca

c. narządy w odcinku głowowym:
- nie ma żadnych zwojów ani jąder sympatycznych
- od zwoju szyjnego przedniego odchodzą włókna zazwojowe tworzące oddzielne
odrębne nerwy unerwiające poszczególne narządy głowy (to by było na tyle do
unerwienia sympatycznego głowy)


UKŁAD PARASYMPATYCZNY

jądra parasympatyczne:
- na terenie istoty szarej rdzenia kręgowego tylko w odcinku krzyżowym znajdują się
tzw. jądra pośrednio-boczne (nuclei intermediolaterales)
- tam są pierwsze neurony
- od nich odchodzą włókna przedzwojowe w obrębie korzonka brzusznego,
odłączają się od korzonka brzusznego i dochodzą do swoich drugich neuronów
- dalej biegną jako włókna przedzwojowe, które znajdują się w skupiskach
perykarionów parasympatycznych tworzących małe, bądź rozproszone zwoje
- stąd jako włókna zazwojowe parasympatyczne dochodzą do swoich narządów
docelowych - głównie do narządów jamy miednicznej

- jądra początkowe nerwu III, VII, IX i X znajdują się na terenie mózgowia
- n. III - zwój rzęskowy, n. VII - językowy, skrzydłowo-podniebienny, n. IX - zwój uszny,
n. X - zwoje rozproszone

- układ parasympatyczny ze względu na lokalizację jąder zwie się układem
czaszkowo-krzyżowym (craniosacralis)
pytanie na egzaminie:

jak jest unerwione cośtam (np. gruczoł mleczny)

- zastanowić się z czego się składa, analiza

ma skórę? ma. - to unerwiony czuciowo
musi mieć eksteroreceptory (ew. napisać co to)
w środku ma tkanki wydzielnicze. - w związku z tym unerwione parasympatycznie i sympatyczne
czy są tam mięśnie poprzecznie prążkowane? tu nie, ale jak by były to też by był unerwiony ruchowo


może być pytanie na egzaminie:

- wymień i połącz z odpowiednimi nerwami zwoje parasympatyczne