Ryzyko kredytowe

Pod pojęciem ryzyka kredytowego rozumie się prawdopodobieństwo nie wypełnienia przez kontrahenta warunków jednego lub wielu kontraktów z powodu niemożności wywiązania się ze zobowiązań finansowych. Z reguły im bardziej skomplikowany i ryzykowny jest dany produkt czy usługa bankowa, tym bardziej może się on okazać dochodowy pod warunkiem, że zarządzanie towarzyszącym mu ryzykiem jest poprawne i bezpieczne¹.

Rodzaje ryzyka kredytowego:

1. ryzyko straty albo wypłacalności – wiąże się z niepewnością co do przyszłego rozwoju przedsiębiorstwa i obejmuje niebezpieczeństwo, że wynikająca z umowy kredytowej spłata kredytu nie zostanie uregulowana w całości bądź zostanie uregulowana jedynie częściowo;

2. ryzyko wartości pieniądza- odnosi się do niebezpieczeństwa, że realna wartość zwróconego kredytu zmniejsza się w skutek inflacji;

3. ryzyko kursu walutowego – uwzględnia niebezpieczeństwo, że wartość spłaconego kredytu zmniejsza się z powodu zmiany kursu walutowego; dotyczy kredytów dewizowych;

4. ryzyko zabezpieczenia – określa niebezpieczeństwo, które wynika z ryzyka samego zabezpieczenia przyjętego w celu ograniczenia tego ryzyka;

5. ryzyko zmiany stopy procentowej – dotyczy ryzyka, że w okresie spłaty kredytu rozpiętość między rynkową stopą procentową a stopą procentową uwzględnioną dla kredytu zmniejsza się bądź nawet procent rynkowy wzrasta powyżej uzgodnionej stopy procentowej; dotyczy ono kredytów o stałym oprocentowaniu;

6. ryzyko płynności – wiąże się z niebezpieczeństwem spłaty niezgodnej z terminem, tzn. brakiem dopasowania terminów zapadalności i wymagalności aktywów i pasywów².

W krajach rozwijających się oraz w krajach będących w okresie transformacji  przez bankami stoi wiele dodatkowych wyzwań, częstokroć całkowicie niezależnych od banku. Na przykład zewnętrzne i wewnętrzne naciski polityczne, pułapy kredytowe, popieranie określonych form działalności, promowanie wybranych branż i gałęzi, całkowity brak polityki gospodarczej państwa bądź brak spójności i konsekwencji w realizacji już istniejących założeń, poziom bezrobocia i pauperyzacja społeczeństwa.  Często banki nie maja żadnego wpływu na te czynniki. Bankowcy muszą zidentyfikować wszelkie potencjalne trudności i dostosować strategię funkcjonowania instytucji do warunków , w jakich się znajdują. Pieniądz mający zmienna wielkość w czasie musi pracować na rzecz jego posiadaczy i właścicieli. Z reguły im bardziej skomplikowany i ryzykowny jest dany produkt czy usługa bankowa, tym bardziej może się on okazać dochodowy pod warunkiem, że zarządzanie towarzyszącym mu ryzykiem jest poprawne i bezpieczne. W związku z powyższym ryzyko kredytowe obejmuje nie tylko ryzyko związane z działalnością bezpośrednio kredytowa, ale również wszystkie te przypadki, które mogą narażać bank na stratę z tytułu niemożności bądź niechęci spłaty jakiejkolwiek nawet części należności bankowej przez klienta, zgodnie z warunkami umowy. Stąd dotyczyć będzie ono wszystkich bilansowych , jak i poza bilansowych elementów.

Podjęcie przez bank ryzyka kredytowego może prowadzić do dwóch podstawowych następstw:

1. zwiększenie dochodu z działalności kredytowej, a w efekcie osiągnięcie wyższego zysku;

2. utraty części lub całego kredytu oraz odsetek.

Metodą zabezpieczania się przed ryzykiem w działal­ności kredytowej jest odpowiednio prowadzona polity­ka sterowania ryzykiem zarówno w odniesieniu do pojedynczego kredytu, jak i łącznego zaangażowania kre­dytowego.

Polityka sterownia ryzykiem w odniesie­niu do pojedynczego kredytu polega na:

1. badaniu wiarygodności kredytowej przed udzieleniem kredytu,

2. ograniczeniu wysokości kredytu,

3. zabezpieczeniu kredytu,

4. sprawdzaniu wiarygodności kredytowej po udzieleniu kredytu,

Polityka sterowania ryzykiem w odniesieniu do łącznego zaangażowania kredytowego przeprowadzana jest za pomocą:

1. dywersyfikacji ryzyka,

2. ubezpieczania się przed ryzykiem,

3. transferu ryzyka,

4. przedsięwzięć organizacyjnych i kadrowych,

Dywersyfikacja ryzyka polega na odpowiednim je­go rozproszeniu, co chroni przed sytuacją, w której wielu dłużników będzie miało trudności ze spłatą bądź dotrzymaniem terminu spłaty kredytu. Transfer ryzyka oznacza przenoszenie go w miarę możliwości na inne instytucje. Polega to przede wszystkim na uzyskiwaniu gwarancji lub poręczeń na udzielane kredyty ze strony innych instytucji, które w przypadku niespłacenia kredytu przez kredytobiorcę są zobowiązane do wypłaty na rzecz kredytodawcy wszystkich zaległych rat.

Przedsięwzięcia organizacyjne i kadrowe mają na celu ograniczenie ponoszonego ryzyka u jego źródeł poprzez zmniejszenie możliwości popełnienia błędów przed udzieleniem kredytu, po jego udzieleniu oraz przy dywersyfikacji i transferze ryzyka³.

Zabezpieczenia materialne, polegają na przekazaniu kredytodawcy w zamian za uzyskany kredyt  ekwiwalentnej lub pewnej sumy pieniężnej bądź innych wartości majątkowych. Wyróżniamy trzy typy zabezpieczeń materialnych:

Kaucja jako zabezpieczenie materialne polega na tym że na zabezpieczenie kredytu kredytobiorca lub poręczyciel albo inna osoba składa kredytodawcy zabezpieczenie w postaci środków pieniężnych krajowych lub walut wymienialnych, książeczek lub bonów oszczędnościowych  na okaziciela, kosztowności lub innych rzeczy ruchomych.

Blokada środków pieniężnych na rachunku bankowym  i depozytów polega na tym , że kredytobiorca zleca swojemu bankowi zablokowanie określonej kwoty pieniężnej na swoim rachunku bankowym i upoważnia kredytodawcę do pokrycia z tych środków zadłużenia kredytobiorcy, o ile ten opóźni się ze spłatą kredytu. Można również dokonywać blokady na kontach osobistych właścicieli przedsiębiorstwa.

Przewłaszczenie rzeczy ruchomych na zabezpieczenie polega na przeniesieniu na kredytobiorcę lub inną osobę prawa własności rzeczy ruchomych na kredytodawcę. Przewłaszczone rzeczy pozostają we władaniu kredytobiorcy  lub innej osoby , która dokonała przewłaszczenia swego mienia. Maszyny i urządzenia kredytobiorca może używać nieodpłatnie w sposób odpowiadający ich właściwością i przeznaczeniu.

Zabezpieczenie prawne ma na celu uzyskanie przez kredytodawcę możliwości ściągnięcia kredytów od osób trzecich (poręczycieli) lub stworzenia kredytodawcy uprzywilejowanej pozycji w stosunku do innych wierzycieli przy dochodzeniu jego roszczeń  z majątku kredytobiorcy.  Jako zabezpieczenie prawne zaciągniętego kredytu stosuje się:

• poręczenie osoby trzeciej według prawa cywilnego lub wekslowego

• gwarancję innego banku lub innej osoby prawnej

• przelew wierzytelności

• zastaw na majątku ruchomym na zasadach ogólnych lub bankowych

• hipotekę - zwykłą lub kaucyjną

• ubezpieczenie kredytu w instytucjach ubezpieczeniowych

Poręczenie według prawa cywilnego jest to najdogodniejsza i zarazem najczęściej stosowana forma prawnego zabezpieczenia kredytów. Jest to umowa w której poręczycie zobowiązuje się wobec wierzyciela wykonać zobowiązanie na wypadek , gdyby dłużnik zobowiązania nie wykonał.

Gwarancja jest to forma prawnego zabezpieczenia kredytów zbliżona do poręczenia. O gwarancję bankową można ubiegać się w tym banku, który prowadzi rachunek osoby ubiegającej się o gwarancję, ale nie wyłącznie. Gwarancja jest pisemnym zobowiązaniem się banku lub innej osoby prawnej do spłaty kredytu, gdy kredytobiorca na którego została wystawiona, nie spłaci kredytu w terminie.

Zastaw na rzeczach ruchomych, na prawach jest ograniczonym prawem rzeczowym, które upoważnia wierzyciela do dochodzenia zaspokojenia swoich roszczeń z rzeczy objętych zastawem, bez względu na to , czyją staną się własnością , z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela rzeczy, z wyjątkiem wierzycieli uprzywilejowanych z mocy szczególnych przepisów prawa⁴.

Bibliografia:

• Adamska Agata, Rola i zadania dyrektora finansowego, wyd. Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2004

• Kendall Robin, Zarządzanie ryzykiem dla menedżerów - praktyczne podejście do kontrolowania ryzyka, wyd. K. E. Liber, Warszawa 2000

• Wiatr Maciej, Zarządzanie indywidualnym ryzykiem kredytowym, wyd. SGH Oficyna Wydawnicza, Warszawa 2008

---

1. Kendall Robin, Zarządzanie ryzykiem dla menedżerów - praktyczne podejście do kontrolowania ryzyka, wyd. K. E. Liber, Warszawa 2000, str. 89↩

2. Wiatr Maciej, Zarządzanie indywidualnym ryzykiem kredytowym, wyd. SGH Oficyna Wydawnicza, Warszawa 2008, str. 12↩

3. Adamska Agata, Rola i zadania dyrektora finansowego, wyd. Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2004, str. 181↩

4. Wiatr Maciej, Zarządzanie indywidualnym ryzykiem kredytowym, wyd. SGH Oficyna Wydawnicza, Warszawa 2008, str. 26↩