WYKŁAD- TEORETYCZNE PODSTAWY KSZTAŁCENIA 09.10.2011r.

Nauka- to zbiór wiedzy o otaczającej nas rzeczywistości przyrodniczej, społecznej, kulturowej i technicznej, oparty na faktach, prawach naukowych i hipotezach.

Nauki humanistyczne (nauki wieloznaczne, bo człowieka nie da się jednoznacznie określić, każdy jest inny i wymaga innych metod wychowania i nauczania) zajmują się człowiekiem(każda nauka humanistyczna bada człowieka z innej strony), a nauki matematyczno- przyrodnicze(ścisłe tzn. że wszystko w nich jest jednoznacznie określone) zajmują się materią ożywiona i nie ożywioną.

Dydaktyka- pochodzi od greckiego didaktikos- znaczy pouczający i didasko- uczę. Z czasem dydaktykę ogólną, teorię kształcenia nazywano sztuka nauczania.

Dydaktyka jest nauka bowiem posiada własny przedmiot badań, własna terminologię i własne metody badawcze. Przedmiotem badań teoretycznych podstaw kształcenia jest człowiek w procesie edukacyjnym. Podstawowymi pojęciami dydaktyki są: nauczanie, uczenie się, kształcenie, samokształcenie. Pojęciami uzupełniającymi są; wychowanie, osobowość, kultura, czas wolny, środowisko. Metody i techniki badań: obserwacja dydaktyczna, wywiad(z nauczycielem, pytanie o konkretnych uczniów, wywiad z rodzicami), ankieta(forma pisemna, anonimowa), eksperyment dydaktyczny(to obserwacja zmian jakie nastąpiły w skutek zmian na skutek zmiennej zależnej), sondaż diagnostyczny(to metoda a jej technikami są wywiad i ankieta), studiu indywidualnego przypadku(np. obserwacja wybitnego ucznia), test dydaktyczny, analiza dokumentów(świadectwa szkolne, dyplomy, dzienniki uczniów) i wytworów uczniów(kartkówki, prace plastyczne itd.), metoda socjometryczna(tzw. Matryca, pozwala nauczycielowi na poznanie grupy, czyli np..

DYDAKTYKA znajduje się w systemie nauk humanistycznych. Pierwszy teoretyk nowożytni kształcenia to Jan Amos Komeński- metody nauczania są różne, ale dobranie metody do każdego wychowanka jest zróżnicowane. Wprowadził system klasowo-lekcyjny (lekcja to określony czas w którym uczeń zdobywa wiedzę; klasa to grupa osób w mniej więcej podobnym wieku i na tym samym poziomie rozwoju psychicznego, fizycznego i społecznego(emocjonalnego)). Pierwszym dydaktykiem w starożytności był Sokrates. Arystoteles stworzył metodę perypatetyczną.

Wychowanie to świadome, celowe działanie mające na calu zmianę osobowości wychowanka, po to by przygotować go do życia w zmieniającym się społeczeństwie. Jest to wychowanie w znaczeniu wąskim organizowane przez szkołę od przedszkola do szkoły średniej. Wychowanie w znaczeniu szerokim to przypadkowa, spontaniczna działalność kształtująca osobowości przygotowująca do życia tu i teraz np. rodzina, środowisko lokalne, szkolne, grupa rówieśnicza.

Osobowość to zbiór indywidualnych cech względnie stałych zewnętrznych(kolor skóry, oczu i włosów) i wewnętrznych(myślenie, pamięć i uwaga) (inaczej :fizyczne i psychiczne lub nabyte i wrodzone) odróżniających jednostkę od innych.

Proces to czynności nauczyciela, przy czym każda wartość następna musi mieć wartość wyższą niż wartość poprzednia. Proces edukacyjny(wychowawczo dydaktyczny) trwa od przedszkola do szkoły średniej. Przygotowanie: merytoryczne(w zakresie wiedzy), metodyczne(sposób w jaki przekazujemy wiedzę- metody nauczania) i pedagogiczne( w zakresie nauczania i wychowania). Rodzice nie realizują procesu wychowania tylko WYCHOWNIE(bo działają w odniesieniu do swojego dziecka w sposób instynktowny).

Pedagogika- od pedagogos- oznacza prowadzącego chłopca do szkoły, pedagogika to nauka o nauczaniu człowieka, zajmuje się edukacją.

Wykład II

Temat: EPISTEMOLOGICZNE I PSYCHOLOGICZNE PODSTAWY GLÓWNYCH SYSTEMÓW DYDAKTYCZNYCH- system dydaktyczny szkoły tradycyjnej, progresywistycznej i współczesnej.

Teoretyczne podstawy kształcenia wyodrębniają trzy systemy dydaktyczne:

System tradycyjny, którego twórca jest Jan Fryderyk Herbart (żyjący na przełomie XVIII i XIX w.)- dydaktykę rozumiał jako teorię nauczania(proces nauczania). System ten był oparty na systemie klasowo- lekcyjne. Nauczanie miało charakter intelektualistyczny tzn. podkreślało wartość pracy umysłowej(książkowej). Unaukowił dydaktykę, oparł ją o epistemologie- teorie poznania naukowego- uważał, że cały proces nauczania opiera się na procesach poznawczych(procesy poznawcze tj. wrażenie, wyobrażenia, spostrzeganie, myślenie, pamięć, uwaga). (Mowa i koncentracja nie są procesem poznawczym, są one następstwem procesów poznawczych). Podstawą psychologiczną w systemie Herbarta jest twierdzenie psychologiczne, że dziecko rodzi się jako czysta nie zapisana karta, nic nie wie, nic nie potrafi, wszystkiego uczy go nauczyciel (psychologia jest nauką o wyższych czynnościach ludzkich). Dlatego tak ważna jest rola podręczników i procesów poznawczych. Uważał, że nauczanie powinno rozpoczynać się od 7 roku życia i trwać poprzez kolejne etapy. System dydaktyczny(proces nauczania) Herbarta przebiegał według czterech stopni formalnych. Stopnie formalne są to etapy lekcji jednakowe dla wszystkich uczniów bez względu na wiek(klasy młodsze, klasy starsze) i bez względu na przedmiot nauczania. System ten był realizowany w całej Europie a także w Stanach.

Stopnie formalne:

I jasność- jest to przypomnienie wiedzy jaka uczniowie zdobyli na poprzednich lekcjach(nauczyciel odpytuje z danego przedmiotu, gdy dane zagadnienie przez kilku uczniów nie zostało zapamiętane to wtedy zadaje zadania które mają pomóc w zapamiętaniu).

II kojarzenie- jest to podanie nowego tematu lekcji i skojarzenie go z tymi przypomnianymi treściami programowymi. Skojarzenie poprzez zapamiętanie i wykonywanie ćwiczeń, uczeń zdobywa umiejętności.

III system- rozumiany jest jako nauczanie interdyscyplinarne (każdy nauczyciel prowadzi lekcje w zakresie swojego przedmiotu, uczeń wiedze zapamiętuje i wprowadza w swój system wiedzy). Nauczyciel odwołuje się do wiedzy z innych przedmiotów.

IV metoda słowna- jest metoda dominującą, czyli przekaz słowny(nauczyciel zadaje pytania i słucha odpowiedzi i orientuje się czy uczniowie materiał zapamiętali). Najstarszą metoda nauczana jest słowo.

Do zalet tego systemu zaliczymy:

- fakt, że dał wszystkim uczniom szansę uczestniczenia w procesie nauczania, (system klasowo-lekcyjny i są to szkoły publiczne dostępne dla wszystkich dzieci),

- ujednolicenie przebiegu procesu nauczania przez wprowadzenie programów nauczania.

Wady:

- fakt dominacji metod słownych nad metodami ćwiczeniowymi

Wykład III

System progresywistyczny(nowego wychowania)- pierwszym twórca tego systemu był J. Dewey(Stany zjednoczone). Proces uczenia się oparł na twierdzeniu psychologicznym, iż dziecko rodzi się z cechami wrodzonymi a zadaniem nauczyciela jest zorganizowanie warunków w których nastąpi samorozwój wrodzonych cech i samowychowanie. Jan Jakub Rousseau twierdził że nie ma cech negatywnych w dzieciach. Nie jest to system klasowo-lekcyjny ale jest to nauczanie całościowe(globalne), które ma się odbywać w warunkach naturalnych. Są grupy wiekowe, podręczniki uczniowie tworzą sami poprzez refleksję myślową. Uczniowie zamieszkiwali na terenie szkoły, która miała być samowystarczalna. Do dziś dnia w krajach Europy zachodniej i Stanach Zjednoczonych funkcjonują szkoły progresywistyczne. Ten system nigdy nie stał się systemem całościowym dla całego kraju, funkcjonowały obok szkół tradycyjnych.

System progresywistyczny J. Deweya – początek XX wieku. Szkoła to poszczególne sale doskonale wyposażone w pomoce dydaktyczne, które uczeń ma dobierać na zasadzie prób i błędów do rozwiązania jakiegoś zadania. J. Dewey opiera cały proces uczenia się na tzw. Pełnym akcie myślenia, który odbywa się w kolejnych etapach:

Pierwszy etap to: odczucie trudności- dziecko wchodzi do Sali, w której czekają na niego zadania do wykonania.

Drugi etap: sformułowanie problemu- np. Jak to zrobić? Jakich narzędzi użyć?

Trzeci etap: formułowanie hipotez- przypuszczalna odpowiedź na pytanie problemowe.

Czwarty etap: weryfikacja hipotez: logiczna i empiryczna.

Piaty etap: wnioski końcowe wynikające z przeprowadzonego ”badania”.

M. Montessori (włoska lekarka)- zajmując się dziećmi w ramach leczenia zauważa potrzebę zajęcia się dziećmi opóźnionymi w rozwoju, z którymi nikt nie pracował na korzyść ich rozwoju. Najpierw stworzyła przedszkole a potem szkołę podstawową. Inna organizacja zajęć, procesu uczenia się niż u Deweya. Swój proces uczenia się opiera na trzech momentach dydaktycznych:

I. kojarzenie percepcji zmysłowej z nazwą- teren przedszkola musi być zróżnicowany- zieleń, przyroda(Maria Montessori oparła się na koncepcji Platona).

II. wywoływanie przedmiotu wg nazwy- nauczyciel podaje cechy jakiegoś przedmiotu a uczeń ma podać jaki to jest przedmiot.

III. wywoływanie nazwy wg przedmiotu- nauczyciel prosi o narysowanie lub opisanie z jakich części cos się składa.

Tutaj nie ma przekazu wiedzy, dzieci samodzielnie zdobywają wiedzę poprzez percepcję zmysłową. U Marii Montessori proces uczenia się ma miejsce tylko wtedy, gdy jest zainspirowany przez nauczyciela. Nie zajmuje się samokształceniem. Do dziś w Polsce działają przedszkola, które opierają się na elementach systemu Marii Montessori.

System progresywistyczny Heleny Parkhurst- inna organizacja warunków niż w poprzednich systemach. Do swojej szkoły przyjmuje uczniów z umiejętnością czytania i pisania. Przez pierwszy miesiąc dzieci poznają szkołę, jej najbliższe otoczenie, nauczycieli a nauczyciele uczniów(uczniowie cały czas są obserwowani co prowadzi do wniosków). Po obserwacji przygotowuje dla każdego ucznia indywidualnie przydział czynności wraz z instrukcją na cały miesiąc. Tempo realizacji przydziału czynności nie było narzucone, uczniowie realizowali je wg własnych możliwości. Wszystkie zajęcia odbywały się (przez cały dzień) w klaso-pracowniach np. pracownia geograficzna , biologiczna itd. W każdej z tych pracowni znajdował się nauczyciel lub kilku nauczycieli, który służył pomocą w postaci dodatkowych instrukcji. Po miesiącu prace są zbierane i oceniane, omawia się je z uczniami indywidualnie.

Wykład IV

Celestyn Frenet

Był nauczycielem, pracował w szkole tradycyjnej w systemie klasowo-lekcyjnym. Pozwalał uczniom na sprawdzanie tego co ich interesuje w czasie lekcji np. pooglądać kwiaty w klasie i sprawdzić czy ma sucho, jak jest zbudowany. Uważał że ważniejsze jest aby uczeń zrozumiał temat niż go zapamiętał. (podpadł przez to władzom szkolnym). Zwolnił się z pracy i z żona założył : „szkołę aktywnych technik Celestyna Freneta. Była to szkoła somo wystarczalna, w której uczniowie przebywali tydzień lub miesiąc. Mieszkali w domkach 2-3 osobowych i wspólnie jedli posiłki. Nie było tam dzwonków, podręczniki tworzyli uczniowie wraz z nauczycielami. Wokół jest dużo ziemi do uprawy, pola łąki, pracują tam pracownicy roku. Były tam różnego rodzaju warsztaty. To służyło uczniom i okolicznym mieszkańcom. Nauczanie jest globalne- całościowe.

W szkole C. Freneta proces uczenia się przebiega wg 4 technik(aktywnych).

1.swobodny tekst

2. żywy rachunek

3. ekspresja graficzna- artystyczna

4. muzeum

Ad. 1. Swobodny tekst- Nauczyciele tak prowadzili zajęcia, aby treść dotyczyła zainteresowań uczniów. Rozmawiają np. o Polsce i to zostaje wydrukowane i trafiają do muzeum.

Ad. 2. Żywy rachunek- uczniowie chcą pojechać do Polski, aby lepiej poznać ten kraj. Musza doliczyć ile kosztuje wyjazd i ile muszą przepracować u pracowników rolnych, aby zarobić na podróż.

Szacunek relacjach nauczyciel- uczeń, swoboda, bez leku.

Karol Liuke:

Założył w Austrii szkołę eksperymentalną, w której proces uczenia się przebiega w oparciu o kręgi życia i kręgi rzeczy.

Kręgi życia- poznawanie siebie i rzeczy niezbędnych do życia (odżywianie, oddychanie…)

Kręgi rzeczy- wszystko, co zostało przez człowieka przetworzone.

Owidiusz Decroly (Belgia)

Szkoła dla dzieci niepełnosprawnych. „Szkoła Ośrodków Zainteresowań”. Niepełnosprawność zarówno psychiczna jak i fizyczna. Dziecko poznaje siebie. Bez podziału na system klasowo-lekcyjny- nauczanie globalne.

Dydaktyka herbartowska(tradycyjna)- N>U, proces nauczania oparty na twierdzeniu psychologicznym że „dziecko rodzi się jako czysta nie zapisana karta”

Dydaktyka progresywistyczne- N<U, procesy uczenia się- „uczeń rodzi się z cechami wrodzonymi”.

Dydaktyka współczesna- N<>U, proces nauczania-uczenia się „dziecko rodzi się zarówno z cechami wrodzonymi jak i w procesie edukacyjnym nabywa nowych cech”.

Wykład V

System współczesny

Dydaktyka współczesna opowiada się za stanowiskiem że „ uczeń rodzi się zarówno z cechami wrodzonymi jak i w procesie edukacyjnym nabywa nowe cechy”. Wg Europy Zachodniej człowiek zdobywa 80% cech a z 20% cech się rodzi, a w Europie Wschodniej na odwrót. System współczesny opiera się na systemie klasowo- lekcyjnym. Nauczyciel jest organizatorem wszystkich czynności, które wykonują potem uczniowie, dominuje nad uczniem.

Sprzężenie zwrotne tzn. NAUCZYCIEL<--> uczeń

Ogniwa współczesnego procesu dydaktyczno-wychowawczego(edukacyjnego lub nauczania-uczenia się):

1. Uświadomienie uczniom celów i zadań lekcji.

2. Zaznajomienie uczniów z nowym materiałem.

3. Kierowanie procesami uogólnienia.

4. Utrwalanie wiadomości uczniów.

5. Kształtowane umiejętności nawyków i przyzwyczajeń.

6. Wiązanie teorii z praktyką.

7. Kontrola i ocena wyników nauczania.